Comments
Transcript
ΑΝΧΣΑΣΟ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΗΓΡΤΜΑ ΚΡΖΣΖ
ΑΝΧΣΑΣΟ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΚΟ ΔΚΠΑΗΓΔΤΣΗΚΟ ΗΓΡΤΜΑ ΚΡΖΣΖ ΣΜΖΜΑ ΜΟΤΗΚΖ ΣΔΥΝΟΛΟΓΗΑ ΚΑΗ ΑΚΟΤΣΗΚΖ ΠΑΡΑΡΣΖΜΑ ΡΔΘΤΜΝΟΤ ΟΗ ΓΗΚΟΗ ΒΗΝΤΛΗΟΤ ΣΖΝ ΤΓΥΡΟΝΖ ΜΟΤΗΚΖ ΠΡΑΓΜΑΣΗΚΟΣΖΣΑ πνπδαζηήο: ηθάθεο Γεκήηξεο Δπηβιέπσλ Καζεγεηήο: Κερξάθνο Κώζηαο Δπραξηζηίεο: Αξρηθά, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνλ επηβιέπνληα θαζεγεηή ηεο εξγαζίαο, Κψζηα Κερξάθν, πνπ δέρηεθε λα πινπνηεζεί ε ζπγθεθξηκέλε πηπρηαθή εξγαζία, θαζψο θαη γηα ηελ εκπηζηνζχλε, ηελ ππνκνλή θαη ηελ θαηαλφεζε πνπ έδεημε, θαηά ηελ δηάξθεηα εθπφλεζεο θαη νινθιήξσζεο ηεο εξγαζίαο. Δπίζεο, ζα ήζεια λα επραξηζηήζσ ηνπο: Νίθν Πεηξνπιάθε, Υξίζην Υαηδεζηάκνπ, Αλέζηε Φαξαδάθν θαη Υξήζην σηεξφπνπιν γηα ηηο ζπλεληεχμεηο πνπ κνπ παξαρψξεζαλ θαη γηα ηηο πνιχηηκεο γλψζεηο ηνπο, θαζψο θαη φινπο φζνπο έδεημαλ ελδηαθέξνλ θαη απάληεζαλ ην εξσηεκαηνιφγην γηα ηελ έξεπλα ηεο εξγαζίαο. Σέινο, λα επραξηζηήζσ φινπο ηνπο θνληηλνχο κνπ αλζξψπνπο, πνπ θαηαλφεζαλ ην πείζκα κνπ γηα ηελ επίηεπμε ηεο εξγαζίαο θαη ηελ αγάπε κνπ γηα ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ. ηθάθεο Γεκήηξεο, Πεηξαηάο, 2013 Πεξίιεςε. Σν αληηθείκελν ηεο πηπρηαθήο εξγαζίαο θαιχπηεη ζε έλαλ κεγάιν βαζκφ φιεο ηηο ηερληθέο θαη θνηλσληθέο πηπρέο γχξσ απφ ηελ θνπιηνχξα ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ. θνπφο ηεο, είλαη λα απνηειέζεη έλα νινθιεξσκέλν εγρεηξίδην ζε επηζηεκνληθφ επίπεδν, γηα φινπο φζνπο ζέινπλ λα απνθηήζνπλ γλψζεηο γηα ηνλ ηξφπν ιεηηνπξγίαο ησλ πηθάπ, ηελ θαηαλφεζε ζε βάζνο γηα ηνλ ηξφπν αλαπαξαγσγήο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ, ηνλ ηξφπν πνπ αληηκεησπίδνληαη ζην mastering ζε ζρέζε κε ηα ςεθηαθά κέζα αλαπαξαγσγήο, ηνλ ηξφπν παξαγσγήοθαηαζθεπήο απηψλ (απφ ην ζηνχληην ράξαμεο κέρξη ην εξγνζηάζην), θαζψο θαη ηελ δηαδηθαζία ςεθηνπνίεζεο απηψλ. Δπηπιένλ, αλαιχεηαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν γίλεηαη ε θνζηνιφγεζε ηνπο θαη αλαδεηθλχεηαη ε ζέζε ηνπο ζηελ ζεκεξηλή ειιεληθή θαη παγθφζκηα κνπζηθή βηνκεραλία θαη γεληθφηεξα ζην παγθφζκην εκπφξην ησλ δίζθσλ. Δπίζεο, αλαιχνληαη νη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο πνιινί εμαθνινπζνχλ λα ρξεζηκνπνηνχλ θαη λα ππνζηεξίδνπλ ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ σο κέζν αλαπαξαγσγήο αθφκα θαη ζήκεξα. Μπνξεί λα ζεσξεζεί κηα εηζαγσγή ζην επηζηεκνληθφ πεδίν ηεο ηερλνινγίαο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ, αθνχ κέζα απφ ηελ εξγαζία πξνθχπηνπλ πνιιά ζέκαηα γηα πεξαηηέξσ κειέηε θαη έξεπλα, ηα νπνία παξνπζηάδνληαη θαη πξνηείλνληαη ζην ηέινο ηεο εξγαζίαο. Λέμεηο θιεηδηά: Φσλνγξάθνο, γξαθφθσλν, γξακκφθσλν, δίζθνη βηλπιίνπ, βηλχιην, ζηεξενθσληθφο ήρνο, πηθάπ, πιαηψ, βξαρίνλαο, βειφλα, θεθαιή, κεραλή ράξαμεο, εξγνζηάζην δίζθσλ βηλπιίνπ, mastering δηζθσλ βηλπιίνπ, απιάθη, ςεθηνπνίεζε δίζθσλ, απνζήθεπζε δίζθσλ, θαιχκκαηα δίζθσλ, εμψθπιιν, επαλέθδνζε, DJ, ζπιιέθηεο δίζθσλ. Abstract: The subject of this thesis, covers to a large extent all the technical and social aspects surrounding the culture of the vinyl records. The purpose is to form an integrated scientific manual, for all those who want to expand their knowledge on how to operate the turntable, understading in depth the way in which the vinyl record is reproduced, the technical aspects and differentiations in comparison with the digital mediums in mastering stage, the manufacturing process and construction (from the record lathe to the vinyl pressing plant) and the digitization and restoration/remastering process. Moreover, analyzes the way that a vinyl disc it can be costed and highlights the place of vinyl records in today’s Greek and international music industry and generally in the global trade of vinyl records. In addition, it presents the reasons why many people still use and support the culture of vinyl records as a means of reproduction even in present days. The whole document can be considered as an introduction to the scientific field of technology of vinyl records in Greece, since through this paper raises many issues for further study and research. Key words: Phonograph, graphophone, gramophone, vinyl records, stereophonic sound, turntable, platter, tonearm, stylus, cartridge, record lathe, vinyl pressing plant, mastering, master lacquer, metal matrix, metal mother, stamper, groove, dubplates, ditization, record sleeves, cover, restoration, remastering, original, reissue, repress, DJ, vinyl collectors, audiophile. ΠΔΡΗΔΥΟΜΔΝΑ 1ν Κεθάιαην – Ηζηνξηθά ηνηρεία ει. 1.1 – Οη πξψηεο κεραλέο 1.1.1. Phonautograph 1.1.2. Φσλνγξάθνο (Phonograph) 1.1.3. Γξαθφθσλν (Graphophone) 1.1.4. Γξακκφθσλν (Gramophone) 1 1 1 3 3 1.2 – Ζ αξρή ηεο βηνκεραλίαο ησλ δίζθσλ 1.2.1. Ζ Victrola θαη ν πφιεκνο δίζθσλ – θπιίλδξσλ 1.2.2. Edison’s Diamond Discs 4 6 7 1.3 – “Αθνπζηηθή” ερνγξάθεζε 1.3.1. “Αθνπζηηθή” αλαπαξαγσγή 8 8 1.4 – “Ζιεθηξηθή” ερνγξάθεζε 1.4.1. “Ζιεθηξηθή” αλαπαξαγσγή 9 10 1.5 – Σαρχηεηεο, κεγέζε θαη πιηθά ησλ δίζθσλ 1.5.1. Γίζθνη 78 ζηξνθψλ 1.5.2. Γίζθνη βηλπιίνπ 1.5.3. Vinyl Vs Shellac 1.5.4. LP Vinyl 1.5.5. EP Vinyl 1.5.6. War of Speeds 12 12 12 13 14 14 15 1.6 – Ζ κεγάιε αλάπηπμε ηεο βηνκεραλίαο 16 1.7 – ηεξενθσληθφο ήρνο 1.7.1. Σα πξψηα πεηξάκαηα 1.7.2 ηεξενθσλία ζηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ 17 17 18 1.8 – Γηάθνξεο ηερληθέο – βειηηψζεηο 1.8.1. RCA Dynagroove 1.8.2. RCA Dynaflex 1.8.3. Quadraphonic 1.8.4. Direct to disc recording θαη half-speed mastering 1.8.5. DBX – encoded records 19 19 20 20 21 21 1.9– Κνηλσληθά ξεχκαηα θαη ε θνπιηνχξα γχξσ απφ ην δίζθν βηλπιίνπ 22 1.9.1. 1.9.2. 1.9.3. 1.9.4. 1.9.5. Timeline Dj’s Turntablism Digging Audiophile πιιέθηεο δίζθσλ 22 22 23 24 24 24 2ν Κεθάιαην – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ. ει. 2.1 – Σα βαζηθά κέξε ελφο πηθάπ (turntable) 2.1.1. Βάζε θαη plinth 2.1.2. Σν πιαηψ 28 29 31 2.2. – Σν ζχζηεκα νδήγεζεο ηνπ πιαηψ 2.2.1. Idler wheel 2.2.2. Belt Drive 2.2.3. Direct Drive 34 34 34 36 2.3. – Ο Βξαρίνλαο (Tonearm) 2.3.1. Γεληθά 2.3.2. Σν ξνπιεκάλ ηνπ βξαρίνλα (tonearm’s bearing) 2.3.3. Armtube 2.3.4. Γηάθνξεο ηερληθέο πηπρέο πνπ επεξεάδνπλ ηελ ιεηηνπξγία ηνπ βξαρίνλα 2.3.5. Lateral tracking error 2.3.6. Anti-skate mechanism 2.3.7. Tracking force 2.3.8 Vertical tracking angle (VTA) 2.3.9. Azimuth 2.3.10. Wow θαη flutter 2.3.11. Tangential Tonearms 37 37 38 38 38 41 43 44 45 46 46 47 2.4. – Ζ Βειφλα (stylus) 2.4.1. Τιηθά γηα ηελ θαηαζθεπή ηεο βειφλαο θαη ρξφλνο δσήο 2.4.2. ρήκαηα ηεο βειφλαο θαη pinch effect 2.4.3. χγθξηζε βειφλαο ειιεηπηηθνχ θαη ζθαηξηθνχ ζρήκαηνο 2.4.4. ηεξενθσληθφο ήρνο ζε έλα απιάθη 2.4.5. Cantilever 48 49 49 51 54 55 2.5. – Ζ Kεθαιή (cartridge) 2.5.1. Πηεδνειεθηξηθέο θεθαιέο 2.5.2. Μαγλεηηθέο θεθαιέο 2.5.3. Κεθαιέο strain gauge 56 56 57 58 2.6. – Πξνεληζρπηέο γηα πηθάπ (phono preamp) 2.6.1. Κακπχιε RIAA 2.6.2 Κέξδνο (gain) 2.6.3. Σν θνξηίν ηεο θεθαιήο (cartridge loading) 59 59 60 61 2.7. – Laser Turntable 61 3ν Κεθάιαην – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ – Mastering. ει. 3.1. – Μαδηθή παξαγσγή δίζθσλ βηλπιίνπ 3.1.1 Master Lacquer 3.1.2. 1ν Μεηαιιηθφ αληίγξαθν (metal matrix) 3.1.3. Ζ κήηξα (metal mother) 3.1.4. Stampers 3.1.5. Σειηθφ ζηάδην παξαγσγήο – πξέζα 3.1.6. Direct Metal Mastering 64 64 65 67 68 69 71 3.2. – Ζ Γηαδηθαζία ηεο ράξαμεο 3.2.1. Ζ κεραλή ράξαμεο (record lathe) 3.2.2. Ζ θεθαιή ράξαμεο 3.2.3. Ζ βειφλα ράξαμεο 3.2.4. Υαξάδνληαο ην δίζθν 3.2.5. Πεξηζζφηεξεο ιεπηνκέξεηεο γηα ηελ ράξαμε ησλ δίζθσλ 3.2.6. Ζ γεσκεηξία ησλ απιαθίσλ 72 72 73 74 76 77 79 3.3. – Mastering 3.3.1. Οη θηλήζεηο ηεο βειφλαο θαηά ηελ ράξαμε 3.3.2. Οη θπζηθνί πεξηνξηζκνί ηνπ κέζνπ 3.3.3. Ζ αληηκεηψπηζε ησλ θπζηθψλ πεξηνξηζκψλ ζην mastering 3.3.4. Γηαθνξέο ζην mastering αλάκεζα ζην δίζθν βηλπιίνπ θαη ζην CD 3.3.5. πγθξηζε ηνπ CD κε ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ 3.3.6. Μεηξήζεηο γηα ηελ ζχγθξηζε δίζθσλ βηλπιίνπ κε ηα CD 3.3.7. Half-speed mastering 3.3.8. Direct-to-disc recording 3.3.9. πλέληεπμε κε ηνλ θ.Υξήζην Υαηδεζηάκνπ (δηεπζπληή ηνπ Athens Mastering) θαη ηνλ ζπλεξγάηε ηνπ, Αλέζηε Φαξαδάθν 80 80 81 83 85 88 89 94 95 3.4. – Δξαζηηερληθή ερνγξάθεζε – ράξαμε 3.4.1. Ηζηνξηθά ζηνηρεία 3.4.2. Οη ζεκεξηλέο κεραλέο ράξαμεο 3.4.3. Dubplates 3.4.4 Καηαζθεπή κεραλήο ράξαμεο 3.4.5. Υάξαμε δίζθνπ κε laser cutter 101 101 102 103 104 106 96 4ν Κεθάιαην – Γηαθύιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ . ει. 4.1. – Καζαξηφηεηα θαη ζσζηή απνζήθεπζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ 4.1.1. Απνζήθεπζε δίζθσλ βηλπιίνπ 4.1.2. Δζσηεξηθά θαιχκκαηα ησλ δίζθσλ (record sleeves) 4.1.3. Καζαξηφηεηα θαη ρεηξηζκφο 4.1.4 Καζαξηφηεηα θαη ζπληήξεζε ηνπ πηθάπ 109 109 111 112 115 4.2. – Φεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ 117 4.2.1. εηξά εξγαζηψλ γηα ηε ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ 117 4.2.2. Δμέηαζε ησλ δίζθσλ γηα ηελ ζσζηή αλαπαξαγσγή ηνπο 118 4.2.3. Βειφλεο πνπ πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχληαη αλάινγα κε ην δίζθν 119 4.2.4. Γηαδηθαζία ςεθηνπνίεζεο – πλδεζκνινγία θαη ξπζκίζεηο 120 4.2.5. Απνθαηάζηαζε θαη βειηηζηνπνίεζε ςεθηνπνηεκέλσλ αξρείσλ (restoration – remastering) 125 4.2.6. Απνζήθεπζε 128 5ν Κεθάιαην – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλί α. ει. 5.1. – Αμία δίζθσλ βηλπιίνπ θαη θνηλσληθέο ηάζεηο 5.1.1. – Σα θξηηήξηα ζπαληφηεηαο θαη αμίαο ελφο δίζθνπ. 5.1.2. – Σξφπνη αλαγλψξηζεο ηεο έθδνζεο ελφο δίζθνπ 5.1.3. – Παξαδείγκαηα δίζθσλ. 5.1.4. – πλέληεπμε κε ηνλ Νίθν Πεηξνπιάθε 131 133 137 142 144 5.2. – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία ζήκεξα. 148 5.2.1. – Οη πσιήζεηο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα 149 5.2.2. – Ζ ζρέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ κε ηηο δηζθνγξαθηθέο εηαηξίεο 151 5.2.3. – Ζ ζρέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ κε ηηο δηζθνγξαθηθέο εηαηξίεο ζηελ Διιάδα 152 5.2.4. – Λίζηα δηζθνγξαθηθψλ εηαηξηψλ πνπ έρνπλ εθδφζεη δίζθνπο βηλπιίνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα ζηελ Διιάδα 154 5.2.5. – Λίζηα δηζθνπσιείσλ κε εηδίθεπζε ζηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ ζηελ Διιάδα 155 5.2.6. – πλέληεπμε κε ηνλ Υξήζην σηεξφπνπιν (ππεχζπλνο πσιήζεσλ ηεο δηζθνγξαθηθήο εηαηξίαο Inner Ear Records) 157 5.2.7. – Ζ ζρέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ κε ηηο δηζθνγξαθηθέο εηαηξίεο ζην εμσηεξηθφ 160 5.2.8. – Οη θπξηφηεξνη ιφγνη πνπ νη αθξναηέο πξνηηκνχλ αθφκα θαη ζήκεξα ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ 161 5.2.9. – Οη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο νξηζκέλνη DJ’s πξνηηκνχλ ηνπο δίζθνπο Βηλπιίνπ 163 5.3. – Δξσηεκαηνιφγην – Απαληήζεηο, ζπκπεξάζκαηα θαη πξνθίι αγνξαζηψλ 5.3.1. – πκπεξάζκαηα θαη πξνθίι αγνξαζηψλ Λεμηιφγην Αγγιηθψλ φξσλ Πξνηεηλφκελε Βηβιηνγξαθία Πξνηεηλφκελα ζέκαηα γηα πεξαηηέξσ έξεπλα 166 178 184 190 192 Πξφινγνο – Δηζαγσγή. Οη ιφγνη πνπ επηιέρζεθε λα δηεθπεξαησζεί κηα εξγαζία πηπρηαθνχ επηπέδνπ, γηα ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ θαη φηη αθνξά απηνχο, είλαη αξρηθά, γηαηί ππάξρεη κεγάιε πξνζσπηθή ζέιεζε γηα βαζχηεξε γλψζε θαη ελδηαθέξνλ ηνπ ζπγγξαθέα γηα απηνχο θαη έλαο δεχηεξνο ιφγνο είλαη φηη ηα ηειεπηαία ρξφληα παξαηεξείηαη κηα ηδηαίηεξε αχμεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο ζε φινπο ηνπο θνξείο ηεο παγθφζκηαο κνπζηθήο βηνκεραλίαο γηα απηνχο. Οη δίζθνη βηλπιίνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ θαηά θφξνλ σο θχξην κέζν αλαπαξαγσγήο ηεο κνπζηθήο (θαη φρη κφλν, αθνχ ρξεζηκνπνηήζεθε θαη γηα πεηξακαηηθνχο ζθνπνχο) ηνλ πξνεγνχκελν αηψλα θαη γλψξηζε “ρξπζέο” επνρέο ηηο δεθαεηίεο ηνπ 1950, 1960 θαη 1970. Με ηελ έιεπζε ηνπ CD θαη γεληθφηεξα ηνπ ςεθηαθνχ ήρνπ, θάλεθε λα ράλεη έδαθνο ζηελ παγθφζκηα κνπζηθή βηνκεραλία. Λφγσ ηνπ φηη ηα ηειεπηαία ρξφληα φκσο, έρεη απμεζεί ζε θάπνην βαζκφ θαη ζε επίπεδν παξαγσγήο αιιά θαη θαηαλάισζεο, είλαη απαξαίηεην λα αλαπηπρζνχλ φιεο νη κνπζηθν-ηερλνινγηθέο πηπρέο ηνπ κέζνπ, νη νπνίεο πξνππήξραλ θαη ρξεζηκνπνηνχηαλ ηα πξνεγνχκελα ρξφληα θαη λα παξνπζηαζηνχλ ζαλ έλα νινθιεξσκέλν εγρεηξίδην ζηηο κέξεο καο. Βέβαηα, κε ηελ εμέιημε ηεο ηερλνινγίαο ππάξρνπλ θαη αλαπηπζζφκελεο ηερληθέο πνπ αλαβαζκίδνπλ ηελ φιε ηερλνινγία ησλ πηθάπ θαη ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ θαζψο επίζεο θαη πεηξακαηηθά ζηάδηα εμέιημεο πνπ αθνξνχλ ηελ ράξαμε απιαθίσλ ζε θάπνην πιηθφ θαη ηελ αλαπαξαγσγή απηψλ. Ζ εξγαζία έρεη γξάθηεί κε ηέηνην ηξφπν ψζηε λα γίλεηαη θαηαλνεηή θαη απφ αλζξψπνπο πνπ ήδε έρνπλ θάπνηεο βαζηθέο γλψζεηο γηα ηελ ηερλνινγία θαη ηελ γεληθφηεξε θνπιηνχξα ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ, αιιά θαη γηα φζνπο δελ είραλ πνηέ επαθή κε απηνχο, ψζηε λα απνθηήζνπλ ηελ θαηάιιειε κφξθσζε γηα πηζαλή κειινληηθή εξγαζία ζηελ βηνκεραλία ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ελψ παξάιιεια αλνίγνληαη πνιιά ζέκαηα γηα πεξαηηέξσ έξεπλα. Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 Οη δίζθνη βηλπιίνπ ζηελ ζύγρξνλε κνπζηθή πξαγκαηηθόηεηα Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία. 1.1. - Οη πξώηεο κεραλέο. 1.1.1 – Phonautograph. Ζ πξψηε κεραλή πνπ απνηχπσλε ερεηηθά θχκαηα ζε θάπνην πιηθφ νλνκαδφηαλ phonautograph. Καηαζθεπάζηεθε ζηελ Γαιιία ην 1857 απφ ηνλ δσγξάθν Leon Scott de Martinville. Ζ ηδέα γηα ηελ ζπζθεπή απηή, ππήξρε απφ ην 1854 φηαλ ν Leon Scott εξγαδφηαλ γηα κηα δηφξζσζε ελφο βηβιίνπ θπζηθήο, ζηελ δηάξθεηα ηεο νπνίαο ήξζε ζε επαθή κε ζρέδηα αθνπζηηθήο αλαηνκίαο. Έηζη, πξνζπάζεζε λα κηκεζεί ηελ ιεηηνπξγία ελφο κεραληζκνχ πνπ ζα είρε κηα ειαζηηθή κεκβξάλε, (ε νπνία ζα δερφηαλ ηηο αθνπζηηθέο ηαιαληψζεηο) θαη έπεηηα κε κηα ζεηξά απφ κνρινχο, απηέο νη ηαιαληψζεηο ζα απνηππψλνληαλ απφ έλα ζηπιφ ζε ραξηί, μχιν ή κηα γπάιηλε επηθάλεηα θαιπκκέλε απφ lampblack*. Ζ ζπζθεπή ρξεζηκνπνηνχζε έλα ρσλί γηα λα ζπιιέγεη ηνλ ήρν πνπ ζπλδεφηαλ κε ην δηάθξαγκα ην νπνίν δνλνχζε κία άθακπηε γνπξνπλφηξηρα ψζηε λα απνηππψλεη ηελ εηθφλα ζε έλα θχιηλδξν θαιπκκέλν απφ lampblack. Ο phonautograph ρξεζηκνπνηνχηαλ κφλν γηα λα αλαπαξηζηά ηα ερεηηθά θχκαηα γξαθηθά θαη φρη γηα λα ηα αλαπαξάγεη. Έηζη, αξθεηέο ηέηνηεο ζπζθεπέο πνπιήζεθαλ ζε επηζηεκνληθά εξγαζηήξηα γηα λα εξεπλεζνχλ ηα δηάθνξα ραξαθηεξηζηηθά ηνπ ήρνπ. 1.1.2. - Φσλνγξάθνο (Phonograph). Σν θαινθαίξη ηνπ 1877 ν Thomas Edison ζην εξγαζηήξην ηνπ ζην New Jersey, θαζψο εξγαδφηαλ κε ηελ ηδέα λα θάλεη απνδνηηθφηεξε ηελ κεηαθνξά ηειεγξαθεκάησλ, θαηαζθεχαζε κηα ζπζθεπή πνπ ζα κπνξνχζε λα θαηαγξάςεη ηειεγξαθήκαηα κέζσ κηαο ραξηνηαηλίαο ε νπνία ζα είρε ραξαγκέλεο ηειείεο θαη παχιεο απφ ηνλ Μνξο θψδηθα. Ζ ραξηνηαηλία κπνξνχζε λα επαλαιάβεη ην κήλπκα άπεηξεο θνξέο θαη κε φπνηα ηαρχηεηα ρξεηαδφηαλ. Όηαλ ε ηαηλία “έηξερε” κέζα ζηελ ζπζθεπή απηή κε κεγάιε ηαρχηεηα, αθνπγφηαλ έλαο Δηθόλα 1.1 - Ο θσλνγξάθνο ηνπ Edison. “ιεπηφο” ξπζκηθφο ζφξπβνο ν νπνίνο θαηά ηνλ Edison έκνηαδε κε ηελ αλζξψπηλε θσλή. Ζ * Ελλθνικι μετάφραςθ : καπνιά. 1 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 επφκελε ζθέςε ηνπ ήηαλ φηη εθφζνλ κπνξνχζε λα θαηαγξάςεη έλα ηειεγξάθεκα ζα κπνξνχζε λα θαηαγξάςεη θη έλα ηειεθσληθφ κήλπκα. Έηζη, ν δηάζεκνο εθεπξέηεο άξρηζε λα εθαξκφδεη ηελ ηδέα ηνπ. Δπεηδή ε αθνή ηνπ φκσο δελ ήηαλ ζε θαιή θαηάζηαζε, ελζσκάησζε κία βειφλα ζην δηάθξαγκα ελφο ηειεθσληθνχ δέθηε θαη αθνπκπνχζε ειαθξά ην δάρηπιφ ηνπ πάλσ ζ' απηήλ. Μ' απηφλ ηνλ ηξφπν κπνξνχζε λα θαηαιάβεη ηελ έληαζε ησλ δνλήζεσλ ηεο βειφλαο απφ ηα ερεηηθά θχκαηα πνπ δερφηαλ ην δηάθξαγκα. Σα ηζηκπήκαηα απηά πνπ έλησζε ζην δάρηπιφ ηνπ ζα κπνξνχζε λα ηα θαηαγξάςεη ζε κηα ραξηνηαηλία. αλ απνηέιεζκα ηεο ηδέαο ηνπ, λα κπνξεί λα επαλαιακβάλεη ηειεθσληθά κελχκαηα, πξνρψξεζε ζηε θαηαζθεπή ηνπ θσλνγξάθνπ. Ο βαζηθφο ζρεδηαζκφο ηεο ζπζθεπήο απνηεινχηαλ απφ έλα κεηαιιηθφ θχιηλδξν (κε ζπεηξνεηδέο απιάθηα) θαη δχν δηαθξάγκαηα κε βειφλεο, πνπ ε κία ρξεζηκνπνηνχηαλ γηα ηελ εγγξαθή θαη ε άιιε γηα αλαπαξαγσγή. Ο θχιηλδξνο ζηεξεσλφηαλ κε κία βίδα πνπ ζηελ άθξε ηνπ είρε κηα ρεηξνιαβή γηα λα πεξηζηξέθεηαη απφ ηα αξηζηεξά πξνο ηα δεμηά. Έλα θνκκάηη απφ αινπκηλφραξην ηπιηγφηαλ γχξσ απφ ηνλ θχιηλδξν θη έηζη ε βειφλα γηα ηελ εγγξαθή απνηχπσλε ηηο ερεηηθέο ηαιαληψζεηο πάλσ ζε απηφ αθνινπζψληαο ηα ζπεηξνεηδέο απιάθηα ηνπ θπιίλδξνπ. Ζ θίλεζε ηεο βειφλαο ήηαλ θάζεηε έηζη ψζηε λα δεκηνπξγεί “θνξπθέο θαη θνηιίεο” ζηα απιάθηα. Έπεηηα έπξεπε ε βειφλα γηα ηελ αλαπαξαγσγή λα κεηαηξέπεη ηα ραξαγκέλα απηά απιάθηα ζε ήρν. Σνλ κεραληζκφ απηφ ηνλ θαηαζθεχαζε ν έκπηζηνο θίινο θαη κεραληθφο ηνπ Edison, John Kruesi. Δδψ πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη ηνλ ίδην ρξφλν δειαδή ην 1877 (ιίγνπο κήλεο πξηλ απφ ηελ εθεχξεζε ηνπ Edison) έλαο λεαξφο Γάιινο επηζηήκνλαο κε ην φλνκα Charles Cros, είρε πεξηγξάςεη θαη απηφο κηα κεραλή ε νπνία ζα κπνξνχζε λα ερνγξαθεί θαη λα αλαπαξάγεη ήρνπο, ε νπνία έκνηαδε πάξα πνιχ κε ην θσλνγξάθν ηνπ Edison θαη ηελ νλφκαδε παιαηφθσλν (paleophone). Γελ θαηάθεξε φκσο πνηέ λα ηελ πινπνηήζεη θαζψο δελ βξήθε θάπνηνλ λα ηνλ ρξεκαηνδνηήζεη γηα λα πξαγκαηνπνηήζεη ηελ ηδέα ηνπ. Ο Edison κεηά ηελ επηηπρία ηνπ θσλνγξάθνπ ζπλέρηζε λα πεηξακαηίδεηαη γηα ηελ βειηίσζή ηνπ. Γεκηνχξγεζε έλα κνληέιν ην νπνίν, αληί γηα θπιίλδξνπο ρξεζηκνπνηνχζε δίζθνπο κε ζπεηξνεηδέο ζρήκα, γηαηί ήηαλ πην εχθνιν λα ηνπνζεηεί ην αινπκηλφραξην πάλσ ζε απηνχο. Λφγσ φκσο ηεο ρακειήο πνηφηεηαο ηνπ ήρνπ, θπξίσο φηαλ ε βειφλα αλαπαξαγσγήο πιεζίαδε πξνο ην θέληξν ηνπ δίζθνπ (ζα αλαθεξζεί αξγφηεξα ν ιφγνο γηα ηνλ νπνίν πξνο ην θέληξν ηνπ δίζθνπ έρνπκε κηθξφηεξε πηζηφηεηα) εγθαηέιεηςε απηή ηελ ηδέα θαη μαλαγχξηζε ζηνλ θχιηλδξν. Δπίζεο δνθίκαζε, ρσξίο επηηπρία, λα αληηθαηαζηήζεη ηελ ρεηξνιαβή πνπ γπξλνχζε ν θχιηλδξνο, κε έλα κνηέξ ην νπνίν βαζηδφηαλ ζηε ιεηηνπξγία ηνπ ξνινγηνχ γηα λα ζηαζεξνπνηήζεη ην ηνληθφ χςνο ηεο ερνγξάθεζεο. 2 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 1.1.3. - Γξαθφθσλν (Graphophone). Σν 1885 ν Chichester A.Bell θαη ν Charles Tainter ζην εξγαζηήξην ηνπο ζηελ Οπάζηλγθηνλ δεκηνχξγεζαλ κία άιιε θαηαζθεπή πνπ ηελ νλφκαζαλ Graphophone. Ζ δηαθνξά κε ην θσλνγξάθν ηνπ Edison ήηαλ φηη αληί γηα αινπκηλφραξην γηα ηελ επηθάιπςε ησλ θπιίλδξσλ ρξεζηκνπνηνχζαλ έλα ραξηφλη κε επηθάιπςε θεξηνχ. Με απηφ ηνλ ηξφπν ε βειφλα ηεο εγγξαθήο δεκηνπξγνχζε πην ζηελά απιάθηα θη έηζη απμήζεθε ε δηάξθεηα κίαο ερνγξάθεζεο. Δπίζεο, κε ηε ρξήζε ηνπ θεξηνχ ε ερνγξάθεζε γηλφηαλ κε πην κεγάιε επθξίλεηα αιιά κε πνιχ ρακειφηεξε έληαζε. Έλα κεηνλέθηεκα ήηαλ φηη ην θεξί είρε κηθξφηεξν ρξφλν δσήο ζε ζρέζε κε ηνπο θπιίλδξνπο κε επηθάιπςε αινπκηλφραξηνπ. Αιιά ην κεγαιχηεξν πιενλέθηεκα ήηαλ φηη ρξεζηκνπνηήζεθε γηα πξψηε θνξά έλα κνηέξ, πνπ ιεηηνπξγνχζε κε κπαηαξίεο, αληί γηα ηελ ρεηξνιαβή θη έηζη ζηαζεξνπνηνχηαλ ην ηνληθφ χςνο. Ο Edison, δπν ρξφληα κεηά, αλαβαζκίδεη θαη απηφο ην θσλνγξάθν, πξνζζέηνληαο έλα κνηέξ γηα ζηαζεξφηεηα θαη ρξεζηκνπνηεί θεξί γηα ηηο ερνγξαθήζεηο ηνπ. Δπίζεο, έθαλε ηηο πξψηεο πξνζπάζεηεο λα ερνγξαθήζεη “ζνβαξή” κνπζηθή, αθνχ κέρξη ηφηε νη ερνγξαθήζεηο πεξηνξίδνληαλ ζηνλ αλζξψπηλν ιφγν. Οη κνπζηθνί φκσο πνπ δνθίκαζε λα ερνγξαθήζεη δελ έκελαλ ηθαλνπνηεκέλνη απφ ην απνηέιεζκα θαη εθηφο απηνχ, ήηαλ πνιχ κηθξφ ην ρξνληθφ δηάζηεκα ησλ δπν ιεπηψλ πνπ είραλ πεξηζψξην γηα λα ερνγξαθήζνπλ έλα νιφθιεξν έξγν. 1.1.4. - Γξακκφθσλν (Gramophone). Δθείλε ηελ πεξίνδν, ππήξραλ 3 κεγάια κεηνλεθηήκαηα πνπ απαζρνινχζαλ κέρξη ηφηε ηελ βηνκεραλία εγγξαθήο-αλαπαξαγσγήο ησλ θπιίλδξσλ. 1. Ζ πνηφηεηα ηεο αλαπαξαγσγήο ήηαλ εμαηξεηηθά θζελή. Γελ ήηαλ εχθνιν λα γίλνπλ αληηιεπηέο νη δηάθνξεο ρξνηέο ησλ νξγάλσλ. 2. Σν θεξί είρε απμήζεη ην ρξφλν εγγξαθήο-αλαπαξαγσγήο, ζε ζρέζε κε ην αινπκηλφραξην, αιιά θαη πάιη ην κέγηζην ήηαλ 2 ιεπηά, ην νπνίν ήηαλ πνιχ ιίγν γηα λα ερνγξαθεζνχλ κνπζηθά έξγα. 3. Σν πην ζεκαληηθφ φκσο, ήηαλ ην φηη δελ κπνξνχζε λα γίλεη αληηγξαθή ησλ θπιίλδξσλ, ψζηε λα ππάξρεη καδηθή παξαγσγή απηψλ. Σν 1888 έλαο λεαξφο Γεξκαλφο κεηαλάζηεο ζηηο Ζ.Π.Α. κε ην φλνκα Emile Berliner, έδσζε θάπνηεο ιχζεηο θαηαζθεπάδνληαο κία ζπζθεπή ε νπνία ήηαλ ε πξψηε πνπ ρξεζηκνπνηνχζε δίζθνπο θαη φρη θπιίλδξνπο, κε επηηπρία. Σελ νλφκαζε Gramophone (Γξακκφθσλν). Ζ πξψηε ηνπ δνθηκή ήηαλ λα ηνπνζεηήζεη θάηη πνπ έκνηαδε κε γπάιηλν πηάην θαιιπκέλν απφ lampblack. Ζ ζηεξεσκέλε βειφλα θαζψο πάιιoηαλ δεκηνπξγνχζε έλα ζππξνεηδέο ζρήκα ζην δίζθν. Ήηαλ ε πξψηε θνξά πνπ ε θνπή ηνπ πιηθνχ γηλφηαλ πιεπξηθά (lateral) αθνχ νη πξνεγνχκελεο ηερληθέο ρξεζηκνπνηνχζαλ θάζεηε θνπή (vertical) κε “θνξπθέο θαη θνηιίεο” φπσο πξναλαθέξζεθε. Δπίζεο, πεηξακαηίζηεθε κε δηάθνξα ρεκηθά 3 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 πιηθά ψζηε λα πεηχρεη κεγαιχηεξε πηζηφηεηα ζηηο ερνγξαθήζεηο ηνπ. Έλα απφ απηά ήηαλ έλαο ηζίγθηλνο δίζθνο, θαιπκκέλνο απφ ρνληξή ηαηλία, ηνλ νπνίν ηνλ βνχηαγε κέζα ζε νμχ, κεηά ηελ ράξαμε. Με απηφλ ηνλ ηξφπν μέπιελε ην “κέηαιιν” πνπ άθελε ε βειφλα εγγξαθήο ζηα απιάθηα θαη ην απνηέιεζκα ήηαλ έλαο δπλαηφο θαη δσληαλφο ήρνο πνπ κέρξη θαη νη κνπζηθνί πνπ ερνγξάθεζαλ γηα απηφλ έκελαλ έθπιεθηνη. Σν κεγαιχηεξν επίηεπγκα φκσο ηνπ Berliner ήηαλ ε εθηθηή αληηγξαθή ησλ δίζθσλ. Αθνχ ηειείσλε κε ηνλ απζεληηθά ραξαγκέλν κε ην νμχ δίζθν, έθηηαρλε έλα αληίζηξνθν (αξλεηηθφ) δίζθν απφ κέηαιιν, ν νπνίνο ζα ρξεζηκνπνηνχηαλ σο “κήηξα” γηα λα γίλνπλ νη θφπηεο. Γνθίκαζε δηάθνξα πιηθά γηα λα “ζηακπάξεη” ηνλ αξλεηηθφ απηφ δίζθν πάιη ζε “ζεηηθφ”. ρξεζηκνπνίεζε ηελ βνπινθέξη, αξρή αιιά ε πνηφηεηα ζε ζρέζε κε ην απζεληηθφ ήηαλ κεγάιε. Καηέιεμε ζην ζθιεξφ θανπηζνχθ (hard rubber) πνπ ήηαλ θαη ην πιηθφ πνπ επηθξάηεζε γηα ηα επφκελα ρξφληα ζηνλ “πφιεκν” πνπ μέζπαζε ζηε βηνκεραλία αλάκεζα ζην δίζθν θαη ηνλ Δηθόλα 1.2 - Σν γξακκόθσλν ηνπ Berliner. θχιηλδξν. 1.2. - Ζ αξρή ηεο βηνκεραλίαο ησλ δίζθσλ. Ζ πξψηε εηαηξία πνπ είρε δεκηνπξγεζεί ήδε απφ ην 1888 ήηαλ ε North American Phonograph Company απφ ηνλ Jesse H. Lippincott , ε νπνία πνπινχζε θπιίλδξνπο. θσλνγξάθνπο, Ήηαλ δεκηνπξγήζεθαλ ηα ε γξαθφθσλα πξψηε ιεγφκελα θαη θνξά πνπ juke-box, αθνχ ηνπνζέηεζε θσλνγξάθνπο ζε δεκφζηνπο ρψξνπο κε κία ιίζηα απφ κνπζηθά έξγα θαη κπνξνχζε ν θαζέλαο λα αθνχζεη κηα ερνγξάθεζε κε έλα θέξκα. Δδψ πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη ηα πξψηα juke-box θαηαζθεπάζηεθαλ απφ ηνπο Louis Glass θαη William S. Arnold, θαη ήηαλ έλαο κεραληζκφο πνπ νπζηαζηηθά Δηθόλα 1.3 - Κύιηλδξνο Φσλνγξάθνπ. μεθιείδσλε ηε ρεηξνιαβή ελφο θσλνγξάθνπ κφιηο έλα θέξκα έπεθηε κέζα ζηε ζπζθεπή. Ζ εηαηξία ηνπ Lippincott δελ θαηάθεξε φκσο λα δηαηεξεζεί νηθνλνκηθά θη έηζη ηα 4 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 ελία πήξε ε Columbia Phonograph Company πνπ ηδξχζεθε απφ ηνλ Edward Easton ην 1889. Δίρε κεγαιχηεξε επηηπρία ζαλ εηαηξία, αχμεζε ηηο ερνγξαθήζεηο κνπζηθήο θαη δηαθεκίζεσλ ζε θπιίλδξνπο θαη ηνπο πξνσζνχζε κέζσ ησλ juke-box. Απηφ γηλφηαλ δηφηη κέρξη θαη ην 1895 ε ηηκή ελφο θσλνγξάθνπ αλεξρφηαλ ζηα 190$, πνζφ αξθεηά κεγάιν ψζηε λα αγνξάζεη θάπνηνο έλα θσλνγξάθν γηα ηδησηηθή ρξήζε. ηα κέζα ηνπ 1890 φιεο νη κεγάιεο πφιεηο ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηψλ είραλ θαη απφ κηα αίζνπζα κε juke-box. Έηζη απμήζεθε ε δεκνζηφηεηα θαη κέρξη ην 1893 ε Columbia είρε κία ιίζηα κε 32 ζειίδεο απφ ερνγξαθήζεηο ζε θπιίλδξνπο. Μέρξη εθείλε ηελ πεξίνδν ε καδηθή παξαγσγή ησλ θπιίλδξσλ απφ ηελ Columbia, γηλφηαλ κε δχν ηξφπνπο. Ο έλαο, ήηαλ λα ηνπνζεηνχλ πνιινχο θσλνγξάθνπο ζε κία αίζνπζα φπνπ ζα γηλφηαλ ε ερνγξάθεζε θαη ν άιινο ήηαλ λα ηνπνζεηνχλ 2 θσλνγξάθνπο θνληά, πνπ ν έλαο ζα “έπαηδε” ηνλ απζεληηθφ θχιηλδξν θαη ν άιινο ζα έγξαθε φηη “άθνπγε” απφ ηνλ πξψην. Απηέο νη κέζνδνη βέβαηα ήηαλ αξθεηά αλνξζφδνμεο αιιά ηηο εθάξκνδαλ κέρξη ην 1898, φπνπ ν Edison καδί κε ηνπο, Gianni Bettini θαη Leon Douglass ρξεζηκνπνίεζαλ κία ζπζθεπή πνπ νλνκαδφηαλ παληνγξάθνο, ν νπνίνο απφ ηε κία πιεπξά είρε κηα βειφλα γηα λα ραξάδεη ην πιηθφ ησλ θπιίλδξσλ θαη απφ ηελ άιιε κηα βειφλα αλαπαξαγσγήο. Έηζη, γηλφηαλ ε αληηγξαθή ησλ θπιίλδξσλ κεραληθά θαη απηή ε κέζνδνο ρξεζηκνπνηήζεθε κέρξη θαη ην 1902. Ο Berliner είρε μεθηλήζεη ην 1889 λα πξνσζεί ηνπο δίζθνπο ηνπ ζηελ Δπξψπε σο παηρλίδηα. Δίραλ κέγεζνο 5 ίληζεο θαη ήηαλ απφ βνπινθέξη ή δειαηίλα. Ζ πνηφηεηα ηνπο δελ ήηαλ θαη ηφζν θαιή γηα λα ζπγθξηζνχλ κε ηνπο θπιίλδξνπο ζηηο Ζ.Π.Α. θαη γη' απηφ ηνλ ιφγν είραλ ηελ αληηκεηψπηζε παηρληδηνχ. Σν 1894, (φηαλ πιένλ ν Berliner είρε θαηαιήμεη ζην ζθιεξφ θανπηζνχθ σο πιηθφ γηα ηε αληηγξαθή ησλ δίζθσλ ηνπ) ηδξχεηαη ε Emile Berliner's U.S. Gramophone Company. Έηζη, ζηα ηέιε ηνπ 1894 εκθαλίδνληαη γηα πξψηε θνξά ζηελ αγνξά δίζθνη γξακκνθψλνπ ζηηο Ζ.Π.Α. Δίραλ κέγεζνο 7 ίληζεο θαη ήηαλ ραξαγκέλνη κφλν ζηελ κία πιεπξά, ελψ ε ηηκή ηνπ ελφο, ήηαλ κφλν κηζφ δνιάξην. Γηα ηελ αλαπαξαγσγή ηνπο θαηαζθεπάζηεθε έλα θζελφ γξακκφθσλν, φπνπ θφζηηδε 12$ θαη ιεηηνπξγνχζε κε ρεηξνιαβή. Μαδί κε ην γξακκφθσλν δηλφηαλ θαη έλα εγρεηξίδην πνπ εμεγνχζε φηη ε ηαρχηεηα ηεο αλαπαξαγσγήο έπξεπε λα ηζνχηαη κε 70 πεξηζηξνθέο ην ιεπηφ (RPM).* Χζηφζν δελ ήηαλ εχθνιν απφ νπνηνλδήπνηε λα θξαηήζεη απηή ηελ ηαρχηεηα ζηαζεξή. Σν 1899, ν Frank Seaman (ν νπνίνο δνχιεπε ζηε εηαηξία ηνπ Berliner) ηδξχεη ηελ Zonophone ε νπνία έθιεςε ηo ζρεδηαζκφ ησλ δίζθσλ ηνπ Berliner θαη πξνζπάζεζε λα εμαλαγθάζεη ηελ εηαηξία ηνπ, ζε πηψρεπζε. Σν 1901, o Eldridge R.Johnson (ν νπνίνο δνχιεπε θαη απηφο γηα ηνλ Berliner) ηδξχεη ηελ Victor Talking Machine Company. Δθείλε ηελ * Από εδϊ και ςτο εξισ θ ςυντομογραφία “RPM” (revolutions per minute) κα αναφζρεται για να περιγράφει τισ περιςτροφζσ ανά λεπτό. 