...

SEI - Schede di morfosintassi

by user

on
Category: Documents
25

views

Report

Comments

Transcript

SEI - Schede di morfosintassi
- A. DIOTTI - S. DOSSI - F. SIGNORACCI, Schede di morfosintassi
GERUNDIO E GERUNDIVO
Il gerundio è sostantivo declinabile che svolge la funzione dell’infinito nei casi obliqui (genitivo,
dativo e ablativo) e nell’accusativo con preposizione.
Modus legendi poetas.
Il modo di leggere i poeti.
Legendo idoneus es.
Sei adatto a leggere [= alla lettura].
Legendo discimus.
Impariamo leggendo [= con il leggere].
Il gerundivo è un aggettivo verbale con valore passivo. Per questa ragione è presente solo nei verbi
transitivi, siano essi attivi o deponenti. Esso esprime l’idea di dovere o di necessità, cioè di un’azione
che deve essere compiuta.
Nella perifrastica passiva è usato unitamente alle voci del verbo sum. Da solo ha funzione attributiva.
Poëta cum optimis comparandus.
Poeta che può essere paragonato [= degno di essere paragonato] con i migliori.
Patria semper servanda.
La patria da salvare sempre.
Come si vede dagli esempi, poiché il gerundivo latino non ha corrispondenti in italiano, occorre
tradurlo con una perifrasi relativa o con il costrutto da + infinito.
Uso e alternanza di gerundio e gerundivo
In latino gerundio e gerundivo possono trovarsi in concorrenza in frasi come le seguenti:
Hasdrubal pugnantes obeundo pericula sustinuit. (LIV.)
(costrutto con l’ablativo del gerundio + pericula complemento oggetto)
Hasdrubal pugnantes obeundis periculis sustinuit.
(costrutto con l’ablativo del gerundivo con cui concorda il sostantivo periculis)
Asdrubale incoraggiò i combattenti affrontando lui stesso i pericoli.
In latino la costruzione del gerundivo è obbligatoria al dativo, all’accusativo con ad e all’ablativo
con preposizione, purché il verbo sia transitivo e vi sia espresso il suo complemento oggetto. È invece facoltativa al genitivo o, come si è visto, all’ablativo semplice.
© by SEI 2010
Consul operam dat dis placandis. (LIV.)
Il console si preoccupa di placare gli dèi.
Tuam in consiliis ineundis prudentiam diligo. (CIC.)
Ammiro la tua saggezza nel prender decisioni.
39
- A. DIOTTI - S. DOSSI - F. SIGNORACCI, Schede di morfosintassi
GERUNDIO E GERUNDIVO
1.
ESERCIZI
1. Apud priores, ut agere digna memoratu pronum magisque in aperto erat, ita celeberrimus quisque ingenio ad prodendam virtutis memoriam, sine gratia aut ambitione,
bonae tantum conscientiae pretio ducebatur. (Tac.) – 2. Adherbal quietus, imbellis, placido ingenio, metuens magis quam metuendus. (Sall.) – 3. Ad ferendum dolorem placide atque sedate plurimum proficit toto pectore, ut dicitur, cogitare quam id honestum
sit. (Cic.) – 4. Temperantia duobus modis cernitur, et ea, quae absunt, non expetendo et
ab eis, quae in potestate sunt, abstinendo. (Cic.) – 5. Demosthenes primarius dicendi artifex erat. (Apul.) – 6. Industria in agendo, celeritas in conficiendo, consilium in providendo virtutes imperatoriae sunt. (Cic.) – 7. Sicut equus ad cursum, bos ad arandum,
canis ad indagandum, sic homo ad agendum et laborandum natus est. (Cic.) – 8. Homo
vero quia scientiam boni ac mali habet, abstinet se a nocendo etiam cum incommodo
suo, et ideo inter summas hominis virtutes innocentia numeratur. (Latt.) – 9. Quam cupida eram huc redeundi! (Plaut.) – 10. Agebat infelicem Alexandrum furor aliena vastandi et ad ignota mittebat. (Sen.) – 11. Ratio et oratio docendo, discendo,
communicando, disceptando, iudicando conciliat inter se homines. (Cic.)
2.
© by SEI 2010
1. Caesar armorum et equitandi peritissimus erat. (Svet.) – 2. Caesar legatis respondit
diem se ad deliberandum sumpturum esse. (Ces.) – 3. Cato sic abiit e vita, ut causam moriendi nactum se esse gauderet. (Cic.) – 4. Multi patrimonia effuderunt inconsulte largiendo. (Cic.) – 5. Nihil agendo homines male agere discunt. (Col.) – 6. Legionem in
Morĭnos ducendam C. Fabio legato Caesar dedit. (Ces.) – 7. Alexander milites omnes ad
conspectum suum admisit, osculandamque dexteram suam (iis) flentibus porrexit.
(Giust.) – 8. Cassander filium Alexandri cum matre in arcem Amphipolitanam custodiendos mittit. (Giust.) – 9. Gratias ago, quod agellum, quem nutrici meae donaveram, colendum suscepisti. (Pl. G.) – 10. P. Scipio Aemilianus nihil in vita nisi laudandum aut fecit aut
dixit. (Vell.) – 11. Caesar oppidum expugnavit et diripiendum militibus concessit. (Ces.) –
12. Consul P. Decio populandos hostium agros relinquit, ipse cum suis copiis in Etruriam
pergit. (Liv.) – 13. Haec porcis hodie comedenda relinques. (Or.) – 14. Extorquebo ei librum legendumque, immo ediscendum mittam tibi. (Pl. G.) – 15. Tu vero non debes suspensā manu commendare mihi quos tuendos putas. (Pl. G.)
40
Fly UP