5 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 πεξίνδν κεηά απφ πνιιέο ζπγρσλεχζεηο, δηαζπάζεηο, κελχζεηο θαη αγσγέο απηψλ ησλ ηξηψλ εηαηξηψλ, ληθήηξηα ζηα δηθαζηήξηα ήηαλ ε Victor, ε νπνία νπζηαζηηθά απέθηεζε ηελ αθίλεηε πεξηνπζία ηεο εηαηξίαο ηνπ Berliner. (Κάπνηεο πεγέο ππνζηεξίδνπλ φηη ν Berliner ήηαλ ζπλεξγάηεο απηήο ηεο, φπσο απνδείρηεθε αξγφηεξα, κεγάιεο εηαηξίαο, ελψ θάπνηεο άιιεο δελ ζπλδένπλ θαζφινπ ην φλνκα ηνπ κε απηήλ). Δθείλε ηελ δεθαεηία έιαβαλ ρψξα δηάθνξεο αλαβαζκίζεηο θαη γηα ηε βηνκεραλία ησλ θπιίλδξσλ αιιά θαη ησλ δίζθσλ. Οη θπξηφηεξεο ήηαλ φηη ν Edison πξφζζεζε ζην θσλνγξάθν έλα ρσλί, απφ ην νπνίν απμαλφηαλ ε αθνπζηηθή ηζρχο. Απφ ηελ άιιε, ν Fred Gaisberg αλαθαιχπηεη φηη ην shellac ήηαλ πνιχ θαιχηεξν πιηθφ γηα ηνπο δίζθνπο ηνπ Berliner.[1] 1.2.1– Ζ Victrola θαη ν “πφιεκνο” δίζθσλ - θπιίλδξσλ. Απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1890 κέρξη θαη ην 1920 μέζπαζε βηνκεραληθφο πφιεκνο αλάκεζα ζηνπο θπιίλδξνπο ηνπ Edison θαη ηνπο δίζθνπο ηνπ Berliner. Ζ πηζηφηεηα ησλ θπιίλδξσλ ήηαλ θαιχηεξε απφ ηνπο δίζθνπο. Δπίζεο, νη ερνγξαθήζεηο ησλ θπιίλδξσλ ήηαλ κε γξακκηθά ζηαζεξή ηαρχηεηα ζε φιν ην πιηθφ, ελψ νη δίζθνη είραλ κεγαιχηεξε ηαρχηεηα ζην εμσηεξηθφ ηκήκα ηνπ δίζθνπ θαη ρακειφηεξε ζην εζσηεξηθφ. Χζηφζν νη δίζθνη είραλ ην κεγάιν πιενλέθηεκα ηεο εχθνιεο αληηγξαθήο. H Victor πξαγκαηνπνηεί πνιιέο αλαβαζκίζεηο ζηα γξακκφθσλα γηα ηελ βειηηζηνπνίεζε ηεο αλαπαξαγσγήο ησλ δίζθσλ. Γπν ζεκαληηθέο, ήηαλ ν θσληθφο βξαρίνλαο θαη έλα αξθεηά “ήζπρν” θαη ζηαζεξφ κνηέξ. Σν 1905 ε Victor θαηαζθεπάδεη ηελ Victrola, ε νπνία έκνηαδε πεξηζζφηεξν κε έπηπιν παξά κε κεραλή θη έηζη έγηλε απνδεθηή απφ ηνλ θφζκν. Γελ είρε ρσλί γηα ηελ ελίζρπζε ηνπ ήρνπ, αιιά κία κεγάιε θακπίλα δαπέδνπ. Σν 1908 Δηθόλα 1.4 – Victrola. θαηαζθεπάδεη θαη πξνσζεί ζηελ αγνξά δίζθνπο κε κέγεζνο 10 ίληζεο θαη ερνγξαθεκέλν πιηθφ θαη ζηηο 2 πιεπξέο. Έηζη νη δίζθνη έγηλαλ πεξηζζφηεξν δηάζεκνη θαη πξνζηηνί ζηελ αγνξά αθνχ είραλ 3 κεγάια πιενλεθηήκαηα: 1. Ήηαλ πιένλ εθάκηιιεο πηζηφηεηαο κε ηνπο θπιίλδξνπο. 2. Ήηαλ αξθεηά πην θζελνί. 3. Ζ εχθνιε αληηγξαθή ηνπο επέηξεπε θαιχηεξν κάξθεηηλγθ θη έηζη ε καδηθή παξαγσγή ήηαλ κεγαιχηεξε απφ ηνπο θπιίλδξνπο. Ο Δdison ην 1909, ζηελ πξνζπάζεηά ηνπ λα αλαθάκςεη, εηζήγαγε ζηελ αγνξά 6 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 θπιίλδξνπο απφ δειαηίλε, πνπ ήηαλ πεξηζζφηεξν αλζεθηηθνί απφ ην θεξί, κε κέγηζην ρξφλν αλαπαξαγσγήο ηα 4 ½ ιεπηά. Χζηφζν, νη δίζθνη “θέξδηζαλ” ηε κάρε θαη ην 1929 ν Edison ζηακαηά νξηζηηθά ηε παξαγσγή θπιίλδξσλ. 1.2.2. - Edison's Diamond Discs. Ο Edison ην 1912 θαηαζθεχαζε θη απηφο δίζθνπο νη νπνίνη είραλ ηε ηακπέια “Edison Disc Records” (Γλσζηνί σο Diamond Discs). Γελ εγθαηέιεηςε βέβαηα ηνλ θχιηλδξν πνπ ηνλ ζεσξνχζε αθφκα αξθεηά απνδνηηθφ. Γηα ηελ δηαθνξνπνίεζε ηνπο απφ ηνπο δίζθνπο ηεο Victor, ν Edison επέκεηλε ζηελ θάζεηε (vertical) ράξαμε ηνπο. Με απηή ηε ράξαμε, ηα απιάθηα ήηαλ αξθεηά πην “ζηελά” (150 TPI =150 threads per inch) απφ ηνπο δίζθνπο ηεο Victor θαη ν ρξφλνο ηνπο ήηαλ πεξίπνπ 5 ιεπηά ε κία πιεπξά. Ζ ηαρχηεηά ηνπο έπξεπε λα είλαη ζηα 80 RPM. Δίραλ πάρνο ¼ ηεο ίληζαο αθνχ απφ κέζα ήηαλ γεκάηνη κε θηλέδηθν ππιφ θη έηζη ήηαλ πνιχ αλζεθηηθνί ζηελ ζηξέβισζε. Καηαζθεχαζε θαη ηελ αλάινγε κεραλή γηα ηνπο δίζθνπο ηνπ πνπ ηελ νλφκαζε Edison Diamond Disc Phonograph. Σα γξακκφθσλα ηεο Victor (φπσο ε Victrola) δελ κπνξνχζαλ λα αλαπαξάγνπλ δίζθνπο ηνπ Edison γηαηί δελ είραλ βειφλα απφ δηακάληη. Σν ίδην ζπλέβαηλε θαη αληίζηξνθα θη έηζη ν Edison θαηαζθεχαζε πξνζαξκνζηέο (adaptor) γηα ηε κεραλή ηνπ, ψζηε λα κπνξεί λα αλαπαξάγεη θαη ηνπο πιεπξηθά (lateral) ραξαγκέλνπο δίζθνπο ηεο Victor. Οη δίζθνη ηνπ Edison είραλ κεγάιε επηηπρία κέρξη θαη ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1920, αθνχ ήηαλ πνηνηηθά αλψηεξνη απφ απηνχο ηεο Victor, αιιά ήηαλ θαη πην αθξηβνί. Μεηά ηελ “επαλάζηαζε” ησλ “ειεθηξηθψλ” ερνγξαθήζεσλ (ζα αλαιπζεί παξαθάησ ζε άιιν θεθάιαην) νη δίζθνη ηνπ Edison άξρηζαλ λα ράλνπλ έδαθνο. Ζ ηειεπηαία πξνζπάζεηα ήηαλ λα θαηαζθεπάζεη δίζθνπο κε 450 TPI κε κέγεζνο 12 ίληζεο. Έηζη έθηαλαλ ηα 40(!) ιεπηά αλαπαξαγσγήο ε πιεπξά ζηα 80 RPM. Απέηπραλ φκσο λα θαζηεξσζνχλ ζηε βηνκεραλία γηαηί είραλ αξθεηά πξνβιήκαηα φπσο ην φηη ηα “ηνίρνη” απφ ηα απιάθηα ραιάγαλε πνιχ εχθνια θη έηζη ε βειφλα “πήδαγε”. Δπίζεο, ε έληαζε ηνπο πεξηνξίδνληαλ ζην 40% ζε ζρέζε κε ηνπο πξψηνπο δίζθνπο.[2] Δηθόλα 1.5 - Edison Disc Label. 7 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 1.3. – “Αθνπζηηθή” Ζρνγξάθεζε. Όπσο πξναλαθέξζεθε, νη πξψηεο ερνγξαθήζεηο γηλφληνπζαλ εμ' νινθιήξνπ αθνπζηηθά. Σα ερεηηθά θχκαηα πέξλαγαλ κέζα απφ έλα ρσλί ην νπνίν ήηαλ ζπλδεδεκέλν κε δηάθνξεο ζσιελψζεηο, κε έλα δηάθξαγκα ην νπνίν δνλνχζε ηε βειφλα ράξαμεο-εγγξαθήο. Ζ ζπρλνηηθή απφθξηζε ήηαλ κηθξή (ζηελ θαιχηεξε πεξίπησζε 168Hz - 2000Hz) ελψ έλα απφ ηα κεγαιχηεξα πξνβιήκαηα κε απηή ηε κέζνδν ήηαλ φηη νη κνπζηθνί έπξεπε λα ήηαλ “θνιιεκέλνη” πάλσ ζην ρσλί. Όξγαλα φπσο ην ηζέιν θαη ην θνληξακπάζν δελ ήηαλ εχθνιν λα ερνγξαθεζνχλ θαη πνιιέο θνξέο ηα αληηθαζηζηνχζαλ ηα αλάινγα, ζε ζπρλνηηθφ θάζκα, πλεπζηά φπσο γηα παξάδεηγκα ε ηνχκπα. Δπίζεο, δελ κπνξνχζαλ λα ερνγξαθήζνπλ βηνιί, ιφγσ ηεο ρακειήο ηνπ έληαζεο, θαη έηζη ρξεζηκνπνηνχζαλ ηα βηνιηά-Stroh πνπ εληζρχνληαλ απφ έλα κεηαιιηθφ ρσλί. Απηά ηα πξνβιήκαηα εμαθαλίζηεθαλ κε ηελ επαλάζηαζε ηεο “ειεθηξηθήο” ερνγξάθεζεο. 1.3.1– “Αθνπζηηθή” Αλαπαξαγσγή. Όπσο θαη ε ερνγξάθεζε, έηζη θαη ε αλαπαξαγσγή γηλφηαλ κε “αθνπζηηθφ” ηξφπν. Ζ βαζηθή ιεηηνπξγία, γηλφηαλ σο εμήο: Καζψο ε βειφλα “θπινχζε” ζηα απιάθηα ηνπ δίζθνπ δεκηνπξγνχζε δνλήζεηο ζε απηήλ (ν ηξφπνο πνπ δνλνχηαλ ε βειφλα, ε αθακςία ηεο, αλάινγα θαη κε ην πιηθφ ηεο, ζα αλαιπζνχλ αξγφηεξα ζε μερσξηζηφ θεθάιαην γηα ηηο βειφλεο). Οη κηθξνζθνπηθέο δνλήζεηο ηεο βειφλαο, εληζρχνληαλ κέζσ ελφο κνρινχ ζηνλ άμνλα ηεο. Έηζη, νη δνλήζεηο απφ ηνλ άμνλα νδεγνχληαλ ζην θέληξν ελφο δηαθξάγκαηνο, κέζσ κίαο ιεπηήο κπάξαο, ην νπνίν ήηαλ ζηεξεσκέλν ζε έλα θνπηί (soundbox), φπσο θαίλεηαη θαη ζηελ εηθφλα(6).* Δπηπιένλ, δπν κηθξά ειαηήξηα βνεζνχζαλ ζην λα θξαηάλε ηε δχλακε ηνπ κνρινχ ζε έλα επίπεδν, ψζηε ε κέγηζηε αθακςία λα ππάξρεη κφλν ζηε βειφλα. Μέζσ ησλ δνλήζεσλ ηνπ δηαθξάγκαηνο, ε κεραληθή ελέξγεηα κεηαηξεπφηαλ ζε αθνπζηηθή Δηθόλα 1.6 - Μεραληζκόο αθνπζηηθήο ελέξγεηα, αθνχ κεηά ην θνπηί (soundbox) * αλαπαξαγσγήο. Εδϊ πρζπει να προςδιοριςτοφν οι όροι “βελόνα” και “κεφαλι”, που πολλοί μπερδεφουν τισ ζννοιζσ τουσ. Η βελόνα (stylus ι needle) είναι αυτι που δονείται από τα αυλάκια του δίςκου, ενϊ θ κεφαλι (cartridge) είναι αυτι που μετατρζπει τισ μθχανικζσ δονιςεισ τθσ βελόνασ ςε άλλου τφπου ενζργεια (π.χ. Ακουςτικι ι θλεκτρικι). Στθ περίπτωςθ αυτι θ κεφαλι είναι το διάφραγμα. 8 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 αθνινπζνχζε έλαο αθνπζηηθφο ζσιήλαο (sound tube). Χζηφζν, έλα απφ ηα θπξηφηεξα πξνβιήκαηα κε απηή ηελ κέζνδν, ήηαλ φηη ε κεηαηφπηζε ηνπ δηαθξάγκαηνο, ήηαλ κεγαιχηεξε ζην θέληξν θαη κηθξφηεξε ζηα άθξα θη έηζη δεκηνπξγνχζε παξακφξθσζε ζην αθνπζηηθφ θχκα. Ο αθνπζηηθφο ζσιήλαο, ή αιιηψο ν βξαρίνλαο, είρε ηέηνην ζρήκα ψζηε λα εληζρχεη ηνλ ήρν, ψζηε λα θαηαιήμεη ζην ρσλί, απφ ην νπνίν γηλφηαλ ε ηειηθή ελίζρπζε. Έλα άιιν κεγάιν πξφβιεκα ήηαλ ε νκαιή ξνή ηνπ αθνπζηηθνχ θχκαηνο, απφ ην βξαρίνλα ζην ρσλί. Έπξεπε λα έρεη έλα ζηαζεξφ, αιχγηζην θσληθφ ζρήκα, αιιά γηα πξαθηηθνχο ιφγνπο, ψζηε ε θαηαζθεπή λα είλαη βνιηθή θαη ζε ινγηθφ κέγεζνο, ε έλσζε ηνπ βξαρίνλα κε ην ρσλί ήηαλ ζε ζρήκα U. (Victrola). Βέβαηα, ζηηο δηάθνξεο θαηαζθεπέο γηα ηελ αλαπαξαγσγή δίζθσλ δνθηκάζηεθαλ δηάθνξα ζρήκαηα θαη πιηθά γηα ην βξαρίνλα θαη ην ρσλί ψζηε λα έρνπλ θαιχηεξε απφδνζε θαη κεγαιχηεξε έληαζε.[3] 1.4. - “Ζιεθηξηθή” Ζρνγξάθεζε. Απφ ην 1903, είρε ζρεδηαζηεί κηα ζπζθεπή εγγξαθήο δίζθσλ, πνπ ζα κπνξνχζε λα ιεηηνπξγεί ειεθηξνκεραληθά. Υσξίο φκσο ην ππθλσηηθφ κηθξφθσλν θαη ηε ιπρλία θελνχ (vacuum tube amplifier), σο εληζρπηή ηνπ ειεθηξηθνχ ζήκαηνο, δελ κπνξνχζε λα θαηαζθεπαζηεί.. Καηά ηε δηάξθεηα φκσο ηνπ Α' Παγθνζκίνπ Πνιέκνπ, κε ηηο εμειίμεηο ζηελ αζχξκαηε δηάδνζε ζήκαηνο (Ραδηνθσλία), ηα κηθξφθσλα θαη νη εληζρπηέο εθαξκφζηεθαλ ζηελ ηερλνινγία εγγξαθήο – αλαπαξαγσγήο δίζθσλ. Γχν Βξεηαλνί πεηξακαηηζηέο, ν Lionel Guest θαη H.O. Merriman, έθαλαλ ην 1919 ηηο πξψηεο πξνζπάζεηεο γηα “ειεθηξηθή” ερνγξάθεζε ζε έλα εξγαζηήξην πνπ είραλ ζην γθαξάδ ελφο ζπηηηνχ ζην Λνλδίλν. Όπσο ζρεδφλ ζπλέβαηλε κε φια ηα πξψηα πεηξάκαηα νη δίζθνη απηνί ήηαλ αξθεηά αθαηέξγαζηνη, ρακειήο πνηφηεηαο θαη πεξηνξηζκέλεο θπθινθνξίαο. Απηφ ην πείξακα δελ πέξαζε απαξαηήξεην βέβαηα απφ ηηο κεγάιεο εηαηξίεο ησλ Ζ.Π.Α. θη έηζη άξρηζαλ λα πεηξακαηίδνληαη θη απηέο κε ηε λέα απηή κέζνδν ερνγξάθεζεο. Με απφιπηε κπζηηθφηεηα ηα ζηα εξγαζηήξηα ηεο American Telegraph & Telephone Company (Bell Laboratories) θαηαζθεχαζαλ ην πξψην “ειεθηξηθφ” θσλνγξάθν. Σν ειεθηξηθφ ζήκα, απφ έλα κηθξφθσλν, εληζρπφηαλ απφ κία ιπρλία θελνχ (vacuum tube) θαη απηφ ην ζήκα νδεγνχηαλ ζε έλα ειεθηξνκαγλεηηθφ κεηαηξνπέα πνπ έζεηε ζε θίλεζε ηε βειφλα ράξαμεο – εγγξαθήο. Καηά ηελ αλαπαξαγσγή, ν “ειεθηξηθφο” θσλνγξάθνο έπξεπε λα κεηαηξέπεη ηελ κεραληθή ελέξγεηα απφ ηα απιάθηα ηνπ δίζθνπ ζε ειεθηξηθή ελέξγεηα θαη κεηά απηή ε ειεθηξηθή ελέξγεηα έπξεπε πάιη λα κεηαηξέπεηαη ζε κεραληθή, κέζσ ελφο κεγαθψλνπ. Σν κεγάθσλν φκσο ήηαλ πνιχ αθξηβφ ζαλ θαηαζθεπή θαη εθηφο απφ απηφ δελ ήηαλ ηθαλνπνηεηηθά ηα απνηειέζκαηα ιφγσ ηνπ φηη είρε αξθεηή παξακφξθσζε. Έηζη 9 2013 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία θαηαζθεχαζαλ ην πην θζελφ θαη αθνπζηηθά θαζαξφηεξν, εθζεηηθό ρσλί γηα ηελ ελίζρπζε ηνπ ήρνπ. Απηά ηα πεηξάκαηα θαηέιεμαλ ζε ηξία εληππσζηαθά απνηειέζκαηα ζηε ηερλνινγία ηεο αλαπαξαγσγήο δίζθσλ: 1. Ζ ζπρλνηηθή απφθξηζε ήηαλ πιένλ απφ ηα 100Hz κέρξη ηα 5000Hz. 2. Οπνηαδήπνηε νξρήζηξα κπνξνχζε λα ερνγξαθεζεί εχθνια κε ην κηθξφθσλν ηνπνζεηεκέλν ζε απφζηαζε, ελψ παξάιιεια γηλφηαλ αληηιεπηή θαη ε “αηκφζθαηξα” ηνπ ρψξνπ. 3. Σν ειεθηξηθφ ζήκα κπνξνχζε λα εληζρπζεί θαηά ηελ ερνγξάθεζε θαη ε έληαζε ηεο αλαπαξαγσγήο ήηαλ πνιχ κεγαιχηεξε απφ πξηλ, ελψ κεηψζεθε αξθεηά θαη ν επηθαλεηαθφο ζφξπβνο (surface noise). Δδψ πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη κε ηελ επαλάζηαζε ηεο “ειεθηξηθήο” ερνγξάθεζεο πινπνηήζεθε γηα πξψηε θνξά θαη ε ηερληθή ηνπ over-dubbing απφ ηελ Victor, αθνχ έλα πξνερνγξαθεκέλν πιηθφ ζε έλα δίζθν κπνξνχζε λα ερνγξαθεζεί ζε έλα δεχηεξν καδί κε κία επηπιένλ ερνγξάθεζε. Βέβαηα απηή ε ηερληθή ήηαλ πεξηνξηζκέλεο ρξήζεο, αθνχ ην overdubbing ρξεζηκνπνηήζεθε πεξηζζφηεξν αξγφηεξα κε ηελ έιεπζε ηεο αλαινγηθήο καγλεηηθήο ηαηλίαο. Σν 1924, ε American Telegraph & Telephone Company δίλεη ηελ άδεηα λα ρξεζηκνπνηεζεί ε παηέληα ησλ εξγαζηεξίσλ Bell Laboratories, θαηαζθεπάδεη θαη πξνσζεί ζηελ αγνξά κηα κεραλή ζηε Victor, ε νπνία αλαπαξαγσγήο, ειεθηξηθά ερνγξαθεκέλσλ δίζθσλ, πνπ ηελ νλνκάδεη Victor Orthophonic Victrola. Δίρε εληππσζηαθά κεγαιχηεξε απφδνζε απφ ηα πξνεγνχκελα κνληέια ηεο Victor θαη απηφ δελ επεηεχρζε κε ειεθηξνληθή ηερλνινγία, αιιά κε ηελ εμειηγκέλε, κε καζεκαηηθή αθξίβεηα ζρεδηαζκέλε, θακπίλα ησλ εξγαζηεξίσλ Bell Laboratories. Βέβαηα απηή ε κεγάιε αιιαγή ζηελ πνηφηεηα αλαπαξαγσγήο νθείιεηαη θαη ζην φηη πιένλ φιεο νη κεγάιεο εηαηξίεο παξαγσγήο δίζθσλ ερνγξαθνχζαλ “ειεθηξηθά”.[4] 1.4.1 - “Ζιεθηξηθή” αλαπαξαγσγή. ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1920, κε ηε ηαρεία εμέιημε ζην ρψξν ηνπ ξαδηνθψλνπ, ην θφζηνο ησλ ειεθηξνληθψλ εμαξηεκάησλ κεηψζεθε θη έηζη νη “ειεθηξηθνί” θσλνγξάθνη πνπ είραλ θαηαζθεπαζηεί ιίγα ρξφληα πξηλ, έγηλαλ δηάζεκνη, θπξίσο ζε ξαδηνθσληθνχο ζηαζκνχο θαη αξγφηεξα θαη ζε επίπεδν ηδησηηθήο ρξήζεο. Σν εθζεηηθφ ρσλί αληηθαηαζηάζεθε απφ έλα ράξηηλν θσληθφ κεγάθσλν, ην νπνίν φκσο ην δηέγεηξε αθφκα εληζρπηήο ιπρλίαο, αθνχ ην transistor αλαθαιχθζεθε αξγφηεξα. Σν δηάθξαγκα πνπ δνλνχζε ε βειφλα, αληηθαηαζηάζεθε απφ έλα κεηαηξνπέα (cartridge ή pick-up) πνπ ιεηηνπξγνχζε κε πηεδνειεθηξηθφ θξχζηαιιν, ψζηε λα κεηαηξέπεη ηηο κεραληθέο δνλήζεηο ζε ειεθηξηθφ ζήκα. Δπίζεο, ζε κεξηθά κνληέια 10 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 πξνζηέζεθε απηφκαηνο κεραληζκφο, ν νπνίνο άιιαδε ηε πιεπξά ηνπ δίζθνπ κφιηο απηή ηειείσλε. Δπίζεο, εθείλε ηελ πεξίνδν θαηαζθεπάζηεθαλ θαη άιινπ ηχπνπ “ειεθηξηθνί” θσλνγξάθνη. Έλαο απφ απηνχο θαηαζθεπάζηεθε απφ ηελ Brunswick κε ην φλνκα “The Panatrope”, ν νπνίνο αληί γηα κηθξφθσλν θαηά ηελ ερνγξάθεζε, ρξεζηκνπνηνχζε κηα κέζνδν πνπ ζηεξηδφηαλ ζε αθηίλεο θσηφο θαη ζε έλα θσηνειεθηξηθφ θχηηαξν. Μία ηζρπξή αθηίλα θσηφο έπεθηε ζε έλα πνιχ θαιά ζηεξεσκέλν, κηθξνζθνπηθφ θαζξέθηε θαη αλαθιφηαλ ζην θσηνθχηηαξν. Έηζη δεκηνπξγνχζε κηθξνζθνπηθέο δνλήζεηο ηνπ θαζξέθηε πνπ ην θσηνθχηηαξν ηηο κεηέηξεπε ζε ειεθηξηθφ ζήκα θαη ράξαδε ην δίζθν. Απηή ε ηερληθή ρξεζηκνπνηήζεθε θαη ζην ζηλεκά, αθνχ ην θσηνθχηηαξν έδηλε ηε δπλαηφηεηα λα ερνγξαθεζνχλ νη ήρνη αθφκα θαη πάλσ ζην θηικ κε ηηο εηθφλεο. Ζ ηερληθή απηή νλνκαδφηαλ sound-on-film. Σν 1929, ν Johnson επηηπρεκέλνο επηρεηξεκαηίαο πιένλ, απνθαζίδεη λα απνζπξζεί θαη ηε Victor ηελ αγνξάδεη ε Radio Corporation of America θαη ε εηαηξία κεηνλνκάδεηαη ζε RCA Victor.[5] ην παξαθάησ πίλαθα παξνπζηάδνληαη ηα νλφκαηα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα κνληέια αλαπαξαγσγήο δίζθσλ κέρξη ην 1930, απφ ηηο κεγαιχηεξεο εηαηξίεο: Victor Edison Columbia Brunswick Other Douglas Cabinet Amberola 1A Regent Panatrope P-11 Capehart George Victor Type C Opera Mignon Stratford Capehart Regency Victrola Queen William & Mary Columbia K-5 BR-160 RCA Berkshire Sheraton Wide Gem Columbia P-33 BR-260 Orthophonic Victrola Chalet Chinese Chippendale Automatic Panatrope Victrola XX Capehart Chippendale Charles II Credenza Auxetophone Πίνακασ 1.1. – Τα ςηματνικότερα μοντζλα αναπαραγωγήσ δίςκων μζχρι το 1930 πεξίπνπ. 11 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 1.5.- Σαρύηεηεο, κεγέζε θαη πιηθά ησλ δίζθσλ. 1.5.1. – Γίζθνη 78 ζηξνθψλ. Απφ ην 1900 κέρξη ην 1925, ε πην ζχλεζεο ηαρχηεηα αλαπαξαγσγήο ησλ δίζθσλ θπκαίλνληαλ απφ 74 κέρξη 82 RPM. (ππήξραλ θαη δίζθνη νη νπνίνη κπνξεί λα έπαηδαλ απφ 60 σο 130 RPM). Σν 1925, νξίζηεθε κηα ζηάληαξ ηαρχηεηα, ζηα 78.26 RPM πνπ νθεηιφηαλ ζηα ειεθηξηθά κνηέξ πνπ είραλ γίλεη πιένλ κέξνο ησλ ζπζθεπψλ αλαπαξαγσγήο δίζθσλ. Σα κνηέξ απηά “έηξεραλ” ζηα 3600 RPM θαη ε ζρέζε κεηάδνζεο ηεο θίλεζεο είρε αλαινγία 46:1. ηηο ρψξεο φπνπ ην ξεχκα είρε ζπρλφηεηα 50Hz, ε ζηάληαξ ηαρχηεηα ήηαλ 77.92 RPM (3000 RPM ην κνηέξ, κε αλαινγία 77:2). Όπσο πξναλαθέξζεθε, ην πξψην πιηθφ ησλ δίζθσλ ήηαλ ην ζθιεξφ θανπηζνχθ (hard rubber), ην νπνίν αληηθαηαζηάζεθε απφ ην shellac* ηε πξψηε δεθαεηία ηνπ 20νπ αηψλα. Οη δίζθνη απηνί φκσο δελ ήηαλ κφλν απφ shellac, αιιά ήηαλ έλα κείγκα ρεκηθψλ ελψζεσλ θαη απιψο νλνκάδνληαλ “δίζθνη shellac”, γηα επθνιία. Ζ κέζε πεξηεθηηθφηεηα ζε shellac (ζηηο πνιιέο θαη δηάθνξεο θαη ρεκηθέο ελψζεηο πνπ θαηαζθεπαδφηαλ) ήηαλ 19%. Σν ππφινηπν ήηαλ ζπκπιεξψκαηα απφ νξγαληθά πιηθά πνπ ρξεζηκνπνηνχηαλ γηα λα κεηψζνπλ ην θφζηνο θαηαζθεπήο ησλ δίζθσλ, αιιά ην κεηνλέθηεκά ηνπο ήηαλ φηη είραλ επαηζζεζία ζηνπο κχθεηεο. Απηά ηα πιηθά, θαηά ηελ θαηαζθεπή, έθαλαλ ην δίζθν πην ζπκπαγή θαη εχζξαπζην. Έλαο δίζθνο shellac έρεη κεγάιν πάρνο θαη βάξνο (ζε ζρέζε κε ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ), έρεη απμεκέλν ζφξπβν επηθάλεηαο (surface noise) θαη ζε θαλνληθέο ζπλζήθεο απνζήθεπζεο, ε επζξαπζηφηεηα απμάλεηαη κε ηνλ ρξφλν. Μέρξη ην 1910 ην πην ζπλεζηζκέλν κέγεζνο ζηνπο δίζθνπο ήηαλ νη 7 ίληζεο (πξνυπήξρε θαη ν 5ηληζνο δίζθνο ηνπ Berliner). Ο ρξφλνο αλαπαξαγσγήο ηνπο έθηαλε ηα 2 ιεπηά αλά πιεπξά. Μεηά ην 1910, φπνπ έθαλαλ ηελ εκθάληζε ηνπο νη δίζθνη 10 θαη 12 ηληζψλ, ν ρξφλνο αλαπαξαγσγήο έθηαλε πεξίπνπ ηα 4 ιεπηά αλά πιεπξά. Βέβαηα ν ρξφλνο απηφο ήηαλ ιίγνο γηα λα ερνγξαθεζνχλ νινθιεξσκέλα έξγα ζπλζεηψλ. Έηζη εκθαλίζηεθαλ ζηελ αγνξά ηα ιεγφκελα “άικπνπκ” ηα νπνία πεξηιάκβαλαλ 3 ή 4 12ηληζνπο δίζθνπο ησλ 78 ζηξνθψλ, φπνπ έλα κνπζηθφ έξγν ρσξηδφηαλ ζε parts αλά πιεπξά. Απηφ ζπλέβαηλε κέρξη ην 1948, δειαδή κέρξη ηελ αλαθάιπςε ηνπ δίζθνπ καθξάο δηάξθεηαο (Long Playing record LP). 1.5.2. - Γίζθνη βηλπιίνπ. Ο πξψηε θνξά πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε ην βηλχιην σο πιηθφ, ήηαλ ην 1931, φπνπ ε RCA Victor θαηαζθεχαζε έλα δίζθν πνπ “έηξερε” ζηηο 33 1/3 ζηξνθέο. Ο ρξφλνο αλαπαξαγσγήο έθηαλε ηα 10 ιεπηά αλά πιεπξά, ελψ ν επηθαλεηαθφο ζφξπβνο είρε κεησζεί θαηά πνιχ. Παξ' * Ελλθνικι μετάφραςθ: βερνίκι λάκθσ. 12 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 φια απηά δελ θαηάθεξαλ λα θαζηεξσζνχλ ηφηε, γηαηί δελ ήηαλ πξνζηηνί ζηνπο θαηαλαισηέο, ιφγσ ηεο νηθνλνκηθήο χθεζεο πνπ επηθξαηνχζε εθείλε ηε πεξίνδν ζηηο Ζ.Π.Α. Έηζη ζηακάηεζε ε παξαγσγή ηνπο κεηά απφ ιίγν, ην 1933. Γίζθνη βηλπιίνπ εκθαλίζηεθαλ θαη ην 1939 (ζηηο 78 ζηξνθέο), γηα κηα εκπνξηθή δηαθήκηζε εηαηξίαο θαηαζθεπήο ηζηγάξσλ, ε νπνία ζηειλφηαλ ζε ξαδηνθσληθνχο ζηαζκνχο κέζσ ηαρπδξνκείνπ. Απηφ έγηλε γηαηί νη δίζθνη βηλπιίνπ ήηαλ πην δχζθνιν λα ζπάζνπλ θαηά ηε κεηαθνξά ηνπο, ζε ζρέζε κε ηνπο δίζθνπο απφ shellac. Δπίζεο, ζην Β' Παγθφζκην Πφιεκν, ρξεζηκνπνηνχζαλ 12ηληζνπο δίζθνπο βηλπιίνπ εηδηθά γηα ηελ απνζηνιή ηνπο ζε απνκαθξπζκέλα κέξε φπνπ βξηζθφηαλ ν ζηξαηφο ησλ Ζ.Π.Α. Οη δίζθνη απηνί ήηαλ ησλ 78 RPM θαη είραλ δηάξθεηα πεξίπνπ 6 ιεπηά αλά πιεπξά θαη νλνκαδφηαλ V-Discs. Έηζη κέρξη ηηο αξρέο ηηο δεθαεηίαο ηνπ 1950, δίζθνη βηλπιίνπ 78 ζηξνθψλ, ρξεζηκνπνηνχηαλ θπξίσο γηα απνζηνιή ερνγξαθεκέλσλ δηαθεκίζεσλ ζε ξαδηνθσληθνχο ζηαζκνχο. Δπίζεο, εδψ πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη νξηζκέλεο πεγέο αλαθέξνπλ φηη έλαο ιφγνο πνπ ην shellac αληηθαηαζηάζεθε απφ ην βηλχιην, ήηαλ γηαηί δελ ππήξραλ πξνκήζεηεο αξθεηνχ shellac απφ ηε λφηην-αλαηνιηθή Αζία, ιφγσ ηνπ πνιέκνπ. Δπίζεο ππήξραλ θαη νη πνιχ ζπάληνη ζήκεξα δίζθνη βηλπιίνπ, κε κέγεζνο 16 ίληζεο, νη νπνίνη έπαηδαλ ζηηο 33 1/3 ζηξνθέο θαη ήηαλ απνθιεηζηηθά γηα ξαδηνθσληθνχο ζηαζκνχο πνπ πεξηείραλ ηξαγνχδηα γηα ην πξφγξακκα ησλ ζηαζκψλ. Οη δίζθνη βηλπιίνπ είλαη θηηαγκέλνη απφ έλα πιηθφ πνπ νλνκάδεηαη πνιπβηλπινρισξίδην (αγγ. Polyvinyl Chloride – PVC). πλήζσο φκσο, ππάξρεη θαη έλα κηθξφ πνζνζηφ απφ ζπκπιεξψκαηα, (ιηγφηεξν απφ ην 25%) φπσο ρξσζηηθέο, νπζίεο ζηαζεξνπνίεζεο ηνπ πιηθνχ θαη αληη-ζηαηηθέο νπζίεο. 1.5.3.- Vinyl vs Shellac. Έλα κεγάιν πιενλέθηεκα ηνπ βηλπιίνπ ζε ζρέζε κε ην shellac, είλαη φηη ν επηθαλεηαθφο ζφξπβνο εμαιείθεηαη θαηά έλα κεγάιν πνζνζηφ, θαηά ηελ αλαπαξαγσγή. Έρεη πνιχ κεγαιχηεξε αληνρή ζην ρξφλν θαη είλαη πνιχ δχζθνιν λα ζπάζεη ιφγσ ηεο επθακςίαο ηνπ. Δπίζεο, ην shellac “ρσξάεη” 80-100 απιάθηα αλά ίληζα, ελψ ην βηλχιην 260 απιάθηα αλά ίληζα, άξα πεξηζζφηεξν ρξφλν ερνγξάθεζεο. Σα κεηνλεθηήκαηα ηνπ βηλπιίνπ είλαη φηη κπνξεί εχθνια λα γξαηδνπληζηεί θαη λα καδέςεη ζθφλε ιφγσ ηνπ ζηαηηθνχ ειεθηξηζκνχ. Απηά ηα κεηνλεθηήκαηα επεξεάδνπλ ηελ αλαπαξαγσγή ηνπ, θαζψο δεκηνπξγνχληαη clicks θαη pops. Δπίζεο, έλα κεηνλέθηεκα είλαη φηη κπνξεί λα ζηξεβιψζεη ζρεηηθά εχθνια αλ δελ γίλεη ζε θαηάιιειεο ζπλζήθεο ε απνζήθεπζή ηνπ ή αλ εθηεζεί ζε πνιχ δεζηφ πεξηβάιινλ (π.ρ. ζην θψο ηνπ ήιηνπ). Απηή ε ζηξέβισζε δεκηνπξγεί ην θαηλφκελν “wow”, ην νπνίν ζα αλαιπζεί ζε άιιν θεθάιαην.[6] 13 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 1.5.4.- LP Vinyl. Σν LP (long-playing) φπσο ην μέξνπκε θαη ζήκεξα πινπνηήζεθε απφ ηνλ Οχγγξν ειεθηξνληθφ Peter Goldmark, ην 1948, ν νπνίνο δνχιεπε ζηα εξγαζηήξηα ηεο Columbia Records. Καηάθεξε λα θαηαζθεπάζεη κηα βειφλα ράξαμεο- εγγξαθήο πνπ κπνξνχζε λα ραξάμεη ην δίζθν κε πνιχ ζηελά απιάθηα κε αθξίβεηα (microgroove) θαη έλα δηθφ ηνπ ζχζηεκα Δηθόλα 1.8 - Απιάθηα δίζθνπ από shellac 78ζηξνθώλ ηζνζηάζκηζεο ηνπ ήρνπ θαηά ηε ράξαμε, γηα λα πεηχρεη πςειή επθξίλεηα. (Θα αλαιπζνχλ ζπζηήκαηα παξαθάησ ηα ηζνζηάζκηζεο). δηάθνξα Όπσο αλαθέξζεθε θαη παξαπάλσ, κπνξνχζε λα “ρσξέζεη” απφ 224 κέρξη θαη 300 απιάθηα αλά ίληζα, ηα νπνία κπνξνχζαλ λα θαλνχλ κφλν κε κηθξνζθφπην. Έηζη, ν ρξφλνο Δηθόλα 1.7 - Απιάθηα ζε δίζθν βηλπιίνπ ζηηο 33 1/3 αλαπαξαγσγήο έθηαλε ηα 23 ιεπηά αλά ζηξνθέο (microgroove). πιεπξά, ελψ ην κέγεζφο ηνπ ήηαλ 12 ίληζεο. Δπίζεο, θαηαζθεχαζε θαη ηελ αλάινγε κεραλή αλαπαξαγσγήο ηνπο, ε νπνία “έηξερε” κε ζηαζεξφηεηα ζηα 33 1/3 RPM θαη είρε κία πνιχ “ειαθξηά” θεθαιή (6 κε 7 γξακκάξηα) ε νπνία είρε πνιχ ρακειή δχλακε ηξνρηάο (tracking force) θαη εμαηξεηηθά, γηα ηελ επνρή, ιεπηή κχηε βειφλαο (25κm) ζε ζρέζε κε ηηο βειφλεο γηα 78άξηα (76κm). Έηζη, επηηεχρζεθε νκαιή θίλεζε κε πςειή επθξίλεηα θαη ιηγφηεξε θζνξά. 1.5.5. - EP Vinyl. Σνλ επφκελν ρξφλν ε RCA Victor σο απάληεζε ζηελ επηηπρία ηεο Columbia, θαηαζθεπάδεη θη απηή έλα δίζθν microgroove, ν νπνίνο έπαηδε ζηα 45 RPM θαη είρε κέγεζνο 7 ίληζεο. Σα γλσζηά καο 45άξηα ή αιιηψο δίζθνη πεξηνξηζκέλεο δηάξθεηαο (extended play) είραλ κεγαιχηεξε ηξχπα ζην θέληξν ηνπ δίζθνπ, ε νπνία επέηξεπε επθνιφηεξε ηε ρξήζε ηνπο ζηνπο κεραληζκνχο ησλ jukebox ελψ γηα παίμνπλ ζε γξακκφθσλν ρξεηαδφηαλ εηδηθνί πξνζαξκνζηέο (adaptors), γηα λα εθάπηνπλ κε ην πιαηψ. Ζ RCA ρξεζηκνπνίεζε κεζφδνπο εμαζζέληζεο ηνπ ζήκαηνο, γηα λα πεηχρεη κεγαιχηεξε δηάξθεηα αλά πιεπξά (αθνχ κε κηθξφηεξν ζήκα έρνπκε πην ζηελά απιάθηα). Έηζη ε πιεπξά έθηαλε πεξίπνπ ηα 7 ιεπηά αλά πιεπξά. Δπίζεο, ε RCA θαηαζθεχαζε θαη απηή ηελ αλάινγε κεραλή αλαπαξαγσγήο πνπ 14 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 “έηξερε” κφλν ζηηο 45 ζηξνθέο. 1.5.6. - War of Speeds. Όπσο ήηαλ αλακελφκελν μέζπαζε πφιεκνο αλάκεζα ζηηο δχν κεγάιεο εηαηξίεο πνπ νλνκάζηεθε “War of the Speeds”. Ζ Columbia πνπινχζε νινθιεξσκέλν έξγν ζηνπο 12ηληζνπο δίζθνπο ηεο, ελψ ε RCA θπθινθνξνχζε “άικπνπκ” κε 3 ή 4 απφ ηα 7ηληζά ηνπο. Απηή ε δηακάρε δίραζε ην θνηλφ θαη έηζη θαη νη δπν εηαηξίεο είδαλ ηα έζνδα ηνπο λα πέθηνπλ απφ ηφηε πνπ παξήγαγαλ κφλν ηνπο δίζθνπο απφ shellac ησλ 78 ζηξνθψλ. Ζ επεξρφκελε Capitol Records απφ ην επηέκβξην ηνπ 1949 άξρηζε λα παξάγεη δίζθνπο θαη ησλ 3 ηχπσλ. (LP, EP θαη shellac 78 ζηνθψλ). Έηζη, ζηγά ζηγά αθνινχζεζαλ θαη νη ππφινηπεο κεγάιεο εηαηξίεο, ην ηνπίν μεθαζάξηζε θαη ηα δπν θαηλνχξγηα κέζα θαζηεξψζεθαλ. Δπίζεο, θαηαζθεχαζαλ θαη ζπζθεπέο νη νπνίεο έπαηδαλ θαη ζηηο 3 ηαρχηεηεο. Βέβαηα, ε παξαγσγή δίζθσλ 78 ζηξνθψλ ήηαλ πησηηθή ηελ δεθαεηία ηνπ 1950 ελψ κεηά ην 1960 ζηακάηεζε ε παξαγσγή ηνπο.[7] Παξαθάησ παξνπζηάδνληαη ηα θνξκάη ησλ δίζθσλ πνπ επηθξάηεζαλ ζηελ αγνξά ηα επφκελα ρξφληα. Κνηλά θνξκάη: 12" (30 cm) 33⅓ rpm long-playing (LP) format 7" (17.5 cm) 45 rpm (single) format παληφηεξα θνξκάη: 12" (30 cm) 45 rpm extended-playing 12-inch (30 cm) single, Maxi Single and EP format 10" (25 cm) 33⅓ rpm long-playing (LP) format 10" (25 cm) 45 rpm extended-playing (EP) format 7" (17.5 cm) 33⅓ rpm extended-playing (EP) format 12'' (30cm)16⅔ rpm format γηα ερνγξάθεζε νκηιίαο 12" (30 cm), 10" (25 cm) and 7" (17.5 cm) ρξσκαηηζηά βηλχιηα ή κε αζπλήζηζην ζρήκα Γηαθφξσλ κεγεζψλ: 5" (12 cm), 6" (15 cm), 8" (20 cm), 9" (23 cm), 11" (28 cm), 13" (33 cm) Flexidiscs, 7'' 15 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 Δδψ, πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη ππάξρνπλ αθφκα πην ζπάληα θνξκάη δίζθσλ ζε δηάθνξα κεγέζε θαη ηαρχηεηεο αλαπαξαγσγήο, φπσο επίζεο ρξσκαηηζηά, δηάθαλα ή αθφκα θαη κε εηθφλεο βηλχιηα. Δθηφο απφ απηά, ζηα ζπάληα θνξκάη ζπγθαηαιέγνληαη θαη νη δίζθνη κε αζπλήζηζηα “ηππσκέλα” απιάθηα, φπσο απηνί κε παξάιιεια απιάθηα (δει. 2 ή πεξηζζφηεξα ζπεηξνεηδή ζρήκαηα κε δηαθνξεηηθφ πεξηερφκελν), ηα “θιεηδσκέλα” απιάθηα, πνπ κπνξνχλ δειαδή λα παίδνπλ επ' άπεηξνλ, φπσο επίζεο θαη νη δίζθνη πνπ “παίδνπλ” απφ κέζα πξνο ηα έμσ. (inside to outside recordings). 1.6. - Ζ κεγάιε αλάπηπμε ηεο βηνκεραλίαο. Ζ κεγάιε αλάπηπμε ηεο βηνκεραλίαο θαίλεηαη απφ ην γεγνλφο φηη ζηηο Ζ.Π.Α. απφ ην 1949 κέρξη ην 1954 δεκηνπξγήζεθαλ πεξίπνπ 200 θαηλνχξγηεο εηαηξίεο παξαγσγήο δίζθσλ. Σα 45άξηα άξρηζαλ λα θπθινθνξνχλ σο “single” κε ιηγφηεξν βέβαηα ρξφλν αλαπαξαγσγήο αλά πιεπξά, αιιά ρσξίο λα ρξεηάδεηαη ε εμαζζέληζε ηνπ ζήκαηνο θαηά ηελ ερνγξάθεζε. Δίραλ κεγάιε επηηπρία γηα ην λεαληθφ θνηλφ, αθνχ ηα πεξηζζφηεξα πεξηείραλ ερνγξαθήζεηο rock'n'roll θνκκαηηψλ. Μεγάινπ θφζηνπο ζπκβφιαηα ππνγξάθηεθαλ απφ ηηο εηαηξίεο ζε θαιιηηέρλεο φπσο ν Elvis Presley, Bill Haley θαη Pat Boone. Σα LP είραλ κεγαιχηεξε αληαπφθξηζε απφ κεζήιηθεο, αθνχ ηα πεξηζζφηεξα πνπ θπθινθνξνχζαλ ήηαλ album θιαζζηθήο κνπζηθήο. Οη ξαδηνθσληθνί ζηαζκνί άξρηζαλ λα πξνζιακβάλνπλ αλζξψπνπο γηα λα “παίδνπλ” ηνπο θαηλνχξγηνπο δίζθνπο ζηνλ “αέξα” θαη λα παξνπζηάδνπλ ηηο θαηλνχξγηεο επηηπρίεο. Οη ιεγφκελνη disk-jockey (DJ). Απηή ε νπζηαζηηθά, δηαθήκηζε ησλ δίζθσλ είρε ηεξάζηηα επηηπρία θαη έηζη πνιινί ζηαζκνί, ζην βαζηθφ ηνπο πξφγξακκα, έπαηδαλ ηηο επηηπρίεο ηεο βδνκάδαο κπνξεί 30 ή 40 θνξέο ηε κέξα. Παξάιιεια φκσο κε ηελ αλάπηπμε θαη ηε θαζηέξσζε ησλ LP θαη ησλ EP εθείλε ηε πεξίνδν ππήξμαλ θαη άιιεο δχν κεγάιεο “επαλαζηάζεηο” : Ζ πξψηε, ήηαλ ε πςειήο πηζηφηεηαο ερνγξάθεζε κε ηα ππθλσηηθά κηθξφθσλα ηεο Βξεηαληθήο Decca Records. Σα κηθξφθσλα απηά κπνξνχζαλ λα ερνγξαθήζνπλ έλα πνιχ επξχ θάζκα ζπρλνηήησλ (80Hz – 15000Hz) θαη είραλ πνιχ πςειφ ζήκα πξνο ζφξπβν (signal to noise ratio). Ζ ιεηηνπξγία ηνπο βαζίδνληαλ ζηα ήδε πξνυπάξρνληα, απφ ην Β' Παγθφζκην Πφιεκν, πδξόθσλα, πνπ ρξεζηκνπνηνχηαλ γηα λα εληνπίδνπλ ηα γεξκαληθά ππνβξχρηα θάησ απφ ην λεξφ. Οη ερνγξαθήζεηο κε απηή ηελ ηερληθή νλνκάδνληαλ FFRR (Full Frequency Range Recording). Ζ δεχηεξε ήηαλ φηη ηα ζηνχληην, ερνγξαθνχζαλ πιένλ ζε καγλεηνηαηλία (reel to reel audio tape recording) θαη φρη απ' επζείαο ζην πιηθφ ηνπ δίζθνπ γηα λα δεκηνπξγεζεί ην master disk. Σα πιενλεθηήκαηα ήηαλ φηη ζπρλνηηθή ηνπο απφθξηζε ήηαλ ζε φιν ην αθνπζηηθφ θάζκα (20Hz-20Khz) θαη φηη κπνξνχζε λα γίλεη επεμεξγαζία ηνπ ερεηηθνχ πιηθνχ (θφβνληαο θαη μαλαθνιιψληαο ηε ηαηλία). Δπίζεο, ζηηο αξρέο ηηο δεθαεηίαο ηνπ 1960 ήηαλ δπλαηή θαη ε 16 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 ηερληθή ηνπ over-dubbing. Δδψ, πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη ην 1952 φιεο νη εηαηξίεο ζπκθψλεζαλ ζε κία θακπχιε ηζνζηάζκηζεο ηνπ ήρνπ θαηά ηελ ερνγξάθεζε πνπ θαζηεξψζεθε απφ ηελ Recording Industry Association of America (RIAA). Βέβαηα νξηζκέλεο πεγέο αλαθέξνπλ φηη εθαξκφζηεθε απφ φιεο ηηο εηαηξίεο κεηά ην 1955, ελψ άιιεο αλαθέξνπλ φηη ρξεζηκνπνηήζεθαλ θαη άιιεο θακπχιεο ηζνζηάζκηζεο απφ δηάθνξεο εηαηξίεο αθφκα θαη ηε δεθαεηία ηνπ 1970. Όια απηά βέβαηα ζα αλαιπζνχλ ζε μερσξηζηφ θεθάιαην γηα ηηο θακπχιεο ηζνζηάζκηζεο θαη ησλ πξνεληζρπηψλ ησλ πηθάπ. Έηζη ζηελ δεθαεηία ηνπ 1950, κε ηηο ερνγξαθήζεηο FFRR ζε καγλεηνηαηλία θαη ηελ έιεπζε ησλ LP θαη ησλ EP, έγηλε έλα ηεξάζηην άικα ζηελ πηζηφηεηα ηεο αλαπαξαγσγήο ηνπ ήρνπ. (Γεληθφηεξα ππήξρε ηεξάζηηα εμέιημε ζην ρψξν ηεο ξαδηνθσλίαο θαη ηεο ειεθηξνληθήο, φπσο ε εθπνκπή FM ξαδηνθπκάησλ θαη νη θαιχηεξνη πνηνηηθά, εληζρπηέο ήρνπ.) Ο φξνο “high fidelity” * ρξεζηκνπνηήζεθε απφ ηηο εηαηξίεο γηα ην κάξθεηηλγθ ηεο λέαο ηερλνινγίαο γηα ηελ αλαπαξαγσγή ησλ δίζθσλ. Βέβαηα, πνιινί θαηαλαισηέο δελ κπνξνχζαλ λα αθνινπζνχζνπλ απηέο ηηο ηερλνινγίεο πιένλ, ιφγσ θφζηνπο. Γηα λα είρε θάπνηνο πςειή πηζηφηεηα, φπσο ην “πιάζαξαλ” νη εηαηξίεο, έπξεπε λα είρε μερσξηζηά ηα ηειεπηαίαο ηερλνινγίαο γξακκφθσλα, μερσξηζηφ εληζρπηή ηνπ ήρνπ θαη πςειήο πνηφηεηαο κεγάθσλαερεία. Έηζη, δεκηνπξγήζεθε ε ηδέα ησλ Audiophile** πνπ ην ρφκπη ηνπο, ήηαλ λα επηδηψθνπλ πςειή πνηφηεηα ζηελ αλαπαξαγσγή ηεο κνπζηθήο. Αξγφηεξα γελλήζεθε ν φξνο “hi-fi” πνπ πξνεξρφηαλ απφ ην “high fidelity” θαη αλαθεξφηαλ ζε νινθιεξσκέλα ζπζηήκαηα αλαπαξαγσγήο ήρνπ. (γξακκφθσλν, δέθηεο ξαδηνθψλνπ, εληζρπηήο θαη ερεία). Απηφο ν φξνο κεηνλνκάζηεθε ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960, ζε “stereophonic” ή ζηα ειιεληθά “ζηέξεν”. Απηφ έγηλε γηαηί πξαγκαηνπνηήζεθε άιιε κηα βειηίσζε, πνπ ήηαλ ε ζηεξενθσληθή ερνγξάθεζε θαη αλαπαξαγσγή.[8] 1.7. - ηεξενθσληθόο ήρνο. 1.7.1 – Σα πξψηα πεηξάκαηα. Ζ ηδέα ηνπ ζηεξενθσληθνχ ήρνπ πξνυπήξρε αξθεηά ρξφληα πξηλ. Σν 1931 ν Βξεηαλφο, Alan Blumlein, ήηαλ ν πξψηνο πνπ αλέπηπμε θαη εθάξκνζε ηελ ηδέα ηνπ ζηεξενθσληθνχ ήρνπ (binaural sound),*** ελψ ε θαηαζθεπή ηνπ αλαγλσξίζηεθε απφ ηε Μ. Βξεηαλία ην 1933. Σελ ίδηα πεξίνδν, ζηα εξγαζηήξηα Bell Laboratories ζηηο Ζ.Π.Α., πξαγκαηνπνηνχζαλ πεηξάκαηα ερνγξάθεζεο ζηέξεν (κε 2 ή πεξηζζφηεξα κηθξφθσλα ζην ρψξν ερνγξάθεζεο). Χζηφζν, νη πξψηεο ζηέξεν ερνγξαθήζεηο ήηαλ ζε καγλεηηθή ηαηλία θαη * Ελλθνικι μετάφραςθ : υψθλι πιςτότθτα Ελλθνικι μετάφραςθ : φίλοσ του ιχου *** Από τον ονομά του προζρχεται και θ τεχνικι ςτερεοφωνικισ θχογράφθςθσ που χρθςιμοποιείται άκομα και ςιμερα “Blumlein Pair” ** 17 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 φρη ζε δίζθν θαη απηφ ζπλέβαηλε γηαηί 1) δελ ήηαλ εχθνιν λα “ραξαρηνχλ” ζε έλα απιάθη δχν δηαθνξεηηθά ζήκαηα θαη 2) γηαηί ππήξρε κεγάιε εμέιημε θαη βειηίσζε ζηηο ερνγξαθήζεηο καγλεηνηαηλίαο εθείλε ηε πεξίνδν. Δπίζεο, ε αλαπαξαγσγή ζηεξεσθηλθνχ ήρνπ ήηαλ πην εχθνιε απφ καγλεηνηαηλία, αθνχ δπν ζήκαηα κπνξνχζαλ λα ζηαινχλ ζε δπν δηαθνξεηηθνχο εληζρπηέο νη νπνίνη θαηέιεγαλ ζε δπν δηαθνξεηηθά ερεία. Σν κεγαιχηεξν φκσο πξφβιεκα απφ ηα πεηξάκαηα πνπ γηλφληνπζαλ ηε δεθαεηία ηνπ 1930, ήηαλ πξνβιήκαηα ζπγρξνληζκνχ ησλ δχν ζεκάησλ. Σν 1940, ε Walt Disney θαηαζθεχαζε έλα ζχζηεκα κε ην φλνκα Fantasound, απφ ην νπνίν κπνξνχζε λα αλαπαξαρζεί ζηεξενθσληθφ ζήκα απφ καγλεηνηαηλία, ζε ζπγρξνληζκφ κε ηε ηαηλία (film) ησλ εηθφλσλ. ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1940, ε εηαηξία Ampex, θαηαζθεπάδεη ηε πξψηε εκπνξηθή κεραλή γηα ερνγξάθεζε 2 θαλαιηψλ ζε καγλεηνηαηλία. Παξά φκσο ηελ δηαζεζηκφηεηα ησλ πνιπθάλαισλ ερνγξαθήζεσλ, ν ζηεξενθσληθφο ήρνο ηεο καγλεηνηαηλίαο, δελ έγηλε απνδεθηφο γηα ηελ εκπνξηθή κνπζηθή, κέρξη ην 1956, φπνπ ε RCA θαηαζθεχαζε ηε Victrola Stereo Tape Player γηα ηδησηηθή ρξήζε θαη έλα θαηάινγν κε ζηεξενθσληθά ερνγξαθεκέλεο ηαηλίεο. Χζηφζν, απηέο νη ηαηλίεο ιφγν ηνπ κεγάινπ θφζηνπο δελ είραλ κεγάιε αληαπφθξηζε παξά κφλν απφ ην Audiophile θνηλφ, αθνχ κία ζηεξενθσληθή καγλεηνηαηλία είρε 5πιάζηα ηηκή απφ έλα κνλνθσληθφ LP. 1.7.2 – ηεξενθσλία ζηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ. Σν 1952, ν Emory Cook, ν νπνίνο ήηαλ ήδε δηάζεκνο αθνχ είρε ζρεδηάζεη θεθαιέο ράξαμεο-εγγξαθήο γηα λα βειηηψζεη ηε πνηφηεηα ηεο “κεηαθνξάο” απφ καγλεηηθή ηαηλία ζε δίζθν βηλπιίνπ, θαηαζθεχαζε ζηεξενθσληθνχο δίζθνπο. Οη δίζθνη απηνί απνηεινχηαλ απφ δχν μερσξηζηά απιάθηα πνπ “έηξεραλ” καδί. ην πξψην κηζφ ηνπ δίζθνπ ραξαδφηαλ ην έλα θαλάιη κε κνλνθσληθφ απιάθη θαη ζην άιιν κηζφ ην δεχηεξν (εηθ.9). Υξεηαδφληνπζαλ Δηθόλα 1.9 - Cook "binaural" records. δχν μερσξηζηέο (κνλνθσληθέο) θεθαινβειφλεο, νη νπνίεο ζπλδένληαλ ζε δχν δηαθνξεηηθνχο εληζρπηέο θαη δχν δηαθνξεηηθά ερεία. Απηνί νη δίζθνη βέβαηα, δελ έγηλαλ επξέσο δηάζεκνη θαη ν θπξηφηεξνο ιφγνο ήηαλ φηη νη θαηαλαισηέο έπξεπε λα αγνξάζνπλ ηνλ πξνζαξκνζηή (adaptor) ηνπ Emory Cook, φπνπ ζε έλα βξαρίνλα κπνξνχζαλ λα ζηεξηρηνχλ δχν θεθαιέο γηα αλαπαξαγσγή. Δπίζεο, νη πεξηζζφηεξνη “Cook Binaural Records”, φπσο νλνκάδνληαλ, πεξηείραλ ερνγξαθήζεηο απφ κεραληθνχο ε θπζηθνχο ήρνπο (θαηαηγίδεο, ήρνπο απφ 18 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 ζηδεξφδξνκν θ.η.ι.).[9] Όια απηά φκσο δελ θξάηεζαλ γηα πνιχ αθνχ ε ηδέα ελφο ζηέξεν ζήκαηνο ζε έλα απιάθη ηνπ δίζθνπ δελ άξγεζε λα επηηεπρζεί. Σν 1957, ε London Records Company πινπνίεζε κηα κέζνδν νξζνγψληαο ράξαμεο ηνπ δίζθνπ, ελψ ζηηο Ζ.Π.Α. ε Westrex Company πξαγκαηνπνηνχζε δηαγψληα θνπή, ε νπνία νλνκαδφηαλ 45/45 single groove system. Πξνο απνθπγή ελφο λένπ “πνιέκνπ” κεηαμχ ησλ εηαηξηψλ, ζπκθσλήζεθε φηη ε κέζνδνο ηεο Westrex, εγγπνχηαλ θαιχηεξε κεραληθή θαη ειεθηξηθή ιεηηνπξγία θαη γηα ηα 2 θαλάιηα, ελψ ε κέζνδνο ηεο London Records ήηαλ πξνβιεκαηηθή θαζψο δεκηνπξγνχζε παξακφξθσζε θαη ε βειφλα δεκηνπξγνχζε κεγάιε θάζεηε δχλακε, (tracking force) άξα θαη κεγαιχηεξε θζνξά ηνπ δίζθνπ θαη ηεο βειφλαο. Δθείλν ην δηάζηεκα βέβαηα δελ ππήξρε θεθαιή ε νπνία λα κπνξεί λα “παίδεη” ζηεξενθσληθφ δίζθν. Ζ Fairchild Recording Equipment Company ήηαλ ε πξψηε εηαηξία πνπ θαηαζθεχαζε ζηεξενθσληθή θεθαιή γηα αλαπαξαγσγή. Μέζα ζε κηθξφ ρξνληθφ δηάζηεκα αθνινχζεζαλ θαη νη άιιεο εηαηξίεο θαη ην επηέκβξην ηνπ 1958 φιεο νη εηαηξίεο ζηηο Ζ.Π.Α. πξφζθεξαλ ζηεξενθσληθνχο δίζθνπο ζηελ αγνξά. Χζηφζν, κέρξη θαη ηα κέζα ηε δεθαεηίαο ηνπ 1960, ηα πεξηζζφηεξα πνπ singles κημάξνληαλ ζε κνλνθσληθφ ήρν, ελψ αξγφηεξα, κέρξη θαη ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970, θπθινθνξνχζαλ άικπνπκ ζε κνλνθσληθή αιιά θαη ζε ζηεξενθσληθή έθδνζε.[10] Όηαλ βέβαηα ν ζηεξενθσληθφο ήρνο έγηλε αξθεηά απνδεθηφο θαη “δηάζεκνο” ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960, επαλαθπθινθνξνχζαλ δίζθνη νη νπνίνη είραλ ερνγξαθεζεί κνλνθσληθά, ζε ζηεξενθσληθέο εθδφζεηο, θάλνληαο remastering ζηα ζηνχληην, ρξεζηκνπνηψληαο ηε κέζνδν “ςεπδνζηέξεν” (fake stereo), δειαδή, κνλάδεο delay, απνζπγρξνλίδνληαο ην ζήκα κε πνιχ κηθξφ ρξφλν θαζπζηέξεζεο, ψζηε λα δηεπξπλζεί ν ήρνο ζην ζηεξενθσληθφ πεδίν. Δπίζεο, ρξεζηκνπνηνχζαλ θίιηξα high pass θαη low pass, θαηεπζχλνληαο ζην έλα θαλάιη ηηο κπάζεο ζπρλφηεηεο θαη ηηο ςηιέο ζην άιιν. 1.8. - Γηάθνξεο Σερληθέο – Βειηηώζεηο. Απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 1960 θαη κεηά, ζεκεηψζεθαλ δηάθνξεο βειηηψζεηο γηα ηελ πνηφηεηα ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ. ' απηφ ην ππνθεθάιαην ζα αλαθεξζνχλ νη πην ζεκαληηθέο. 1.8.1 – RCA Dynagroove. To 1963, ε RCA εηζήγαγε κηα λέα κέζνδν ερνγξάθεζεο-ράξαμεο ηνπ δίζθνπ ε νπνία ζα έδηλε ζηνλ ήρν κηα μερσξηζηή ιακπξφηεηα θαη ηνληθή ζαθήλεηα, κε ιηγφηεξν επηθαλεηαθφ ζφξπβν. Απηή ε κέζνδνο νλνκάδεηαη Dynagroove. Υξεζηκνπνηνχηαλ πξν-παξακνξθσκέλα απιάθηα θαηά ηε ράξαμε κε ειιεηπηηθή βειφλα, ψζηε λα εμνπδεηεξσζεί ν ζφξπβνο θαηά ηελ αλαπαξαγσγή κε ζθαηξηθνχ ζρήκαηνο βειφλεο. (ζα αλαιπζεί ζε μερσξηζηφ θεθάιαην ν ηξφπνο “ηρλειάηεζεο” ησλ βειφλσλ). Δπίζεο, ρξεζηκνπνηνχζαλ compressors κεηψλνληαο ην 19 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 δπλακηθφ εχξνο ηνπ ζήκαηνο, θαιχπηνληαο έηζη (masking) ηνλ επηθαλεηαθφ ζφξπβν ζηα “ήζπρα” ζεκεία ηεο ερνγξάθεζεο. Οη πεξηζζφηεξεο βειφλεο αλαπαξαγσγήο εθείλε ηελ πεξίνδν ήηαλ ζθαηξηθνχ ζρήκαηνο θαη νη δίζθνη Dynagroove είραλ ηθαλνπνηεηηθή αληαπφθξηζε απφ ηνπο θαηαλαισηέο. Αλ βέβαηα ε αλαπαξαγσγή γίλνληαλ κε ειιεηπηηθνχ ζρήκαηνο βειφλα, γηλφηαλ αληηιεπηή ε πξν-παξακφξθσζε απφ ην master. Γη' απηφ ηνλ ιφγν δελ έγηλαλ πνηέ απνδεθηνί απφ ην audiophile θνηλφ. Ζ παξαγσγή ησλ δίζθσλ dynagroove ζηακάηεζε ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960. 1.8.2. - RCA Dynaflex. Οη dynagroove δίζθνη δελ πξέπεη λα κπεξδεχνληαη κε ηνπο Dynaflex δίζθνπο πνπ ήηαλ θαη απηνί ηεο RCA θαη μεθίλεζε ε παξαγσγή ηνπο ην 1970. Ήηαλ θαηαζθεπαζκέλνη απφ κηα θφξκνπια πνπ ρξεζηκνπνηνχζε πνιχ ιηγφηεξν πιηθφ βηλπιίνπ θαη ήηαλ εχθακπηνη θαη ιεπηνί, ελψ ε RCA εμνηθνλνκνχζε ρξήκαηα ρξεζηκνπνηψληαο ιηγφηεξν πιηθφ. Λφγσ ηεο κεγάιεο επθακςίαο ηνπο ήηαλ αξθεηά αλζεθηηθνί, αιιά ζθέβξσλαλ εχθνια. Απηφ έθαλε ηνπο audiophile λα ηνπο απνθαινχλ “dynawarp”. Όζν γηα ηελ πνηφηεηά ηνπο, θάπνηνη ππνζηήξηδαλ φηη είρε βειηησζεί, ιφγσ ηνπ φηη αθαηξνχζαλ ηηο δηάθνξεο πξνζκίμεηο απφ άιια πιηθά ζην κίγκα ηνπ βηλπιίνπ. Άιινη ππνζηήξηδαλ φηη ήηαλ πνιχ ζνξπβψδεηο κε έληνλν rumble (ζφξπβνο πνιχ ρακειψλ ζπρλνηήησλ). Ζ RCA ζηακάηεζε ηε παξαγσγή ηνπο ην 1980. 1.8.3. – Quadraphonic. Σν 1971, εκθαλίζηεθαλ νη δίζθνη quadraphonic. Οη δίζθνη απηνί είραλ 4 μερσξηζηά ερεηηθά ζήκαηα απνηππσκέλα, ζε έλα απιάθη ηνπ δίζθνπ ηα νπνία νδεγνχηαλ ζε εληζρπηή κε 4 ερεία ζηελ έμνδν (γλσζηφ ζήκεξα σο surround sound). Υξεζηκνπνηήζεθαλ πνιιέο ηερληθέο γηα ηελ δεκηνπξγία ησλ quadraphonic δίζθσλ. Οη πην ζεκαληηθέο ήηαλ ε SQ απφ ηελ εηαηξία CBS θαη ε παξφκνηα Sansui QS system. (απηέο νη 2 ηερλνηξνπίεο νλνκάδνληαλ matrix formats). Σν θνξκάη απηψλ ησλ δχν ηερλνηξνπηψλ ήηαλ ε θσδηθνπνίεζε ηεζζάξσλ θαλαιηψλ ζε έλα ζηεξενθσληθφ απιάθη, ην νπνίν απνθσδηθνπνηνχηαλ ζηνλ ηειηθφ εληζρπηή ηνπ ζήκαηνο, πνπ ρξεζηκνπνηνχζε θπθιψκαηα εληνπηζκνχ ηεο θάζεο (phase-detection circuits). Γειαδή, γηα λα αλαπαξαρζνχλ απηνί νη δίζθνη ρξεηαδφηαλ ν εληζρπηήο-απνθσδηθνπνηεηήο ζήκαηνο. Μηα άιιε ηερληθή, εληειψο δηαθνξεηηθή απφ ηηο άιιεο 2, ήηαλ ε CD-4 απφ ηελ RCA (discrete format). Δθηφο απφ ηηο αθνπζηηθέο ζπρλφηεηεο ζην ζηεξενθσληθφ απιάθη, ππήξραλ θαη δχν ζήκαηα θνξείο (carrier signal) κε εχξνο ζπρλνηήησλ απφ 20Khz κέρξη 45Khz ζε θάζε ηνίρσκα ηνπ απιαθηνχ. Γηα λα αλαπαξαρζνχλ απηά ηα ζήκαηα ρξεηαδφηαλ κηα θεθαιή επξείαο δψλεο, έλαο CD-4 απνδηακνξθσηήο θαη έλαο δηαθεθξηκέλνο εληζρπηήο 4 θαλαιηψλ. Χζηφζν, ην CD-4 θνξκάη είρε κηθξφηεξε επηηπρία απφ ηα άιια 2 matrix formats. 20 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 Παξ' φια απηά κε ηε ηερλνινγία ηνπ CD-4, παξαηεξήζεθαλ ζεκαληηθέο βειηηψζεηο γηα ηε ηερλνινγία ησλ δίζθσλ, φπσο πνιχ ρακειφηεξεο ζηάζκεο ζνξχβνπ, θεθαινβειφλεο κε θαιχηεξε απφθξηζε ζηηο πςειέο ζπρλφηεηεο θαη έλα θαηλνχξγην ζπζηαηηθφ ζην φιν κίγκα ησλ δίζθσλ (Q-540) πνπ πεξηείρε πςειέο αληη-ζηαηηθέο νπζίεο. Δπίζεο, φινη νη Quadraphonic δίζθνη κπνξεί λα κελ είραλ εκπνξηθή επηηπρία, αιιά νη ηερληθέο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ, βνήζεζαλ θαηά έλα κεγάιν πνζνζηφ ηελ κεηέπεηηα ηερλνινγία ηνπ surround ήρνπ θαη ηα ζπζηήκαηα home cinema.[11] 1.8.4 – Direct-to-disc θαη half speed mastering. ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970, νη δίζθνη direct-to-disk* έθαλαλ ηελ εκθάληζή ηνπο ζηνρεχνληαο ην audiophile θνηλφ. Μέρξη ηφηε, θαη εηδηθφηεξα κεηά ηελ αλάπηπμε ηνπ ζηεξενθσληθνχ ήρνπ, ε κήηξα, (δειαδή ν πξψηε θφπηα ηνπ δίζθνπ) ραξαδφηαλ απφ ηελ ερνγξάθεζε καγλεηηθήο ηαηλίαο. Οη δίζθνη direct-to-disk ήηαλ απ' επζείαο ράξαμεερνγξάθεζε ζην δίζθν, ρσξίο ηελ παξεκβνιή ηεο ηαηλίαο, ψζηε λα απνηππσζεί ν “αηφθηνο” ήρνο ζην βηλχιην. Δθηφο φκσο απφ ηα “original master” πνπ θπθινθνξνχζαλ εθείλε ηελ επνρή, αλαπηχρζεθε θαη ε ηερληθή ηνπ half-speed mastering. ηελ ηερληθή απηή, έζεηαλ ηελ καγλεηηθή ηαηλία, πνπ πεξηείρε ηελ ερνγξάθεζε, αθξηβψο ζηε κηζή ηαρχηεηα, φπσο επίζεο θαη ην πιαηψ φπνπ ζα γηλφηαλ ε ράξαμε ηνπ δίζθνπ. Σα απνηειέζκαηα ήηαλ, αθξηβέζηεξα θαη πην βαζηά ραξαγκέλα απιάθηα κε κεγαιχηεξν δπλακηθφ εχξνο θαη πινπζηφηεξν ήρν, ηδηαίηεξα ζηηο ρακειέο ζπρλφηεηεο. 1.8.5. - Dbx – encoded records. ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 αλαπηχρζεθε ε ηερληθή DBX noise reduction system, πνπ είρε ζθνπφ λα κεηψζεη ην ζφξπβν απφ ηηο ερνγξαθήζεηο θαη λα απμήζεη ην δπλακηθφ εχξνο. ηελ αξρή εθαξκφζηεθε ζηηο καγλεηηθέο ηαηλίεο, ελψ ιίγν αξγφηεξα εθαξκφζηεθε θαη ζηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ. Απηνί νη δίζθνη απεπζχλνληαλ θαη πάιη ην audiophile θνηλφ. Απηφ ην ζχζηεκα νπζηαζηηθά ρξεζηκνπνηνχζε compressor θαηά ηε ράξαμε ηνπ δίζθνπ κε κία αλαινγία 2:1. Έηζη, ην δπλακηθφ εχξνο κεησλφηαλ θαη ν ζφξπβνο απμαλφηαλ, αιιά θαηά ηελ αλαπαξαγσγή ην ζήκα “πέξλαγε” απφ έλα DBX disk decoder, ν νπνίνο ρξεζηκνπνηνχζε κηα κνλάδα expander κε αθξηβψο αληίζεηε αλαινγία, δειαδή 1:2.** Με απηφ ηνλ ηξφπν ην δπλακηθφ εχξνο ησλ δίζθσλ απμαλφηαλ ζηα 90dB θαη ν επηθαλεηαθφο ζφξπβνο ειαρηζηνπνηνχηαλ, ελψ ηα clicks θαη ηα pops απφ ηπρφλ ζθφλε ζηελ επηθάλεηα ηνπ βηλπιίνπ, αθνπγφληνπζαλ κε πνιχ κηθξφηεξε έληαζε. Ζ παξαγσγή ησλ DBX records ζηακάηεζε ην 1982 πεξίπνπ. Δθηφο απφ ην DBX ζχζηεκα εθείλε ηελ πεξίνδν, ππήξρε θαη * ** Ελλθνικι μετάφραςθ : απ' ευκείασ ςτο δίςκο Αυτι θ διαδικαςία ονομάςτθκε companding από το compressing και το expanding. 21 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 άιιν έλα ζχζηεκα κείσζεο ζνξχβνπ, ιηγφηεξν δηάζεκν, ην νπνίν νλνκαδφηαλ CX noise reduction system.[12] 1.9. - Κνηλσληθά ξεύκαηα θαη ε θνπιηνύξα γύξσ από ην δίζθν βηλπιίνπ. Απφ ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1950 κέρξη θαη ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980, νη δίζθνη βηλπιίνπ κπνξνχλ λα ραξαθηεξηζηνχλ σο ην θπξίαξρν κέζν αλαπαξαγσγήο κνπζηθήο (θαη φρη κφλν) γηα ηνπο θαηαλαισηέο ζε φιν ην πιαλήηε. Σν αληαγσληζηηθφηεξν κέζν (αιιά πάληνηε δεχηεξν ζηε θαηάηαμε ζε ζρέζε κε ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ) ήηαλ ε γλσζηή καο θαζέηα (compact cassette), ε νπνία απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960 έγηλε δηάζεκε ιφγσ ηεο εχθνιεο αληηγξαθήο ηεο. Χζηφζν, ε παγθφζκηα θαη ηεξάζηηα βηνκεραλία, κε εθαηνληάδεο εηαηξίεο αλά ην θφζκν θαη νη ακέηξεηνη δίζθνη βηλπιίνπ πνπ θπθινθφξεζαλ ζηελ αγνξά, δεκηνχξγεζαλ θνηλσληθέο ηάζεηο θαη δηαθνξεηηθνχο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο νη θαηαλαισηέο αγφξαδαλ δίζθνπο. 1.9.1 - Dj's. Όπσο πξναλαθέξζεθε, νη πξψηνη disk jockeys (DJ) ήηαλ νη άλζξσπνη πνπ δνχιεπαλ ζε ξαδηνθσληθνχο ζηαζκνχο θαη “έπαηδαλ”, ηνπο ηειεπηαίαο θπθινθνξίαο, δίζθνπο γηα λα ηνπο πξνσζήζνπλ ζηελ αγνξά. Αξγφηεξα, ν φξνο DJ αλαθεξφηαλ ζηνλ άλζξσπν πνπ “έπαηδε” ηνπο δίζθνπο γηα ηε δηαζθέδαζε ηνπ θνηλνχ ζε κεγάια clubs ή ζε street parties. Σελ δεθαεηία ηνπ 1970, εκθαλίζηεθαλ δίζθνη 12 ηληζψλ, (12'' Single) πνπ ζπλήζσο έπαηδαλ ζηηο 45 ζηξνθέο θαη πεξηείραλ έλα θνκκάηη αλά πιεπξά. Απηνί νη δίζθνη ήηαλ απνθιεηζηηθά γηα DJ's γηαηί είραλ πνιχ ιηγφηεξα, θαηά ζπλέπεηα θαη πην “αξαηά” απιάθηα απφ έλα LP ή 7'' single, απφ ηα νπνία πέξα ηνπ φηη απμαλφηαλ ην δπλακηθφ εχξνο, ήηαλ θαη πνιχ πην εχθνιν γηα ηνλ ίδην ηνλ DJ λα “καξθάξεη” (δειαδή λα αθνπκπήζεη ηελ βειφλα ζην δίζθν) αθξηβψο ζην ζεκείν πνπ ήζειε γηα λα θάλεη επθνιφηεξα ηελ κίμε ηνπ. Σν 1979, ην ζξπιηθφ γηα ηνπο DJ's πηθάπ ηεο Technics, SL-1200 MKII, πξνζζέηεη έιεγρν ηεο ηαρχηεηαο ηνπ πιαηψ (pitch control), ην νπνίν βνεζνχζε αθφκα πεξηζζφηεξν ηνπο DJ's λα θάλνπλ ηηο κίμεηο ηνπο. Δδψ, πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη αξθεηνί DJ's, αθφκα θαη ζήκεξα πξνηηκνχλ ηε ρξήζε δίζθσλ βηλπιίνπ γηα ην πξφγξακκά ηνπο. 1.9.2. – Turntablism. Ο φξνο “turntablism” (φπνπ γηα πνιινχο απνηειεί παξαθιάδη ηεο θνπιηνχξαο ησλ DJ's) αθνξά ηελ “δσληαλή” κνπζηθή δεκηνπξγία κε ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ θαη νξηνζεηήζεθε ηε δεθαεηία ηνπ 1990, αιιά νπζηαζηηθά πξνυπήξρε απφ πνιιά ρξφληα πξηλ. Ζ κνπζηθή δεκηνπξγία κε δίζθνπο μεθηλά απφ ηηο δεθαεηίεο ηνπ 1930 θαη 1940 κε ηε αλάπηπμε ηεο musique concrete, φπνπ δηάθνξνη κεγάινη πεηξακαηηθνί ζπλζέηεο (φπσο νη Pierre Schaeffer, 22 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 John Cage, Edgard Varese θ.α.) ρξεζηκνπνηνχζαλ δίζθνπο κε πξνερνγξαθεκέλνπο ήρνπο θαη θσλνγξάθνπο ηεο ηφηε επνρήο, θαηαθέξλνληαο λα δηαθνξνπνηνχλ ηνπο ήρνπο απηνχο ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν κε δηάθνξεο κεζφδνπο. (reverse, αιιαγέο ηεο ηαρχηεηαο αλαπαξαγσγήο θ.η.ι.). Σν 1969, ν DJ Kool Herc εθάξκνζε γηα πξψηε θνξά ηελ ηερληθή ηνπ beat juggling, ε νπνία βαζηδφηαλ ζηελ αιιαγή δχν κνπζηθψλ θξάζεσλ, απφ δχν ίδηνπο ή δηαθνξεηηθνχο δίζθνπο (ζπλήζσο drums, ηα νπνία νλνκάδνληαη drum breaks) κε ηελ βνήζεηα ελφο κίθηε. Έηζη, κε δηάθνξεο ηερληθέο δεκηνπξγνχζε ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν θαηλνχξγηα ξπζκηθά κνηίβα. Σν 1975, ν Theodore Livingston αλαθαιχπηεη ην scratch, πνπ νπζηαζηηθά είλαη ε κεηαηφπηζε ηνπ δίζθνπ κε ην ρέξη (κπξνζηά θαη πίζσ) θαηά ηελ αλαπαξαγσγή ηνπ δηαθνξνπνηψληαο ηελ ηνληθφηεηα θαη παξάιιεια ηελ ηαρχηεηά ηνπ. Απηφ βέβαηα, κπνξνχζε λα ζπκβεί κφλν κε ηειεπηαίαο ηερλνινγίαο πηθάπ, κε δπλαηά κνηέξ θίλεζεο ηνπ πιαηψ, φπσο επίζεο θαη κεγάιεο αλζεθηηθφηεηαο ηεο βειφλαο θαη ηνπ βξαρίνλα. ηε δηθαίσο θνηλφηππε απνξία, αλ ππάξρεη κεγάιε θζνξά ηνπ δίζθνπ θαη ηεο βειφλαο κε ην scratch, ε απάληεζε είλαη φηη ππάξρεη πνιχ κεγαιχηεξε θζνξά απφ κηα ζπκβαηηθή αλαπαξαγσγή, αιιά ηα ηειεπηαία ρξφληα αλαπηχρζεθαλ ηερλνινγίεο (βειφλεο, θαη δηάθνξα setup ηνπ βξαρίνλα, ηεο θεθαιήο θαη ηεο βειφλαο) κφλν θαη κφλν γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ηνπ scratching. (φια απηά αλαιχνληαη πεξηζζφηεξν ζε επφκελν θεθάιαην πνπ αθνξά ηε ηερλνινγία ησλ πηθάπ -βειφλσλ θαη θεθαιψλ). Έηζη, ζηελ δεθαεηία ηνπ 1990 εκθαλίζηεθαλ δίζθνη ζηελ αγνξά, κε πεξηερφκελν κεκνλσκέλνπο ήρνπο γηα scratching ή ζθέηα drum breaks γηα ηελ ηθαλνπνίεζε ηεο θνπιηνχξαο ηνπ turntablism. Σν 2001, ε National Association of Music Merchandisers (NAMM) αλαγλσξίδεη θαη επίζεκα ην πηθάπ σο κνπζηθφ φξγαλν. 1.9.3. – Digging. Απφ ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980, κε ηελ κεγάιε αλάπηπμε ησλ sampler θαη ησλ sequencer αλαπηχρζεθαλ θαη δηαδφζεθαλ λέα θχκαηα κνπζηθήο (π.ρ. hip hop, house). Ζ βαζηθή δνκή ηνπο ζηεξηδφηαλ ζηελ αλαδφκεζε – αλαθαηαζθεπή δεηγκάησλ (samples) πξνυπαξρφλησλ ερνγξαθήζεσλ. Έηζη, αξγφηεξα αλαπηχρζεθε κηα ηάζε απφ ηνπο δεκηνπξγνχο απηψλ ησλ κνπζηθψλ εηδψλ, λα ςάρλνπλ παιηνχο δίζθνπο βηλπιίνπ (κε κεγαιχηεξε έκθαζε ζηνπο “κηθξήο” δηαζεκφηεηαο) γηα λα έρνπλ “πιηθφ” ψζηε λα δεκηνπξγήζνπλ ηελ κνπζηθή ηνπο. Απηή ε θνπιηνχξα νλνκάζηεθε digging* θαη έρεη ζθνπφ ηελ εχξεζε δίζθσλ πνπ κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ γηα ηε δεηγκαηνιεςία ήρσλ ή κνπζηθψλ θξάζεσλ. * Ελλθνικι μετάφραςθ : ςκάψιμο. 23 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 1.9.4. – Audiophile. Όπσο αλαθέξζεθε θαη παξαπάλσ, απφ ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1950, κε ηελ αλάπηπμε ηεο ηερλνινγίαο θαη ηεο βηνκεραλίαο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ, θαζψο επίζεο θαη ηελ αλάπηπμε ζην ρψξν ηεο ειεθηξνληθήο (πξν-εληζρπηέοο, εληζρπηέο, ερεία, hi-fidelity ζπζηήκαηα θ.η.ι) γελλήζεθε ε θνπιηνχξα ηνπ audiophile θνηλνχ, ε νπνία απνζθνπνχζε ζηελ βέιηηζηε αλαπαξαγσγή ηνπ ήρνπ γεληθφηεξα. Οη πιεηνςεθία απηψλ ησλ αλζξψπσλ πξνηηκάεη, αθφκα θαη ζήκεξα, (παξά ηελ έιεπζε ηνπ “ςεθηαθνχ” ήρνπ) ηνπο πξνζεγκέλα θαηαζθεπαζκέλνπο δίζθνπο, απφ κεγάιεο πεξηεθηηθφηεηαο (180g ή 220g) αηφθην βηλχιην θαη ηηο θαιχηεξεο ερνγξαθήζεηο πνπ έρνπλ γίλεη πνηέ ζηελ ηζηνξία απφ κεγάια studio, αλεμάξηεηα απφ ην κνπζηθφ είδνο. 1.9.5. - πιιέθηεο Γηζθψλ. Απφ φια απηά ηα ρξφληα πνπ παξάγνληαη δίζθνη βηλπιίνπ, έρνπλ πξνθχςεη θάπνηνη πνπ είλαη ζπάληνη, γηα πνιινχο ιφγνπο. Πεξηνξηζκέλεο θπθινθνξίεο, ζπάληεο ερνγξαθήζεηο απφ ζπλαπιίεο ή θαη ζηνχληην, δηαθνξεηηθέο εθδφζεηο ελφο LP ή EP απφ δηάθνξεο εηαηξίεο ή αθφκα θαη δηαθνξεηηθνχ εμψθπιινπ. Απηνί νη δίζθνη βηλπιίνπ απνθηνχλ κεγάιε αμία θαη έηζη ππάξρνπλ άλζξσπνη πνπ μνδεχνπλ κεγάια ρξεκαηηθά πνζά γηα λα ηνπο απνθηήζνπλ, ζεσξψληαο ηνπο σο έλα θνκκάηη θιεξνλνκηάο. Σέινο, πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη φιεο νη παξαπάλσ ηάζεηο – θνπιηνχξεο πνπ δεκηνπξγήζεθαλ φια απηά ηα ρξφληα γχξσ απφ ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ, δελ αλαηξνχλ ε κία ηελ άιιε, απιά παξνπζηάδνληαη θάπνηνη ηξφπνη απφ ηνπο νπνίνπο νη δίζθνη πξνζέιθπζαλ ηνπο θαηαλαισηέο. Timeline 1857: Καηαζθεπάδεηαη ε πξψηε ε κεραλή πνπ απνηππψλεη ερεηηθά θχκαηα ζε πιηθφ, πνπ νλνκάδεηαη Phonautograph. 1877: Ο Thomas Edison θαηαζθεπάδεη ηνλ πξψην θσλνγξάθν πνπ κπνξεί λα ερνγξαθεί θαη λα αλαπαξάγεη ερεηηθά θχκαηα κε θπιίλδξνπο θαιπκκέλνπο απφ αινπκηλφραξην. 1885: Ο Chichester Bell θαη ν Charles Tainter θαηαζθεπάδνπλ ην γξαθφθσλν. 1888: Ο Emile Berliner θαηαζθεπάδεη ην πξψην γξακκφθσλν. Σν κέζν αλαπαξαγσγήο ήηαλ γηα πξψηε θνξά δίζθνο θαη φρη θχιηλδξνο. Οη δίζθνη ήηαλ απφ ζθιεξφ 24 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 θανπηζνχθ θαη ήηαλ εθηθηή θαη εχθνιε ε καδηθή παξαγσγή ηνπο. 1889: Ηδξχεηαη ε Columbia Phonograph Company, ε νπνία ήηαλ ε πξψηε κεγάιε εηαηξία πνπ μεθίλεζε ηε βηνκεραλία αλαπαξαγσγήο ερνγξαθεκέλνπ πιηθνχ. 1890: Δκθαλίδνληαη ηα πξψηα juke-box πνπ ιεηηνπξγνχζαλ κε θέξκα, ελψ έγηλαλ δηάζεκα ηε δεθαεηία ηνπ 1890 ζηηο Ζ.Π.Α. 1897: Ο Fred Gaisberg αλαθαιχπηεη φηη ην shellac είλαη θαιχηεξν πιηθφ απφ ην ζθιεξφ θανπηζνχθ, γηα ηνπο δίζθνπο ηνπ Berliner. 1900: Ξεθηλάεη ν βηνκεραληθφο πφιεκνο κεηαμχ ηνπ θπιίλδξνπ θαη ηνπ δίζθνπ σο κέζσ αλαπαξαγσγήο. Απηφο ν πφιεκνο δηήξθεζε κέρξη θαη ηελ αξρή ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1920. 1901: Ηδξχεηαη ε Victor Talking Machine Company. 1905: H Victor θαηαζθεπάδεη ηελ Victrola, ε νπνία ήηαλ ε πην δηάζεκε θαη πξνζηηή γηα ηνπο θαηαλαισηέο, κεραλή αλαπαξαγσγήο δίζθσλ. 1908: Δκθαλίδνληαη ζηελ αγνξά δίζθνη κε ερνγξαθεκέλν πιηθφ θαη ζηηο 2 πιεπξέο. 1909: Γηα πξψηε θνξά ζηελ αγνξά, εκθαλίδεηαη ν φξνο “album” γηα έλα νινθιεξσκέλν κνπζηθφ έξγν. Ήηαλ ην “Nutcracker Suite” ηνπ Tchaikovsky θαη απνηεινχηαλ απφ 4 δίζθνπο ησλ 2 πιεπξψλ καδί κε θσηνγξαθηθφ πιηθφ. 1912: Ο Edison θαηαζθεπάδεη δίζθνπο κε ηελ νλνκαζία “Edison Diamond Discs”, νη νπνίνη ήηαλ ραξαγκέλνη θάζεηα (vertical) ελψ νη δίζθνη ηνπ Berliner είραλ πιεπξηθή ράξαμε. 1920: Δπαλάζηαζε ηεο “ειεθηξηθήο” ερνγξάθεζεο. 1925: Οξίδεηαη κία ζηάληαξ ηαρχηεηα γηα ηελ αλαπαξαγσγή ησλ 7ηληζσλ δίζθσλ. 78.26 RPM ζηελ Ακεξηθή θαη 77.92 RPM ζηελ Δπξψπε. 1929: Ο Edison ζηακαηάεη νξηζηηθά ηε παξαγσγή θπιίλδξσλ. 1929: H Victor πσιείηαη ζηελ Radio Corporation of America θαη κεηνλνκάδεηαη ζε RCA Victor. 25 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 1931: Αλαπηχζζεηαη γηα πξψηε θνξά ε stereo ερνγξάθεζε ζηα εξγαζηήξηα Bell Laboratories. 1931: Ζ πξψηε εκθάληζε ηνπ βηλπιίνπ σο πιηθφ ησλ δίζθσλ, νη νπνίνη “έηξεραλ” ζηηο 33 1/3 ζηξνθέο ην ιεπηφ θαη είραλ ρξφλν δηάξθεηαο πεξίπνπ 10 ιεπηά αλά πιεπξά. 1948: Ο Peter Goldmark πινπνηεί ην microgroove 12ηληζν LP πνπ “έπαηδε” ζηα 33 1/3 RPM. 1949: H RCA παξνπζηάδεη ηνλ 7ηληζν Extended play (EP) δίζθν ζηε ηαρχηεηα ησλ 45 RPM. 1952-55: Καζηεξψλεηαη ε θακπχιε ηζνζηάζκηζεο RIAA, σο ε ζηάληαξ ηζνζηάζκηζε γηα ηελ ερνγξάθεζε ησλ δίζθσλ. 1958: Δκθαλίδνληαη νη πξψηνη ζηεξενθσληθνί δίζθνη ζηελ αγνξά. 1971: Παξνπζηάδνληαη νη πξψηνη δίζθνη Quadraphonic. 1973: Υξεζηκνπνηείηαη γηα πξψηε θνξά ε ηερληθή ηνπ DBX encoding ζηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ. Σέιε 70's: Γνθηκάζηεθαλ νη ηερληθέο direct-to-disc θαη half-speed mastering. 1980: Παξνπζηάδεηαη ζηελ αγνξά ην 12'' Maxi Single κε ηαρχηεηα αλαπαξαγσγήο 45 RPM. 1982: Σα πξψηα CD (compact disk) παξνπζηάδνληαη απφ ηε SONY. 1988: Γηα πξψηε θνξά νη πσιήζεηο ησλ CD μεπεξλνχλ εθείλεο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ. 2001: H National Association of Music Merchandisers (NAMM) αλαγλσξίδεη επίζεκα ην πηθάπ σο κνπζηθφ φξγαλν. Οη πσιήζεηο ησλ πηθάπ ζηηο Ζ.Π.Α., μεπεξλνχλ αθφκα θαη ηηο ειεθηξηθέο θηζάξεο. 26 Κεθάιαην 1ν – Ηζηνξηθά ηνηρεία 2013 [1] Roland Gelatt, The Fabulous Phonograph 1877-1977 (2nd Edition). Μεγάιε Βξεηαλία: Camelot Press, 1977. [2] Wikipedia, “Edison Records” , “http://en.wikipedia.org/wiki/Edison_Records” , ηειεπηαία επίζθεςε : 18/10/2011. [3] Edie, Paul C., “History of the Victor phonograph”, “http://www.victorvictrola.com/Basics%20of%20the%20Acoustic%20Phonograph.htm “ ηειεπηαία επίζθεςε : 18/10/2011. [4] Tatnall Edward, “Saturday Review Home Book of Recorded Music and Sound Reproduction”, “http://www.shellac.org/recording/record2.html “ ηειεπηαία επίζθεςε : 20/10/2011. [5] Roland Gelatt, The Fabulous Phonograph 1877-1977 (2nd Edition). Μεγάιε Βξεηαλία: Camelot Press, 1977. [6] Roberts Neville, “The history of vinyl” , “http://homepages.tcp.co.uk/~nroberts/articleHV.pdf" ηειεπηαία επίζθεςε : 24/10/2011. [7] Wikipedia, “Gramophone record”, “http://en.wikipedia.org/wiki/Gramophone_record “ ηειεπηαία επίζθεςε : 24/10/2011. [8] Roland Gelatt, The Fabulous Phonograph 1877-1977 (2nd Edition). Μεγάιε Βξεηαλία: Camelot Press, 1977. [9] Wikipedia, “Cook Records”, “http://en.wikipedia.org/wiki/Cook_Records”, ηειεπηαία επίζθεςε : 24/10/2011. [10] Roland Gelatt, The Fabulous Phonograph 1877-1977 (2nd Edition). Μεγάιε Βξεηαλία: Camelot Press, 1977. [11] Roberts Neville, “The history of vinyl” , “http://homepages.tcp.co.uk/~nroberts/articleHV.pdf" ηειεπηαία επίζθεςε : 24/10/2011. [12] DBXSysInfo, “DBX discs : The state-of-the-art in dynamic range”, http://www.audioinvest.no/dbx/dbxsysin.htm ηειεπηαία επίζθεςε : 26/10/2011. 27 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 Κεθάιαην 2ν Ζ Σερλνινγία ησλ πηθάπ. ’απηφ ην θεθάιαην ζα αλαιπζεί ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ιεηηνπξγνχλ ηα πηθάπ, ειεθηξηθά θαη κεραληθά θαζψο επίζεο θαη νη ηξφπνη ιεηηνπξγίαο “ηρλειάηεζεο” ηεο βειφλαο ζηα απιάθηα ηνπ δίζθνπ. 2.1. – Σα βαζηθά κέξε ελόο πηθάπ (turntable). Ζ βαζηθή ιεηηνπξγία ελφο πηθάπ είλαη λα κεηαηξέπεη ηελ κεραληθή πιεξνθνξία (απιάθηα) ηνπ δίζθνπ, ζε ειεθηξηθφ ζήκα θαη απηφ ην ζήκα λα εληζρχεηαη απφ ην ππφινηπν ζχζηεκα κέρξη λα θηάζεη ζηα ερεία. Σν πηθάπ είλαη κηα πνιπζχλζεηε κεραλή, ε νπνία κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ φιν θαη βειηηψλεηαη γηα ηε θαιχηεξε αλαπαξαγσγή ησλ δίζθσλ. Πνιιά ηα κνληέια πνπ θαηαζθεπάζηεθαλ απφ δηάθνξεο εηαηξίεο, εηδηθφηεξα κέηα ην 1970, πνπ ρξεζηκνπνίεζαλ δηάθνξα πιηθά θαηαζθεπήο, δηάθνξνπο ζρεδηαζκνχο, δηαθνξεηηθά ζπζηήκαηα νδήγεζεο ηνπ πιαηψ θαη δηάθνξεο βειφλεο θαη θεθαιέο. Δπίζεο, πνιιά πηθάπ ζρεδηάζηεθαλ γηα λα είλαη βνιηθή ε ρξήζε ηνπο απνθιεηζηηθά γηα Dj’s (π.ρ. Technics MKII). Γηα λα γίλεη θαηαλνεηή ε κεραληθή θαη ε ειεθηξηθή ιεηηνπξγία ηνπ πηθάπ ζα αλαιπζνχλ ηα δηάθνξα κέξε ηνπ. Έηζη, κπνξνχκε λα πνχκε φηη έλα ζχγρξνλν πηθάπ απνηειείηαη απφ ηα εμήο κέξε: 1. ηε βάζε, ε νπνία είλαη ε βαζηθή δνκή φπνπ ζηεξίδνληαη φια ηα ππφινηπα εμαξηήκαηα. 2. ην πιαηψ, πνπ είλαη έλαο βαξχο δίζθνο πνπ ηνπνζείηαη επάλσ ηνπ ν δίζθνο βηλπιίνπ. 3. ην ξνπιεκάλ ηνπ πιαηψ. 4. ην plinth*, πνπ είλαη ην πάλσ κέξνο ηνπ πηθάπ θάησ απφ ην πιαηψ. 5. ην ζχζηεκα νδήγεζεο ηνπ πιαηψ (drive system), πνπ κεηαθέξεη ηε πεξηζηξνθή ηνπ κνηέξ ζην πιαηψ. 6. ην ππφ-ζαζί (δελ ρξεζηκνπνηείηαη ζε φια ηα πηθάπ). 7. ν βξαρίνλαο. 8. ε θεθαιή θαη ε βειφλα. * Ελλθνικι μετάφραςθ : πλίνκοσ. 28 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 Δηθόλα 2.10 - Σα κέξε ηνπ πηθάπ. 2.1.1 – Βάζε θαη plinth. Ζ βάζε θαη ην plinth ηνπ πηθάπ, παίδνπλ ζεκαληηθφηαην ξφιν γηα ηε ζρεδίαζε ηνπ θαη αλ δελ είλαη ζσζηά ζρεδηαζκέλα κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ κεγάιεο απψιεηεο ζηε πνηφηεηα ηνπ ήρνπ. Ζ βάζε είλαη απηή πνπ έξρεηαη ζε επαθή κε ηελ επηθάλεηα φπνπ ηνπνζεηείηε ην πηθάπ. Σν plinth, είλαη ην κέξνο πνπ ηνπνζεηείηαη ην πιαηψ έρνληαο έλα θελφ ζην θέληξν ηνπ, γηα ηελ ελζσκάησζε ηνπ ξνπιεκάλ θαη κία ζρηζκή ή έλα ζηελφ άλνηγκα γηα ηελ ελζσκάησζε ηνπ βξαρίνλα.(εηθ 2.1) ρεδηάδνληαη έηζη ψζηε λα έρνπλ κεγάιν βάξνο θαη λα είλαη αξθεηά ζπκπαγή γηα λα επηηχρνπλ απφζβεζε απφ εμσηεξηθέο ή εζσηεξηθέο δνλήζεηο πνπ δεκηνπξγνχληαη θαηά ηελ αλαπαξαγσγή. Μηα εθαξκνγή γηα ηελ απφζβεζε ησλ ηαιαληψζεσλ επηηπγράλεηαη απφ δηάθνξα ζηξψκαηα πιηθψλ ελδηάκεζα ζηε βάζε, πνπ κεηαηξέπνπλ ηε κεραληθή ελέξγεηα (δνλήζεηο), ζε ζεξκηθή ελέξγεηα. Καπνηνη θαηαζθεπαζηέο ππνζηεξίδνπλ φηη ε ελζσκάησζε απηψλ ησλ πιηθψλ είλαη ιαλζαζκέλε, γηαηί αληί λα απνζβέλνπλ ηηο δνλήζεηο απιά ηηο αλαθινχλ. Απηνί νη θαηαζθεπαζηέο επίζεο ππνζηεξίδνπλ φηη έλαο ζπκπαγήο “θνξκφο” απφ έλα ηδαληθά επηιεγκέλν πιηθφ, ζπλνδεπφκελν απφ έλα εμειηγκέλν ζχζηεκα απνκφλσζεο ηαιαληψζεσλ, έρεη θαιχηεξα απνηειέζκαηα. Έλα πιηθφ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηηο βάζεηο ηνπ πηθάπ είλαη ην MDF (medium density fiberboard) θηληξηζκέλν ζε καχξν ή θπζηθφ μχιν, ελψ θάπνηα πςειήο πνηφηεηαο πηθάπ, έρνπλ αθξπιηθή βάζε (acrylic). Μηα άιιε ζεσξία γηα ηνλ ζρεδηαζκφ ησλ πηθάπ είλαη φηη, φζν κηθξφηεξε ε κάδα θαη ιηγφηεξν ην βάξνο ηεο βάζεο θαη ηεο πιίλζνπ (low-mass turntable) ηφζν ην θαιχηεξν, γηαηί πνιχ απιά ππάξρεη ιηγφηεξε κάδα γηα λα δνλεζεί. Βέβαηα, απηή ε ζεσξία ρξεζηκνπνηείηαη ζε πνιχ ιίγα κνληέια πηθάπ θαη ζεσξείηαη αλαμηφπηζηε απν ηνπο ππνζηεξηθηέο ησλ πηθάπ κε κεγάιε κάδα (high-mass turntable). Σα πεξηζζφηεξα ζχγρξνλα πηθάπ είλαη δνλνύκελα, ην νπνίν ζεκαίλεη φηη ζηεξίδνληαη ζε ειαηήξηα. Απηφ γίλεηαη γηα λα επηηεπρζεί ε απνκφλσζε ησλ εμσηεξηθψλ δνλήζεσλ ζην 29 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 πιαηψ θαη ηνλ βξαρίνλα. Τπάξρνπλ ηξείο κέζνδνη γηα ηε ζρεδίαζε δνλνχκελσλ πηθάπ. ηε πξψηε, ην ππν-ζαζί “θάζεηαη” πάλσ ζε ηέζζεξα ειαηήξηα ελζσκαησκέλα ζηηο γσλίεο ηνπ θαη ε βάζε ζηεξίδεηαη ζην ζαζί. ηελ δεχηεξε, ην plinth είλαη απηφ πνπ έρεη ελζσκαησκέλα ηα ειαηήξηα, ην νπνίν ζηεξίδεηαη ζην ππν-ζαζί θαη ζηελ ηξίηε πεξίπησζε δελ ρξεζηκνπνηέηηαη θαζφινπ βάζε θαη ην ππν-ζαζί ζηεξίδεηαη ζηνλ αέξα απφ ηέζζεξηο ππιψλεο ζηηο γσλίεο ηνπ. Ζ αλάξηεζε φπνπ ζηεξίδεηαη ην ππν-ζαζί είλαη πξνζεθηηθά “θνπξδηζκέλε” ζε κία πνιχ ρακειή ζπρλφηεηα, ελψ πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ε θαηαθφξπθε ζπρλφηεηα ζπληνληζκνχ κπνξεί λα “θνπξδηζηεί” ζε δηαθνξεηηθή ζπρλφηεηα απφ ηελ νξηδφληηα. Δπίζεο, πνιιέο θνξέο νη αλαξηήζεηο ηνπ πηθάπ “βπζίδνληαη” ζε θάπνην θνιιψδεο πιηθφ ή ζε θάπνην παρχξεπζην πγξφ γηα πεξηζζφηεξε απφζβεζε ησλ δνλήζεσλ. Έλα πιηθφ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη νλνκάδεηαη sorbothane ην νπνίν κνηάδεη κε γνκνιάζηηρα. Τπάξρεη βέβαηα θαη κηα κεηνςεθία θαηαζθεπαζηψλ, νη νπνίνη ππνζηεξίδνπλ φηη νη αλαξηήζεηο κε ειαηήξηα κπνξνχλ λα ζπληνλίζνπλ νιφθιεξν ην ζχζηεκα θαη λα εηζάγνπλ παξαπάλσ δνλήζεηο ζε απηφ. Έηζη, θαηαζθεπάδνπλ πηθάπ ρσξίο ειαηήξηα, πηζηέπνληαο φηη κηα ζηαζεξή θαη άθακπηε βάζε είλαη αξθεηή γηα ηελ απφζβεζε ησλ δνλήζεσλ ζην πιαηψ θαη ην βξαρίνλα. Έλα πηθάπ κπνξεί λα δνλεζεί απφ ηέζζεξηο δηαθνξεηηθέο δπλάκεηο : 1. Σελ αθνπζηηθή ελέξγεηα πνπ πξνζθξνχεη ζην πηθάπ, ε νπνία κπνξεί, ζε αθξαίεο πεξηπηψζεηο, λα δεκηνπξγήζεη έλα αλεπηζχκεην feedback. 2. Σηο εμσηεξηθέο δνλήζεηο πνπ πξνέξρνληαη απφ ην ρψξν θαη “ηαμηδέπνπλ” κέζα ζην έπηπιν ε νπνπδήπνηε αιινχ έρεη ηνπνζεηεζεί ην πηθάπ. (π.ρ. ην δπλαηφ θιείζηκν κίαο πφξηαο) 3. Σα κεραληθά ζπζηήκαηα ηνπ πηθάπ, φπσο ην ξνπιεκάλ ηνπ πιαηψ ή ην κνηέξ πεξηζηξνθήο δεκηνπξγφπλ ην ιεγφκελν rumble (ζφξπβνο πνιχ ρακειψλ ζπρλνηήησλ). 4. Ζ θίλεζε απν ηα απιάθηα ηνπ δίζθνπ θαηά ηελ αλαπαξαγσγή κπνξεί λα κεηαθέξεη δνλήζεηο ζην βξαρίνλα ηνπ πηθάπ. ηελ πξψηε πεξίπησζε, αλ ε βάζε θαη ην plinth δελ είλαη άθακπηα, ην πηθάπ κπνξεί λα δνλεζεί απφ αθνπζηηθά θχκαηα (θπξίσο απφ κεγάινπ κήθνπο θχκαηνο). Έλαο ηξφπνο γηα λα αθνπζηεί απηή ε παξακφξθσζε, είλαη λα ηνπνζεηεζεί ε βειφλα ζε έλα “θελφ” απιάθη εηζαγσγήο ελφο δίζθνπ (lead-in groove) ρσξίο λα γπξλάεη ην πιαηψ θαη ζηγά-ζηγά λα απμάλνπκε ηελ έληαζε ηνπ εληζρπηή καο κέρξη λα αθνχζνπκε έλα κνπληφ θαη κπάζν ήρν λα δπλακψλεη*. Αλ δελ δεκηνπξγεζεί πνηέ feedback (ην νπνίν δεκηνπξγείηαη ζε αθξαίεο πεξηπηψζεηο) ζεκαίλεη φηη ην πηθάπ είλαη αξθεηά αλζεθηηθφ. Βέβαηα, απηφ δελ ζεκαίλεη φηη νη * Το γνωςτό feedback, δθλ. θ ανατροφοδότθςθ τθσ ειςόδου από τθν ζξοδο. 30 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 αθνπζηηθέο δπλάκεηο πνπ δέρεηαη ην πηθάπ δελ κπνξνχλ λα παξακνξθψζνπλ ηνλ ήρν θαη λα ηνπ πξνζζέζνπλ κηα “κνπληάδα”. ΄Οζνλ αθνξά ηελ δεχηεξε πεξίπησζε, φπσο εμεγήζεθε παξαπάλσ, κπνξεί λα απνκνλσζεί απφ ηελ θαηαζθεπή ηεο βάζεο θαη ηνπ plinth. Γηα λα αθνπζηνχλ νη εμσηεξηθέο απηέο δνλήζεηο, έλαο ηξφπνο είλαη λα ηνπνζεηεζεί ε βειφλα ζε έλα ζεκείν ηνπ δίζθνπ, ρσξίο λα θηλείηαη ην πιαηψ θαη λα ρηππεζεί ειαθξηά ε επηθάλεηα πνπ είλαη ηνπνζεηεκέλν ην πηθάπ. Έηζη, ζα αθνπζηεί έλαο γδνχπνο απφ ηα ερεία, πνπ αλ ζε πεξίπησζε είλαη πνιχ δπλαηφο ηφηε ζεκαίλεη φηη ην πηθάπ δελ θάλεη θαιή απφζβεζε εμσηεξηθψλ δνλήζεσλ. 2.1.2 – Σν πιαηψ. Σν πιαηψ, πξναλαθέξζεθε, είλαη φπσο έλαο βαξχο δίζθνο ζηνλ νπνίν ηνπνζεηείηαη πάλσ ν δίζθνο βηλπιίνπ γηα λα γίλεη ε πεξηζηξνθή ηνπ. Σν βάξνο ηνπ κπνξεί λα θηάλεη κέρξη θαη ηα ηξηαληαπέληε θηιά, ελψ ε πεξηζζφηεξε ζπγθέληξσζε ηνπ βάξνπο βξίζθεηαη ζηελ εμσηεξηθή άθξε απηνχ, ψζηε λα επηηεπρζεί κεγαιχηεξε δχλακε γηα ηελ αδξάλεηα Δηθόλα 11.2 - Σν πιαηώ ελόο Technics SL-1200 MK II. ηνπ. πλήζσο ππάξρεη έλα δαρηπιίδη γχξσ απφ ην πιαηψ κε κία θιήζε πξνο ηα έμσ, πνπ έρεη κεγάιν βάξνο, έλσ παλσ ζην δαρηπιίδη πνιιέο θνξέο είλαη θαη ην ζηξνβνζθφπην. Υξεζηκνπνηνχληαη δηάθνξα πιηθά γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ πιαηψ, φπσο επεμεξγαζκέλν αινπκίλην ή δηάθνξα ζπκπηεζκέλα κέηαιια πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη θπξίσο ζε ρακεινχ θφζηνπο πηθάπ, ελψ ζηα πην αθξηβά κνληέια ηα πιαηψ είλαη αθξπιηθά ή απφ θεξακηθά πιηθά. Χζηφζν, απηφ πνπ θάλεη ηε δηαθνξά ζε έλα θαιφ πιαηψ είλαη ε αθξίβεηα ζην θεληξάξηζκα ηνπ, ηε ζηξνγπιιφηεηα ηνπ θαη ε ιηγφηεξε ηξηβή ηνπ. Αθνχ ην πιαηψ ζηξηθνγπξίδεη πάλσ ζε έλα ζηαζεξφ ζεκείν (ην ππφινηπν πηθάπ), ρξεηάδεηαη ξνπιεκάλ. Τπάξρνπλ δηάθνξεο ηερληθέο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ην ξνπιεκάλ ηνπ πηθάπ. Μηα απφ απηέο είλαη έλαο άμνλαο πνπ εμέξρεηαη απφ ηε βάζε ηνπ ξνπιεκάλ εθάπηεη ζην θάησ κέξνο ηνπ πιαηψ θαη έηζη θαζψο πεξηζηξέθεηαη ην πιαηψ αθνινπζεί θαη ν άμνλαο. Απηφο ν άμνλαο είλαη ζπλήζσο θηηαγκέλνο απφ αλνμείδσην αηζάιη θαη “θάζεηαη” πάλσ ζε γξάζν ή αιινπ είδνπο ιηπαληηθφ. Μηα άιιε ηερληθή, ρξεζηκνπνηεί ηελ επηθάλεηα ηνπ ξνπιεκάλ ζε έλαλ ζηαζεξφ άμνλα θαη απηή ε επηθάλεηα βξίζθεηαη αλάκεζα απφ ην πιαηψ θαη ηνλ άμνλα. Tα ηειεπηαία ρξφληα κηα ελλαιαθηηθή ιχζε γηα ηε πεξηζηξνθή ηνπ πιαηψ, πνπ 31 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 έρεη πνιχ ρακειή ηξηβή θαη ρξεζηκνπνηείηαη ζε κεγάινπ θφζηνπο πηθάπ, είλαη φηη ην πιαηψ δελ έρεη θακία κεραληθή επαθή θαη “θάζεηαη” πάλσ ζε έλα “καμηιάξη” απν αέξα. Απηή ε κέζνδνο ρξεζηκνπνηεί κία ηξφκπα πνπ δεκηνπξγεί έλα θνκπξεζαξηζκέλν ζηξψκα αέξα θαη έηζη ππάξρεη έλα πνιχ κηθξφ θελφ αλάκεζα ζην πιαηψ θαη ηελ ππφινηπε επηθάλεηα. Οπζηαζηηθά δειαδή, ηα πιαηψ επηπιέεη ζηνλ αέξα. Όπνηα ηερληθή θη αλ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ην ξνπιεκάλ, ν ζηφρνο είλαη λα ππάξρεη νκαιή θαη ήζπρε πεξηζηξνθή ηνπ πιαηψ. Οπνηνζδήπνηε ζφξπβνο ή δφλεζε δεκηνπξγείηαη απφ ην ξνπιεκάλ κεηαθέξεηαη ζην πιαηψ. Μηα άιιε παξάκεηξνο πνπ πξέπεη λα πξνζερζεί απν ηε θαηαζθεπή ηνπ πιαηψ, είλαη ην θαηά πφζν απνξξνθά ηηο δνλήζεηο πνπ δεκηνπξγνχληαη ζε απηφ, θαηά ηελ αλαπαξαγσγή ελφο δίζθνπ. Όηαλ ν δίζθνο αθνπκπάεη πάλσ ζην πιαηψ, κεηαθέξεηαη έλα πνζνζηφ δνλήζεσλ ηνπ δίζθνπ ζε απηφ. Σν πνζνζηφ απηφ, ηεο ελέξγεηαο πνπ κεηαθέξεηαη θαη ην ζπρλνηηθφ εχξνο ηνπ, θαζνξίδεηαη απφ ηελ αθεξαηφηεηα ηεο επαθήο ηνπ δίζθνπ ζην πιαηψ, φπσο επίζεο θαη απφ ηηο ηδηφηεηεο ηνπ πιίθνπ πνπ είλαη θαηαζθεπαζκέλν ην πιαηψ. Έλαο ηξφπνο λα ειαρηζηνπνηεζνχλ νη δνλήζεηο πνπ πξνθαινχληαη απφ ην δίζθν, ψζηε λα απνξξνθνχληαη πην εχθνια απφ ην πιαηψ, είλαη ε ρξεζηκνπνίεζε θαιπκκάησλ απν δηάθνξα πιηθά (platter mats). Σα θαιχκκαηα απηά ρσξίδνληαη ζε ζθιεξά θαη καιαθά θαη ην πην ζπλεζηζκέλν πιηθφ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη είλαη θανπηζνχθ ή γνκνιάζηηρα (rubber mat), ην νπνίν δελ καδέπεη ζθφλε θαη ν δίζθνο εθάπηεη αξθεηά θαιά θαη είλαη ζηαζεξφο θαηά ηε πεξηζηξνθή ηνπ πιαηψ. Άιια πιηθά κπνξεί λα είλαη απφ άλζξαθα, γξαθίηε ή ραιθφ ελψ ζπάληα ζπλαληάκε αθξπιηθά θαιιχκαηα. Πξηλ ηελ αλαθάιπςε ηνπ LP, ζηα γξακκφθσλα, ρξεζηκνπνηνχζαλ θαιχκκαηα απφ βεινχδν ζε δηάθνξα ρξψκαηα. Χζηφζν, ππάξρνπλ πνιιέο απφςεηο γηα ην πην θάιπκκα είλαη ην θαιχηεξν θαη ν θαζέλαο επηιέγεη απηφ πνπ ηαηξίαδεη πην πνιχ ζηηο αλάγθεο ηνπ. Οη ζρεδηαζηέο καιαθψλ θαιπκκάησλ ππνζηεξίδνπλ φηη έλα θαιφ απνξξνθεηηθφ πιηθφ είλαη αξθεηφ ψζηε λα “ηξαβήμεη” ηηο δνλήζεηο ηνπ δίζθνπ, ελψ άιινη θαηαζθεπαζηέο ηζρπξίδνληαη φηη κε ηα ζθιεξά θαιχκκαηα ππάξρεη θαιχηεξε απφδνζε γηαηί εθάπηεη ν δίζθνο κε αθξίβεηα ζηε πεξηζηξνθή ηνπ πιαηψ. Βέβαηα, ππάξρεη θαη ε άπνςε ζην λα κε ρξεζηκνπνηείηαη θαζφινπ θάιπκκα ζην πιαηψ αθνχ νη λφκνη ηεο θπζηθήο επηζηήκεο, καο δηδάζθνπλ φηη ππάξρεη κεγαιχηεξε κεηαθνξά ελέξγεηαο απφ κηα επαθή δχν πιηθψλ, φηαλ νη θπζηθέο ηδηφηεηεο ηνπ ελφο πιηθνχ ηαηξίαδνπλ κε ηηο θπζηθέο ηδηφηεηεο ηνπ άιινπ. Οη dj’s ρξεζηκνπνηνχλ άιινπ είδνπο θαιχκκαηα, ηα νπνία είλαη ειαθξηά θαη γιηζηεξά (slipmat) πνπ είλαη θηηαγκέλα ζπλήζσο απφ χθαζκα. Σν κεηνλέθηεκά ηνπο είλαη φηη καδέπνπλ αξθεηή ζθφλε (φπσο θαη ηα βεινχδηλα θαιχκκαηα ζηα γξακκφθσλα) αιιά ρξεζηκνπνηνχληαη γηα λα κπνξεί ν dj λα θξαηάεη ηα δίζθν, (ψζηε λα κπνξεί εχθνια λα “καξθάξεη” έλα ζεκείν ηνπ δίζθνπ ή λα θάλεη scratch) ελψ ηo πιαηψ ζπλερίδεη λα πεξηζηξέθεηαη απφ θάησ. Έλαο αθφκα ηξφπνο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη (θπξίσο απφ ηνπο audiophile) γηα λα εθάπηεη θαιχηεξα ν δίζθνο ζην πιαηψ, είλαη νη ζθηγθηήξεο. Οη ζθηγθηήξεο είλαη αληηθείκελα, κε κεγάιν βάξνο πνπ ηνπνζεηνπληαη πάλσ απφ ην δίζθν γηα λα εθάπηνπλ θαιχηεξα κε ην 32 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 πιαηψ γηα λα κελ ηνπο αθήλνπλ λα δνλνχληαη ειεχζεξα. Τπάξρνπλ δηαθφξσλ εηδψλ ζθηγθηήξεο θαη έλαο απφ απηνχο είλαη έλα βαξχ αληηθείκελν πνπ ηνπνζεηείηαη ζηε κέζε ηνπ δίζθνπ είηε ειεχζεξα είηε βηδσηά θαη έηζη πηέδεη ην δίζθν ζην πιαηψ (εηθ. 2.3). Τπάξρνπλ θαη νη ζθηγθηήξεο πνπ έρνπλ ζρήκα δαρηπιηδηνχ κε δηάκεηξν ηηο 12 ίληζεο γηα λα ηνπνζεηνχληαη ζηελ εμσηεξηθή άθξε ηνπ δίζθνπ αιιά είλαη δχζθνιν λα Δηθόλα 2.12 - Έλαο ζθηγθηήξαο. ρξεζηκνπνηεζνχλ ζηε πξάμε, αθνχ είλαη δχζθνιν ην θεληξάξηζκά ηνπο. Δπίζεο, πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ππάξρεη έλα κεηνλέθηεκα, αλ ρξεζηκνπνηείηαη πνιχ κεγάινπ βάξνπο ζθηγθηήξαο ζηα πηθάπ κε ειαηήξηα ζπκπηέδεηαη νιφθιεξν ην πηθάπ αθνχ πξεζζάξνληαη ηα ειαηήξηα. 'Δλαο απφ ηνπο θαιχηεξνπο ηξφπνπο γηα ην “δεπγάξσκα” ηνπ δίζθνπ κε ην πιαηψ νλνκάδεηαη vacuum hold-down system. Υξεζηκνπνηείηαη ζηα πςεινχ θφζηνπο πηθάπ θπξίσο απφ ηνπο audiophile θαη ιεηηνπξγεί σο εμήο: Μία εμσηεξηθή αληιία δεκηνπξγεί έλα θελφ αέξνο (vacuum) ην νπνίν κεηαθέξεηαη κε ζσιήλεο ζην πιαηψ, ην νπνίν έρεη κηθξνχο αγσγνχο πνπ ην δηαλέκνπλ ζηελ επηθάλεηά ηνπ. Γηα λα γίλεη πην θαηαλνεηφ, ην πιαηψ “ξνπθάεη” πξνο ηα θάησ ην δίζθν θη έηζη δεκηνπξγείηαη έλα πνιχ ζθηρηφ δέζηκν αλάκεζα ζηηο δχν επηθάλεηεο. Δπίζεο, κε απηή ηε κέζνδν, έλαο ζηξεβισκέλνο δίζθνο γίλεηαη πην επίπεδνο. Σν κεηνλέθηεκα φκσο, είλαη φηη ε αληιία πνπ παξάγεη ην θελφ αέξνο δεκηνπξγεί ζφξπβν. Βέβαηα νη audiophile ππνζηεξίδνπλ απηή ηελ κέζνδν αθνπ ζπλήζσο ε αθξφαζε γίλεηαη ζε ζσζηά, ηζζνξνπεκέλα αθνπζηηθά δσκάηηα θη έηζη ν ζφξπβνο ηεο αληιίαο εμαιείθεηαη. Όζνη δελ ππνζηεξίδνπλ ην vacuum hold-down system, ππνζηεξίδνπλ φηη κε ηελ ρξήζε ηεο αληιίαο καδεχεηαη αξθεηή ζθφλε ζην πιαηψ δεκηνπξγψληαο κεγαιχηεξν επηθαλεηαθφ ζφξπβν (surface noise) θαηά ηελ αλαπαξαγσγή.[1] 33 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 2.2. – Σν ζύζηεκα νδήγεζεο ηνπ πιαηώ (drive system). Σν ζχζηεκα νδήγεζεο ηνπ πιαηψ είλαη ην ζχζηεκα ην νπνίν κεηαθέξεη ηε πεξηζηξνθή ηνπ κνηέξ ζην πιαηψ. Τπάξρνπλ ηξίσλ εηδψλ ζπζηήκαηα νδήγεζεο : 1. Idler-wheel drive 2. Belt-drive 3. Direct-drive 2.2.1. – Idler Wheel. Σν idler ρξεζηκνπνηήζεθε wheel ζχζηεκα πεξηζζφηεξν ζηα πηθάπ απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1940 κέρξη θαη ηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 απφ κεγάιεο εηαηξίεο θαηαζθεπήο πηθάπ (Garrard, Lenco, Thorens). Βαζίδεηαη ζε έλα κνηέξ πνπ παξέρεη κεγάιε δχλακε ξνπήο θαη έλα γξαλάδη ην νπνίν Δηθόλα 2.13 - Γηάθνξα ζπζηήκαηα νδήγεζεο ηνπ πιαηώ εθαξκφδεη είηε θάησ απφ ην πιαηψ ή a) Idler Wheel b) Belt drive c) Direct drive. ζην εζσηεξηθφ ρείινο ηνπ (εηθ 2.4α). Γηα λα επηηεπρζνχλ νη δηάθνξεο ηαρχηεηεο ηνπ πιαηψ (33 1/3 , 45 ή 78 RPM) ρξεζηκνπνηείηαη έλαο κεραληζκφο, πνπ ν ρξήζηεο έρεη ηελ δπλαηφηεηα λα κεηαθηλήζεη ην γξαλάδη ζε άιιε ζέζε πάλσ ζηνλ άμνλα πνπ πξνέξρεηαη απν ην κνηέξ, κε δηαθνξεηηθφ “βήκα” ψζηε λα δεκηνπξγεζεί ε ζσζηή αλαινγία (ratio) πεξηζηξνθήο. Σν κνηέξ είλαη ζπγρξνληζκέλν κε ηελ ζπρλφηεηα ηνπ ελαιιαζφκελνπ ξεχκαηνο (AC) ηεο παξνρήο, νπφηε νπνηαδήπνηε δηαθχκαλζε ζηελ ζπρλφηεηα απηή, επεξεάδεη θαη ηελ ηαρχηεηα ηνπ πιαηψ θη έηζη δεκηνπξγείηαη ην θαηλφκελν wow θαη flutter ζηνλ ήρν. Σν βαζηθφηεξν, φκσο κεηνλέθηεκα ηνπ idler wheel ζπζηήκαηνο είλαη ν έληνλνο ζφξπβνο ρακειήο ζπρφηεηαο (rumble) πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ηηο δνλήζεηο ηνπ κνηέξ εμαηηίαο ηεο απ’επζείαο κεραληθήο επαθήο. Χζηφζν, ην idler wheel ζπζηεκα παξέρεη πνιχ πςειή δχλακε ξνπήο ηνπ πιαηψ.[2] 2.2.2.- Belt- drive. Απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 1970 κέρξη ζήκεξα ηα πεξηζζφηεξα πηθάπ είλαη belt-drive θαη direct-drive. ηηο κέξεο καο, ηα “mid-fi” πηθάπ είλαη direct-drive, ελψ ε ζπληξηπηηθή πιεηνςεθία ησλ hi-end πηθάπ, πνπ απεπζχλνληαη θπξίσο ζηελ audiophile θνηλφηεηα, είλαη belt-drive. Ζ βαζηθή ιεηηνπξγία ελφο belt-drive ζπζηήκαηνο είλαη φηη εμέξρεηαη απφ ην κνηέξ κία ηξνραιία ε νπνία ζπλδέεηαη κε ην πιαηψ κε έλα ηκάληα. Απηφο ν ηκάληαο, πνπ είλαη ζπλήζσο κηα ιαζηηρέληα δψλε ή έλα κεηαμέλην λήκα, εθάπηεη ζπλήζσο ζηελ εμσηεξηθή άθξε ηνπ 34 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 πιαηψ ψζηε λα γίλεη ε πεξηζηξνθή ηνπ ή ζε κία εζσηεξηθή εζνρή θάησ απφ απηφ (εηθ 2.4β). Σν κνηέξ βξίζθεηαη ζπλήζσο θάησ απν ην πιαηψ, ελψ ζηα hi-end κνληέια ρξεζηκνπνηείηαη εληειψο εθηφο απφ νιφθιεξν ην πηθάπ, ζαλ έλα μερσξηζηφ κέξνο. Ο ιφγνο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ην belt-drive ζχζηεκα ζηα hi-end κνληέια είλαη γηαηί ην πιαηψ απνκνλψλεηαη αξθεηά απφ ην ζφξπβν (rumble) πνπ πξνθαιεί ην κνηέξ. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί ν ειαζηηθφο ηκάληαο πνπ βξίζθεηαη αλάκεζά ηνπο ιεηηνπξγεί σο εμνπδεηεξσηήο ησλ δνλήζεσλ ηνπ κνηέξ. Βέβαηα, κεγαιχηεξε απνκφλσζε ηνπ rumble επηηπγράλεηαη κε ηελ ρξεζηκνπνίεζε εμσηεξηθνχ κνηέξ. Έλα κεηνλέθηεκα πνπ έρνπλ θπξίσο ηα πξψηα κνληέια belt-drive πνπ θαηαζθεπάζηεθαλ, είλαη ε αιιαγή ζηε ηαρχηεηα πνπ δεκηνπξγείηαη ζην πιαηψ θαηα ηελ αλαπαξαγσγή θαη απηφ νθείιεηαη ζηε ηξηβή ηεο βειφλαο ζηα απιάθηα ηνπ δίζθνπ. Πνιιά κνληέια είραλ αχμεζε ηεο ηαρχηεηαο κέρξη θαη 2% απφ ηελ θίλεζε ηνπο απφ ην εμσηεξηθφ απιάθη πξνο ην εζσηεξηθφ. Απηέο νη παξακνξθψζεηο ηεο ηαρχηεηαο απφ ηελ ηξηβή ηεο βειφλαο-απιαθίνπ βειηηψζεθαλ κε ηε ρξήζε ησλ servo κνηέξ. Παιαηφηεξα κνληέια belt-drive, γηα λα πεηχρνπλ αιιαγή ηαρχηεηαο ηνπ πιαηψ (33 1/3,45 ή 78 RPM) ρξεζηκνπνηνχλ έλα κεραληζκφ κεηαθίλεζεο ηνπ ηκάληα ζε δηαθνξεηηθνχ κεγέζνπο ηξνραιίεο ψζηε λα επηηεπρζεί ε ζσζηή αλαινγία ζε RPM ζε ζρέζε κε ην ζπγρξνληζκέλν κε ην AC ξεπκα, κνηέξ. Άιια κνληέια ρξεζηκνπνηνχλ DC servo-motors θαη ν έιεγρνο ηεο ηαρχηεηαο γίλεηαη ειεθηξνληθά. Δπίζεο, πξνζθέξνπλ θαιχηεξε ζηαζεξνπνίεζε ηεο ηαρχηεηαο ηνπ πιαηψ, αθνχ ν servo κεραληζκφο ιεηηνπξγεί απηφκαηα, ρξεζηκνπνηψληαο έλα ζέλζνξα ιάζνπο θαη αλαηξνθνδνηεί ην κεραληζκφ ζηελ ζσζηή ηαρχηεηα. Άιινη θαηαζθεπαζηέο γηα λα εμαζθαιίζνπλ ζηαζεξφηεηα ζηελ ηαρχηεηα, πξνηηκνχλ έλα ηαιαλησηή πνπ λα παξάγεη έλα εκηηνλνεηδέο ζήκα (frequency generator servos) ψζηε λα δηεγείξεη ην κνηέξ (φπσο ην Thorens TD 125 MK II). Απηφ ην “θαζαξφ” θαη αθξηβέο ζήκα ησλ 50Hz ή 60 Hz εληρχεηαη ζηα 120 Volt θαη παξέρεη άκεζε “αλάγλσζε” ηνπ κνηέξ, νπφηε είλαη ηθαλφ λα ην ειέγρεη απνηειεζκαηηθά. Άιιεο πξνζπάζεηεο γηα ηελ ζηαζεξφηεηα ηεο ηαρχηεηαο ηνπ πιαηψ ρξεζηκνπνηνχλ νπηηθνχο ζέλζνξεο νη νπνίνη “θνηηάλε” ην πιαηψ θαη ζπγθξίλνπλ ηε ηαρχηεηα ηνπ κε κία ζπγθεθξηκέλε ηαρχηεηα αλαθνξάο θαη αλ ππάξρεη θάπνην ιάζνο ξπζκίδνπλ θαη πάιη ηε ζσζηή ηαρχηεηα. Απηή ε κέζνδνο (Platter update servo mechanism) ιεηηνπξγεί θαιχηεξα ζηηο αξγέο ηαρχηεηεο (33 1/3 ή 45 RPM) θαη κε κεγάινπ βάξνπο πιαηψ. Σα κεηνλεθηήκαηα ηνπ belt-drive ζπζηήκαηνο είλαη φηη κε ην πέξαζκα ηνπ ρξφλνπ θζείξεηαη ν ηκάληαο θαη ράλεη ηελ ειαζηηθφηεηα ηνπ θη έηζη γίλεηαη γιηζηεξφο θαη πξνθαιεί αιιαγέο ηηο ηαρχηεηαο ηνπ πιαηψ. Δπίζεο, ηα belt-drive έρνπλ ρακειή δχλακε ξνπήο θαη δελ ρξεζηκνπνηνχληαη απφ Dj’s νη νπνίνη πξνηηκνχλ ηα direct-drive πηθάπ.[3] 35 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 2.2.3. – Direct-drive. Σν πξψην direct-drive πηθάπ ήηαλ ην SP-10 θαη θαηαζθεπάζηεθε απφ ηελ Technics ην 1969. Χζηφζν, ην πην δηάζεκν θαη επξέσο γλσζηφ πηθάπ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη θαηα θφξνλ αθφκα θαη ζήκεξα θπξίσο απφ Dj’s είλαη ην SP-1200 ΜΚ ΗΗ πνπ θαηαζθεπάζηεθε ην 1979. ηα direct-drive πηθάπ ην κνηέξ βξίζθεηαη αθξηβψο θάησ απφ ην θέληξν ηνπ Δηθόλα 2.14 - Technics SL-1200 MK II. πιαηψ θαη ζπλδέεηαη κε απηφ απ’επζείαο. Ο άμνλαο ηνπ κνηέξ είλαη ζπλήζσο ν άμνλαο πνπ θαίλεηαη ζην θέληξν ηνπ πιαηψ, φπνπ ηνπνζεηείηαη ν δίζθνο, δειαδή ε κεζαία κηθξή ηξχπα ηνπ (εηθ 2.4c) . Έλα κεηνλέθηεκά ηνπο ζε ζρέζε κε ηα belt-drive είλαη φηη έρνπλ κεγαιχηεξε επαηζζεζία ζηηο δνλήζεηο ηνπ κνηέξ πνπ κεηαθέξνληαη ζην πιαηψ (rumble). Χζηφζν, ηα ηειεπηάηα ρξφληα ηνπνζεηνχληαη απνξξνθεηηθά πιηθά αλάκεζα απφ ην κνηέξ θαη ην πιαηψ γηα κεγαιχηεξε απνκφλσζε απφ ηηο δνλήζεηο ηνπ κνηέξ. Έρνπλ πνιχ ρακειφ wow θαη flutter (0.01% WRMS) ζε ζρέζε κε ηα belt-drive, ελψ ε ηαρχηεηα πεξηζηξνθήο ηνπο ειέγρεηαη ειεθηξνληθά θαζψο επίζεο ηα πεξηζζφηεξα έρνπλ θαη έιεγρν ηνπ pitch. Σν κεγάιν πιενλέθηεκα φκσο ησλ direct-drive, είλαη ε πνιχ κεγάιε δχλακε ξνπήο. Απηφ ζεκαίλεη φηη επεξεάδεηαη πνιχ ιίγνηεξν απφ εμσηεξηθέο δπλάκεηο (ηξηβή βειφλαο ή ρέξη) θαζψο επίζεο έρεη πνιχ κηθξφ ρξφλν επηηάρπλζεο ηνπ πιαηψ ψζηε λα θηάζεη ζηελ θαηάιιειε ηαρχηεηα. (Σν Technics SP-1200 MK II ρξεηάδεηαη 0.7 δεπηεξφιεπηα γηα λα θηάζεη ηα 33 1/3 RPM). Κάπνηα direct-drive κνληέια γηα λα απνκνλψζνπλ πεξηζζφηεξν ην κνηέξ απφ ην πιαηψ, ρξεζηκνπνηνχλ ην ίδην ην πιαηψ ζαλ ξφηνξα ζε έλα επαγσγηθφ κνηέξ. Σν επαγσγηθφ κνηέξ είλαη έλα ελαιαζζφκελνπ ξεχκαηνο ηχπνπ (AC) κνηέξ, ην νπνίν ηξνθνδνηείηε απφ ηνλ ξφηνξα κε ηελ βνήζεηα ηεο ειεθηξνκαγλεηηθήο επαγσγήο. Απηφ ζεκαίλεη φηη ην πιαηψ νδεγείηαη νινθιεξσηηθά απφ ην καγλεηηθφ πεδίν. Δπίζεο, ηα πεξηζζφηεξα direct-drive πηθάπ ρξεζηκνπνηνχλ έλα θχθισκα πνπ νλνκάδεηαη Phase Lock Loop servo γηα λα εμαζθαιίζνπλ ζηαζεξή ηαρχηεηα. Σν θχθισκα απηφ ιεηηνπξγεί παξφκνηα κε ην frequency generator servo mechanism πνπ αλαθέξζεθε παξαπάλσ. Γεληθφηεξα, έλα Phase Lock Loop servo θχθισκα ιεηηνπξγεί ζπγθξίλνληαο ηε θάζε ελφο ζήκαηνο εηζφδνπ κε ηε θάζε πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ έμνδν ελφο ηαιαλησηή θαη πξνζαξκφδεη ηε ζπρλφηεηα ηνπ ηαιαλησηή ψζηε ε θάζε λα είλαη ζπγρξνληζκέλε. Έηζη ην ζήκα ηνπ ηαιαλησηή ειέγρεηαη κε αλαηξνθνδφηεζε. Όια ηα servo ζπζηήκαηα δεκηνπξγνχλ ην δηνξζσκέλν ζήκα κφλν φηαλ εληνπίζνπλ θάπνην ιάζνο ζηε ηαρχηεηα θη έηζη εηζάγνπλ έλα πνζνζηφ ελφο παικνχ ζηελ ηαρχηεηα πεξηζηξνθήο. 36 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 Όζνλ αθνξά ηε δηαθσλία γηα ην πηφ ζχζηεκα νδήγεζεο είλαη θαιχηεξν, δελ ππάξρεη ζπγθεθξηκέλε απάληεζε. Πιεφλ θαη ηα belt-drive φζν θαη ηα direct drive έρνπλ πνιχ θαιέο πξνδηαγξαθέο, πςειήο πνηφηεηαο, ρξεζηκνπνηψληαο βέβαηα άιιεο ηερληθέο. Έηζη, ν θαηαλαισηήο επηιέγεη ην πηθάπ πνπ ζέιεη αλάινγα κε ηηο αλάγθεο ηνπ. Χζηφζν, νη Dj’s πξνηηκνχλ θπξίσο direct-drive πηθάπ ελψ ην audiophile θνηλφ, ηα belt-drive.[4] 2.3. – Ο Βξαρίνλαο (Tonearm). 2.3.1.- Γεληθά. Ζ δνπιεηά ελφο βξαρίνλα είλαη λα θξαηάεη ηελ θεθαιή έηζη ψζηε ε βειφλα λα δηαηεξεί κηα νκνηφκνξθε θίλεζε ζηα απιάθηα ηνπ δίζθνπ. Απηφ ζεκαίλεη φηη ν βξαρίνλαο (καδί κε ην βάξνο ηεο θεθαιήο) νξίδεη ηε δχλακε ηελ νπνία ε βειφλα ζα αθνπκπάεη πάλσ ζην δίζθν γηα λα επηηεπρζεί θαιή ηεο επαθή κε ηα απιάθηα ηνπ δίζθνπ κε φζν ην δπλαηφλ ιηγφηεξε θζνξά. Δπίζεο, πξέπεη λα αθνινπζεί ηελ εζσηεξηθή θίλεζε ηεο βειφλαο πξνο ην θέληξν ηνπ δίζθνπ θαζψο θαη ηηο νξηδφληηεο θαη θάζεηεο θηλήζεηο πνπ δεκηνπξγφπληαη ζε απηήλ θαηα ηελ “αλάγλσζε” ησλ απιαθίσλ. Όια ηα παξαπάλσ δεκηνπξγνχλ ηελ αλάγθε πνιιψλ κεραληζκψλ ζε έλα βξαρίνλα, νη νπνίνη απαηηνχλ πξνζεθηηθή ξχζκηζε ψζηε λα απνθεπρζνχλ δηάθνξεο παξακνξθψζεηο ζηνλ ήρν θαη ιάζνο ηξφπνη αλαπαξαγσγήο ελφο δίζθνπ. Τπάξρνπλ 2 εηδψλ βξαρίνλεο: νη πεξηζηξεθφκελεο ηξνρηάο (pivoted-tracking) θαη νη tangential-tracking*. Απηνί πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηελ πιεηνςεθία ησλ πηθάπ θαη είλαη πνιχ δεκνθηιείο, είλαη νη πεξηζηξεθφκελεο ηξνρηάο, νη νπνίνη ζηεξίδνληαη ζε έλα ζηαζεξφ ζεκείν θαη κε έλα ξνπιεκάλ πεξηζηξέθνληαη θαη δηαζρίδνπλ ην ηφμν πνπ δεκηνπξγείηαη θαηά ηελ αλαπαξαγσγή ηεο βειφλαο. Οη tangential tracking θηλνχληαη νιφθιεξνη, παξάιιεια κε ην πιαηψ κε δηάθνξνπο κεραληζκνχο θαη ρξεζηκνπνηνχληαη θπξίσο ζε κεραλέο ράξαμεο δίζθσλ. Σα πην ζεκαληηθά κέξε ελφο (πεξηζηξεθφκελεο ηξνρηάο) βξαρίνλα είλαη ην αληίβαξν, ν ζσιήλαο, ην ξνπιεκάλ, ην anti-skate control θαη ην “θαινχπη” πνπ ζηεξίδεηαη ε θεθαιή (head-shell). Σν αληίβαξν είλαη απηφ πνπ ξπζκίδεη ην βάξνο πνπ ζα έρεη φινο βξαρίνλαο καδί κε ηε θεθαιή θαη ηε βειφλα θαη είλαη απηφ πνπ νξίδεη ηελ πξνο ηα θάησ δχλακε ηεο βειφλαο ζηα απιάθηα. Σν ξνπιέκάλ είλαη απηφ πνπ αθήλεη “ειεχζεξo” ην βξαρίνλα λα θηλείηαη ζηνπο δχν άμνλεο ηεο θίλεζεο ηεο βειφλαο (νξηδφληηα θαη θαηαθφξπθα) θαζψο επίζεο θαη ζηελ πίεζε πνπ ηνπ αζθείηαη απφ ηε βειφλα γηα λα αθνινπζήζεη ηα απιάθηα ηνπ δίζθνπ πξνο ηα κέζα. Ο ζσιήλαο είλαη απηφο πνπ εθηείλεη ηε ζέζε ηεο θεθαιήο καθξηά απν ηνλ άμνλα πεξηζηξνθήο ηνπ βξαρίνλα (pivot point). Σν anti-skate control ζπλήζσο είλαη κηα κηθξή ξνδέια δίπια ζηνλ άμνλα πεξηζηξνθήο (ζα αλαιπζεί παξαθάησ ε ιεηηνπξγία ηνπ) θαη ην head-shell βξίζθεηαη ζηελ άθξε ηνπ ζσιήλα, ν νπνίνο φπσο πξναλαθέξζεθε, είλαη ην κέξνο * Ελλθνικι μετάφραςθ: εφαπτόμενθσ τροχιάσ. 37 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 ζην νπνίν ελζσκαηψλεηαη ε θεθαιή. 2.3.2. – Σν ξνπιεκάλ ηνπ βξαρίνλα (tonearm’s bearing). Σν ξνπιεκάλ ηνπ βξαρίνλα πξέπεη λα έρεη πνιχ ρακειή ηξηβή ψζηε λα κελ εκπνδίδεηαη ε θίλεζε ηνπ. Αλ ππάξρεη κεγάιε ηξηβή ηνπ ξνπιεκάλ, ε βειφλα “πηέδεη” ηα απιάθηα ηνπ δίζθνπ θη έηζη δεκηνπξγείηαη παξακφξθσζε θαη αιινίσζε ηνπ ερεηηθνχ ζήκαηνο θαζψο επίζεο απμάλεηαη θαη ε θζνξά ηνπ δίζθνπ. Υαιαξψλνληαο ηηο βίδεο ηνπ ξνπιεκάλ ε ηξηβή ηνπ κηθξαίλεη, αιιά έηζη νιφθιεξνο ν βξαρίνλαο είλαη επαίζζεηνο ζην ηαξαθνχλεκα πνπ δεκηνπξγείηαη απν ηε θίλεζε ηε βειφλαο ζηα δηακνξθσκέλα απιάθηα. Δδψ πξέπεη λα επηζεκαλζεί φηη νπνηαδήπνηε θίλεζε ηνπ βξαρίνλα ζε ζρέζε κε ηε βειφλα ζην απιάθη κεηαηξέπεηαη απν ηελ θεθαιή ζε ειεθηξηθφ ζήκα πνπ εκθαλίδεηαη ζηελ έμνδν ηνπ αθνπζηηθνχ ζήκαηνο. Αλ ζθηρηνχλ αξθεηά νη βίδεο ηνπ ξνπιεκάλ, απνθεχγεηαη απηφ ην “ηαξαθνχλεκα” ηνπ βξαρίνλα, αιιά απμάλεηαη ε ηξηβή. Γη’απηφ ην ιφγν πξέπεη λα ππάξρεη κηα πξνζεθηηθή θαη ζσζηή ηζζνξνπνία ζηε ξχζκηζε ηνπ βξαρίνλα απφ ηνπο θαηαζθεπαζηέο. Ο πην ζπλεζηζκέλνο ηχπνο πεξηζηξεθφκελνπ βξαρίνλα, νλνκάδεηαη gimbal bearing, πνπ είλαη έλα ζεη απφ δαρηπιίδηα ελζσκαησκέλα ζην ξνπιεκάλ, ηα νπνία “αθήλνπλ” ην βξαρίνλα λα θηλείηαη πξνο θάζε θαηεχζπλζε θαη ζηνπο δχν άμνλεο. Έλαο άιινο ηχπνο ξνπιεκάλ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηνπο βξαρίνλεο νλνκάδεηαη unipivot bearing ν νπνίνο κνηάδεη ζαλ κηα κπάια κέζα ζε θιπηδάλη, επηηξέπνληαο έηζη, θίλεζε ζε θάζε θαηεχζπλζε. Δπίζεο, ην unipivot bearing είλαη πνιχ απιφ ζηε θαηαζθεπή θαη παξάιιεια παξέρεη πνιχ ρακειή ηξηβή. 2.3.3. – Armtube. Ο ζσιήλαο (armtube) ελφο βξαρίνλα πξέπεη λα είλαη άθακπηνο, κε κηθξή κάδα θαη βάξνο, αλζεθηηθφο ζηηο δνλήζεηο θαη λα έρεη ηε δπλαηφηεηα λα απνξξνθά ηνπο ζπληνληζκνχο πνπ πξνθαινχληαη ζε απηφλ. πλήζσο είλαη θαηαζθεπαζκέλνο απφ αινπκίλην αιιά ρξεζηκνπνηνχληαη θαη άιια πιηθά, φπσο μχιν, άλζξαθα ή γξαθίηε. πλήζσο απηά ηα πιηθά ζπκπιεξψλνληαη απφ απνζβεζηηθά πιηθά γηα ηελ απνθπγή ζπληνληζκψλ. θνπφο είλαη, ν ζσιήλαο λα είλαη αδξαλήο θαη λα κε κεηαθέξεη ηα “θνπδνπλίζκαηα” ηνπ ζηε θεθαιή. Δπηπιενλ, λα αλαθεξζεί φηη κέζα απφ ην ζσιήλα πεξλάλε ηα ηέζζεξα κηθξά θαιψδηα ηα νπνία εμέξρνληαη απφ ηε θεθαιή θαη θαηαιήγνπλ ζηε βάζε ηνπ βξαρίνλα απ’φπνπ βγαίλεη ην ειεθηξηθφ ζήκα ηνπ πηθάπ γηα λα νδεγεζεί ζε θάπνηα κνλάδα ελίζρπζεο. 2.3.4. – Γηάθνξεο ηερληθέο πηπρέο πνπ επεξεάδνπλ ηελ ιεηηνπξγία ηνπ βξαρίνλα. Αξρηθά έλαο βξαρίνλαο πξέπεη λα εθάπηεη θαιά κε ην ππφινηπν ζψκα ηνπ πηθάπ θαη λα είλαη ζηαζεξφο. Πνιιά πηθάπ έρνπλ κηα επίπεδε βάζε ζηεξέσζεο ηνπ βξαρίνλα (arm- 38 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 mounting board). Όηαλ ηνπνζεηείηαη ν βξαρίνλαο ζηε βάζε ηνπ, πξέπεη λα ππνινγηζηεί ε ζσζηή απφζηαζε απφ ηνλ θεληξηθφ θάζεην άμνλα ηνπ βξαρίνλα (pivot point)* κέρξη ηε θεθαιή, πνπ βξίζθεηαη ζηελ άθξε ηνπ ζσιήλα (armtube). Απηή ε παξάκεηξνο νλνκάδεηαη overhang θαη ζα αλαιπζεί πεξηζζφηεξν παξαθάησ. Μία άιιε παξάκεηξνο ηνπ βξαρίνλα νλνκάδεηαη effective mass** πνπ έρεη άκεζε ζρέζε κε κηα παξάκεηξν ηεο θεθαιήο πνπ νλνκάδεηαη cartridge compliance***. Σν compliance ηεο θεθαιήο είλαη έλα λνχκεξν, ην νπνίν νπζηαζηηθά δείρλεη ην πφζν ζθιεξή ή ραιαξή είλαη είλαη ε αλάξηεζε πνπ θξαηάεη ην cantilever**** ηεο θεθαιήο. Σν cantilever είλαη έλαο πνιχ ιεπηφο ζσιήλαο πνπ εμέξρεηαη απφ ην ζψκα ηεο θεθαιήο θαη θξαηάεη ηε βειφλα. Δίλαη δειαδή, ην ηειεπηαίν κεραληθφ κέξνο πξίλ ηε βειφλα. Αλ ην cantilever θηλείηαη εχθνια, ε θεθαιή έρεη πςειφ compliance, ελψ αλ είλαη πνιχ ζηαζεξφ, ε θεθαιή έρεη ρακειφ compliance. Γηα παξάδεηγκα, αλ ην cantilever κπνξεί λα Δηθόλα 2.15 - πρλόηεηεο ζπληνληζκνύ ηνπ ζπλδπαζκνύ θηλεζεί κέρξη 10 εθαηνκκπξηνζηά ηνπ βξαρίνλα-θεθαιήο. εθαηνζηνχ ηνπ κέηξνπ, ιέκε φηη ε θεθαιή έρεη compliance 10. πλήζσο, ζηηο θεθαιέο ζπλαληάκε απφ 9 κέρξη 20 compliance, ελψ αλ είλαη πάλσ απφ 20 ζεσξνχκε ηε θεθαιή πςεινχ compliance. Ζ παξάκεηξνο effective mass, δελ είλαη ην βάξνο ηνπ βξαρίνλα, αιιά έλα πνζνζηφ ηνπ βάξνπο πνπ ππάξρεη θαηα κήθνο ηνπ βξαρίνλα αλάινγα κε ηελ ζέζε ηνπ. Γηα παξάδεηγκα έλα επηπιένλ γξακκάξην ζην pivot point ηνπ βξαρίνλα δελ επεξεάδεη ην effective mass, αληίζεηα έλα επηπιένλ γξακκάξην ζηε βειφλα πξνζζέηεη ζην effective mass έλα γξακκάξην. Ληγφηεξν απφ 10 γξακκάξηα (ηνπ effective mass) ζεσξείηαη φηη ν βξαρίνλαο είλαη low mass, απφ 11 εσο 20 γξακκάξηα medium mass θαη απφ 20 γξακκάξηα θαη πάλσ high mass. Γειαδή, ην effective mass ηνπ βξαρίνλα πξέπεη λα ηαηξηάδεη κε ην compliance ηεο θεθαιήο. Ο ζπλδπαζκφο ηνπο, δεκηνπξγεί έλα ζχζηεκα ζπληνληζκνχ ην νπνίν νλνκάδεηαη * Από εδϊ και ςτο εξισ κα χρθςιμοποιείται ο όροσ “pivot point” αφοφ αποδίδεται καλφτερα ζτςι, θ ζννοια του. Ελλθνικι μετάφραςθ : Ενεργι μάηα. *** Ελλθνικι μετάφραςθ : Ενδοτικότθτα κεφαλισ. **** Ελλθνικι μετάφραςθ : Υποςτιριγμα. ** 39 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 mass-spring system. Γειαδή, ν βξαρίνλαο δνλείηαη ζε κία ζπγθεθξηκέλε ζπρλφηεηα ζαλ έλα κεγάιν ειαηήξην. Γηα παξάδεηγκα έλα κεγάιν effective mass ζε ζπλδπαζκφ κε έλα ρακειφ compliance ηεο θεθαιήο, δεκηνπξγεί έλα εχθακπην ζχζηεκα, δειαδή ζρεηηθά κεγάιε ζπρλφηεηα ζπληνληζκνχ. Δλψ αληίζεηα, έλα κηθξφ effective mass κε πςειφ compliance ηεο θεθαιήο δεκηνπξγεί έλα δχζθακπην ζχζηεκα κε κηθξή ζπρλφηεηα ζπληνληζκνχ. θνπφο είλαη απηή ε ζπρλφηεηα ζπληνληζκνχ λα είλαη κηθξφηεξε απφ ην αθνπζηηθφ θάζκα (θάησ απν ηα 20Hz) ελψ παξάιιεια, λα είλαη κεγαιχηεξε απφ ηε ζπλνιηθή αλάξηεζε ηνπ πηθάπ. πληζηάηαη νη ζπρλφηεηεο λα είλαη ζ’απηέο ηηο ηηκέο. Turntable suspension : 2 – 4 Hz Arm/Cartridge combination : 8 – 12 Hz Audio Range : 20Hz – 20KHz Δπίζεο, πξέπεη λα πξνζερζεί ε ηζνξξνπία κεηαμχ απηνχ ηνπ ζπλδπαζκνχ ψζηε λα πεηπραίλεηαη ε νκαιή νξηδφληηα θίλεζε ηεο βειφλαο αιιά λα ππάξρεη θαη ε δπλαηφηεηα ηεο βειφλαο λα αθνπινπζεί ηελ νπνηαδήπνηε ζηξέβισζε έρεη έλαο δίζθνο (record warp). Γειαδή πξέπεη λα απμάλεηαη ε θαηαθφξπθε πξνο ηα θάησ δχλακε ζε έλα ζεκείν ηνπ δίζθνπ φπνπ ππάξρεη “ιφθνο” θαη έπεηηα λα κεηψλεηαη απηή ε δχλακε ζε ζεκείν ηνπ δίζθνπ φπνπ ππάξρεη “θνηιάδα”. Αλ δελ ξπζκηζηνχλ θαιά απηέο νη παξάκεηξνη ππάξρεη πεξίπησζε ε βειφλα λα “πεδήμεη” απφ ην απιάθη. ηελ εηθφλα (2.6) παξνπζηάδεηαη έλα ζρεδηάγξακκα ζην νπνίν θαίλνληαη νη ζπρλφηεηεο ζπληνληζκνχ πνπ δεκηνπξγνχληαη αλάινγα κε ην effective mass θαη ην compliance ηεο θεθαιήο.[5] Δπίζεο, πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη εθηφο απφ ηνλ ζπληνληζκφ ηνπ ζπλδπαζκνχ effective mass- compliance δεκηνπξγείηαη ζηνλ βξαρίνλα θαη ν ζπληνληζκφο ηεο ίδηαο ηεο θαηαζθεπήο. Όπσο θάζε αληηθέηκελν έρεη κηα ζπρλφηεηα ζπληνληζκνχ, έηζη θαη ηα δηαθνξεηηθά κέξε ελφο βξαρίνλα (armtube,headshell) ζπληνλίδνπλ ζηε θπζηθή ηνπ ζπρλφηεηα. Γη’απηφ ην ιφγν έλαο βξαρίνλαο πξέπεη λα έρεη θαιή θαηαζθεπή, κε απνξξνθεηηθά πιηθά ψζηε λα κεηψλνληαη νη ζπληνληζκνί ηνπ. Να ζεκεησζεί φηη νπνηνζδήπνηε ζπληνληζκφο πεξάζεη ζηε θεθαιή, κπιέθεηαη κε ηε θίλεζε ηεο βειφλαο ζηα απιάθηα (δειαδή ηε κνπζηθή πιεξνθνξία) θαη δεκηνπξγεί παξακφξθσζε ζηε ηνληθή ηζζνξνπνία, ρξσκαηίδεη ηε ρξνηά ησλ νξγάλσλ θαη κεηψλεη ηελ αίζζεζε ηεο ζηεξενθσληθήο εηθφλαο. Μηα άιιε παξάκεηξνο ηνπ βξαρίνλα νλνκάδεηαη effective length* θαη είλαη ε απφζηαζε απφ ην pivot point κέρξη ηελ άθξε ηεο βειφλαο. πλήζσο, απηή ε απφζηαζε θπκαίλεηαη απφ 210mm σο 230mm (πεξίπνπ 9 ίληζεο). Σν effective length είλαη άκεζα ζπλδεδεκέλν κε ηελ έλλνηα ηνπ overhang πνπ αλαθέξζεθε θαη παξαπάλσ. Ο ηερληθφο φξνο ηνπ overhang είλαη ε απφζηαζε απφ ηελ άθξεο ηεο βειφλαο κέρξη ηελ άηξαθην (spindle) ηνπ πιαηψ. Με άιια ιφγηα ην overhang είλαη ην ζεκείν πνπ “πέθηεη” ε βειφλα ζε ζρέζε κε ην * Ελλθνικι μετάφραςθ : Ενεργό μικοσ. 40 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 pivot point ηνπ βξαρίνλα. Όπσο θαίλεηαη θαη ζηελ εηθφλα (2.7) ην overhang αιιάδεη ηε θακππιφηεηα ηνπ ηφμνπ ηξνρηάο ηνπ βξαρίνλα θαη κπνξεί λα ξπζκηζηεί αιιάδνληαο ηε ζέζε ηεο θεθαιήο (κπξνζηά θαη πίζσ) πάλσ ζην headshell. Κάπνηνη βξαρίνλεο έρνπλ ξπζκηδφκελνπ κήθνπο ζσιήλεο (armtube) ψζηε λα ξπζκίδεηαη ην overhang. Δηθόλα 2.16 - Σερληθνί όξνη ηνπ βξαρίνλα ζε ζρέζε κε ην δίζθν. 2.3.5. – Lateral Tracking Error. Μηα απφ ηηο παξακνξθψζεηο πνπ “ππνθέξεη” ε αλαπαξαγσγή ησλ δίζθσλ κε βξαρίνλεο πεξηζηξεθφκελεο ηξνρηάο, είλαη ην lateral tracking error* ή απιά tracking error. Όηαλ έλαο δίζθνο ραξάδεηαη, ρξεζηκνπνηείηαη βξαρίνλαο κε κεραληζκφ tangential-tracking, δειαδή, ε θεθαιή κε ηε βειφλα ράξαμεο θηλείηαη ζε επζεία γξακκή ζε ζρέζε κε ην master Δηθόλα 2.17 - Lateral tracking error. * Ελλθνικι μετάφραςθ : Λάκοσ πλευρικισ τροχιάσ. 41 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 δίζθν. Όπσο θαίλεηαη θαη ζηελ εηθφλα (2.8) ηα δηακνξθσκέλα απιάθηα είλαη ραξαγκέλα ζε γσλία 90ν. Έλαο βξαρίνλαο πεξηζηξεθφκελεο ηξνρηάο, θαζψο δηαζρίδεη ην δίζθν απφ έμσ πξνο ηα κέζα, δεκηνπξγεί έλα ηφμν (εηθ. κψβ γξακκή). Έηζη, απηφ ην ηφμν πξνθαιεί κηα δηαθνξεηηθή γσληαθή ζρέζε, αλάκεζα ζηε βειφλα αλαπαξαγσγήο θαη ην ραξαγκέλν απιάθη. Με άιια ιφγηα, ε κία πιεπξά ηεο βειφλαο έξρεηαη ζε επαθή κε ην έλα ηνίρσκα ηνπ απιαθίνπ ιίγν πην κπξνζηά, ελψ ε άιιε πιεπξά ηεο βειφλαο έξρεηαη ζε επαθή κε ην άιιν ηνίρσκα ιίγν πην πίζσ. Πάλσ ζε απηή ηελ θακπχιε ηνπ ηφμνπ ηεο ηξνρηάο ηεο βειφλαο, ππάξρνπλ 2 ζεκεία φπνπ ην γσληαθφ ιάζνο αθπξψλεηαη, αθνχ ε βειφλα έρεη ηελ ίδηα γεσκεηξηθή ζρέζε κε ην απιάθη, φπσο είρε θαη ε βειφλα ράξαμεο, θαηά ηελ εγγξαθή-ράξαμε ηνπ δίζθνπ. Οη ηππηθέο ηηκέο κεδεληθνχ tracking error ζε έλα 12ηληζν δίζθν είλαη ζηηο 2.4 ίληζεο (outer null point) θαη ζηηο 5 ίληζεο (inner null point) απφ ηελ εμσηεξηθή άθξε ηνπ δίζθνπ (εηθ.2.7). Απφ ηηο 2.4 ίληζεο θαη κεηά, ην γσληαθφ ιάζνο αξρίδεη λα απμάλεη αληίζεηα κέρξη λα θηάζεη ηηο 5 ίληζεο πνπ κεδελίδεηαη μαλά. Σν tracking error πξνθαιεί αξκνληθή παξακφξθσζε ζην αθνπζηηθφ ζήκα, κε αξθεηά κεγάιε έληαζε ζηνλ 2ν αξκνληθφ, ν νπνίνο επεξεάδεη ζε κεγάιν βαζκφ ην ερεηηθφ απνηέιεζκα. Σν πνζνζηφ απηήο ηεο παξακφξθσζεο απμάλεηαη ζην δηπιάζην ζηα εζσηεξηθά απιάθηα (inner groove distortion). Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί είλαη πην εχθνιν, κε κηα ιάζνο ξχζκηζε, λα ππάξρεη κεγάιν γσληαθφ ιάζνο ζηα εζσηεξηθά απιάθηα, αιιά ην πηφ ζεκαληηθφ είλαη φηη ππάξρεη δηαθνξεηηθή ηαρχηεηα ζηα απιάθηα ζην εζσηεξηθφ κέξνο ηνπ δίζθνπ. Απηφ κπνξεί λα θαλεί αλ ηνπνζεηεζεί έλα κηθξφ αληηθείκελν (π.ρ. αλαπηήξαο) πάλσ ζην πιαησ ζηελ εμσηεξηθή άθξε, φπνπ θαίλεηαη φηη ην αληηθείκελν έρεη κεγάιε ηαρχηεηα, ελψ άλ ηνπνζεηεζεί ζην εζσηεξηθφ κέξνο ηνπ πιαηψ, ην αληηθείκελν θαίλεηαη λα ηξέρεη κε κηθξφηεξε ηαρχηεηα. Ζ απφζηαζε ελφο εμσηεξηθνχ απιαθίνπ κπνξεί λα είλαη κέρξη θαη 2.5 θνξέο κεγαιχηεξε απφ έλα απιάθη ζηελ εζσηεξηθή πιεπξά ηνπ δίζθνπ. Απηφ ζεκαίλεη φηη ζηα εζσηεξηθά απιάθηα “καδεχεηαη” πεξηζζφηεξε πιεξνθνξία απ’φηη ζηα εμσηεξηθά κε απνηέιεζκα ε “ηρλειάηεζε” ηεο βειφλαο ζηα εζσηεξηθά απιάθηα λα είλαη πην δχζθνιε. Δλδεηθηηθά, ην κήθνο θχκαηνο ελφο ζήκαηνο 12kHz ζην πξψην απιάθη είλαη 0.002 ίληζεο, ελψ ζην ηειεπηαίν εζσηεξηθφ απιάθη κεηψλεηαη ζηηο 0.0008 ίληζεο. Γη’απηφ ην ιφγν, νη κεραληθνί ηνπ ήρνπ, πνπ θάλνπλ ην mastering θξoληίδνπλ λα θηίαρλνπλ ηελ ζεηξά ησλ θνκκαηηψλ ελφο άικπνπκ, έηζη ψζηε ζην εζσηεξηθφ κέξνο ηνπ δίζθνπ λα ππάξρεη θάπνην “απαιφ” θνκκάηη (π.ρ.κπαιάληα) κε ζπλνιηθά ρακειή έληαζε ρσξίο κεγάια θαη απφηνκα peaks, έηζη ψζηε ηα εζσηεξηθά απιάθηα λα είλαη ιηγφηεξν επηξξεπή ζην inner groove distortion. Έλαο ηξφπνο γηα λα κεησζεί ην tracking error, είλαη λα ρξεζηκνπνηνχληαη βξαρίνλεο κε κία γσληαθή θιίζε. Απηή ε θιίζε ζην ζσιήλα (armtube) ηνπ βξαρίνλα νλνκάδεηαη offset, θαη νη βξαρίνλεο απηνχ ηνπ ηχπνπ νλνκάδνληαη J-shape ή S-shape tonearms. Σν ζπλνιηθφ κήθνο ελφο κνληέξλνπ βξαρίνλα είλαη 9 ίληζεο θαη ε offset γσλία θπκαίλεηαη απφ 22ν ψο 25ν. Δπίζεο, ην ίδην γεσκεηξηθφ απνηέιεζκα πεηπραίλεηαη κε ην λα ζηξαθεί ε θεθαιή πάλσ ζην 42 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 headshell δεκηνπξγψληαο ηελ ίδηα γσλία (22ν – 25ν) ζε έλα ίζην βξαρίνλα. Παιαηφηεξα, γηα λα κεηψζνπλ ην tracking error ρξεζηκνπνηνχζαλ κεγαιχηεξνπ κήθνπο βξαρίνλεο, πνπ έθηαλαλ ηηο 12 ίληζεο θαη απηφ γηαηί κε ην κεγάιν κήθνο πεηπραίλεηαη κηθξφηεξε θακππιφηεηα ηνπ ηφμνπ ηξνρηάο, άξα θαη κηθξφηεξν γσληαθφ ιάζνο. Χζηφζν, νη 12ηληζνη βξαρίνλεο, εθηφο φηη απαηηνχλ κεγάιν ρψξν, έρνπλ κεγαιχηεξν βάξνο θαη είλαη πνιχ πην δχζθνιν λα ξπζκηζηνχλ ζσζηά σο πξνο ηελ επζπγξακκηζή ηνπο. Δπηπιένλ, είλαη πεξηζζφηεξν επηξξεπείο ζηνπο ζπληνληζκνχο ζε ζρέζε κε ηνπο 9ηληζνπο βξαρίνλεο. Σα ηειεπηαία ρξφληα έρνπλ μαλαεκθαληζηεί νη 12ηληζνη βξαρίνλεο ζηελ αγνξά, φπσο επίζεο θαη βξαρίνλεο κεηαβιεηνχ κήθνπο (απφ 10 σο 16 ίληζεο) νη νπνίνη πξνζθέξνπλ κεγάιε επειημία ζην ζεηάξηζκα ηνπο. Όπσο γίλεηαη αληηιεπηφ, ν ζπλδπαζκφο ηνπ overhang θαη ηνπ offset ηνπ βξαρίνλα πξέπεη λα ξπζκίδεηαη κε αθξίβεηα ψζηε λα απνθεχγεηαη ην lateral tracking error. Τπάξρνπλ ζηελ αγνξά εηδηθά, κε κεγάιε αθξίβεηα κνηξνγλσκφληα, πνπ ζθνπεχνπλ ζηελ ξχζκηζε ησλ δχν απηψλ παξακέηξσλ. Με έλα ηέηνην κνηξνγλσκφλην ππάξρνπλ πνιιέο δπλαηφηεηεο ξχζκηζεο ησλ δχν απηψλ παξακέηξσλ, ελψ παξέρεηαη θαη ε δπλαηφηεηα λα γίλεη επηινγή, ησλ δχν “λεθξψλ” ζεκείσλ (null points) φπνπ ππάξρεη κεδεληθφ tracking error. Κάπνηα setup ππνζηεξίδνπλ φηη είλαη θαιχηεξν λα ξπζκηζηνχλ ηα null points θνληά ζηα εζσηεξηθά απιάθηα, ψζηε λα απνθεχγεηαη ην inner groove distortion. Βέβαηα κε απηφ ηνλ ηξφπν ππάξρεη κεγαιχηεξν ιάζνο ζηα εμσηεξηθά απιάθηα, αιιά ιφγσ ηνπ φηη είλαη πην εχθνιν λα “ηρλειαηεζνχλ”, πξνηηκάηαη απηή ε κέζνδνο.[6] 2.3.6. – Anti-skate mechanism. Όηαλ ην πιαηψ ηνπ πηθάπ ζηξηθνγπξίδεη θαη ηνπνζεηεζεί έλα ειαθξχ κηθξφ αληηθείκελν πάλσ ζε απηφ, παξαηεξείηαη φηη ην αληηθείκελν θεχγεη απφ ηε ζέζε ηνπ βγαίλνληαο πξνο ην εμσηεξηθφ κέξνο ηνπ πιαηψ. Απηή ε δχλακε, γλσζηή σο θπγφθεληξνο δχλακε, κεηαηξέπεηαη ζε θεληξνκφινο δχλακε γηα ηε βειφλα θαηά ηελ αλαπαξαγσγή, ιφγσ ηνπ ζηαζεξνχ ζεκείνπ pivot point ηνπ βξαρίνλα (εηθ 2.9). Απηή ε δχλακε, ε νπνία ηξαβάεη πξνο ην εζσηεξηθφ ηνπ δίζθνπ ην φιν ζχζηεκα βειφλαο-θεθαιήοβξαρίνλα νλνκάδεηαη skating force. Με άιια Δηθόλα 2.18 - Κεληξνκόινο θαη θπγόθεληξνο ιφγηα, είλαη ε δχλακε πνπ ρξεηάδεηαη γηα λα δύλακε. πεξάζεη ε βειφλα απφ ην έλα απιάθη, ζην επφκελν. Σν απνηέιεζκα είλαη ε απμεκέλε πίεζε επαθήο ηεο βειφλαο ζην αξηζηεξφ ηνίρσκα ηνπ απιαθίνπ, ην νπνίν έρεη ηελ πιεξνθνξία ηνπ 43 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 αξηζηεξνχ θαλαιίνπ ηνπ ερεηηθνχ ζήκαηνο. Γηα λα επηηεπρζεί ίζε πίεζε επαθήο απφ ηελ βειφλα θαη ζηα δχν ηνηρψκαηα ηνπ απιαθίνπ, ε δχλακε απηή πξέπεη λα αληηζηαζκίδεηαη, εθαξκφδσληαο ζην pivot point ηνπ βξαρίνλα κηα ίζε, αληίζεηεο θνξάο, δχλακε. Απηή ε αληηζηάζκηζε νλνκάδεηαη anti-skating. ηνπο βξαρίνλεο ππάξρεη κία κηθξή ηξνραιία απφ ηελ νπνία ξπζκίδεηαη ην πνζνζηφ ηεο δχλακεο ηνπ anti-skating (ζπλήζσο απφ 0 εσο 3 γξακκάξηα). Τπάξρνπλ δηάθνξεο ηερληθέο γηα ην ηξφπν πνπ παξάγεηαη ε δχλακε ηνπ anti-skate, πνπ κπνξεί λα είλαη κε ειαηήξηα, κε καγλεηηθέο δπλάκεηο ή άιιεο κεραληθέο δηαζπλδέζεηο κε ην pivot point. Ο πην ζσζηφο ηξφπνο ξχζκηζεο ηνπ anti-skate control είλαη λα αθνπινπζήζνπκε ηηο νδεγίεο ηνπ θαηαζθεπαζηή πνπ ζπλήζσο δίλνληαη ζηα εγρεηξίδηα ησλ θεθαιψλ. Τπάξρνπλ βέβαηα θαη ελαιιαθηηθνί ηξφπνη ξχζκηζεο ηνπ anti-skate control. Έλαο απφ απηνχο, είλαη λα ηνπνζεηεζεί έλαο κε ραξαγκέλνο δίζθνο απφ απιάθηα ζην πιαηψ, κε ηε βειφλα ηνπνζεηεκέλε πεξίπνπ ζην θέληξν ηνπ δίζθνπ (αλάκεζα απφ ηελ άηξαθην θαη ηελ εμσηεξηθή άθξε ηνπ πιαηψ) θαη έπεηηα λα ξπζκηζηεί ην anti-skate κέρξη λα δνχκε ηε βειφλα λα βγαίλεη ζηγά ζηγά πξνο ηα έμσ. Δλαο άιινο ηξφπνο είλαη λα αζξνηζηεί ην δεμί θαη ην αξηζηεξφ θαλάιη ζε έλα ζήκα, κε ην έλα απφ ηα δχν θαλάιηα λα έρεη αληηζηξακέλε θάζε, ψζηε λα θαλεί θαηά ην πφζν ππάξρεη αθχξσζε ησλ δχν ζεκάησλ. Ο 2νο ελαιιαθηηθφο ηξφπνο ξχζκηζεο, καο δείρλεη επίζεο, φηη κε ιάζνο ξχζκηζε ηνπ anti-skate control ππάξρεη αιινησκέλε ζηεξενθσληθή εηθφλα, αθνχ ε βειφλα δελ εθάπηεη κε αθξίβεηα θαη ζηα δχν ηνηρψκαηα ηνπ απιαθίνπ. ε αθξαίεο πεξηπηψζεηο, κε ηειείσο ιάζνο ξχζκηζε ηνπ anti-skate κπνξεί λα δεκηνπξγεζεί ζηξέβισζε ζην cantilever ηεο θεθαιήο, απφ ηε κεγάιε πίεζε πνπ δέρεηαη. 2.3.7. – Tracking force. Ζ παξάκεηξνο tracking force* είλαη απηή πνπ ξπζκίδεη ην πνζνζηφ ηνπ βάξνπο ηεο βειφλαο πνπ ζα “πέζεη” πάλσ ζην δίζθν ζην θαηαθφξπθν επίπεδν θαη παίδεη πνιχ κεγάιν ξφιν ζηε θζνξά πνπ δεκηνπξγείηαη ζηε βειφλα θαη ζηα απιάθηα ηνπ δίζθνπ. Όπσο θαη ζηε ξχζκηζε ηνπ anti-skate, έηζη θη εδψ, ε ξχζκηζε ηνπ tracking force πξέπεη λα γίλεηαη κε ηε βνήζεηα ηνπ εγρεηξίδηνπ ηεο θεθαιήο, ην νπνίν κπνξεί λα δίλεηαη κε ηελ έλδεημε VTF (vertical tracking force). Οη βξαρίνλεο ζπλήζσο είλαη εθνδηαζκέλνη κε έλα ξπζκηδφκελν αληίβαξν (counterweight) ην νπνίν βηδψλεη ζην πίζσ κέξνο ηνπ βξαρίνλα. Έηζη, αλάινγα κε ην βάξνο ηνπ βξαρίνλα, ηνπ headshell θαη ηεο θεθαιήο ξπζκίδεηαη ην βάξνο πνπ ζα αζθεί ε βειφλα πάλσ ζην δίζθν. Έλαο ηξφπνο ξχζκηζεο ηνπ tracking force, είλαη λα βηδψλεηαη ζηγά ζηγά ην αληίβαξν πξνο ηα κέζα κέρξη λα δηαπηζησζεί φηη ν βξαρίνλαο (καδί κε ηε θεθαιή θαη ηε βειφλα) “επηπιέεη” πάλσ απφ ην πιαηψ παξάιιεια. Μφιηο γίλεη απηφ, ην αληίβαξν βηδψλεηαη ιίγν αθφκα γηα λα εθαξκνζηεί ιίγε θάζεηε δχλακε ζηε βειφλα. Σππηθέο ηηκέο ηνπ * Ελλθνικι μετάφραςθ : Δφναμθ τροχιάσ. 44 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 tracking force, γηα απιή αλαπαξαγσγή, είλαη ηα 10mN κε 20mN (1 - 2 γξακκάξηα), ελψ γηα έλα setup γηα DJ’s, πνπ απαηηεί πεξηζζφηεξε θάζεηε δχλακε ηεο βειφλαο (π.ρ. γηα scratching), κία ηππηθή ηηκή tracking force είλαη ηα 50mN (5 γξακκάξηα). 2.3.8. – Vertical Tracking Angle (VTA). Ζ tracking angle παξάκεηξνο * vertical είλαη ε γσλία πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ην pivot point ηνπ cantilever ηεο θεθαιήο, ζηελ άθξε ηεο βειφλαο, δειαδή ην ζεκείν επαθήο ηεο κε ην απιάθη. Ολνκάδεηαη επίζεο θαη stylus rake angle (SRA) πνπ είλαη ε γσλία ηεο βειφλαο πνπ έξρεηαη ζε επαθή Δηθόλα 2.10 - Vertical Tracking Angle. κε ηνλ δίζθν κε έλαλ λνεηφ θαηαθφξπθν άμνλα (εηθ.2.10). Ζ ξχζκηζε ηνπ vertical tracking angle γίλεηαη απμνκεηψλνληαο ην ζπλνιηθφ χςνο ηνπ βξαρίνλα απφ ηε βάζε ηνπ. Απμάλνληαο ην χςνο ηνπ βξαρίνλα ην VTA κεγαιψλεη, θαη ην αληίζεην ζπκβαίλεη αλ ην χςνο ηνπ βξαρίνλα κεησζεί. Σν ηδαληθφηεξν VTA είλαη, φηαλ ε βειφλα αλαπαξαγσγήο έρεη ηελ ίδηα αθξηβψο γσλία κε ηε βειφλα ράξαμεο ηνπ δίζθνπ. Χζηφζν, νη πεξηζζφηεξεο θεθαιέο ιεηηνπξγνχλ θαιχηεξα, φηαλ ην ζψκα ηνπο είλαη αθξηβψο παξάιιεια κε ην δίζθν θη απηφ ηζρχεη γηαηί έρεη νξηζηεί κηα ζηάληαξ γσλία θαηά ηε ράξαμε, πνπ είλαη πεξίπνπ ζηηο 20ν. Έηζη, νη θαηαζθεπαζηέο ησλ θεθαιψλ, πξνζαξκφδνπλ ην cantilever ζην ππφινηπν ζψκα ηεο Δηθόλα 2.11 - VTA ζηηο 15 θαη 20 θεθαιήο λα έρεη πεξίπνπ κηα γσλία 20ν, ελψ παιαηφηεξα νη κνίξεο. θεθαιέο είραλ ην VTA ζηηο 15ν. (γηα παξάδεηγκα, ε θεθαιή Ortofon SL-15 κεηνλνκάζηεθε ζην λέν ηεο κνληέιν, ζε Ortofon SL-20). Χζηφζν, ην VTA ζηάληαξ ηζρχεη φηαλ ν δίζθνο είλαη ζε φιν ην κήθνο ηνπ ηέιεηα επίπεδνο, ρσξίο ζηξέβισζε. Δπίζεο, νη δίζθνη δελ έρνπλ φινη ην ίδην πάρνο θαη δελ είλαη φινη ραξαγκέλνη ζηηο 20ν, εηδηθφηεξα νη δίζθνη πνπ είλαη θαηαζθεπαζκέλνη θαηα ηε δηάξθεηα θαη πξηλ απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1960. Όπσο γίλεηαη θαηαλνεηφ, ην VTA είλαη πνιχ δχζθνιν λα είλαη ζσζηφ ζε φινπο ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ. [7] * Ελλθνικι μετάφραςθ : Οριηόντια γωνία τροχιάσ 45 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 2.3.9. – Azimuth. Σν azimuth είλαη ε παξάκεηξνο πνπ νξίδεη ηελ θαηαθφξπθε ζρέζε πνπ έρεη ην cantilever ηεο θεθαιήο κε ην απιάθη ηνπ δίζθνπ. Υνλδξηθά, απηφ κπνξεί λα θαλεί κε ην κάηη θνηηάδσληαο απφ κπξνζηά ηε θεθαιή. Πξέπεη δειαδή, ην cantilever λα θαίλεηαη ζε επζεία γξακκή κε ην ππφινηπν ζψκα ηεο θεθαιήο. Σν azimuth είλαη ε πην ζεκαληηθή ξχζκηζε γηα λα ππάξρεη ζσζηή ζηεξεoθσληθή ηζζνξνπνία ηνπ ερεηηθνχ απνηειέζκαηνο. Πνιινί ρξεζηκνπνηφπλ έλα κηθξφ θαζξεθηάθη, ζην νπνίν αθνπκπάλ πάλσ ηε άθξε ηεο βειφλαο, ψζηε λα θαλεί αλ είλαη ίζην ην cantilever. Μεξηθνί βξαρίνλεο δηαζέηνπλ ξχζκηζε ηνπ azimuth, αιιά ππάξρνπλ δηάθνξνη ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο κπνξεί λα ξπζκηζηεί. Έλαο απφ απηνχο, είλαη ε ρξεζηκνπνίεζε ελφο εξγαιείνπ, πνπ νλνκάδεηαη “fozgometer” ην νπνίν κεηξάεη κε αθξίβεηα ηα volt, μερσξηζηά γηα θάζε θαλάιη. Βέβαηα γηα λα γίλεη απηφ ρξεηάδεηαη έλαο εηδηθφο test record πνπ λα έρεη έλα ζθέην ηφλν (ζπλήζσο 1KHz) γηα ηε ξχζκηζε ίζσλ volt αλά θαλάιη. πκπεξαζκαηηθά, φιεο νη παξαπάλσ παξάκεηξνη πξέπεη λα ιεθζνχλ ππφςηλ γηα ηελ ζσζηή ξχζκηζε ηνπ βξαρίνλα. πλήζσο, ην πηφ ζσζηφ set-up, ελδέρεηαη λα είλαη απηφ πνπ πξνηείλεη ν θαηαζθεπαζηήο ηνπ πηθάπ. Γηαθνξεηηθά, ην φιν set-up ηνπ πηθάπ είλαη κηα δχζθνιε δνπιεηά πνπ ρξεηάδεηαη αξθεηή ιεπηνκέξεηα θαη θαιφ ζα ήηαλ λα πξαγκαηψλεηαη απφ εηδηθνχο. Γεληθά, ππάξρνπλ πάξα πνιιέο πεγέο, φπσο εγρεηξίδηα απν βξαρίνλεο ή θεθαιέο, ηζηνζειίδεο απφ DIY θαηαζθεπαζηεο πηθάπ ή δηάθνξα βηληεν, απφ έκπεηξνπο θαηαζθεπαζηέο ή αθφκα θαη Dj’s, απφ ηηο νπνίεο θάπνηνο κπνξεί λα πάξεη ζπκβνπιέο γηα λα ζηήζεη έλα set-up πνπ θαιχπηεη ηηο αλάγθεο ηνπ. Δπίζεο, λα αλαθεξζεί φηη έλα “ζσζηφ” setup, ζα θέξεη πνιχ θαιχηεξα ερεηηθά απνηειέζκαηα αλαπαξαγσγήο ηεο κνπζηθήο, θαζψο επίζεο επηηπγράλεηαη θαη κηθξφηεξε θζνξά ησλ δίζθσλ αιιά θαη ηεο βειφλαο. 2.3.10. – Wow θαη Flutter. Σν wow θαη ην flutter είλαη δχν παξακνξθψζεηο πνπ παξνπζηάδνληαη ζε αλαινγηθά ζπζηήκαηα αλαπαξαγσγήο φπσο ζην πηθάπ, αιιά θαη ζηελ αλαινγηθή καγλεηηθή ηαηλία. Ο νξηζκφο ηνπ wow είλαη κηα πνιχ κηθξή αιιαγή ζηε ηαρχηεηα αλαπαξαγσγήο κε απνηέιεζκα ηελ αθνπζηή δηαθνξά ζην pitch ηνπ ήρνπ. Σν flutter είλαη ε γξήγνξε δηαθχκαλζε θαηά ηελ Δηθόλα 2.12 - Πιεπξηθό εθηόπηζκα ζε ζηξεβισκέλν αλαπαξαγσγή, ε νπνία θάπνηεο θνξέο ζεκείν ηνπ δίζθνπ. αθνχγεηαη ζαλ tremolo. Άιιεο θνξέο, φπνπ ην flutter έρεη κεγάιε ζπρλφηεηα, δελ γίλεηαη 46 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 αληηιεπηφ σο κεηαβνιή ηνπ pitch, αιιά θαηαζηξέθεη ην ερφρξσκα ησλ νξγάλσλ θη απηφ γηαηί αιινηψλνληαη νη ρακειήο έληαζεο αξκνληθνί πνπ ζπλζέηνπλ ην ερφρξσκα ελφο νξγάλνπ. Σν θαηλφκελν ηνπ wow, φπσο πξναλαθέξζεθε κπνξεί λα γίλεη αληηιεπηφ απφ νπνηαδήπνηε δηαθχκαλζε ηνπ πιαηψ, ζηε ηαρχηεηα ηνπ. Χζηφζν, ζπρλφηεξα παξαηεξείηαη ην θαηλφκελν, φηαλ έλαο δίζθνο είλαη ιαλζαζκέλα θεληξαξηζκέλνο ζην πιαηψ (ε ηξχπα ζην θέληξν ηνπ) ή φηαλ ππάξρνπλ ζηξεβιψζεηο πνπ αλαγθάδνπλ ηε βειφλα ζε κία πάλσ-θάησ θίλεζε. Οηαλ ν δίζθνο δελ είλαη ζσζηά θεληξαξηζκέλνο ε γξακκηθή ηαρχηεηα ηεο βειφλαο αιιάδεη, κε απνηέιεζκα λα θηλείηαη ζην νξηδφληην επίπεδν δεμηά θαη αξηζηεξά θαη έηζη λα αθνχγνληαη δηαθπκάλζεηο ζην pitch, πνπ θπξίσο παξαηεξνχληαη ζε λφηεο κε κεγάιν sustain (ζε αθξαίεο πεξηπηψζεηο κπνξεί λα θαλεί απηή ε θίλεζε ηεο βειφλαο κε ην κάηη, βιέπνληαο νιφθιεξν ην βξαρίνλα λα θηλείηαη δεμηά θαη αξηζηεξά). Σν ίδην θαηλφκελν ζπκβαίλεη θαζψο ε βειφλα “δηαβάδεη” έλα ζηξεβισκέλν δίζθν. Όπσο θαίλεηαη θαη ζηελ εηθφλα (2.12), ν βξαρίνλαο δεκηνπξγεί κηα γσλία (ζ), κε ηε κέγηζηε ηηκή ηεο λα είλαη φηαλ ε βειφλα βξίζθεηαη ζην πάλσ κέξνο ηνπ “ιφθνπ”. Παξαηεξείηαη φηη δεκηνπξγείηαη έλα νξηδφληην εθηφπηζκα (W) ηεο βειφλαο φπνπ δεκηνπξγεί ηηο αιιαγέο ηνπ pitch θαη απηφ γηαηί ε ηαρχηεηα ηεο βειφλαο απμάλεηαη θαζψο αλεβαίλεη ην “ιφθν” ηεο ζηξέβισζεο (άξα απμάλεηαη θαη ην pitch). Καηα ζπλέπεηα, ε ηαρχηεηα ηεο βειφλαο κεηψλεηαη θαζψο θαηεβαίλεη απηφ ην “ιφθν” γηα λα επαλέιζεη ζην θαλνληθφ ηεο ζεκείν. Σν θαηλφκελν απηφ γίλεηαη εληνλφηεξν ζε κηθξφηεξνπ κήθνπο βξαρίνλεο, φπσο είλαη νη tangential βξαρίνλεο. 2.3.11. – Tangential tonearms. Οη νλνκάδνληαη tangential αιιηψο linear βξαρίνλεο tracking tonearms θη απηφ γηαηί ε ηξνρηά ηνπο πάλσ ζην δίζθν είλαη γξακκηθή. Απηφ ζεκαίλεη φηη ηα πξνβιήκαηα πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηνπο πεξηζηξεθφκελνπο βξαρίνλεο, φπσο ην lateral tracking error θαη ην skating force, κε ηνπο tangential βξαρίνλεο δελ ππάξρνπλ. Καηά ηελ αλαπαξαγσγή, θηλείηαη νιφθιεξνο ν βξαρίνλαο θη έηζη ε γσληαθή ζρέζε κε ηα απιάθηα είλαη παλνκνηφηππε κε ηε γσλία ράξαμεο. Έηζη, αθνχ Δηθόλα 2.13 - Πηθάπ κε tangential βξαρίνλα. δελ πξνθχπηεη θάπνην ηφμν ζηε πνξεία ηνπ βξαρίνλα, δελ ππάξρεη offset, νπηε overhang. Δπίζεο, έλα άιιν πιενλέθηεκα είλαη φηη έρνπλ ρακειή θαηαθφξπθε δχλακε, γεγνλφο πνπ νθείιεηαη ζην κηθξφ κήθνο ηνπο, ζε ζρέζε κε ηνπο, πεξηζηξεθφκελεο ηξνρηάο βξαρίνλεο, αιιά έρνπλ 47 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 κεγάιε νξηδφληηα δχλακε γηαηί πνιχ απιά δελ πεξηζηξέθνληαη. Παξ’φια απηά, απηνπ ηνπ ηχπνπ νη βξαρίνλεο έρνπλ θαη απηνί ηα κεηνλεθηήκαηα ηνπο. Έλα απφ ηα πην βαζηθά είλαη φηη έρνπλ πςειφ θφζηνο θαηαζθεπήο γηαηί είλαη αξθεηά πνιχπινθε ε ιεηηνπξγία ηνπο, ελψ απαηηνχλ αξθεηά ζπρλή ξχζκηζε, ε νπνία θηφιιαο είλαη ζρεηηθά δχζθνιε. Γεληθά, ην φηη νιφθιεξνο ν βξαρίνλαο πξέπεη λα θηλείηαη γξακκηθά ζε ζρέζε κε ην δίζθν είλαη έλα δχζθνιν κεραληθφ εγρείξεκα. Πνιινί ππνζηεξίδνπλ φηη έλαο, θαιά ζεηαξηζκέλνο, πεξηζηξεθφκελεο ηξνρηάο βξαρίνλαο, έρεη ιηγφηεξα ιάζε ηξνρηάο (tracking error) απφ φηη έλαο γξακκηθφο βξαρίνλαο. Οπνηαδήπνηε εθηξνπή ελφο γξακκηθνχ βξαρίνλα, απφ δηάθνξεο κεραληθέο θαηαζηάζεηο πξνθαιεί θάπνην ιάζνο ηξνρηάο. Τπάξρνπλ ηξηψλ εηδψλ ηερλνινγίεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ πινπνίεζε ηνπο. Ζ πξψηε βαζίδεηαη ζηελ ιεηηνπξγία ελφο servo κνηέξ ην νπνίν θηλεί ηνλ βξαρίνλα θαηα κήθνο ηνπ δίζθνπ. Απηή ε κέζνδνο δελ είλαη απ’ ηηο θαιχηεξεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη, γηαηί ε θίλεζε ηνπ βξαρίνλα κπνξεί λα κελ ηαηξηάμεη κε ην pitch ηνπ δίζθνπ, ιφγσ ηεο δηαθνξεηηθφηεηαο πνπ ζπλαληάκε απν δίζθν ζε δίζθν ζηελ απφζηαζε κεηαμχ ησλ απιαθίσλ. Δπίζεο, ε βειφλα κπνξεί λα πηέδεη πεξηζζφηεξν ην έλα ηνίρσκα απφ ην απιάθη. Ζ δεχηεξε κέζνδνο νλνκάδεηαη mechanical-bearing system*, ε νπνία ιεηηνπξγεί πην ηθαλνπνηεηηθά απν ηε κέζνδν κε ηα servo κνηέξ, αιιά είλαη αξθεηά επηξεππήο ζε ηπρφλ ζηξεβψζεηο ηνπ δίζθνπ, δεκηνπξγψληαο κεγάιεο εθηξνπέο ζην cantilever ηεο θεθαιήο δεκηνπξγψληαο ην θαηλφκελν wow ζε κεγάιν βαζκφ, ελψ παξάιιεια επεξεάδεηαη θαη ην VTA. Ζ ηξίηε κέζνδνο, πνπ είλαη ζρεηηθά πξφζθαηε ηερλνινγία θαη έδσζε ηε ιχζε ζε hi-end πηθάπ κε γξακκηθνχο βξαρίνλεο νλνκάδεηαη air-bearing. Ο βξαρίνλαο θηλείηαη ζε έλα “καμηιάξη” αέξα πνπ είλαη κέζα ζε έλα ζσιήλα. Ζ κφλε δχλακε πνπ θηλεί ην βξαρίνλα κε απηή ηε κέζνδν είλαη ε απαιή δχλακε ηεο βειφλαο. Χζηφζν, ρξεηάδεηαη πξνζεθηηθή ξχζκηζε ηεο πίεζεο, απηήο ηεο δέζκεο ηνπ αέξα, ψζηε λα επηηπγράλεηαη ε θίλεζε ηνπ βξαρίνλα ζην ζσζηφ εχξνο πνπ πξέπεη λα θηλείηαη (απφ ην outer groove κέρξη ην inner groove) ρσξίο λα ππάξρεη κεγάιε πίεζε ελδηάκεζα. Με ζσζηή ξχζκηζε ηε πίεζεο ππάξρεη, πξαθηηθά, κεδεληθή ηξηβή ηνπ βξαρίνλα θαηά ηε θίλεζε ηνπ ζην ζσιήλα. 2.4.- Ζ Βειόλα (stylus ή needle). Ζ βειφλα ελφο πηθάπ είλαη ην κφλν αληηθείκελν πνπ έξρεηαη ζε επαθή κε ην δίζθν. θνπφο είλαη λα επηηπγράλεηαη φζν ην δπλαηφλ θαιχηεξε επαθή κε ηα απιάθηα ηνπ δίζθνπ, ψζηε λα κεηαθέξεη κε αθξίβεηα ηηο δνλήζεηο ηεο ζην ππφινηπν ζχζηεκα, (cantilever, θεθαιή) ελψ παξάιιεια πξέπεη λα ππάξρεη κηθξή θζνξά ηνπ δίζθνπ αιιά θαη ηεο ίδηαο ηεο βειφλαο. * Ελλθνικι μετάφραςθ : Σφςτθμα μθχανικοφ ρουλεμάν. 48 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 2.4.1. – Τιηθά γηα ηελ θαηαζθεπή ηεο βειφλαο θαη ρξφλνο δσήο. Πνιιά πιηθά ρξεζηκνπνηήζεθαλ θαηά ην παξειζφλ γηα ηελ θαηαζθεπή ηεο βειφλαο. Σα πην δηάζεκα απφ απηά ήηαλ ην δαθείξη, ην φζκην (κέηαιιν), θαη ην δηακάληη, ελψ ζπαληφηεξα ρξεζηκνπνηνήζεθαλ βειφλεο απφ ραιθφ ή βειφλεο απφ θάθην. Σν πιηθφ πνπ επηθξάηεζε ιφγσ ηεο αλζεθηηθφηεηαο θαη ηεο κεγάιεο αληνρήο ηνπ ζην ρξφλν έηλαη ην δηακάληη απ’φπνπ θαηαζθεπάδνληαη ζήκεξα νη πεξηζζφηεξεο βειφλεο. Βέβαηα, θακία βειφλα δελ κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη έρεη άπεηξν ρξφλν δσήο, αθνχ φηαλ δεκηνπξγείηαη ηξηβή ζε δχν πιηθά ηνπιάρηζηνλ ην έλα απφ ηα δχν (ή θαη ηα δχν) ζα θζείξεηαη. Ο ελδεηθηηθφο ρξφλνο δσήο γηα βειφλεο απφ δαθείξη είλαη πεξίπνπ 300 ψξεο “παημίκαηνο” ελψ νη βειφλεο απφ δηακάληη δηαξθνχλ πεξίπνπ 1000 ψξεο. Όηαλ κηα βειφλα θζείξεηαη, γίλεηαη πην επίπεδε ε άθξε ηεο θαη εθηφο ην φηη δελ έρεη θαιή επαθή κε ηα απιάθηα, δεκηνπξγεί κεγαιχηεξε θζνξά ζε απηά. Έηζη, αλά ηαθηά ρξνληθά δηαζηήκαηα, (ζηηο 500 θαη ζηηο 800 ψξεο) ε βειφλα πξέπεη λα ειέγρεηαη, θαη αλ θαίλεηαη θζαξκέλε λα αληηθαζίζηαηαη. Όπσο πξναλαθέξζεθε, ην tracking force παίδεη πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν γηα ηε θζνξά ηεο βειφλαο. Γηα λα γίλεη πην θαηαλνεηφ, έλα tracking force, γηα παξάδεηγκα, ησλ 1.4 γξακκαξίσλ πξνθαιέη θνληά 4 ηφλνπο πίεζεο αλά ηεηξαγσληθή ίληζα, ελψ tracking force ησλ 4 γξακκαξίσλ πξνθαιεί πεξίπνπ 20 ηφλνπο πίεζεο αλα ηεηξαγσληθή ίληζα. Δπίζεο, αμίδεη λα ζεκεησζεί, φηη ε ζηηγκηαία ζεξκνθξαζία πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ηε ηξηβή ηεο βειφλαο ζην απιάθη, θπκέλεηαη απφ 150 εσο 260 βαζκνχο Κειζίνπ. Απηφ ζεκαίλεη φηη έλαο δίζθνο θαηά ηελ αλαπαξαγσγή, βξίζθεηαη ζρεδφλ ζηελ ζεξκνθξαζία δσκαηίνπ, εθηφο απφ ην ζεκείν επαθήο ηεο βειφλαο. Γη’απην ηνλ ιφγν, αλ θάπνηνο ζέιεη λα αλαπαξάγεη έλαλ δίζθν ακέζσο κεηά ην ηέινο ηνπ, θαιφ ζα ήηαλ λα αθήζεη πεξίπνπ έλα δηάζηεκα πεξίπνπ 10 ιεπηψλ, ψζηε λα επαλέιζνπλ ηα απιάθηα ζε θπζηνινγηθή ζεξκνθξαζία. 2.4.2. – ρήκαηα ηεο βειφλαο θαη pinch effect. Σν πην ζεκαληηθφ ραξαθηεξηζηηθφ κηαο βειφλαο είλαη ην ζρήκα πνπ έρεη ε άθξε ηεο θαη ην πφζν θαιά απηή ε άθξε κπνξεί λα “δηαβάζεη” ηα απιάθηα. Τπάξρνπλ πνιιψλ εηδψλ ζρήκαηα πνπ θαηαζθεπάδεηαη ε άθξε ηεο βειφλαο. Σν πην ζπλεζηζκέλν ζρήκα, Δηθόλα 2.14 - 4 ζρήκαηα ηεο άθξεο ηεο βειόλαο. ιφγσ ηνπ κηθξνχ ηνπ θφζηνπο θαη ηεο επθνιίαο ζηε θαηαζθεπή ηνπ, είλαη ην θσληθφ ή ζθαηξηθφ ζρήκα. Χζηφζν, κία ζθαηξίθή βειφλα πξνθαιεί αξθεηά πξνβιήκαηα, γηαηί δελ κπνξεί λα “δηαβάζεη” κε αθξίβεηα ηα απιάθηα. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί ην ζηξνγγπιεκέλν ζρήκα ηεο δελ “εθάπηεη” αθξηβψο ζην 49 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 ζρήκα ηνπ απιαθίνπ πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί, απφ ηελ θνθηεξνχ ζρήκαηνο, βειφλα ράξαμεο . ηελ εηθφλα (2.16b) θαίλνληαη ηα ζεκεία επαθήο πνπ έξρεηαη ε ζθαηξηθνχ ζρήκαηνο βειφλαο κε ηα ηνηρψκαηα ηνπ απιαθίνπ. Σν απνηέιεζκα απφ απηή ηελ “ηρλειάηεζε” είλαη φηη ε βειφλα δπζθνιεχεηαη λα δνλεζεί ζηηο κηθξέο δηαθπκάλζεηο ηνπ απιαθίνπ (δειαδή ζηηο πνιχ πςειέο ζπρλφηεηεο) θαζψο επίζεο πξνθαιεί θαη έλα πνζνζηφ αξκνληθήο παξακφξθσζεο ζην ερεηηθφ ζήκα. ην παξαθάησ ππνθεθάιαην (2.4.3.), ππάξρεί κηα κέηξεζε πνπ θαίλνληαη νη δηαθνξέο ζην ζπρλνηηθφ εχξνο, αλάκεζα ζε κηα βειφλα ζθαηξηθνχ θαη ειιεηπηηθνχ ζρήκαηνο. Έλα αθφκα ζπγγεληθφ πξφβιεκα πνπ δεκηνπξγείηαη, είλαη ην φηη ε βειφλα ζπκπηέδεηαη απφ ην απιάθη, κε απνηέιεζκα λα βγαίλεη πξνο ηα έμσ (ζε αθξαίεο πεξηπηψζεηο θηλδπλεχεη λα “πεηαρηεί” έμσ απφ ην απιάθη) φηαλ ε βειφλα πεξλάεη απφ ηηο “θιεηζηέο” ζηξνθέο ηνπ απιαθίνπ. (εηθ 2.15b). Ζ βειφλα ράξαμεο κπνξεί λα δεκηνπξγεί ίζνπ πιάηνπο απιάθη ζε φιν ην δίζθν, αιιά ιφγσ ησλ δηαθπκάλζεσλ ηνπ απφ ην ερεηηθφ ζήκα θαη ην φηη ε ζθαηξηθνχ ζρήκαηνο βειφλα, έξρεηαη ζε Δηθόλα 2.15 - Pinch effect. επαθή κε κία κηθξή επηθάλεηα ησλ ηνηρσκάησλ ηνπ, δεκηνπξγείηαη απηφ ην πξφβιεκα ην νπνίν νλνκάδεηαη pinch effect (εηθ. 2.15). Σν pinch effect, δεκηνπξγεί θαζηθή παξακφξθσζε ζην ζήκα, θαη ζπλήζσο πξνθαιείηαη ζε ζεκεία φπνπ ππάξρεη κεγάιε έληαζε ηνπ αθνπζηηθνχ ζήκαηνο. Απηφ ηα πξφβιεκαηα κεηψλνληαη, κε ηε ρξήζε βειφλαο κε ειιεηπηηθφ ζρήκα. Αληί γηα ζηξνγγπιεκέλε άθξε, νη ειιεηπηηθέο βειφλεο έρνπλ έλα δηαζηαπξσκέλν νβάι ζρήκα κε δχν επίπεδεο επηθάλεηεο. Απηφ ην ζρήκα πιεζηάδεη πεξηζζφηεξν ην ζρήκα απφ ηε βειφλα ράξαμεο, κε απνηέιεζκα λα κεηψλεηαη θαηά έλα κεγάιν βαζκφ ην πξφβιεκα ηνπ pinch effect ελψ παξάιιεια ππάξρεη θαιχηεξε επαθή, ζε κεγαιχηεξε επηθάλεηα ζηα ηνηρψκαηα ηνπ απιαθίνπ (εηθ 2.16c). Δπίζεο, νη ειιεηπηηθέο βειφλεο δηαλέκνπλ θαιχηεξα ην βάξνο πνπ Δηθόλα 2.16 - εκεία επαθήο κε ην αζθείηαη ζηα απιάθηα, κε απνηέιεζκα λα ππάξρεη απιάθη α)βειόλα ράξαμεο b)ζθαηξηθνύ κηθξφηεξε θζνξά ζε απηά. ζρήκαηνο c)ειιεηπηηθνύ ζρήκαηνο d)shibata. 50 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 Δλαο ηξίηνο ηχπνο ζρήκαηνο ηεο βειφλαο, πνπ αλαπηχρζεθε ηε πεξίνδν πνπ γηλφληνπζαλ νη quadraphonic δίζθνη, νλνκάδεηαη shibata, ε νπνία θαηαθέξλεη αθφκα θαιχηεξε “ηρλειάηεζε” ησλ απιαθίσλ, κε κεγαιχηεξε επηθάλεηα επαθήο (εηθ 2.16d). Ζ ζπρλνηηθή ηεο απφθξηζε λα θηάλεη ηα 50kHz, θάηη πνπ απαηηνχζαλ νη quadraphonic δίζθνη γηα ηελ αλαπαξαγσγή ηνπο. Παξ’φιν πνπ νη quadraphonic δίζθνη δε ζπλερίζηεθαλ γηα πνιχ, νη shibata βειφλεο έδσζαλ ηελ έκπλεπζε λα αλαπηχρζνπλ θαη άιια ζρήκαηα παξφκνηα κε ηε shibata, φπσο ε linear contact, ε fine line, ε hyperelliptical θαη ε microLine, νη νπνίεο πεηπραίλνπλ ηε θαιχηεξε αλαπαξαγσγή ζηεξενθσληθνχ δίζθνπ, κε αθξίβεηα ζηηο πςειέο ζπρλφηεηεο, ρακειή παξακφξθσζε θαη ειάρηζηε θζνξά. Απηέο νη βειφλεο βέβαηα ζεσξνχληαη hi-end θαη δελ ππάξρεη κεγάιε παξαγσγή απηψλ γηα ηνλ απιφ θαηαλαισηή, θαζψο επίζεο ρξεηάδνληαη πνιχ πεξηζζφηεξν πξνζεθηηθή ξχζκηζε γηα ηε ζσζηή ιεηηνπξγία ηνπο. Σν πιάηνο ησλ απιαθίσλ ελφο δίζθνπ κπνξεί λα θπκαίλεηαη απφ 25κm σο 200κm, αιιά έλα microgroove απιάθη (ην πην ζπλεζηζκέλν ζηα LP) είλαη πεξίπνπ 50κm. Γηα λα θαηαλνεζεί ην κέγεζνο, κηα αλζξψπηλε ηξίρα είλαη πεξίπνπ 170κm. Έηζη, ην πιάηνο ηεο άθξεο ηεο βειφλαο πξέπεη λα είλαη κηθξφηεξν απφ ην απιάθη θαη κία βειφλα ζθαηξηθνχ ηχπνπ έρεη αθηίλα πιάηνπο απφ 15κm σο 25κm. ηηο ειιεηπηηθέο βειφλεο ππάξρνπλ δχν αθηίλεο, κε ηελ κπξνζηά λα είλαη πιαηχηεξε απφ ηε πιάγηα θαη ζηα εγρεηξίδηα ησλ ειιεηπηηθψλ βειφλσλ δίλνληαη γηα παξάδεηγκα ηα λνχκεξα : r/R 8/18κm, φπνπ ε πξψηε ηηκή είλαη γηα ηελ πιάγηα αθηίλα. Οη βειφλεο ηχπνπ shibata, ιφγσ ηνπ πεξίπινθνπ ζρήκαηνο είλαη δπζθνιφ λα πξνζδηνξηζηεί θάπνηα αθηίλα, σζηφζν νη θαηαζθεπαζηέο δίλνπλ έλα λνχκεξν, αξθεηά κηθξφ (γχξσ ζηα 5κm). Σα κνλνθσληθά απιάθηα ζηνπο παιηνχο, 78 ζηξνθψλ δίζθνπο, είλαη κεγαιχηεξα, κε απνηέιεζκα λα ρξεηάδνληαη κεγαιχηεξε αθηίλα ζηελ άθξε ηεο βειφλαο (π.ρ.65κm), γηα ηε θαιχηεξε αλαπαξαγσγή ηνπο. Να ζεκεησζεί φηη θαηαζθεπάδνληαη αθφκα θαη ζήκεξα ηέηνηεο βειφλεο γηα ηελ θαιχηεξε “αλάγλσζε” παιηψλ δίζθσλ, ψζηε λα παξζνχλ ζσζηά νη πιεξνθνξίεο ηνπο γηα ηελ ςεθηνπνίεζε απηψλ. Δδψ πξέπεη λα αλαθεξζεί, φηη ε βειφλα πξέπεη λα είλαη πάληα θαζαξή, ρσξίο ζθφλεο, θη απηφ γηαηί ε ζθφλε παίδεη κεγάιν ξφιν ζηηο παξακνξθψζεηο πνπ δεκηνπξγνχληαη κεηαμχ βειφλαο-απιαθίνπ. Θπκεζείηε φηη ηα κεγέζε είλαη ηέηνηα, φπνπ ιίγε ζθφλε ζηε βειφλα, είλαη ζαλ ππάξρεη έλαο νγθφιηζνο πνπ αθνλίδεη ηα ηνηρψκαηα ηνπ απιαθίνπ.[8] 2.4.3. – χγθξηζε βειφλαο ειιεηπηηθνχ θαη ζθαηξηθνχ ζρήκαηνο. ’απηφ ην ππνθεθάιαην πξαγκαηνπνηήζεθε κηα κέηξεζε γηα λα ζπγθξηζνχλ θαη λα αλαιπζνχλ νη δηαθνξέο πνπ ππάξρνπλ, αλάκεζα ζε κηα βειφλα ειιεηπηηθνχ ζρήκαηνο ζε ζρέζε κε κία ζθαηξηθνχ ζρήκαηνο. Υξεζηκνπνηήζεθε ν εμήο δίζθνο: - LP : Lee Morgan – The Sidewinder (Blue Note – Διιεληθή Δπαλέθδνζε - 1985), Cat.No: BST – 84157 51 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 Ζρνγξαθήζεθε ην θνκκάηη “The Sidewinder”, κε ηε θεθαινβειφλα Ortofon Arkiv, (ε νπνία έρεη ειιεηπηηθνχ ζρήκαηνο βειφλα) θαη ηελ Stanton Craze D5100ALII (ζθαηξηθνχ ζρήκαηνο βειφλα), ελψ θαη ζηηο δχν ην tracking weight θαη ην anti-skate, ξπζκίζηεθε ζηα 2.5 γξακκάξηα. Σν πηθάπ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε γηα ηε κέηξεζε είλαη έλα Technics MK2, ε πξνελίζρπζε phono έγηλε απφ ηνλ κίθηε Rane TTM 56s θαη ε ερνγξαθεζε πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ θάξηα ήρνπ M-Audio Delta 1010LT ζε αλάιπζε 96kHz – 24bit. Να ζεκεησζεί φηη ε πξψηε βειφλα (ortofon) πξνηείλεηαη γηα ρξήζε ςεθηνπνίεζεο δίζθσλ, ελψ ε δεχηεξε (stanton) πξνηείλεηαη γηα DJ’s. ηηο παξαθάησ εηθφλεο (2.17 θαη 2.18) θαίλεηαη ε ζπρλνηηθή αλάιπζε ηνπ θνκκαηηνχ θαη γηα ηηο δχν βειφλεο, κε ηελ βνήζεηα ηνπ πξνγξάκκαηνο Adobe Audition. Δηθόλα 2.17 - πρλνηηθή αλάιπζε ηνπ θνκκαηηνύ “The Sidewinder” κε ηελ βειόλα Ortofon Arkiv. Δηθόλα 2.18 - πρλνηηθή αλάιπζε ηνπ θνκκαηηνύ "The Sidewinder" κε ηελ βειόλα Stanton D5100 - ALII. 52 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 Παξαθάησ παξαηίζνληαη κεξηθέο απφ ηηο πξνδηαγξαθέο ησλ θεθαινβειφλσλ πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ κέηξεζε, φπσο δίλνληαη απφ ηα εγρεηξίδηα απηψλ: Ortofon Arkiv: - Έμνδνο ζε volt, ζην 1khz : 6mV - πρλνηηθή απφθξηζε : 20Hz-20Khz ± 2dB - Σππνο βειφλαο : Διιεηπηηθνχ ζρήκαηνο - Αθηίλα ζηελ άθξε ηεο βειφλαο : r/R, 13/25κm - Βάξνο θεθαιήο : 18,5 g - Πξνηεηλφκελν tracking force : 2–4g Stanton d5100ALII: - Έμνδνο ζε volt, ζην 1kHz : 4.6mV - πρλνηηθή απφθξηζε : 20 – 17kHz - Σχπνο βειφλαο : ζθαηξηθνχ ζρήκαηνο - Αθηίλα ζηελ άθξε ηεο βειφλαο : 0.7 mil ή 17,78κm - Βάξνο θεθαιήο : 5,5 g - Πξνηεηλφκελν tracking force : 2–5g Όπσο θαίλεηαη απφ ηελ εηθφλα 2.17, ππάξρεη πεξηζζφηεξε ελέξγεηα ζηηο πςειέο ζπρλνηήηεο ζε ζρέζε κε ηελ εηθφλα 2.18. Όπσο πξναλαθέξζεθε, απηφ νθείιεηαη ζην φηη ε ειιεηπηηθνχ ζρήκαηνο βειφλα, έξρεηαη ζε θαιχηεξε επαθή κε ηα απιάθηα θαη κπνξεί λα “δηαβάδεη” κε πεξηζζφηεξε ιεπηνκέξεηα ηηο δηαθπκάλζεηο απηψλ, κε απνηέιεζκα λα ππάξρεη θαιχηεξε απφθξηζε ζηηο πςειέο ζπρλφηεηεο. Απηφ βέβαηα, πνπ πξέπεη λα ζεκεησζεί, έηλαη φηη ζην ζπγθεθξηκέλν παξάδεηγκα, ε ortofon βειφλα έρεη γεληθφηεξα κεγαιχηεξε έμνδν ζε volt (άξα θαη πην δπλαηή έληαζε), θάηη πνπ θαίλεηαη θαη απφ ηηο παξαπάλσ πξνδηαγξαθέο. Παξ΄φι΄απηά, κε ηελ ειιεηπηηθνχ ζρήκαηνο βειφλα ππάξρεη αξθεηά πην ηζζνξνπεκέλε απφθξηζε ζπρλνηήησλ θαη πνιχ πην “απισκέλε” δπλακηθή πεξηνρή, απ΄φηη κε ηελ βειφλα ζθαηξηθνχ ζρήκαηνο. Έλα κεηνλέθηεκα πνπ παξνπζηάδεηαη απφ ηελ ειιεηπηηθνχ ζρήκαηνο βειφλα, είλαη φηη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο γίλνληαη αληηιεπηά πνιχ πεξηζζφηεξν ηα clicks θαη ηα pops πνπ ππάξρνπλ ζην δίζθν θαη απηφ ιφγσ ηνπ φηη ν δίζθνο είλαη ζρεηηθά παιίνο θαη έρεη θάπνηα ζεκάδηα θζνξάο. Γεληθφηεξα, πνιιέο θνξέο πξνηείλνληαη νη ζθαηξηθνχ ηχπνπ βειφλεο γηα παιηνχο δίζθνπο νη νπνίνη έρνπλ θζαξκέλα απιάθηα θαη απηφ γηαηί δελ “δηαβάδεη” ηηο πηζαλέο θζνξέο πνπ ππάξρνπλ ζηα απιάθηα, ηδηαίηεξα ζηηο πςειέο ζπρλφηεηεο. Δπίζεο, νη βειφλεο ζθαηξηθνχ ζρήκαηνο γηα DJ’s, κπνξεί λα κελ έρνπλ ηφζν θαιή ζπρλνηηθή απφθξηζε, φκσο 53 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 δεκηνπξγνχλ πνιχ ιηγφηεξε θζνξά ζηα απιάθηα φηαλ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα scratch ή backcueing*. Δδψ, λα ζεκεησζεί φηη ζηελ ειεθηξνληθή κνξθή ηεο εξγαζίαο ζα ππάξρνπλ ηα δχν αθνπζηηθά παξαδείγκαηα απφ ηηο δχν απηέο βειφλεο. 2.4.4. – ηεξενθσληθφο ήρνο ζε έλα απιάθη. Σν γεγνλφο, φηη ε βειφλα κπνξεί λα θηλεζεί ζε ηξείο δηαζηάζεηο κέζα ζε έλα απιάθη, κπνξεί λα δψζεη ην απνηέιεζκα ηνπ ζηεξενθσληθνχ ήρνπ. Όπσο αλαθέξζεθε θαη ζην ηζηνξηθφ θνκκάηη, ην ζχζηεκα 45/45 single groove system θαζηεξψζεθε γηα ηελ θαηαζθεχε ελφο ζηεξεθσληθνχ απιαθίνπ, ην 1957. Με ην ζχζηεκα απηφ, ρξεζηκνπνηνχληαη ηα δχν ηνηρψκαηα ηνπ απιαθίνπ, φπνπ είλαη ζε γσλία 45 κνηξψλ Δηθόλα 2.19 - Η ζρέζε ηεο βειόλαο (ζε ζρέζε κε ηελ επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ), θαη ζην θαζέλα κε ηα πελία ζηεξενθσληθήο απφ απηά, ππάξρνπλ νη δηακνξθψζεηο ηνπ δεμηνχ θαη ηνπ θεθαιήο. αξηζηεξνχ θαλαιηνχ. Ζ θίλεζε ηεο βειφλαο ζε έλα κνλνθσληθφ απιάθη είλαη κφλν νξηδφληηα, ελψ ζε έλα ζηεξεθσληθφ απιάθη ε βειφλα θηλείηαη θαη νξηδφληηα θαη θαηαθφξπθα. Με απηφ ηνλ ηξφπν ε βειφλα κπνξεί λα “ζηείιεη” δχν ζήκαηα ζηε θεθαιή, ε νπνία ρξεζηκνπνηεί δχν πελία, φπσο θαίλεηαη ζηελ εηθφλα (2.19). (Πεξηζζφηεξα γηα ηηο θεθαιέο ζε έπνκελν θεθάιαην). Καηά ηελ αλαπαξαγσγή, ην εζσηεξηθφ ηνίρσκα ηνπ απιαθηνχ “ζηέιλεη” ην ζήκα ζην δηαγψληα απέλαληη πελίν (αξηζηεξά) θαη αληίζηνηρα ην εμσηεξηθφ ηνίρσκα ζην άιιν απέλαληη πελίν (δεμηά). Γηα λα γίλεη πην θαηαλνεηφ, ε ζπλδπαζκέλε θίλεζε ηεο βειφλαο κεηαθέξεη ην άζξνηζκα θαη ηελ δηαθνξά ησλ δχν θαλαιηψλ. Ζ νξηδφληηα θίλεζε αθνξά ην άζξνηζκα (L+R) θαη ε θαηαθφξπθε θίλεζε ηελ δηαθνξά ηνπο (L-R). Με άιια ιφγηα κπνξεί θαλείο λα πεί, φηη ην άζξνηζκα είλαη ε ζπλνιηθή έληαζε ηνπ ζήκαηνο θαη ε δηαθνξά ηνπο είλαη απηή πνπ νξίδεη έλα πνζνζην ηεο έληαζεο πνπ ζα ζηαιεί ζηα δχν δηαθνξεηηθά θαλάιηα. Σα πιενλεθηήκαηα απηνχ ηνπ ζπζηήκαηνο, είλαη φηη κηα stereo θεθαιή κπνξεί λα αλαπαξάγεη θαη κνλνθσληθνχο δίζθνπο, κνηξάδνληαο ην ζήκα ηεο νξηδφληηαο θίλεζεο ησλ κνλνθσληθψλ δίζθσλ, ζε δχν θαλάιηα, ελψ κηα κνλνθσληθή θεθαιή κπνξεί λα θαηαζηξέςεη έλα stereo απιάθη. Δπίζεο, πεηπραίλεηαη πςειή πηζηφηεηα θαη πην ηζνξξνπεκέλνο ήρνο αθνχ ε δηαθνξά ησλ ζεκάησλ (L-R) είλαη ζπλήζσο ρακειήο έληαζεο θαη επεξεάδεηαη ιηγφηεξν απφ ηελ παξακφξθσζε πνπ δεκηνπξγεί κηα θαηαθφξπθε ράξαμε.[9] * Ο όροσ αυτόσ χρθςιμοποιείται από τουσ DJ’s και ςθμαίνει θ κίνθςθ που ςθμαδεφεται ι μαρκάρεται ζνα ςθμείο του δίςκου από το οποίο κα ξεκινιςει να παίηει ζνασ δίςκοσ . 54 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 Δδψ πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη ν απφιπηνο δηαρσξηζκφο ησλ δχν θαλαιηψλ ζε έλα δίζθν βηλπιίνπ είλαη αξθεηά δχζθνιν επίηεπγκα, θαζψο ην θάζε θαλάιη κπνξεί λα πεξηέρεη κέρξη θαη έλα 20% πνζνζηφ απφ ην άιιν θαλάιη. Απηή ε αλεπηζχκεηε κεηαθνξά ηνπ ήρνπ απφ ην έλα θαλάιη ζην άιιν νλνκάδεηαη crosstalk. Δηθόλα 2.20 - Φσηνγξαθία από κηθξνζθόπην ελόο ζηεξενθσληθνύ απιαθίνπ. 2.4.5. – Cantilever. Όπσο αλαθέξζεθε θαη παξαπάλσ ην cantilever, είλαη έλαο κηθξφο άμνλαο πνπ εμέξρεηαη απφ ηε θεθαιή θαη θξαηάεη ηελ βειφλα. Ζ θαηαζθεπή ηνπ παίδεη πνιχ ζεκαληηθφ ξφιν γηαηί κέζα απφ απηφ κεηαθέξεηαη ε θίλεζε ηεο βειφλαο ζηε θεθαιή. Έλα Δηθόλα 2.21 - ρεκαηηθή απεηθόληζε ηνπ cantilever. cantilever πξέπεη λα θαηαζθεπάδεηαη ψζηε λα είλαη ειαθξχ, άθακπην θαη λα κελ πεξλάλε ζπληνληζκνί ζε απηφ. Γηα λα επηηεπρζεί αθακςία κε ρακειφ βάξνο ζην cantilever ρξεζηκνπνηνχληαη δηάθνξα πιηθά γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ φπσο, δηακάληη, βφξην, ηηηάλην, ξνπκπίλη ή δαθείξη. Δπίζεο, πνιιέο θνξέο ρξεζηκνπνηνχληαη μερσξηζηά απνζβεζηηθά πιηθά ζηε θαηαζθεπή ηνπο γηα ηελ απνθπγή ζπληνληζκψλ. Σν πίζσ κέξνο ηνπ, φπνπ βξίζθεηαη κέζα ζηε θεθαιή, είλαη ε αλάξηεζε (suspension) φπνπ ην cantilever θηλείηαη ψζηε λα δεκηνπξγεζεί ξεχκα ζηε θεθαιή. ε εθείλν ην ζεκείν ην cantilever ζηεξίδεηαη ζε έλα δαρηπιίδη απφ καιαθφ θανπηζνχθ, ην νπνίν νλνκάδεηαη απνζβεζηήξαο (damper) θαη επηηξέπεη ηελ θίλεζε ηνπ cantilever κεζά ζηελ θεθαιή, ελψ παξάιιεια ην θξαηάεη ζηελ ζέζε ηνπ. 55 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 2.5. – Ζ Κεθαιή (cartridge). Ο ζθνπφο ηεο θεθαιήο είλαη λα κεηαηξέπεη ηηο κεραληθέο θηλήζεηο, πνπ δέρεηαη απφ ην cantilever, ζε ειεθηξηθφ ξεχκα, ψζηε απηφ κεηέπεηηα λα νδεγεζεί ζην ππφινηπν ζχζηεκα, λα εληζρπζεί θαη λα θηάζεη ζηα ερεία πνπ θάλνπλ ηελ αληίζεηε δνπιεηά (δει.κεηαηξέπνπλ ην ειεθηξηθφ ξεχκα ζε κεραληθή θίλεζε). Τπάξρνπλ δηαθφξσλ εηδψλ θεθαιέο πνπ θάλνπλ απηή ηελ κεηαηξνπή. 2.5.1.- Πηεδνειεθηξηθέο θεθαιέο. Όπσο αλαθέξζεθε θαη ζην ηζηνξηθφ θνκκάηη, νη πηεδνειεθηξηθέο θεθαιέο κε θξχζηαιιν, ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηνπο πξψηνπο ειεθηξηθνχο θσλνγξάθνπο. Σν ειεθηξηθφ ξεχκα ζ’απηέο ηηο θεθαιέο δεκηνπξγείηαη απφ ηελ θίλεζε πνπ εθαξκφδεηαη ζην θξχζηαιιν απφ ηε βειφλα (ή ην cantilever) πνπ είλαη ελζσκαησκέλε κέζα ζηνλ θξχζηαιιν. Με άιια ιφγηα, φηαλ έλαο θξχζηαιινο “ιπγίδεη” απφ ηηο πηέζεηο ηεο θίλεζεο πνπ δέρεηαη απφ ηελ βειφλα, δεκηνπξγεί ειεθηξηθφ ξεχκα. Ο θξχζηαιινο κπνξεί λα παξάγεη έλα αξθεηά πςειήο ζηάζκεο ζήκα, ην νπνίν δελ ρξεηάδεηαη κεγάιε ελίζρπζε γηα λα νδεγεζεί ην ππφινηπν ζχζηεκα αλαπαξαγσγήο. Απηφ είλαη έλα απφ ηα πιενλεθηήκαηα ηνπ πηεδνειεθηξηθνχ θξπζηάιινπ, γηαηί νη εμσηεξηθνί ζφξπβνη πνπ κπνξνχλ λα εηζέιζνπλ ζην κεραληζκφ ηεο θεθαιήο, δελ επεξεάδνπλ ζε κεγάιν βαζκφ ην ζήκα ηεο εμφδνπ, ην νπνίν είλαη αξθεηά κεγάιεο έληαζεο ζε volt. Χζηφζν, απηή ε έμνδνο δελ είλαη αξθεηά γξακκηθή κε απνηέιεζκα λα πξνθαιεί παξακφξθσζε. Δπίζεο, νη πηεδνειεθηξηθέο θεθαιέο είλαη δχζθνιν λα αλαπαξάγνπλ κε πηζηφηεηα έλα ζηεξενθσληθφ ζήκα γηαηί ε “ζθιεξή” έλσζε ηεο βειφλαο κε ην θξχζηαιιν (compliance) δελ επηηξέπεη λα γίλνληαη πςειήο αλάιπζεο “ηρλειαηήζεηο” ψζηε λα κπνξνχλ λα δηαβάζηνχλ κε άλεζε ηα ιεπηνκεξήο ζηεξενθσληθά απιάθηα. Έλα άιιν πξφβιεκα κε ηνπο θξχζηαιινπο είλαη φηη καδεχνπλ πγξαζία θαη πξέπεη λα πξνζηαηεχνληαη απφ απηήλ, δηαθνξεηηθά ν ρξφλνο δσήο ηνπο είλαη κηθξφο. Πέξα φκσο κφλν απφ ην θξχζηαιιν, ππάξρεη θαη ε θεξακηθή θεθαιή πνπ βαζίδεηαη θαη απηή ζην πηεδνειεθηξηθφ θαηλφκελν. Απηέο νη θεθαιέο είλαη πην επαίζζεηεο θαη έρνπλ κεγαιχηεξν compliance κε απνηέιεζκα λα κπνξνχλ λα “δηαβάζνπλ” θαιχηεξα ηηο ιεπηνκεξήο δηαθπκάλζεηο ηνπ απιαθίνπ, κε ιηγφηεξεο θζνξέο θαη παξακνξθψζεηο. Πνιιά πηθάπ κέρξη θαη ηε δεθαεηία ηνπ 1960 ρξεζηκνπνηνχζαλ θεξακηθέο θεθαιέο ελψ ιίγα hi-fi κνληέια ρξεζηκνπνηνχζαλ καγλεηηθέο θεθαιέο. Αξγφηεξα, κε ηελ κείσζε ηνπ θφζηνπο θαηαζθεπήο ησλ καγλεηηθψλ θεθαιψλ, νη θεξακηθέο θεθαιέο ζηακάηεζαλ λα ρξεζηκνπνηνχληαη. 56 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 2.5.2.- Μαγλεηηθέο θεθαιέο. Τπάξρνπλ δχν εηδψλ καγλεηηθέο θεθαιέο. Ζ πεξηζζφηεξν δηαδεδνκέλε, είλαη ε θηλνχκελνπ καγλήηε (moving-magnet) θαη ε δεχηεξε, πνπ ρξεζηκνπνηνχλ πεξηζζφηεξν νη audiophile, είλαη ε θηλνχκελνπ πελίνπ (moving-coil) ε νπνία πνιιέο θνξέο νλνκάδεηαη θαη dynamic cartridge. Καη νη δχν βαζίδνληαη ζην θαηλφκελν ηεο ειεθηξνκαγλεηηθήο επαγσγήο. Γειαδή, νπνηαδήπνηε θίλεζε αλάκεζα ζε έλα καγλεηηθφ πεδίν πξνθαιεί ειεθηξηθφ ξεχκα. ηηο θεθαιέο θηλνχκελνπ καγλήηε, ην cantilever έξρεηαη ζε επαθή κε έλα κηθξνζθνπηθφ καγλήηε θαη ε θίλεζε πνπ δεκηνπξγείηαη ζε απηφλ αλάκεζα ζε δχν ζηαζεξά πελία δεκηνπξγεί ην ειεθηξηθφ ξεχκα (εηθ 2.22). Παιαηφηεξα κνληέια απηήο ηεο ιεηηνπξγίαο ήηαλ νη θεθαιέο θηλνχκελνπ ζίδεξνπ (moving-iron) πνπ αληί γηα καγλήηε Δηθόλα 2.22 - Κεθαιή θηλνύκελνπ καγλήηε. αλάκεζα ζηα πελία ρξεζηκνπνηνχηαλ έλα κηθξνζθνπηθφ ζίδεξν. Χζηφζν, νη moving iron θεθαιέο ήηαλ αξθεηά νγθψδε γηα λα κεηαδψζνπλ δηαθπκάλζεηο πςειήο ζπρλφηεηαο. Ηζρχεη φηη φζν κηθξφηεξε είλαη ε κάδα πνπ πξέπεη λα ηεζεί ζε θίλεζε ηφζν ιηγφηεξε δνπιεηά έρεη λα θάλεη ε βειφλα, (θαη ην cantilever) νπφηε ε θεθαιή κπνξεί λα έρεη αθξηβέζηεξε απφθξηζε. Οη ιεηηνπξγνπλ θεθαιέο θηλνχκελνπ πελίνπ αληίζηξνθα απφ απηέο ηνπ θηλνχκελνπ καγλήηε. Γειαδή ππάξρνπλ δπφ ζηαζεξνί καγλήηεο θαη ην cantilever πξνθαιεί θίλεζε ζε έλα πελίν (εηθ 2.23). Έηζη, ππάξρεη πνιχ κηθξφηεξε θίλεζε κάδαο ζε ζρέζε κε ηηο θεθαιέο θηλνχκελνπ καγλήηε. Γηα ην ιφγν απηφ νη θηλνχκελνπ πελίνπ κπνξνχλ λα αθνινπζήζνπλ ηηο θηλήζεηο πνπ πξνέξρνληαη Δηθόλα 2.23 - Κεθαιή θηλνύκελνπ πελίνπ. απφ ην cantilever, έρνληαο θαιχηεξε απφθξηζε. Λφγσ θαηαζθεπήο, νη θηλνχκελνπ πελίνπ δελ παξέρνπλ ηε δπλαηφηεηα ζην ρξήζηε λα αιιάμεη ηε κφλν ηε βειφλα ζε απηέο, ελψ ζηηο θηλνχκελνπ καγλήηε ππάξρεη ε δπλαηφηεηα ε βειφλα (καδί κε ην cantilever) λα αληηθαζίζηαηαη εχθνια. Μία ζεκαληηθή δηαθνξά αλάκεζα ζηνπο δχν ηχπσλ θεθαιψλ είλαη ε έμνδφο ηνπο. Οη θηλνχκελνπ καγλήηε παξέρνπλ κεγαιχηεξε έμνδν ζε volt πνπ θπκαίλεηαη απφ 2mV εσο 9mV, ελψ νη θηλνχκελνπ πελίνπ απφ 0.15mV εσο 0.25mV. Απηέο νη ηηκέο ησλ volt, βέβαηα θαη γηα ηνπο δχν ηχπνπο θεθαιψλ, είλαη πνιχ ρακειέο απφ κφλεο ηνπο γηα νδεγεζνπλ ζε έλα ηειηθφ εληζρπηή. Γη’απηφ ηνλ ιφγν ρξεζηκνπνηνχληαη εηδηθνί πξνεληζρπηέο γηα πηθάπ (phono preamp) 57 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 νη νπνίνη ζα αλαιπζνχλ ζε επφκελν ππνθεθάιαην. Δδψ πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη νξηζκέλνη audiophile αθαηξνχλ ην ζψκα ηεο θεθαιήο, αθήλνληαο ηελ “γπκλή” κε ην ζχζηεκα ηνπ καγλεηηθνχ πεδίνπ ηεο θεθαιήο λα θαίλεηαη κε γπκλφ κάηη. Απηφ ην θάλνπλ γηαηί ην ζψκα ηεο θεθαιήο κπνξεί λα γίλεη πεγή ζπληνληζκνχ ελψ επίζεο πξνζζέηεη θαη έλα κηθξφ πνζνζηφ effective mass ζην βξαρίνλα.[10] 2.5.3. – Κεθαιέο strain gauge. Οη πξψηεο strain gauge θεθαιέο θαηαζθεπάζηεθαλ ηελ δεθαεηία ηνπ 1960, ελψ θαηαζθεπάδνληαη αθφκα θαη ζήκεξα ζε κηθξφ βαζκφ θαη ρξεζηκνπνηνχληαη απφ ηνπο audiophile. Ζ ιεηηνπξγία ηεο δελ βαζίδεηαη ζηελ ειεθηξνκαγλεηηθή επαγσγή, αθνχ ε θεθαιή δξα ζαλ κηα κεηαβαιφκελε αληίζηαζε, ε νπνία αληίζηαζε κεηαβάιεηαη ζε ζρέζε κε ηηο θηλήζεηο ηεο βειφλαο. Πην αλαιπηηθά, ην cantilever είλαη ελζσκαηνκέλν αλάκεζα ζε δχν εκηαγσγνχο ππξηηίνπ, νη νπνίνη αιιάδνπλ ηελ ειεθηξηθή ηνπο αληίζηαζε ζε ζρέζε κε ηηο κεραληθέο πηέζεηο πνπ δέρνληαη. Ο πξνεληζρπηήο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα απηέο ηηο θεθαιέο, δελ είλαη ν ίδηνπ ηχπνπ φπσο ζηηο καγλεηηθέο θεθαιέο, θαζψο θαηαζθεπάδεηαη εηδηθφο πξνεληζρπηήο, ν νπνίνο ηξνθνδνηεί ηνπο δχν εκηαγσγνχο κε έλα ζηαζεξφ ξεχκα (ζπλήζσο 5mA). Έηζη, νη πηέζεηο πνπ δέρνληαη νη εκηαγσγνί απφ ην cantilever κεηαβάιινπλ απηφ ην ζηαζεξφ ξεχκα θαη απηή ε κεηαβνιή είλαη νπζηαζηηθά ηνπ αθνπζηηθφ ζήκα. Με απηφ ηνλ ηξφπν ε θίλεζε κάδαο ζηηο strain gauge θεθαιέο κεηψλεηαη θαηά 80%, κε απνηέιεζκα λα αθήλεη ηε βειφλα λα έρεη πην ζηελή επαθή κε ηα απιάθηα. Να ζεκεησζεί φηη νη strain-gauge θεθαιέο πσινχληαη καδί κε ηνλ εηδηθά θαηαζθεπαζκέλν πξνεληζρπηή ηνπο, ν νπνίνο δελ ρξεζηκνπνηεί ηε θακπχιε RIAA. Δπίζεο, ην φλνκα ηνπο πνιιέο θνξέο δηαθέξεη, αθνχ νλνκάδνληαη θαη semi-conductor ή capacitance ή FM cartridges. Σα βαζηθά πιενλεθηήκαηα απηήο ηεο θεθαιήο είλαη ηα εμήο : 1. Γελ επεξεάδεηαη ε ζχλδεζε ηεο ζην πξνεληζρπηή απφ πξνβιήκαηα ρσξεηηθφηεηαο πνπ πξνθαινχλ ηα θαιψδηα. 2. Σν γεγνλφο φηη είλαη κε-καγλεηηθή, ηελ θάλεη λα είλαη απξφζβιεηε απφ ζνξχβνπο ρακειψλ ζπρνηήησλ (hum), νη νπνίνη ζπλήζσο πξνθαινχληαη απφ εμσηεξηθά καγλεηηθά πεδία. 3. Δίλαη ηθαλέο λα αλαπαξάγνπλ ζπρλφηεηεο απφ 0Hz εσο 50kHz, γηα απηφ ην ιφγν ρξεζηκνπνηήζεθαλ θαη ζηνπο quadraphonic δίζθνπο. 4. Με ζσζηή ξχζκηζε, ην VTA κπνξεί λα κείλεη αλεπεξέαζην ζηηο θαηαθφξπθεο θηλήζεηο ηεο βειφλαο. 58 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 2.6. – Πξνεληζρπηέο γηα πηθάπ (phono preamp). Όπσο πξναλαθέξζεθε ε δνπιεία ελφο πξνεληζρπηή πηθάπ, είλαη λα εληζρχεη ηα ιίγα mV πνπ εμέξρνληαη απφ ηελ θεθαιή θαη λα θέξλεη ην ζήκα ζε επίπεδα (line level) φπνπ κπνξεί λα νδεγεζεί ζηνλ ηειηθφ εληζρπηή. Ζ ηππηθή ηηκή ζε volt ελφο line level ζήκαηνο είλαη ην 1Volt. Πξνεληζρπηέο γηα πηθάπ ζπλήζσο ζπλαληάκε ελζσκαηνκέλνπο κέζα ζε ηειηθνχο εληζρπηέο ή κίθηεο (είζνδνο phono) φπνπ είλαη θαηαζθεπαζκέλνη γηα λα ιεηηνπξγνχλ κε θεθαιή θηλνχκελνπ καγλήηε. Χζηφζν, ππάξρνπλ θαη πξνεληζρπηέο γηα πηθάπ ζαλ εμσηεξηθέο κνλάδεο νη νπνίεο ιεηηνπξγνχλ ή κε ηξαλδίζηνξ (FET) ή κε ιάκπεο. Πνιινί εμσηεξηθνί πξνεληζρπηέο έρνπλ κηα ζηάληαξ έμνδν, ρσξίο λα έρνπλ επηινγέο ελίζρπζεο gain απφ ην ρξήζηε, ελψ άιινη παξέρνπλ πνιιέο επηινγέο, φπσο αιιαγή ζην gain, επηινγή αληίζηαζεο εηζφδνπ θαη δηαθφπηε γηα επηινγή ρξεζηκνπνίεζεο θεθαιήο θηλνχκελνπ καγλήηε ή θηλνχκελνπ πελίνπ. Όινη νη πξνεληζρπηέο ιεηηνπξγνχλ κε ηε θακπχιε RIAA (εθηφο απφ απηνπο πνπ είλαη θαηαζθεπαζκέλνη γηα strain gauge θεθαιέο). 2.6.1. – Κακπχιε RIAA. Όπσο ηζηνξηθφ αλαθέξεηαη θνκκάηη, ζηα θαη ζην κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1950 ζπκθσλήζεθε απφ ηηο κεγάιεο εηαηξίεο παξαγσγήο δίζθσλ, λα ρξεζηκνπνηείηαη ε θακπχιε RIAA γηα ηε ράξαμε ησλ δίζθσλ. Όπσο θαίλεηαη θαη ζηελ εηθφλα (2.24) ε θακπχιε κε ηελ δηαθεθνκκέλε γξακκή είλαη απηή πνπ εθαξκφδεηαη ζηηο ζπρφηεηεο ηνπ αθνπζηηθνχ ζήκαηνο, γηα λα ραξαρηεί ν Δηθόλα 2.24 - Κακπύιε RIAA δίζθνο. Με απηφ ηνλ ηξφπν πεηπρέλεηαη αχμεζε ηνπ ρξφλνπ αλαπαξαγσγήο αλα πιεπξά, αθνχ κε ηελ εμαζζέληζε ησλ ρακειψλ ζπρλνηήησλ ηα απιάθηα κπνξνχλ λα “ηνπνζεηεζνχλ” ζε “θνληηλή” απφζηαζε. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί νη κπάζεο ζπρλφηεηεο ρξεηάδνληαη πεξηζζφηεξν ρψξν γηα λα ερνγξαθεζνχλ θαη έηζη δεκηνπξγνχλ πην θαξδηά απιάθηα (πεξηζζφηεξε αλάιπζε ζην θεθάιαην γηα ηελ ράξαμε ησλ δίζθσλ). ηελ εηθφλα (2.24) θαίλεηαη επίζεο θαη ε θακπχιε πνπ ρξεζηκνπνηνχλ νη πξνεληζρπηέο γηα πηθάπ, πνπ είλαη αθξηβψο ε αληίζεηε απφ απηή πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηελ ράξαμε, ψζηε λα θέξνπλ ηελ ζπρλνηηθή απφθξηζε θαη πάιη ζε flat επίπεδα. Ζ αχμεζε ησλ πςειψλ ζπρλνηήησλ θαηά ηελ ράξαμε θαη θαηά ζπλέπεηα ε εμαζζέληζε ηνπο θαηά ηελ αλαπαξαγσγή, ιεηηνπξγεί θαη σο ζχζηεκα απνζνξπβνπνίεζεο, αθνχ κε απηφ ην ηξφπν κεηψλεηαη ν επηθαληαθφο ζφξπβνο (surface noise). 59 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 Έλα ηερληθφ ραξαθηεξηζηηθφ πνπ θαζνξίδεη ηε πνηφηεηα ζηε ιεηηνπξγία ησλ πξνεληζρπηψλ, είλαη ην θαηα πφζν ε θακπχιε RIAA είλαη αθξηβήο. ε πνιινχο πξνεληζρπηέο δίλεηαη ε έλδεημε : 20Hz-20KHz, ±0,5dB. Οπζηαζηηθά, απηή ε έλδεημε καο δίλεη κφλν ηε πιεξνθνξία φηη ππάξρνπλ κηθξέο κεηαβνιέο ζηε ζπρλνηηθή απφθξηζε, ρσξίο λα καο δείρλεη ζε πνηέο ζπρλφηεηεο αθξηβψο ππάξρνπλ απηέο νη κεηαβνιέο. Απηά ηα ιάζε θαη θαη’επέθηαζε νη κεηαβνιέο ζηελ ζπρλνηηθή απφθξηζε, νθείινληαη ζηελ αλεθηηθφηεηα ησλ ππθλσηψλ ζην θχθισκα RIAA ησλ πξνεληζρπηψλ. Οπφηε θαιφ ζα ήηαλ καδί κε ην πξνεληζρπηή λα δίλεηαη θαη έλα δηάγξακκα ηεο ζπρλνηηθήο απφθξηζεο ηνπ. πλήζσο, ππάξρεη κηα θακπχιε πξνο ηα θάησ ζηηο πνιχ ρακειέο ζπρλφηεηεο (θάησ απφ 40Hz) ψζηε λα απνθεχγεηαη ε αλαπαξαγσγή απηψλ, απφ ζηξεβισκέλνπο δίζθνπο ή απφ δηάθνξνπο ζπληνληζκνχο πνπ ζπλαληάκε γεληθφηεξα ζηα πηθάπ. Πνιινί hi-end πξνεληζρπηέο ηα ηειεπηαία ρξφληα πξνζθέξνπλ επηινγή ηεο θακπχιεο αλαπαξαγσγήο, αθνχ πνιινί δίζθνη αθφκα θαη ζηε δεθαεηία ηνπ 1970 ρξεζηκνπνηνχζαλ δηαθνξεηηθέο απφ ηελ RIAA θακπχιεο, γηα ηε ράξαμε ηνπο. Οη θακπχιεο απηέο, πνπ ζπλήζσο δίλεηαη ην δηάγξακκα ηεο ζπρλνηηθήο ηνπο απφθξηζεο ζηα εγρεηξίδηα ησλ πξνεληζρπηψλ απηψλ, είλαη νη : Decca , Columbia, FFRR, EMI, CCIR θαη TELDEC. 2.6.2. – Κέξδνο (gain). Σν θέξδνο (gain) ελφο πξνεληζρπηή πηθάπ δίλεηαη ζε dB ή ζηελ αλαινγία κεηαμχ ησλ volt εηζφδνπ θαη εμφδνπ. Οη πξνεληζρπηέο γηα πηθάπ έρνπλ πνιχ κεγαιχηεξν θέξδνο απφ απηνχο ησλ line level εληζρπηψλ. Σππηθέο ηηκέο είλαη απν 35dB σο 75dB, ελψ ζηνπο line level ην θέξδνο θπκαίλεηαη απφ 10dB σο 20dB. Σν πνζνζηφ ηνπ θέξδνπο πνπ απαηηείηαη ζηνπο πξνεληζρπηέο γηα πηθάπ, εμαξηάηαη απφ ην ηχπν ηεο θεθαιήο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη. Όπσο πξναλαθέξζεθε, νη θεθαιέο θηλνχκελνπ καγλήηε έρνπλ έμνδν απφ 2mV εσο 9mV θαη ε ελίζρπζε πνπ ρξεηάδνληαη είλαη πεξίπνπ 35 κε 40dB, ελψ νη θεθαιέο θηλνχκελνπ πελίνπ (0.15mV – 0.25mV) ρξεηάδνληαη πνιχ κεγαιχηεξε ελίζρπζε, ηεο ηάμεο ησλ 60 κε 70dB. Χζηφζν, νη θεθαιέο θηλνχκελνπ πελίνπ εμαξηψληαη πνιχ απφ ηε θαηαζθεπή ηνπο θαη πνιιέο ζεσξνχληαη “high output” κε απνηέιεζκα ε εμνδφο ηνπο θηάλεη ηα επίπεδα ησλ θεθαιψλ θηλνχκελνπ καγλήηε. πγθεθξηκέλα, ε έμνδνο ηνπο εμαξηάηαη απφ ην λνχκεξν ησλ ζηξνθψλ πνπ έρεη ην πελίν, δειαδή φζν πεξηζζφηεξεο ζηξνθέο ην πελίν ηφζν κεγαιχηεξε ε έμνδνο ζε volt. πλήζσο βέβαηα νη θαηαζθεπαζηέο ρξεζηκνπνηφπλ πελία κε ιίγεο ζηξνθέο, ψζηε λα πεηπρέλεηαη κηθξφηεξε θίλεζε κάδαο. Αλ ην θέξδνο ηνπ πξνεληζρπηή δελ είλαη επαξθέο, ρξεηάδεηαη, ν ρξήζηεο λα “δπλακψζεη” ην πξνεληζρπηή γηα λα έξζεη ζε αθνπζηά επίπεδα. Απηφ φκσο δελ ζπληζηάηαη, γηαηί παξάιιεια δπλακψλεη θαη ην επίπεδν ηνπ ζνξχβνπ ηνπ θπθιψκαηνο. Δπίζεο, αλ κηα πςειήο εμφδνπ θεθαιή ζπλδεζεί ζε έλα πξνεληζρπηή, κε θχθισκα εηζφδνπ γηα θεθαιή θηλνχκελνπ πελίνπ, ην αθνπζηηθφ απνηέιεζκα ζα είλαη παξακνξθσκέλν. Να ζεκεησζεί φηη 60 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 πνιινί πξνεληζρπηέο, έρνπλ δηαθφπηε ξχζκηζεο ηνπ θπθιψκαηνο εηζφδνπ, γηα ζχλδεζε θεθαιήο θηλνχκελνπ καγλήηε ή θηλνχκελνπ πελίνπ. Αλ ζε πεξίπησζε πνπ ν ρξήζηεο ζέιεη λα αλαβαζκίζεη ην ζπζηεκά ηνπ, ηνπνζεηψληαο ζην πηθάπ θεθαιή θηλνχκελνπ πελίνπ, δελ ρξεηάδεηαη λα ςάμεη θαη θαηλνχξγην πξνεληζρπηή αθνχ ππάξρνπλ εηδηθέο δηαηάμεηο πξνπξνεληζρπηψλ, πνπ θέξλνπλ ην ζήκα ζηα επίπεδα κηαο θηλνχκελνπ καγλήηε θεθαιήο. Σν θέξδνο ηνπ πξνεληζρπηή πνπ ρξεηάδεηαη γηα νπνηαδήπνηε θεθαιή κπνξεί λα ππνινγηζζεί απφ ην ηχπν : NdB= 20 log V1/V2, φπνπ ην V1 είλαη 1Volt (δειαδή ε επηζεκεηή έμνδνο ζε volt απφ ην πξνεληζρπηή) θαη ην V2 είλαη ε έμνδνο ζε volt ηεο θεθαιήο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη. Δδψ λα ζεκεησζεί φηη νη πηεδνειεθηξηθέο θεθαιέο (θεξακηθέο ή κε θξχζηαιιν) έρνπλ κεγάιε έμνδν ηεο ηάμεο ησλ 100-200mV θη έηζη, γηα ηελ ερηζρπζή ηνπο ρξεζηκνπνηνχληαη άιινπ ηχπνπ πξνεληζρπηέο.[11] 2.6.3. – Σν θνξηίν ηεο θεθαιήο (cartridge loading). Σν θνξηίν ηεο θεθαιήο είλαη ε αληίζηαζε θαη ε ρσξεηηθφηεηα πνπ “βιέπεη” ε θεθαιή φηαλ ζπλδέεηαη ζηελ είζνδν ηνπ πξνεληζρπηή. Με άιια ιφγηα ε αληίζηαζε εμφδνπ θαη ε ρσξεηηθφηεηα ηεο θεθαιήο πξέπεη λα ηαηξίαδεη κε ηηο αληίζηνηρεο ηηκέο ηεο εηζφδνπ ηνπ πξνεληζρπηή. Γηαθνξεηηθά πξνθαινχληαη ζεκαληηθά ιάζε ζηελ ζπρλνηηθή απφθξηζε, θπξίσο ζηηο κεζαηνςηιέο πεξηνρέο, ηεο ηάμεο ησλ ± 5dB. Σππηθέο ηηκέο γηα ηηο θεθαιέο θηλνχκελνπ καγλήηε είλαη ηα 47KΧm παξάιιεια κε 200-400pF ρσξεηηθφηεηα, ελψ νη θηλνχκελνπ πελίνπ έρνπλ ρακειφηεξε αληίζηαζε. Όπσο πξναλαζέξζεθε κεξηθνί πξνεληζρπηέο παξέρνπλ ηελ επηινγή ηεο αληίζηαζεο εηζφδνπ θαη ηεο ρσξεηηθφηεηαο, γηα ηε ζπκβαζηκφηεηα κε ηελ αλάινγε θεθαιή. Να ζεκεησζεί φηη ζηελ ζπλνιηθή ρσξεηηθφηεηα πξέπεη λα πξνζηεζεί θαη ε απηή ηνπ θαισδίνπ πνπ πεξλάεη κέζα απφ ην βξαρίνλα. 2.7. – Laser Turntable. ηε ηερλνινγία ησλ πηθάπ ζπγθαηαιέγνληαη θαη ηα laser turntable, ηα νπνία είλαη κεραλέο αλαπαξαγσγήο δίζθσλ πνπ “δηαβάδνπλ” έλα δίζθν κε ηε βνήζεηα αθηίλαο laser θαη φρη κε βειφλα. Πνιινί ηα πξνηηκνχλ, θπξίσο γηα ηε ςεθηνπνίεζε ησλ δίζθσλ. Σε πξψηε θνξά πνπ παξνπζηάζηεθε έλα laser turntable ήηαλ Δηθόλα 2.25 - ELP Laser turntable ηνλ Ματν ηνπ 1977 ζην ζπλέδξην ηνπ Audio Engineering Society (AES), ελψ ην πξψην κνληέιν πνπ θαηαζθεπάζηεθε ήηαλ ην Finial LT-1 ην 1986 πνπ ήηαλ σζηφζν πεξηνξηζκέλεο 61 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 θπθινθνξίαο, αθνπ δελ θαηαζθεπάζηεθαλ πνιιά θνκκάηηα. Σειηθά, ην δηάζεκν κνληέιν πνπ επηθξάηεζε θαη ρξεζηκνπνηείηαη θαηά θφξνλ ζήκεξα ζε ξαδηνθσληθνχο ζηαζκνχο, ζηνπληην ή εξγαζηήξηα ςεθηνπνίεζεο θαη αξρεηνζέηεζεο, είλαη ην ELP laser turntable (εηθ. 2.25) ην νπνίν θαηαζθεπάζηεθε γηα πξψηε θνξά ην 1989.[12] Σα θχξηα ραξαθηεξηζηηθά - πιενλεθηήκαηα ελφο laser turntable είλαη: 1 . Γελ ππάξρεη ηίπνηα πνπ λα έξρεηαη ζε επαθή κε ην δίζθν, άξα δελ ππάξρεη θζνξά. Σαπηφρξνλα δελ ππάξρεη θαλέλαο ρξσκαηηζκφο ζην ερεηηθφ απνηέιεζκα, αθνχ δελ ππάξρνπλ νη ζπληνληζκνί ηνπ βξαρίνλα θαη ηνπ cantilever, ην lateral tracking error, ν ζνξπβνο ρακειψλ ζπρλνηήησλ (rumble) θαη γεληθφηεξα νπνηνζδήπνηε εμσηεξηθφο παξάγνληαο πνπ κπνξεί λα επεξεάζεη ηελ βειφλα ελφο πηθάπ. 2 . Σν κέγεζνο ηεο αθηίλαο laser είλαη ην 1/4 ηνπ κεγέζνπο κηαο ειιεηπηηθήο βειφλαο. Απηφ ζεκαίλεη φηη κπνξεί λα δηαβάζεη κε εμαηξεηηθή ιεπηνκέξεηα φιεο ηηο δηαθπκάλζεηο ηνπ απιαθίνπ. 3 . Ζ αθηίλα laser αθνινπζεί ην δίζθν γξακκηθά, νπσο θαη νη tangential βξαρίνλεο. Απηφ ζεκαίλεη φηη έρεη ηελ ίδηα γσλία κε ηα απιάθηα, φπσο απηά ραξάρηεθαλ απφ ηελ βειφλα θαηα ηε δηαδηθαζία ηεο ράξαμεο. 4 . Ο ήρνο πνπ παξάγεηαη είλαη πιήξσο αλαινγηθφο. Απαηηείηαη θαη ζε απηή ηε πεξίπησζε πξνεληζρπηήο κε θακπχιε RIAA, αθνχ ε έμνδνο κπνξεί λα ζπγθξηζεί κε κηα θεθαιή θηλνχκελνπ καγλήηε (πεξίπνπ 4.3mV). 5 . Παξέρεη ηε δπλαηφηεηα ζηνλ ρξήζηε λα παίμεη έλα δίζθν, επηιέγνληαο θνκκάηη κε έλα ηειερεηξηζηήξην, φπσο αθξηβψο γίλεηαη θαη ζηα CD player. Πξηλ μεθηλήζεη ε αλαπαξαγσγή, ην laser ζθαλάξεη ην δίζθν, βξίζθεη ηα “θελά” ζεκεία θαη έηζη ην ρσξίδεη ζε tracks. 6 . Μπνξεί λα παίμεη ζηξεβισκέλνπο δίζθνπο κέρξη θαη 5mm απφθιηζε, ελψ ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο κπνξεί λα δηαβάζεη αθφκα θαη ζπαζκέλνπο δίζθνπο, νη νπνίνη είλαη μαλαελσκέλνη ρσξίο φκσο ηαηλία ή θφιια.[13] Παξ’φια απηά ηα laser turntables έρνπλ θαη θάπνηα ζεκαληηθά κεηνλεθηήκαηα. Σν θπξηφηεξν είλαη φηη ιφγσ ηεο κεγάιεο αθξίβεηαο πνπ ππάξρεη απφ ηελ αθηίλα laser ζηα απιάθηα, νη ηπρφλ γξαηδνπληέο, ή ζθφλεο πνπ ππάξρνπλ ζην δίζθν δηαβάδνληαη σο δηαθπκάλζεηο ηνπ απιαθίνπ θη έηζη απμάλεηαη ν ζφξπβνο ησλ clicks θαη pops ζην ερεηηθφ ζήκα. Γηα ηελ απνθπγή απηψλ, ζηα θαηλνχξγηα κνληέια ρξεζηκνπνχληαη εζσηεξηθέο κνλάδεο de-clicker θαη de-noiser, αιιά απηά κε ηελ ζεηξά ηνπο πξνθαινχλ αιινηψζεηο ηνπ αλαινγηθνχ ήρνπ ηνπ δίζθνπ. Δπίζεο, έλα άιιν κεηνλέθηεκα είλαη φηη ηα laser turntable κπνξνχλ λα δηαβάζνπλ κφλν καχξνπο δίζθνπο βηλπιίνπ. Οηηδήπνηε άιιν, π.ρ. ρξσκαηηζηά βηλχιηα ή κε εηθφλεο δελ κπνξνχλ λα αληρζεθζνχλ απφ ηελ αθηίλα laser. Δπηπιένλ, ιφγσ ησλ πςειψλ πξνδηαγξαθψλ πνπ έρνπλ ηα ειεθηξνληθά ηνπο ζηνηρεία, δελ είλαη θαζφινπ αλζεθηηθά ζηε 62 Κεθάιαην 2ν – Ζ ηερλνινγία ησλ πηθάπ 2013 κεηαθνξά ηνπο θαη ρξεηάδνληαη κεγάιε πξνζνρή. Σν θφζηνο ηνπο είλαη αξθεηά πςειφ θη έηζη δελ ζεσξνχληαη κεραλήκαηα πνπ πξνζθέξνληαη γηα ηνλ απιφ θαηαλαισηή. [1] Robert Harley, The complete guide to high-end audio (4th edition). Ζ.Π.Α. : Acapella Publishing (2010), ζει: 243-248. [2] Enjoy the Music, “Turntable History”, “http://www.enjoythemusic.com/tablehistory.htm” , ηειεπηάηα επίζθεςε : 15/11/2011. [3] Wikipedia, “Belt-drive Turntable”, “http://en.wikipedia.org/wiki/Belt-drive_turntable”, ηειεπηαία επίζθεςε : 20/11/2011. [4] Wikipedia, “Direct-drive Turntable”, “http://en.wikipedia.org/wiki/Direct-drive_turntable”, ηειεπηάηα επίζθεςε : 20/11/2011. [5] Robert Harley, The complete guide to high-end audio (4th edition). Ζ.Π.Α. : Acapella Publishing (2010), ζει: 250-253. [6] The Analogdept, “Tonearm alignment for pivoted tonearms”, “http://www.theanalogdept.com/tonearm_alignment.htm”, ηειεπηαία επίζθεςε : 25/12/2011. [8] Ortofon, “Everything you need to know about cartridges : Stylus types”, http://www.ortofon.com/index.php?option=com_content&view=article&id=97&Itemid=78, ηειεπηαία επίζθεςε : 6/1/2012. [9] Wikipedia, “Gramophone record – Stereophonic sound”, “http://en.wikipedia.org/wiki/Gramophone_record#Stereophonic_sound”, ηειεπηαία επίζθεςε : 13/1/2012. [10] Enjoy the Music, “Cartridge History”, “http://www.enjoythemusic.com/cartridgehistory.htm” , ηειεπηάηα επίζθεςε : 13/1/2012. [11] Robert Harley, The complete guide to high-end audio (4th edition). Ζ.Π.Α. : Acapella Publishing (2010), ζει: 67-72. [12] Wikipedia, “Laser Turntable”, “http://en.wikipedia.org/wiki/Laser_turntable”, ηειεπηαία επίζθεςε : 13/1/2012. [13] ELP Laser Turntable, “About the LT – Major features”, “http://www.audioturntable.com/about/index.html”, ηειεπηαία επίζθεςε : 13/1/2012. 63 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 Κεθάιαην 3ν Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ – Mastering. ’ απηφ ην θεθάιαην ζα αλαιπζεί ν ηξφπνο πνπ θαηαζθεπάδνληαη νη δίζθνη βηλπιίνπ, απφ ηελ ράξαμε κέρξη ηελ καδηθή παξαγσγή. Δπίζεο, ζα παξνπζηαζηνχλ νη ηερληθέο mastering πνπ πξέπεη λα εθαξκνζηνχλ ζην ερεηηθφ ζήκα, γηα λα είλαη εθηθηή θαη απνηειεζκαηηθή ε ράξαμε ηνπ ζε δίζθν. Σν mastering θαη ε πξνεηνηκαζία ηνπ ερεηηθνχ πιηθνχ γηα ηε ράξαμε-εγγξαθή ηνπ ζε έλα δίζθν, είλαη ζπγγεληθέο εξγαζίεο, πνπ ζπλήζσο γίλνληαη απφ ηνλ ίδην κεραληθφ ήρνπ. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί ε γεσκεηξία ησλ απιαθηψλ εμαξηάηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ην ηειηθφ ερεηηθφ ζήκα πνπ πξφθεηηαη λα ραξαρηεί ζε δίζθν βηλπιίνπ (ή άιινπ πιηθνχ). 3.1. – Μαδηθή παξαγσγή δίζθσλ βηλπιίνπ. Γηα λα παξαρζεί έλαο δίζθνο βηλπιίνπ ψζηε λα δηαλεκεζεί ζην εκπφξην, ρξεηάδεηαη λα γίλεη κηα ζεηξά απφ δηεξγαζίεο πνπ απαηηνχλ πξνζνρή ζε φια ηα ζηάδηα παξαγσγήο. Απφ ηνλ ηερληθφ ηνπ ζηνχληην, φπνπ θάλεη ηε ράξαμε, κέρξη ηνπο αλζξψπνπο ηνπ εξγνζηαζίνπ φπνπ γίλεηαη ε καδηθή παξαγσγή. 3.1.1. – Master Lacquer. Αξρηθά, ην ηειηθφ κνπζηθφ πιηθφ θηάλεη ζηνλ κεραληθφ ηνπ ήρνπ (ζε καγλεηνηαηλία ή ζε ςεθηαθή κνξθή π.ρ. wav αξρείν ή DAT) ν νπνίνο θάλεη ηε ράξαμε ησλ ερεηηθψλ θπκάησλ ζε έλα δίζθν πνπ νλνκάδεηαη master lacquer*. ηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο, απηφο ν δίζθνο είλαη απφ αινπκίλην (ή άιιν κέηαιιν), ν νπνίνο επηθαιχπηεηαη κε κία ιεπηή ζηξψζε απφ ελφο είδνο βεξληθίνπ (lacquer), ην νπνίν πεξηέρεη ην ζπζηαηηθφ ληηξηθήο θπηηαξίλεο. Πάλσ ζε Δηθόλα 3.19 - Έλαο master lacquer απηφ ην βεξλίθη ραξάδνληαη ηα απιάθηα (πεξηζζφηεξεο δίζθνο πξίλ από ηε ράξαμε ιεπηνκέξεηεο γηα ηελ ράξαμε, ζα αλαιπζνχλ ζε επφκελν ππνθεθάιαην). ηελ φςε, ην master lacquer είλαη ζαλ έλαο καχξνο θαζξέθηεο, ιείνο θαη ιακπεξφο (εηθ 3.1). Γελ πξέπεη λα ππάξρεη νπνηαδήπνηε αλσκαιία, αηέιεηα ή ζεκάδη πάλσ ζην βεξλίθη γηαηί ν δίζθνο * Δεν υπάρχει ςυγκεκριμζνθ ελλθνικι μετάφραςθ για τον όρο αυτό. Επίςθσ να ςθμειωκεί ότι ςτθν αγγλικι βιβλιογραφία, οι δίςκοι αυτοί ενδζχεται να αναφζρονται ωσ: “acetate”, “soft-cuts”, “wax blanks” ι απλά “lacquers”. Ωςτόςο, θ πιο ςωςτά τεχνικι απόδοςθ είναι το “master lacquer” λόγω του βερνικιοφ που γίνεται θ επικάλυψι τουσ. 64 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 αρξεζηεχεηαη. Ζ δηάκεηξνο ηνπ είλαη κεγαιχηεξε απφ ηνπ δίζθνπο βηλπιίνπ, πνπ θηάλεη ηηο 10 θαη ηηο 14 ίληζεο γηα ηελ παξαγσγή 7ηληζσλ θαη 12ηληζσλ δίζθσλ αληίζηνηρα. Αθνχ γίλεη ε ράξαμε ηνπ master lacquer, ζπλήζσο γίλεηαη έλαο έιεγρνο απφ ην κεραληθφ ήρνπ αιιά θαη απφ ηνλ θαιιηηέρλε ή δεκηνπξγφ-παξαγσγφ ηνπ κνπζηθνχ πιηθνχ, αθνχγνληαο ην δίζθν. Αλ ζπκθσλεζεί φηη ην ερεηηθφ απνηέιεζκα είλαη απνηππσκέλν ζσζηά ζην master lacquer, ν κεραληθφο ζεκεηψλεη ραξάδνληαο κε έλα θνθηεξφ αληηθείκελν, έλα λνχκεξν ή θσδηθφ πάλσ ζην δίζθν, θνληά ζηε θεληξηθή ηξχπα ηνπ, ην νπνίν είλαη κνλαδηθφ γηα ηε ζπγθεθξηκέλε ράξαμε. Σφηε ν δίζθνο είλαη έηνηκνο λα νδεγεζεί ζην εξγνζηάζην καδηθήο παξαγσγήο δίζθσλ (pressing plants). Δδψ λα ζεκεησζεί φηη ην lacquer είλαη καιαθφ πιηθφ θαη κπνξεί λα αιιάμεη ε ζπζηαζή ηνπ κε πςειέο ζεξκνθξαζίεο, κε απνηέιεζκα λα δεκηνπξγνχληαη απψιεηεο ζε απηφ, θπξίσο ζηηο πςειέο ζπρλφηεηεο. Ζ ιχζε ζε απηφ ην πξφβιεκα, είλαη κε ην πνπ νινθιεξσζεί ε ράξαμε, λα ηνπνζεηεζεί ζε ςπγείν, ψζηε λα θξαηήζεη ηε ζηαζεξφηεηα ηνπ θαη έπεηηα λα ζηαιεί γηα επηκεηάιισζε.1 3.1.2. – 1ν Μεηαιιηθφ αληίγξαθν (metal matrix). Ζ δνπιεηά ηνπ εξγνζηαζίνπ είλαη λα παξάγεη ζε κεγάιεο πνζφηεηεο ην ηειηθφ πξντφλ (δει. ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ) πνπ ζα δηαλεκεζεί ζην εκπφξην. Γηα λα επηηεπρζεί απηφ πξέπεη λα δεκηνπξγεζεί έλα πηζηφ αξλεηηθφ αληίγξαθν ηνπ master lacquer (stamper), ψζηε απηφ λα νδεγεζεί ζηελ πξέζα, ζηελ νπνία ζπκπηέδεηαη ην αξλεηηθφ αληίγξαθν κε ην βηλχιην (PVC) θαη δεκηνπξγείηαη έηζη ην ηειηθφ απνηέιεζκα, πνπ είλαη ν δίζθνο βηλπιίνπ. Αξρηθά, έλα αξλεηηθφ κεηαιιηθφ αληίγξαθν πξέπεη λα δεκηνπξγεζεί επηθαιχπηνληαο ην master lacquer απφ κηα ζηξψζε κέηαιινπ. Βέβαηα, γηα λα επηηεπρζεί επηθάιπςε κεηάιινπ ζε κε κεηαιιηθφ πιηθφ (lacquer) ρξεζηκνπνηήζεθαλ πνιιέο ηερληθέο θαη ρεκηθέο θαηαζθεπήο επεμεξγαζίεο ησλ ζηελ κεηαιιηθψλ ηζηνξία αληίγξαθσλ. ηεο Ζ παιαηφηεξε ηερληθή, φηαλ αθφκα νη master δίζθνη ραξαδφηαλ ζε θεξί, ήηαλ λα επηθαιχπηνπλε ην master δίζθν πξψηα κε κηα ιεπηή ζηξψζε απφ Δηθόλα 3.20 - Ο δηαρσξηζκόο ηνπ γξαθίηε πνπ πεξηείρε ειεθηξηζκφ θαη έπεηηα γηλφηαλ κεηαιιηθνύ αληίγξαθνπ από ην master ε επηκεηάιισζε. ηηο κέξεο καο, ε επηκεηάιισζε lacquer. γίλεηαη κε αζήκη ή κε ρξπζφ, αιιά ε πην δηαδεδνκέλε ηερληθή, είλαη απηή ηνπ ςεθαζκνχ κε ζπξέη πάλσ ζην master lacquer κε ληηξηθφ αζήκη. Πξηλ φκσο γίλεη ν ςεθαζκφο κε ην αζήκη, ην master lacquer πξέπεη λα πεξαζηεί κε κηα ζηξψζε ρισξηνχρνπ θαζζίηεξνπ ψζηε λα επαηζζεηνπνηεζεί ε επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ γηα λα “θάηζεη” ην αζήκη κεηά. Με απηφ ην ηξφπν 65 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 πεηπραίλεηαη ε επηθάιπςε κεηάιινπ ζε κε κεηαιιηθφ πιηθφ. Μφιηο νινθιεξσζεί ν ςεθαζκφο, ην master lacquer έρεη κεηαηξαπεί ζε έλα αζηξαθηεξφ αζεκέλην δίζθν,* ν νπνίνο μεπιέλεηαη κε λεξφ γηα λα θχγνπλ νπνηαδήπνηε απνκεηλάξηα απφ ην αζήκη πνπ δελ έρνπλ “θνιιήζεη” πάλσ ζην δίζθν. Οπζηαζηηθά, έρεη δεκηνπξγεζεί κηα εμαηξεηηθά ιεπηή επηθάλεηα απφ αζήκη πάλσ ζηηο δηαθπκάλζεηο ησλ απιαθηψλ ηνπ δίζθνπ. θνπφο φκσο απηήο ηεο επηκεηάιισζεο είλαη λα μερσξηζηεί απηή ε κεηαιιηθή ζηξψζε απφ αζήκη ζε έλα αξλεηηθφ αζεκέλην αληίγξαθν (εηθ.3.2). Όπσο γίλεηαη θαηαλνεηφ, ε κπξνζηά πιεπξά, φπσο θαίλεηαη ν αζεκέληνο δίζθνο, ζηελ νπζία ζα είλαη ε πίζσ πιεπξά ηνπ αζεκέληνπ αληίγξαθνπ κφιηο απηφ ρσξηζηεί απφ ην master δίζθν. Γηα λα δεκηνπξγεζεί ε πίζσ πιεπξά ηνπ αληίγξαθνπ κηα ζηξψζε ιεπηφθνθθνπ ληθειίνπ (ή κεξηθέο θνξέο ραιθνχ) πξνζηίζεηαη ζηελ αζεκέληα επηθάλεηα. Σν πιηθφ είλαη ιεπηφθνθθν ψζηε λα κελ επεξεάζεη ηα κηθξνζθνπηθά απιάθηα θαη λα παξακείλνπλ ζηαζεξά ζηε ζέζε ηνπο. Έπεηηα, κηα ζηξψζε ρνληξφθνθθνπ ληθειίνπ κπνξεί λα πεξαζηεί απφ πάλσ, πνπ ζηελ νπζία ζα είλαη ην πίζσ κέξνο ηνπ κεηαιιηθνχ αληίγξαθνπ θαη δίλεη ζην κεηαιιηθφ αληίγξαθν ηε ζηαζεξφηεηα πνπ ρξεηάδεηαη ψζηε λα μερσξηζηεί απφ ην master lacquer. Ζ πην ζπλεζηζκέλε κέζνδνο γηα λα επηθαιπθζεί ν δίζθνο κε ληθέιην, είλαη απηή ηνπ electroplating**. ε απηφ ην ζηάδην ν δίζθνο θαίλεηαη απιά ζαλ έλα θνκκάηη απφ κέηαιιν ρσξίο απιάθηα, αιιά ρξεζηκνπνηψληαο έλα θνθηεξφ αληηθείκελν ην κεηαιιηθφ θνκκάηη μεθνιιάεη θαη ρσξίδεηαη απφ ηνλ αξρηθφ master δίζθν απ’ φπνπ απφ θάησ βξίζθνληαη ηα αξλεηηθά αζεκέληα απιάθηα. Καηά ην δηαρσξηζκφ-μεθφιιεκα ησλ δχν δίζθσλ ην master lacquer ζπλήζσο θαηαζηξέθεηαη θαη είλαη άρξεζην γηα ηελ ζπλέρεηα. Γηα λα γίλεη πεξηζζφηεξν θαηαλνεηφ, ην κεηαιιηθφ αληίγξαθν είλαη ν θαζξέθηεο ηνπ master lacquer θαη ηα Δηθόλα 3.21 - Γξαθηθή απεηθόληζε ηεο “αξλεηηθά” απιάθηα, ζηελ νπζία δελ είλαη απιάθηα δηαδηθαζίαο 3 βεκάησλ γηα ηε παξαγσγή ελόο δίζθνπ βηλπιίνπ. * Προσ αποφυγι παρεξθγιςεων, αυτόσ ο αςθμζνιοσ δίςκοσ δεν ζχει καμία ςχζςθ με τουσ αςθμζνιουσ ι χρυςοφσ ι πλατινζνιουσ δίςκουσ, που δίνονται ςε βραβεία για πωλιςεισ και εμπορικζσ επιτυχίεσ. ** Ελλθνικι μετάφραςθ : Γαλβανιςμόσ ι επιμετάλλωςθ με θλεκτροχφτευςθ. Είναι θ διαδικαςία επικάλυψθσ ενόσ υλικοφ όπου τα μεταλλικά ιόντα μζςα ςε ζνα υγρό διάλυμα κινοφνται ςε ζνα θλεκτρικό πεδίο για να επικαλφψουν ζνα αγϊγιμο υλικό. Στθ περίπτωςθ αυτι το αγϊγιμο υλικό είναι το αςιμι. 66 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 αιιά θνξπθνγξακκέο. Σν κεηαιιηθφ απηφ αληίγξαθν νλνκάδεηαη metal master ή matrix ή αιιηψο father.2 3.1.3. – Ζ Μήηξα (metal mother). ηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο ην metal matrix ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ δεκηνπξγία λέσλ κεηαιιηθψλ αληηγξάθσλ (κε θαλνληθά απιάθηα απηή ηε θνξά). Σν λέν απηφ αληίγξαθν νλνκάδεηαη metal mother* (γη’ απηφ θαη ην πξψην αληίγξαθν νξηζκέλεο θνξέο νλνκάδεηαη father). Γηα ηελ ηειηθή παξαγσγή, δεκηνπξγείηαη έλα πέκπην κεηαιιηθφ αληίγξαθν, πξνεξρφκελν απφ ην metal mother, ην νπνίν είλαη ην stamper, o δίζθνο δειαδή πνπ νδεγείηαη ζηε πξέζα γηα λα παξαρζεί ν δίζθνο βηλπιίνπ. Σν πξψην αληίγξαθν (metal matrix) κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί θαη απηφ σο stamper (δειαδή ν δίζθνο πνπ ζα πξεζαξηζηεί κε ην βηλχιην), αιιά απηφ γίλεηαη ζπλήζσο γηα κηθξέο πνζφηεηεο παξαγσγήο. Όηαλ ην metal matrix είλαη ην stamper γηα κηα παξαγσγή, ηφηε ιέκε φηη έγηλε δηαδηθαζία δχν βεκάησλ γηα ηελ παξαγσγή ηνπ ηειηθνχ πξντφληνο, ελψ ζε πεξίπησζε φπνπ νη δίζθνη βηλπιίνπ έρνπλ δεκηνπξγεζεί απφ ηα stamper ηνπ metal mother, ηφηε ε δηαδηθαζία είλαη ηξηψλ βεκάησλ (εηθ.3.3). Να ζεκεησζεί φηη έλα metal matrix κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη 10 metal mother θαη έλα metal mother κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη 10 stampers, ελψ έλα stamper παξάγεη πεξίπνπ 1000 δίζθνπο βηλπιίνπ. ε πεξίπησζε πνπ αθνινπζεζεί ε δηαδηθαζία 2 βεκάησλ, ζρεδφλ πάληα θαηαζθεπάδεηαη θαη ην metal mother γηα αζθάιεηα ή πηζαλή κειινληηθή ρξήζε. Δπίζεο, ην metal mother είλαη ρξήζηκν, γηαηί κπνξεί λα ζηαιεί ζε άιιν εξγνζηάζην παξαγσγήο δίζθσλ (ην νπνίν πηζαλψο λα ζπλεξγάδεηαη κε δηαθνξεηηθή δηζθνγξαθηθή εηαηξία) θαη λα θαηαζθεπάζεη φζνπο δίζθνπο απαηηεί ε εηαηξία. Γηα παξάδεηγκα, πνιιέο θνξέο έρεη παξαηεξεζεί φηη έλα άικπνπκ ερνγξαθεκέλν ζηελ Ακεξηθή λα έρεη κεγαιχηεξε επηηπρία ζηελ Δπξψπε (ή ην αληίζεην) θαη λα απαηηεί κεγαιχηεξεο πνζφηεηεο παξαγσγήο δίζθσλ. Γηα λα δεκηνπξγεζεί ην metal mother ρξεζηκνπνηείηαη ζρεδφλ ε ίδηα κέζνδνο επηκεηάιισζεο, φπσο θαη ζην master lacquer. Ζ δηαθνξά είλαη φηη αξρηθά πξέπεη λα αθαηξεζεί ε ιεπηή επηθάλεηα απφ ην αζήκη πνπ ππάξρεη ζην metal matrix ψζηε λα κείλεη κφλν ε απφ θάησ ζηξψζε κε ηα “απιάθηα” πνπ έρεη κεγαιχηεξν πάρνο. Ζ επηθάλεηα απφ αζήκη Δηθόλα 3.22 - Γηαρσξηζκόο ηνπ metal matrix θαη ηνπ πξέπεη νπσζδήπνηε λα αθαηξεζεί δηφηη metal mother * Στθν Ελλθνικι γλϊςςα αυτό το αντίγραφο ονομάηεται μιτρα. 67 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 πξνθαιείηαη νμείδσζε ηνπ πιηθνχ πνπ έξρεηαη ζε επαθή κε ηνλ αέξα. Δπηπιένλ, ην αζήκη πξνζζέηεη ζηνλ ηειηθφ δίζθν βηλπιίνπ επηθαλεηαθφ ζφξπβν. Αθνχ αθαηξεζεί ην αζήκη, απηή ε επηθάλεηα ηνπ ζθιεξνχ κέηαιινπ πξέπεη λα “επελδπζεί” κε θάπνην άιιν πιηθφ ην νπνίν νπζηαζηηθά ζα ιεηηνπξγήζεη σο δηαρσξηζηηθφ αλάκεζα ζηα δπν κέηαιια (metal matrix-metal mother). Αλ δελ ππάξρεη απηφ ην δηαρσξηζηηθφ ηφηε ην απνηέιεζκα ζα είλαη έλα θνκκάηη άρξεζην κέηαιιν. Με άιια ιφγηα, ην πξφβιεκα ζε απηή ηε πεξίπησζε είλαη φηη γίλεηαη επηκεηάιισζε ζε κέηαιιν, νπφηε ρξεηάδεηαη θάηη, έηζη ψζηε λα κπνξνχλ ηα κεηαιιηθά αληίγξαθα λα δηαρσξηζηνχλ. Γηα λα ιπζεί απηφ ην πξφβιεκα ρξεζηκνπνηήζεθαλ πνιιέο κέζνδνη. Μηα απφ απηέο ήηαλ ν εκπινπηηζκφο ηεο επηθάλεηαο κε albumin,* ελψ ε πην δηάζεκε κέζνδνο είλαη απηή ηεο ειεθηξφιπζεο**. 3.1.4. – Stampers. Αθνχ ρσξηζηεί o metal mother δίζθνο, κπνξεί θαη απηφο λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα δνθηκαζηηθνχο ζθνπνχο (αθνχγνληαο ηνλ) αιιά ην πην ζεκαληηθφ είλαη λα δεκηνπξγεζνχλ ηα ηειηθά stampers ηα νπνία ζα νδεγεζνχλ ζηε πξέζα. Σν metal mother βεξληθψλεηαη απφ έλα ιεπηφ ιεηαληηθφ πιηθφ ην νπνίν βνεζάεη ζηελ εμνκάιπλζε ησλ κηθξνζθνπηθψλ “θνξπθψλ” πνπ εθηείλνληαη αθξηβψο ζην πάλσ ρείινο ησλ απιαθηψλ. Απηέο νη κηθξνζθνπηθέο θνξπθέο νλνκάδνληαη horns θαη δεκηνπξγνχληαη θαηά ηε ράξαμε ηνπ master lacquer. Ζ εμάιεηςε ησλ horns βνεζάεη πνιχ ζηε κεηέπεηηα δηαδηθαζία ηνπ πξεζζαξίζκαηνο, γηαηί πεηπραίλεηαη θαιχηεξε επαθή ηνπ stamper κε ην βηλχιην. Μεηά κηα ζθιεξή αιιά εμαηξεηηθά ιεπηή επηθάλεηα ρξσκίνπ θαιχπηεη ην metal mother γηα λα ην πξνζηαηεχεη απφ ηε θζνξά ηνπ ρξφλνπ. Αθνχ δεκηνπξγεζνχλ ηα stampers πξέπεη λα δηακνξθσζνχλ έηζη ψζηε λα ηαηξηάμνπλ ζην θαινχπη ηεο πξέζζαο. Σν εμσηεξηθφ πεξίβιεκα θφβεηαη ψζηε ην stamper λα έρεη δηάκεηξν 12 ίληζεο, φπσο θαη νη δίζθνη βηλπιίνπ, αθνχ φια ηα αληίγξαθα κέρξη απηφ ην ζηάδην έρνπλ δηάκεηξν 14 ίληζεο, φπσο πξναλαθέξζεθε. Ο ηξφπνο πνπ θφβεηαη ην πεξίβιεκα ηνπ stamper αθήλεη έλα κηθξφ ρείινο ζην εμσηεξηθφ ηνπ ψζηε λα κπνξεί λα θξαηεζεί ζην πάλσ κέξνο ηεο πξέζζαο. Πην δχζθνιε φκσο θαη πξνζεθηηθή δνπιεηά, είλαη ε ηξχπα πνπ πξέπεη λα δεκηνπξγεζεί ζην θέληξν ηνπ. Σν stamper κπαίλεη ζε κηα κεραλή ζηελ νπνία έλαο βαξχο άμνλαο ρηππάεη ην θέληξν ηνπ γηα λα αλνίμεη ηελ ηξχπα. Γηα λα βξεζεί κε αθξίβεηα ην θέληξν, ρξεζηκνπνηείηαη έλα κηθξνζθφπην, απν ην νπνίν θαίλνληαη ηα απιάθηα θαη θαζψο γπξλάεη ν δίζθνο, ηα απιάθηα πξέπεη λα θαίλνληαη φηη θηλνχληαη ζηαζεξά. Όπσο θαη ζηελ εμσηεξηθή άθξε ηνπ δίζθνπ, έηζη θαη ε θεληξηθή ηξχπα έρεη έλα κηθξφ ρείινο γηα εθαξκφδεη ζην θαινχπη ηεο πξέζζαο. Να ζεκεησζεί φηη φιε απηή ε δηαδηθαζία (απφ ην master lacquer * Ελλθνικι μετάφραςθ : Λευκωματίνθ Η μζκοδοσ τθσ θλεκτρόλυςθσ ςτθν επιςτιμθ τθσ χθμείασ, με απλά λόγια, είναι θ αποςφνκεςθ δυο υλικϊν. Για παράδειγμα, θ θλεκτρόλυςθ του νεροφ, μασ δίνει ξεχωριςτά το υδρογόνο και το οξυγόνο. ** 68 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 κέρξη ην stamper) γίλεηαη δχν θνξέο, γηα λα ππάξρεη ε κπξνζηά θαη ε πίζσ πιεπξά ηνπ ηειηθνχ δίζθνπ βηλπιίνπ. πλνπηηθά, ηα πιενλεθηήκαηα ηεο δηαδηθαζίαο ηξίσλ βεκάησλ παξαγσγήο είλαη ηα εμήο: 1. Πνιινί πεξηζζφηεξνη δίζθνη κπνξνχλ λα παξαρζνχλ απφ ηα stampers (πεξίπνπ 10.000 απφ 10 stampers). 2. ηε δηαδηθαζία δχν βεκάησλ, ην master matrix εκπεξηέρεη αζήκη, ην νπνίν αθαηξείηαη γηα λα ρξεζηκνπνηεζεί σο stamper αιιά πάληα παξακέλνπλ ππνιείκκαηα. Όπσο πξναλαθέξζεθε, ην αζήκη πξνθαιεί επηθαλεηαθφ ζφξπβν ζην ηειηθφ δίζθν βηλπιίνπ. 3. Οη κηθξνζθνπηθέο θνξπθέο (horns) πνπ δεκηνπξγνχληαη ζηα απιάθηα θαηά ηε ράξαμε, κπνξνχλ λα εμαιεηθζνχλ κφλν ζην metal mother. Αλ γίλεη ην “πξεζάξηζκα” κε ηα metal matrix, δελ ππάξρεη θαιή επαθή κε ην βηλχιην θη έηζη απμάλνληαη ηα pops θαη ηα clicks θαηά ηελ αλαπαξαγσγή. Πνιινί βέβαηα, ππνζηεξίδνπλ ηε δηαδηθαζία 2 βεκάησλ γηαηί κε ηα πνιιαπιά αληίγξαθα (απφ ην master lacquer κέρξη ηα stamper) ππάξρνπλ απψιεηεο, φζνλ αθνξά ηε πνηφηεηα, θάηη πνπ ζπκβαίλεη ζε νπνηαδήπνηε αλαινγηθή αληηγξαθή.3 3.1.5. – Σειηθφ ζηάδην παξαγσγήο – Πξέζα. Απηφ πνπ ζπκβαίλεη ζηε πξέζα είλαη φηη ζπκπηέδνληαη ηα 2 stampers (ε κπξνζηά θαη ε πίζσ πιεπξά) κε έλα θνκκάηη βηλπιίνπ ζε ζρήκα κπηζθφηνπ, ψζηε λα απνηππσζνχλ ηα αξλεηηθά “απιάθηα” ζην δίζθν. Όπσο θαίλεηαη θαη ζηελ εηθφλα (3.5), ζην πάλσ κέξνο ηνπνζεηείηαη ε πξψηε πιεπξά ηνπ δίζθνπ θαη ζην θάησ κέξνο ε δεχηεξε πιεπξά. Αλάκεζα ηνπο βξίζθεηαη ην “κπηζθφην” Δηθόλα 3.23 - Σα stampers, ην "κπηζθόην" βηλπιίνπ βηλπιίνπ, ελψ πάλσ θαη θάησ απφ απηφ θαη νη εηηθέηεο ηνπνζεηεκέλεο ζηελ πξέζα πξηλ αληίζηνηρα είλαη νη εηηθέηεο πνπ ζα ζπκπηεζηνύλ γηα λα παξαρζεί ν δίζθνο βηλπιίνπ. θνιιήζνπλ ζην θέληξν ηνπ δίζθνπ. Ζ πξέζα θιείλεη θαη ε δχλακε ζπκπίεζεο θηάλεη ηνπο 100 ηφλνπο. Παξάιιεια, ην βηλχιην δεζηαίλεηαη κε ηε βνήζεηα αηκνχ ψζηε λα καιαθψζεη θαη λα κπνξεί λα πάξεη ηε ηειηθή ηνπ κνξθή. Καηά ηε ζπκπίεζε αξθεηφ απφ ην βηλχιην εμέξρεηαη γχξσ απφ ηε πξέζα ην νπνίν αθαηξείηαη γηα λα αλαθπθισζεί θαη λα μαλαρξεζηκνπνηεζεί. Πξηλ αλνίμεη ε πξέζα, ην βηλχιην “δξνζίδεηαη” κε λεξφ, ην νπνίν ηνπ δίλεη ακέζσο ηε 69 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 ζθιεξφηεηα πνπ ρξεηάδεηαη ψζηε λα είλαη ζηαζεξφ. Ζ πξέζα αλνίγεη, ν έηνηκνο δίζθνο ηνπνζεηείηαη ζε κία ζηνίβα απφ δίζθνπο βηλπιίνπ, επαλαηνπνζεηνχληαη νη εηηθέηεο θαη ην “κπηζθφην” ζηε πξέζα, πξνθεηκέλνπ λα μεθηλήζεη ε δηαδηθαζία απφ ηελ αξρή. Όια απηά γίλνληαη απηφκαηα (εθηφο απφ ηελ ηνπνζέηεζε ησλ stamper) θαη ν ρξφλνο ηεο φιεο δηαδηθαζίαο, γηα λα είλαη έηνηκνο έλαο δίζθνο, είλαη πεξίπνπ 25 κε 30 δεπηεξφιεπηα (αλάινγα ηε πξέζα θαη ηηο πηέζεηο ηνπ αηκνχ ζέξκαλζεο θαη ηηο πηέζεηο ηνπ λεξνχ ζηαζεξνπνίεζεο). Σα “κπηζθφηα” βηλπιίνπ δεκηνπξγνχληαη απφ θφθθνπο πνιπβηλπινρισξίδηνπ (PVC) νη νπνίνη ιηψλνπλ ζε έλα ζεξκαηλφκελν κίμεξ θαη απνθηνχλ κηα ζχζηαζε πνπ κνηάδεη κε δειέ. Ακέζσο κεηά, απηφ ην “δειέ” κπαίλεη ζε έλα θαινχπη, φπνπ παγψλεη θαη παίξλεη ηε ηειηθή ηνπ κνξθή, ε νπνία κνηάδεη κε καχξν κπηζθφην. Μεγάιε ζεκαζία φκσο, φζνλ αθνξά ηε πνηφηεηα ηνπ δίζθνπ, έρεη ην πνζνζηφ ηνπ PVC πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηε δεκηνπξγία ησλ “κπηζθφησλ”, θαζψο επίζεο αλ απηφ είλαη αηφθην ην πιηθφ ή αλ ρξεζηκνπνηείηαη αλαθπθισκέλν. ηηο πεξηζζφηεξεο πεξηπηψζεηο ρξεζηκνπνηείηαη 70% “θαζαξφ*” βηλχιην θαη 30% αλαθπθισκέλν. Βέβαηα, φπσο αλαθέξζεθε θαη ζην ηζηνξηθφ θνκκάηη ηεο εξγαζίαο, ζρεδφλ πάληα ππάξρνπλ πξνζκίμεηο δηάθνξσλ πιηθψλ γηα ηε βειηίσζε ηνπ ηειηθνχ ζπλζεηηθνχ πιαζηηθνχ. Σα πιηθά απηά είλαη ν καχξνο άλζξαθαο, έλα πιηθφ κε αληηζηαηηθέο ηδηφηεηεο πνπ νλνκάδεηαη Q-540, γηα λα κελ “ηξαβάεη” πνιχ ζθφλε ν δίζθνο θαη ην νμηθφ πνιπβηλχιην (polyvinyl acetate) πνπ ιεηηνπξγεί ψο ζηαζεξνπνηεηήο. Πνιιέο θνξέο, αλαθέξεηαη, φηη νη δίζθνη ησλ 180 ή ησλ 220 γξακκαξίσλ, πνπ έρνπλ κεγαιχηεξν πάρνο (2mm) απφ ηνπο πην ζπλεζηζκέλνπο δίζθνπο, (125-140 γξακκάξηα - 1.5mm) έρνπλ θαιχηεξε πνηφηεηα ζην ερεηηθφ απνηέιεζκα. Απηφ ζπκβαίλεη, γηαηί απηνί νη δίζθνη, πνπ πξνζειθχνπλ πεξηζζφηεξν ην audiophile θνηλφ, είλαη θαηαζθεπαζκέλνη απφ 100% “θαζαξφ” βηλχιην, ρσξίο αλαθπθιψζηκν πιηθφ. Σν αλαθπθισκέλν PVC πνπ ρξεζηκνπνηείηαη κπνξεί λα έρεη αθαζαξζίεο θαη λα δεκηνπξγνχληαη κχθεηεο ζε απηφ, κε απνηέιεζκα λα απμάλνληαη ηα clicks θαη ηα pops θαηά ηελ αλαπαξαγσγή. ε θακία πεξίπησζε δελ ηζρχεη φηη νη δίζθνη ησλ 180 γξακκαξίσλ έρνπλ απιάθηα κε κεγαιχηεξν “βάζνο”, αθνχ απηφ εμαξηάηαη εμ’νινθιήξνπ απφ ηε κεραλή ράξαμεο θαη ηνλ κεραληθφ πνπ ηελ πξαγκαηνπνηεί. Αληηζέησο, έρεη παξαηεξεζεί φηη νη δίζθνη κε αξθεηά κεγάιν πάρνο (200 γξακκάξηα θαη πάλσ) έρνπλ πξφβιεκα θαηά ηε ζπκπίεζε ηνπο ζηε πξέζα, γηαηί ρξεζηκνπνηείηαη κεγαιχηεξνπ κεγέζνπο “κπηζθφην” θαη δελ ππάξρεη θαιή επαθή ησλ “αξλεηηθψλ” απιαθηψλ ηνπ stamper κε ην βηλχιην.4 Δπηπιένλ, πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη πνιιέο θνξέο παξνπζηάδεηαη πεξηζζφηεξνο επηθαλεηαθφο ζφξπβνο * Εδϊ πρζπει να ξεκακαριςτεί θ ζννοια του “κακαροφ” βινυλίου. Υπάρχουν πολλζσ εταιρίεσ που χρθςιμοποιοφν διάφορετικζσ χθμικζσ φόρμουλεσ για τθ παραγωγι των κόκκων βινυλίου, που φτάνουν ςτο εργοςτάςιο παραγωγισ των δίςκων. Κάποια από τα ςυςτατικά που εμπεριζχονται είναι ο μόλυβδοσ και το κάδμιο. Ωςτόςο, δεν υπάρχει ςυγκεκριμζνθ φόρμουλα που μποροφμε να ποφμε ότι είναι καλφτερθ. Αυτό εξαρτάται κακαρά από το εργαςτάςιο παραγωγισ δίςκων και το πόςο ποιοτικά είναι τα υλικά που χρθςιμοποιοφν. Γενικότερα, όπωσ γίνεται κατανοθτό, θ ποιότθτα των δίςκων βινυλίου εξαρτάται από πολλοφσ παράγοντεσ, όπωσ το αρχικό lacquer, τθ χάραξθ, τα ςτάδια επιμετάλλωςθσ και τζλοσ τισ χθμικζσ φόρμουλεσ βινυλίου που χρθςιμοποιοφνται για να γίνει το “πρεςςάριςμα” κακϊσ επίςθσ και θ αξιοπιςτία τθσ ίδιασ τθσ πρζςςασ. 70 2013 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering ζηα εμσηεξηθά απιάθηα ηνπ δίζθνπ, αθνχ ην “κπηζθφην” θαηά ηε ζπκπίεζε ξέεη απφ κέζα πξνο ηα έμσ, κε απνηέιεζκα λα κελ πεηπρέλεηαη θαιή “απνηχπσζε” ησλ εμσηεξηθψλ απιαθίσλ. 3.1.6. – Direct Metal Mastering. Μηα ηερληθή πξσηνεθαξκφζηεθε ζηα πνπ ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 θαη ρξεζηκνπνηείηαη ζπαλίσο ζήκεξα ζε νξηζκέλα ζηνχληην, είλαη ην direct metal mastering. Ζ αξρηθή ράξαμε δελ γίλεηαη ζε αινπκηλέλην δίζθν κε επηθάιπςε ηνπ απαινχ βεξληθίνπ (lacquer) αιιά ζε έλα δίζθν απφ ραιθφ κε ππφζηξσκα ράιπβα. Απηή ε κέζνδνο ράξαμεο παξνπζηάδεη πιενλεθηήκαηα πνιιά ζηελ Δηθόλα 3.24 - Έλαο ράιθηλνο δίζθνο ηνπνζεηεκέλνο ζηε γεληθφηεξε κεραλή ράξαμεο Neumann AΜ131, ε νπνία δηαδηθαζία ηεο παξαγσγήο ησλ δίζθσλ θαηαζθεπάζηεθε ηε δεθαεηία ηνπ 1930. βηλπιίνπ. Λφγσ ηνπ φηη ν δίζθνο είλαη άθακπηνο θαη έρεη ζθιεξή επηθάλεηα, νη δηακφξθψζεηο ησλ απιαθίσλ απφ ηελ βειφλα ράξαμεο δεκηνπξγνχληαη κε κεγαιχηεξε αθξίβεηα. Τπάξρεη θαιχηεξε απφθξηζε ζε ζήκαηα κε απφηνκεο θνξπθέο (attacks) θαζψο επίζεο θαη θαιχηεξε θαζηθή απφθξηζε, κε απνηέιεζκα λα βειηηψλεηαη ε ζηεξενθσληθή εηθφλα. Δπίζεο, ιφγσ ηεο ζθιεξήο επηθάλεηαο ηνπ ραιθνχ, είλαη δπζθνιφηεξν λα δεκηνπξγεζνχλ “γεηηνληθά” απιάθηα ηα νπνία πξνθαινχλ ην θαηλφκελν πνπ νλνκάδεηαη pre-echo (ζα αλαιπζεί παξαθάησ). Οξηζκέλνη κεραληθνί ήρνπ, ππνζηεξίδνπλ φηη απηή ε ζηαζεξφηεηα ζηελ ράξαμε, δίλεη ηελ δπλαηφηεηα λα ερνγξαθεζεί πεξηζζφηεξνο ρξφλνο αλα πιεπξά κε κεγάιε έληαζε ζε dB, ζε ζρέζε κε ηε ράξαμε ζε lacquer. Έλα άιιν κεγάιν πιενλέθηεκα είλαη φηη απηφο ν master δίζθνο ρξεηάδεηαη κφλν έλα βήκα επηκεηάιισζεο γηα λα δεκηνπξγήζεη ηα “αξλεηηθα” stampers. Οπζηαζηηθά δειαδή, απηφο ν δίζθνο ιεηηνπξγεί σο metal mother θη έηζη απνθεχγεηαη ε δηαδηθαζία ησλ πνιιαπιψλ αληίγξαθσλ. Γελ ρξεηάδεηαη λα γίλεη επηθάιπςε απφ αζήκη, θάηη πνπ ζεκαίλεη φηη δελ ππάξρεη θίλδπλνο λα δεκηνπξγεζεί επηπιένλ επηθαλεηαθφο ζφξπβνο. Δπίζεο, ην ζθιεξφ πιηθφ ηνπ ραιθνχ, δελ ρξεηάδεηαη ζπληήξεζε απ’επζείαο κεηά ηε ράξαμε, θάηη πνπ ζπκβαίλεη κε ην lacquer θαη κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί νπνηαδήπνηε ζηηγκή ζην κέιινλ ρσξίο απψιεηεο. Χζηφζν, απηή ε κέζνδνο παξνπζηάδεη θαη θάπνηα κεηνλεθηήκαηα πνπ έρνπλ παξαηεξεζεί απφ νξηζκέλνπο κεραληθνχο ήρνπ. Έλα απφ απηά είλαη φηη δεκηνπξγείηαη 71 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 ηξαρχηεηα ζηηο πςειέο ζπρλφηεηεο, κε απνηέιεζκα ηελ αχμεζε ηεο ζπξηζηηθφηεηαο ηνπ ήρνπ. Δπηπιένλ, ιφγσ ηεο ζθιεξήο επηθάλεηαο ηνπ ραιθνχ, ππνζηεξίδεηαη φηη ππάξρνπλ δηαθνξέο ζηελ ηνληθφηεηα ηνπ ήρνπ, ζε ζρέζε κε ηε παξαδνζηαθή ράξαμε ζε lacquer. Σέινο, ην direct metal mastering απαηηεί δηαθνξεηηθή γσλία ράξαμεο (πεξίπνπ 0 κνίξεο), θάηη πνπ πξνθαιεί παξακνξθψζεηο ζην ζήκα θαηά ηελ αλαπαξαγσγή, αθνχ φπσο πξναλαθέξζεθε ε βειφλα αλαπαξαγσγήο έξρεηαη ζε επαθή κε ηα απιάθηα κε γσλία 15 ή 20 κνηξψλ (VTA).5 3.2. – Ζ Γηαδηθαζία ηεο ράξαμεο. ’απηφ ην ππνθεθάιαην, ζα αλαιπζεί ν ηξφπνο πνπ ιεηηνπξγφπλ νη κεραλέο ράξαμεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζε επαγγεικαηηθφ επίπεδν ζε δηάθνξα ζηνχληην αλά ην θφζκν. Πνιιέο εηαηξίεο θαηαζθεχαδαλ κεραλέο ράξαμεο απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 1930 κέρξη θαη ηελ δεθαεηία ηνπ 1980. Οη πην πνιιέο βέβαηα, θαηαζθεπάζηεθαλ ζηε “ρξπζή” επνρή ηνπ βηλπιίνπ, δειαδή ηηο δεθαεηίεο ηνπ ηνπ 1960 θαη ηνπ 1970, κε ηηο δηαζεκφηεξεο λα είλαη απφ ηηο εηαηξίεο Neumann, Scully θαη Presto. Όζνλ αθνξά ηηο κεραλέο ράξαμεο πνπ ρξεζηκνπνηνχηαλ θαη ρξεζηκνπνηνχληαη αθφκα θαη ζήκεξα ζε εξαζηηερληθφ επίπεδν, ζα γίλεη αλάιπζε ζε άιιν ππνθεθάιαην. 3.2.1. – Ζ κεραλή ράξαμεο (record lathe*). Μηα κεραλή ράξαμεο (ζηελ αγγιηθή βηβιηνγξαθία νλνκάδεηαη record lathe ή απιά disc recorder) απνηειεηηαη απφ 3 βαζηθά κέξε: 1. Σν πιαηψ, ην νπνίν έρεη πνιχ κεγάιν βάξνο, (πεξίπνπ 35 θηιά) θαη ζπλήζσο ρξεζηκνπνηεί κηα κέζνδν απνξξφθεζεο (παξφκνην κε ην vacuum hold- down system) ψζηε λα “θξαηάεη” ην δίζθν ζηαζεξφ. Ζ θίλεζε ηνπ πιαηψ (είηε είλαη belt-drive είηε είλαη direct drive) ρξεζηκνπνηεί έλα servo ζχζηεκα ζην κνηέξ ψζηε λα κεηψλνληαη νη δηαθπκάλζεηο ηεο ηαρχηεηαο ηνπ απφ ην wow θαη ην flutter. Ζ ηαρχηεηα ηνπ κπνξεί λα είλαη ζηα 33 1/3, 45, 78 RPM ή ζηα 16 2/3 θαη 22.5 RPM γηα ηηο half-speed mastering εγγξαθέο (ζα αλαιπζνχλ παξαθάησ). 2. Σε θεθαιή ράξαμεο (cutter-head) ε νπνία είλαη ελζσκαησκέλε ζε έλα κεραληζκφ πεξηζηξνθήο. Απηφο ν κεραληζκφο ιεηηνπξγεί σο νδεγφο ηεο θεθαιήο, δειαδή, ηελ ζέηεη ζε θίλεζε γηα λα δηαζρίζεη φιν ην κήθνο ηνπ δίζθνπ γηα λα πξαγκνηνπνηήζεη ηελ ράξαμε θαη ηα απιάθηα λα απνθηήζνπλ κηα ζπεηξνεηδή κνξθή. Όπσο πξναλαθέξζεθε θαη ζε πξνεγνχκελν ππνθεθάιαην (2.3.11. tangential tonearms), νη κεραλέο ράξαμεο ιεηηνπξγνχλ κε γξακκηθνχο βξαρίνλεο. Όπσο γίλεηαη θαηαλνεηφ, ε θεθαιή ράξαμεο θηλείηαη πάλσ ζε απηφλ ζε έλα * Ελλθνικι μετάφραςθ του lathe : τόρνοσ. 72 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 άμνλα, κε ηε βνήζεηα ηνπ κεραληζκνχ πεξηζηξνθήο, πνπ είλαη πνιχ ζεκαληηθφο, γηαηί νξίδεη ηε ηαρχηεηα πνπ ζα θηλείηαη ε θεθαιή θαηά ηελ εγγξαθή, άξα, παξάιιεια νξίδεη θαη ηελ απφζηαζε ησλ απιαθηψλ πάλσ ζην δίζθν. 3. Σν ηξίην κέξνο είλαη θπζηθά ε ππφινηπε θαηαζθεπή, πνπ εθηφο απφ ην δνκηθφ ξφιν πνπ έρεη, πξέπεη λα είλαη ζρεδηαζκέλε έηζη ψζηε λα θξαηάεη ην φιν ζχζηεκα ζηαζεξφ θαη λα κελ επεξεάδεηαη απφ εμσηεξηθέο παξεκβνιέο (feedback, δνλήζεηο ηνπ ρψξνπ θ.ι.π.). 3.2.2 – Ζ θεθαιή ράξαμεο. Ζ θεθαιή ράξαμεο ιεηηνπξγεί παξφκνηα κε ηελ θεθαιή αλαπαξαγσγήο, αιιά αθξηβψο αληίζηξνθα. Γειαδή, δέρεηαη έλα ερεηηθφ ζήκα θαη ην κεηαηξέπεη ζε κεραληθέο δνλήζεηο ζηελ βειφλα ράξαμεο. Γηα λα γίλεη πην θαηαλνεηφ, ε ιεηηνπξγία ηνπ βαζίδεηαη ζηηο ίδηεο αξρέο κε ην ειεθηξνκαγλεηηθφ κεγάθσλν. Οπζηαζηηθά, δχν πελία κέζα ζε έλα καγλεηηθφ πεδίν είλαη απηά πνπ δεκηνπξγνχλ ηελ κεραληθή θίλεζε ε νπνία κεηαθέξεηαη κέζσ ησλ cantilever ζηελ βειφλα Δηθόλα 3.25 - Μηα θεθαιή ράξαμεο. Μνληέιν: ράξαμεο. Σα πελία απηά βξίζθνληαη ζε γσλία 45 Vinylium sc99 κνηξψλ κεηαμχ ηνπο θαη θάζεηα πξνο ην δίζθν (εηθ 3.7). Ζ γσλία ησλ 45 κνηξψλ, φπσο πξναλαθέξζεθε θαη ζην ππνθεθάιαην ηνπ ζηεξενθσληθνχ ήρνπ, ππάξρεη ψζηε λα κεηαθέξνληαη μερσξηζηά νη δνλήζεηο ηνπ δεμηνχ θαη αξηζηεξνχ θαλαιηνχ θαη λα δεκηνπξγνχλ νξηδφληηα θαη θάζεηε θίλεζε ζηελ βειφλα. Σν φιν ζχζηεκα ηεο θεθαιήο ράξαμεο πξέπεη λα είλαη ζηαζεξφ θαη ζπκπαγέο ψζηε κελ επεξεάδεηαη απφ ηα “ηξαβήγκαηα” ηνπ δίζθνπ θαηά ηε ράξαμε, ιφγσ ηεο ξνπήο ηνπ πιαηψ. Σν tracking weight* ηεο θεθαιήο ράξαμεο, δειαδή ε δχλακε πνπ αζθείηαη ην δίζθν, είλαη ζπλήζσο ξπζκηδφκελν θαη θπκαίλεηαη απφ 0 σο 50 γξακκάξηα θαη νξίδεη θαηά έλα κεγάιν πνζνζηφ ην βάζνο ησλ απιαθίσλ. Σν ζήκα πνπ θηάλεη ζηελ θεθαιή ράξαμεο, πεξλάεη αξρηθά απφ ην ζηάδην ηεο ηζνζηάζκηζεο (RIAA) θαη έπεηηα ζε έλα ηειηθφ εληζρπηή πνπ νδεγείηαη ζηε θεθαιή. Οη ηειηθνί εληζρπηέο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη, δίλνπλ ζε έλα line level κεγάιε ελίζρπζε (500 κε 600 Watt), γηα θάζε έλα πελίν. Σα πελία βέβαηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη είλαη πνιχ κηθξά ζε κέγεζνο θαη δελ μεπεξλνχλ ηα 20mm κήθνο. Μπνξνχλ λα ιεηηνπξγνχλ ζε πςειέο ζεξκνθξαζίεο (κέρξη θαη ηνπο 200 βαζκνχο θειζίνπ), σζηφζν απαηηνχλ θαη έλα πιηθφ (ήιην) * Ελλθνικι μετάφραςθ: Βάροσ τροχιάσ. 73 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 γηα λα ηα “ςπρξαίλεη” ψζηε λα κελ θαηαζηξαθνχλ, θαζψο επίζεο ρξεζηκνπνηείηαη εηδηθφ θπθιψκαηα limiter* ηνπ ξεχκαηνο γηα πξνζηαζία. ηελ εηθφλα (3.8) θαίλεηαη ν ηξφπνο πνπ κεηαδίδεηαη ε θίλεζε απφ ηα δχν πελία ζηε βειφλα. Γχν κηθξνί ξάβδνη εμέξρνληαη απφ ηνπο θεληξηθνχο λνεηνχο άμνλεο ησλ δχν “κεγαθψλσλ” θαη ελψλνληαη κε κία κεηαιιηθή ξάβδν (ζπλήζσο απφ αινπκίλην) πνπ είλαη ελζσκαησκέλε ε βειφλα ράξαμεο. Δηθόλα 3.26 - Απεηθόληζε ηεο θεθαιήο ράξαμεο Χζηφζν, ιφγσ θπζηθψλ θαη ειεθηξηθψλ Neumann SX74, από θάησ. πεξηνξηζκψλ, ην ερεηηθφ ζήκα πνπ εμέξρεηαη απφ ηνλ εληζρπηή, είλαη πνιχ δχζθνιν λα κεηαηξαπεί ζε αθξηβή θίλεζε ζηε βειφλα. Μηα εμαηξεηηθά ζεκαληηθή βειηίσζε γηα ηελ αληηκεηψπηζε απηψλ ησλ πεξηνξηζκψλ, θαζηεξψζεθε ζηηο θεθαιέο, κε ηε ρξήζε ελφο θπθιψκαηνο αλαηξνθνδφηεζεο. Έλα πην κηθξφ παλνκνηφηππν πελίν “δηαβάδεη” ηελ θίλεζε ηεο βειφλαο θαη ηελ κεηαηξέπεη ζε ειεθηξηθφ ξεχκα. Έηζη, έλα ειεθηξνληθφ θχθισκα βξφγρνπ αλαηξνθνδφηεζεο (feedback loop) ππνινγίδεη ηηο δηαθνξέο πνπ ππάξρνπλ ζην αξρηθφ ξεχκα πνπ εηζέξρεηαη ζηε θεθαιή θαη ην ξεχκα πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ηελ θίλεζε ηεο βειφλαο θαη δηνξζψλεη ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν νπνηνδήπνηε ιάζνο. Με απηφ ηνλ ηξφπν πεηπραίλεηαη θαιχηεξε ζπρλνηηθή απφθξηζε, ιηγφηεξε παξακφξθσζε θαη απνθπγή νπνηνδήπνηε ζπληνληζκψλ πνπ δεκηνπξγνχληαη ζηε θεθαιή θαηά ηε ράξαμε.6 3.2.3. – Ζ βειφλα ράξαμεο. Σα πιηθά πνπ θπξηαξρνχλ γηα ηε θαηαζθεπή ηεο βειφλαο ράξαμεο είλαη ην δηακάληη, ην δαθείξη θαη παιαηφηεξα, (ή αθφκα θαη ζήκεξα ζε DIY θαηαζθεπέο) έλα θξάκα απφ ράιπβα, θνηλψο, ην αηζάιη. Tν δαθείξη είλαη θαιχηεξν πιηθφ, κε κεγαιχηεξεο αληνρέο, γηα ηελ ράξαμε ησλ δίζθσλ απφ lacquer, ελψ ην δηακάληη πξνηηκάηαη γηα ράξαμε νπνηνδήπνηε άιινπ πιηθνχ (βηλχιην, ραιθφ, ε νπνηνδήπνηε άιιν πιαζηηθφ πιηθφ). Ζ βειφλα ράξαμεο πξέπεη λα είλαη φζν ην δπλαηφηεξν κε ιηγφηεξε ηξαρχηεηα, δειαδή λα είλαη ιεία θαη νκαιή, ψζηε λα ραξάδεη κε κεγάιε αθξίβεηα ην πιηθφ. Σν δαθείξη, έρεη απηέο ηηο ηδηφηεηεο ζαλ πιηθφ θαη γη’απηφ πξνηηκάηαη πνιιέο θνξέο απφ ην δηακάληη. Σν δηακάληη, σζηφζν είλαη ην πην ζθιεξφ * Ελλθνικι μετάφραςθ : περιοριςτισ. 74 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 πιηθφ ζην πιαλήηε, γη’απηφ θαη πξνηηκάηαη ψζηε λα ραξάδεη ηα ππφινηπα πιηθά, πνπ είλαη πην ζθιεξά απφ ην lacquer. Έλαο άιινο παξάγνληαο πνπ νξίδεη ηελ πνηφηεηα ηεο βειφλαο ράξαμεο, είλαη ε γεσκεηξία ηνπ ζρεκαηφο ηεο, πνπ απαηηεί εμαηξεηηθά ιεπηνκεξή δνπιεηά. ηελ εηθφλα (3.9) θαίλεηαη ην ζρήκα κηαο βειφλαο ράξαμεο. Σα ζεκεία 1 θαη 2 είλαη νη δχν εγθνπέο, πνπ νλνκάδνληαη burnishing facets* νη νπνίεο νπζηαζηηθά “ζηηιβψλνπλ” ηα δχν ηνηρψκαηα ηνπ απιαθίνπ. Με άιια ιφγηα, ηα γπαιίδνπλ, ηα θάλνπλ πην νκαιά. χκθσλα κε ηνπο θαηαζθεπαζηέο ησλ βειφλσλ, είλαη ην πην ζεκαληηθφ θνκκάηη ηεο βειφλαο γηαηί νξίδεη ην πνζνζηφ ηνπ ζνξχβνπ ηνπ ερεηηθνχ ζήκαηνο, θαζψο επίζεο θαη ηελ απφθξηζε ησλ πςειψλ ζπρλνηήησλ. Δπηπιένλ, είλαη θαη ηα ζεκεία ηεο βειφλαο πνπ ππάξρεη ε κεγαιχηεξε θζνξά. Έλα πξφβιεκα πνπ δεκηνπξγείηαη θαηά ηε δηαδηθαζία Δηθόλα 3.27 - Σξηζδηάζηαηε απεηθόληζε κίαο ηεο βειόλαο ράξαμεο. ράξαμεο, είλαη φηη ηα ζεκεία 1 θαη 2 δελ έξρνληαη ζε επαθή κε ηα ηνηρψκαηα ηνπ απιαθίνπ ζε πεξίπησζε πνπ ππάξρεη κεγάιε θιίζε απηνχ, ζην νξηδφληην επίπεδν. Έηζη, ηα επίπεδα ηεο έληαζεο ηνπ ζήκαηνο εγγξαθήο δελ πξέπεη λα δεκηνπξγνχλ θιίζε ζην απιάθη πάλσ απφ 40 κνίξεο, γηαηί δηαθνξεηηθά ηα burnishing facets δελ έξρνληαη ζε επαθή κε ηα ηνηρψκαηα (ην θαηλφκελν απηφ είλαη παξφκνην κε ην pinch effect, πνπ αλαιχεηαη ζην ππνθεθάιαην 2.4.2.). Σν ζεκείν 4, πνπ είλαη ε πιεπξά ηεο βειφλαο ράξαμεο, πξέπεη λα είλαη φζν ην δπλαηφλ πην ιεία, ψζηε λα κελ επεξεάδεη ην απιάθη πνπ ραξάδεηαη. Σν ζεκείν 3, είλαη ε άθξε ηεο βειφλαο. Δπίζεο, πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη νη βειφλεο ράξαμεο κεηά απφ έλα αξηζκφ ραξάμεσλ δελ αρξεζηεχνληαη ιφγσ θζνξάο, αιιά κπνξνχλ λα επαλαθνληζηνχλ θαη λα επαλαιεηαλζνχλ γηα λα απνθηήζνπλ ην αξρηθφ ηνπο ζρήκα. Ζ αθηίλα ηεο άθξεο ηεο βειφλαο ράξαμεο, πξέπεη λα κελ μεπεξλά ηα 6.3κm, γηα ράξαμε microgroove απιαθίσλ, ελψ γηα ηελ ράξαμε πην ρνληξψλ απιαθίσλ (ζηνπο παιίνπο δίζθνπο 78 ζηξνθψλ) ε αθηίλα ηεο άθξεο ηεο βειφλαο ζπληζηάηαη λα είλαη 38κm. Σψξα, κπνξεί λα γίλεη πην θαηαλνεηφο ν ιφγνο γηα ην νπνίνλ νη παιίνη δίζθνη 78 ζηξνθψλ αθνχγνληαη ηφζν άζρεκα αλ αλαπαξαρζνχλ κε βειφλα πνπ πξννξίδεηαη γηα αλαπαξαγσγή microgroove LP δίζθσλ. Δπίζεο, πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη γηα ηελ ράξαμε “ρνληξψλ” απιαθίσλ, ε βειφλα ηνπνζεηείηαη κε κία κηθξή θιίζε πξνο ηα κέζα (δειαδή πξνο ην * Ελλθνικι μετάφραςθ : Όψεισ ςτίλβωςθσ. 75 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 εζσηεξηθφ ηνπ δίζθνπ) ψζηε λα πεηπρέλεηαη ε αθαίξεζε ησλ ζξαπζκάησλ (chip) ηνπ πιηθνχ απφ ηα απιάθηα θαηά ηελ ράξαμε, απνθεχγνληαο έηζη ην “κπνχθσκα” ηεο βειφλαο.7 3.2.4. – Υαξάδνληαο ηνλ δίζθν. Πξηλ μεθηλήζεη ε ράξαμε ηνπ ερεηηθνχ πιηθνχ ζην δίζθν, πξέπεη λα γίλνπλ νη θαηάιιειεο πξνεηνηκαζίεο απφ ηνλ κεραληθφ ήρνπ θη απηφ γηαηί εθφζνλ μεθηλήζεη ε δηαδηθαζία ηεο ράξαμεο δελ κπνξεί λα δηαθνπεί. Έηζη, νξίδεηαη ν ρξφλνο ηνπ ερεηηθνχ πιηθνχ πνπ πξφθεηηαη λα ραξαρηεί, θαη ηα θνκκάηηα (αλ ππάξρνπλ) κπαίλνπλ ζηελ επηζπκεηή ζεηξά. Δπηπιένλ, επαλεμεηάδεηαη ε θαηάζηαζε ηνπ δίζθνπ πνπ πξφθεηηαη λα ραξαρηεί, θαζψο επίζεο θαη ε θαηάζηαζε πνπ βξίζθεηαη ε βειφλα ράξαμεο. Αξρηθά, ραξάδεηαη έλα “θιεηδσκέλν*” απιάθη ζηελ εμσηεξηθή άθξε ηνπ δίζθνπ (ρσξίο ερεηηθφ ζήκα) ην νπνίν νλνκάδεηαη “test groove”** θαη ν κεραληθφο ήρνπ ην εμεηάδεη κέζσ ελφο κηθξνζθνπίνπ γηα λα δεη αλ έρεη ην επηζπκεηφ πιάηνο θαη βάζνο. Δπίζεο, ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο δνθηκάδεηαη θαη ε αλαπαξαγσγή ηνπ, ψζηε λα δηαπηζησζεί φηη ηα επηπέδα ηνπ ζνξχβνπ είλαη ρακειά. ’απηφ ην ζηάδην, αλ δηαπηζησζεί νπνηνδήπνηε πξφβιεκα, ν δίζθνο αρξεζηεχεηαη θαη ε δηαδηθαζία μεθηλάεη απφ ηελ αξρή. Αλ φια ηα παξαπάλσ δηαπηζησζνχλ φηη είλαη ζε θαιή θαηάζηαζε, ηφηε μεθηλάεη ε δηαδηθαζία ηεο ράξαμεο. Ο κεραληθφο βάδεη ζε ιεηηνπξγία ηνλ κεραληζκφ πεξηζηξνθήο πνπ νδεγεί ηελ θεθαιή, ην ερεηηθφ πιηθφ “καξθάξεηαη” ζηελ αξρή ηνπ θαη ε θεθαιή ρακειψλεη κέρξη λα έξζεη ζε επαθή ε βειφλα κε ηελ επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ ζην πξν-ραξαγκέλν test groove. Αθήλνληαο κία ή δχν πεξηζηξνθέο κε θελφ απιάθη (lean-in groove) ηφηε αξρίδεη λα “παίδεη” ε πεγή (ζπλήζσο ε καγλεηηθή ηαηλία) θαη ε ράξαμε μεθηλάεη. Καηά ηελ δηάξθεηα ηεο ράξαμεο, ν κεραληθφο αλα ηαθηά ρξνληθά δηαζηήκαηα εμεηάδεη ηα απιάθηα πνπ κφιηο ραξάρηεθαλ κέζσ ηνπ κηθξνζθνπίνπ. Μφιηο ηειεηψζεη ην ερεηηθφ πιηθφ πνπ ήηαλ πξνο ράξαμε, ν κεραληθφο αθήλεη θαη πάιη έλα ή δχν απιάθηα θελά θαη κεηά δεκηνπξγεί ην ηειηθφ απιάθη (lead-out groove) επηηαρχλνληαο ην κεραληζκφ νδήγεζεο ηεο θεθαιήο,*** πνπ ζπλήζσο αθνινπζείηαη απφ έλα ηειηθφ “θιεηδσκέλν” απιάθη, ψζηε λα κελ “θεχγεη” ε βειφλα αλαπαξαγσγήο απφ ην δίζθν φηαλ απηφο ηειεηψζεη. Δδψ πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη πνιιέο θνξέο θαηά ηελ δηαδηθαζία ηεο ράξαμεο, ρξεζηκνπνηείηαη έλα ζχζηεκα πξν-αθξφαζεο ηνπ ερεηηθνχ ζήκαηνο, πξηλ απηφ θηάζεη ζηελ θεθαιή ράξαμεο. Απηφ γίλεηαη γηα λα πξνζαξκφδεηαη απηφκαηα ε απφζηαζε ησλ απιαθίσλ ρσξίο λα δεκηνπξγείηαη ρξεζηκνπνηνχληαη δχν ην θεθαιέο πξφβιεκα ησλ “γεηηνληθψλ” αλαπαξαγσγήο (εθφζνλ ε απιαθίσλ. πλήζσο εγγξαθή γίλεηαη απφ * Ζνα “κλειδωμζνο” αυλάκι, είναι αυτό που δεν ειςζρχεται προσ το εςωτερικό του δίςκου, γιατί δεν ζχει ενεργοποιθκεί ο μθχανιςμόσ περιςτροφισ που οδθγεί τθ κεφαλι χάραξθσ κατά μικοσ του δίςκου. Αφινοντασ δθλαδι, τθ βελόνα αναπαραγωγισ πάνω ςε αυτό, γυρνάει ατζρμονα πάνω του. ** Ελλθνικι μετάφραςθ : Δοκιμαςτικό αυλάκι. *** Αυτι θ επιτάχυνςθ του μθχανιςμοφ οδιγθςθσ τθσ κεφαλισ, ςε πολλζσ μθχανζσ χάραξθσ γίνεται αυτόματα. 76 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 κπνκπηλφθσλν) φπνπ ε κία ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηελ πξν-αθξφαζε (δειαδή σο monitor) θαη ε άιιε ρξεζηκνπνηείηαη θαλνληθά, δειαδή ζηέιλεη ην ζήκα ζηε θεθαιή ράξαμεο. Έηζη, ην ζήκα πεξλάεη απφ ηελ πξψηε θεθαιή, ε νπνία ζηέιλεη ην ζήκα ζε έλα ζχζηεκα αλίρλεπζεο ην νπνίν θαζνξίδεη ηελ ηαρχηεηα ηνπ κεραληζκνχ πεξηζηξνθήο ηνπ βξαρίνλα ηεο κεραλήο ράξαμεο θαη θαη’επέθηαζε αιιάδεη ηελ απφζηαζε ησλ απιαθίσλ. Γηα παξάδεηγκα, αλ ε πξψηε θεθαιή “δηαβάζεη” έλα ζήκα κε κεγάιε έληαζε θαη κεγαιή πεξηεθηηθφηεηα ρακειψλ ζπρλνηήησλ, απμάλεη ηε ηαρχηεηα ηνπ κεραληζκνχ ψζηε λα δεκηνπξγεζεί κεγαιχηεξε απφζηαζε ζηα απιάθηα. Σν αθξηβψο αληίζεην ζπκβαίλεη φηαλ ην ζήκα είλαη ρακειφ ζε έληαζε. Απηή ε “δηνξζσηηθή” κέζνδνο νλνκάδεηαη varigroove. ε πεξίπησζε πνπ ε κεηαθνξά ηνπ ερεηηθνχ πιηθνχ δελ γίλεηαη απφ κπνκπηλφθσλν, ζπλήζσο ρξεζηκνπνηείηαη κία κνλάδα ςεθηαθνχ delay ην νπνίν απνζθνπεί ζην ίδην απνηέιεζκα. Χζηφζν, θαη ζηηο δχν ηερληθέο παξνπζηάδνληαη πξνβιήκαηα. ηελ πεξίπησζε ησλ θεθαιψλ, ν ρξφλνο θαζπζηέξεζεο ηνπ ζήκαηνο θαζνξίδεηαη απφ ηελ θπζηθή απφζηαζε ηνπο. Απηφ ζεκαίλεη φηη ε γξακκηθή ηαρχηεηα ηεο καγλεηηθήο ηαηλίαο επεξεάδεηαη απφ ηνπο δηάθνξνπο νδεγνχο θαη πεξηζηξεθφκελνπο θχιηλδξνπο απφ φπνπ πεξλάεη (ε ηαηλία) πξίλ θηάζεη ζηε δεχηεξε θεθαιή κε απνηέιεζκα λα απμάλνληαη νη πηζαλφηεηεο γηα ηε κή ζηαζεξφηεηα ηεο ηαρχηεηαο ηνπ κπνκπηλφθσλνπ, θαζψο επίζεο ππάξρεη πηζαλφηεηα λα δεκηνπξγνχληαη απψιεηεο ζηηο πςειέο ζπρλφηεηεο ιφγσ ηνπ φηη ε καγλεηηθή ηαηλία πεξλάεη απφ πεξηζζφηεξεο θνθηεξέο γσλίεο πξηλ θηάζεη ζηελ θεθαιή πνπ ζηέιλεη ην ζήκα ζηε θεθαιή ράξαμεο. ηελ πεξίπησζε ηνπ ςεθηαθνχ delay, κπνξεί λα γίλεη θαηαλνεηφ φηη ππάξρνπλ απψιεηεο, αθνχ ην ζήκα πεξλάεη απφ κηα ςεθηαθή ζπζθεπή ζηελ νπνία γίλνληαη κεηαξνπέο ηνπ ζήκαηνο απφ ηνπο επεμεξγαζηέο A/D θαη D/A (analog/digital – digital/analog) νη νπνίνη ζπλνδεχνληαη απφ ςεθηθά θίιηξα θη έηζη ππάξρεη κεγάιε πηζαλφηεηα λα δεκηνπξγεζνχλ θάπνηεο “ςεθηαθέο” παξακνξθψζεηο. 3.2.5. – Πεξηζζφηεξεο ιεπηνκέξεηεο γηα ηελ ράξαμε ησλ δίζθσλ. Έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα πξνβιήκαηα πνπ ππάξρνπλ ζηε δηαδηθαζία ηεο ράξαμεο, είλαη ν ζφξπβνο πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ηε βειφλα θαζσο “ζθάβεη” ην απιάθη. Έλαο ηξφπνο λα ειαρηζηνπνηεζεί ην πξφβιεκα απηφ είλαη λα δεζηαζεί ε βειφλα ράξαμεο πξηλ απφ νπνηαδήπνηε ράξαμε. Όπσο θαίλεηαη θαη ζηελ εηθφλα (3.8.) δχν πνιχ ιεπηά θαιψδηα ελψλνληαη κε ηελ βειφλα. Οπζηαζηηθά, ηπιίγνληαη ζηελ βάζε ηεο βειφλαο (φρη ζηελ άθξε ηεο). Απηά ηα ιεπηά θαιψδηα ηξνθνδνηνχληαη κε έλα κηθξφ αιιά ειεγρφκελν ξεχκα θη έηζη δεζηαίλεηαη φιν ην ζψκα ηεο βειφλαο. Με απηφ ην ηξφπν, ην lacquer καιαθψλεη θαη ε βειφλα ην ραξάδεη πην νκαιά, ζαλ έλα καραίξη πνπ θφβεη βνχηπξν. Αλ ε βειφλα δεζηαζεί παξαπάλσ απφ φζν πξέπεη, ηφηε δεκηνπξγνχληαη πξνβιήκαηα, γηαηί ην lacquer δεζηαίλεηαη πεξηζζφηεξν θαη ζπλερίδεη ηελ δηακνξθσζή ηνπ, αθνχ ην δηαπεξάζεη ε βειφλα, ράλνληαο έηζη ηηο 77 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 ζεκαληηθέο ιεπηνκέξεηεο πνπ έρνπλ δεκηνπξγεζεί ζηα ηνηρψκαηα ηνπ απιαθίνπ. Δπηπιένλ, αλ ε βειφλα είλαη ππεξβνιηθά δεζηή, ππάξρεη θίλδπλνο ηα ζξαχζκαηα ηνπ lacquer λα θνιιήζνπλ πάλσ ζηε βειφλα, θάηη πνπ θαηαζηξέθεη θαη ηε ράξαμε αιιά θαη ηε βειφλα. Έλα άιιν πξφβιεκα, είλαη ηα ζξαχζκαηα πνπ αθαηξνχληαη απφ ην πιηθφ θαηά ηελ ράξαμε ηνπ. Μία πεξίπησζε είλαη, ηα ζξαχζκαηα απηά, λα εθηνπίδνληαη θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο ράξαμεο θαη ιφγσ ηνπ ζηαηηθνχ ειεθηξηζκνχ πνπ δεκηνπξγείηαη ζε απηά, λα θνιιάλε ζηε ιεία επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ πνπ πξφθεηηαη κεηά απφ ιίγν λα Δηθόλα 3.28 - ρεκαηηθή απεηθόληζε ηεο απνξξόθεζεο πεξάζεη ε βειφλα ράξαμεο(!). Αθφκα ησλ ζξαπζκάησλ ηνπ δίζθνπ, θαηά ηε ράξαμε. ρεηξφηεξε πεξίπησζε, είλαη ηα ζξάπζκαηα απηά λα ζπζζσξεχνληαη ζηελ άθξε ηεο βειφλαο ράξαμεο θαζψο δεκηνπξγεί ην έλα απιάθη κεηά ην άιιν. Φπζηθά, ν κεραληθφο ηνπ ήρνπ δελ κπνξεί λα δηαθφςεη ηε δηαδηθαζία ηεο ράξαμεο γηα λα θαζαξίζεη ηε βειφλα απφ ηα ζξάπζκαηα πνπ έρνπλ θνιιήζεη ζε απηήλ. Δπίζεο, απηά ηα ζξαχζκαηα (ή ξηλίζκαηα) είλαη αξθεηά εχθιεθηα (ζρεδφλ φπσο νη αλζξψπηλεο ηξίρεο), γη’απηφ ην ιφγν ρξεηάδνληαη ηδηαίηεξε πξνζνρή γεληθφηεξα ζηελ δηαδηθαζία ράξαμεο, ιφγσ ηνπ φηη πξνέξρνληαη απφ ηηο πςειέο ζεξκνθξαζίεο ηεο βειφλαο ράξαμεο. Ζ ιχζε ζε απηά ηα πξνβιήκαηα, δίλεηαη κε ηελ κέζνδν ηεο απνξξφθεζεο ησλ ζξαπζκάησλ πνπ εθηνπίδνληαη. Έλαο κηθξφο ζσιήλαο ηνπνζεηείηαη απφ ηελ εζσηεξηθή πιεπξά θνληά ζηελ βειφλα ράξαμεο (εηθ 3.10) θαη απνξξνθά ηα ζξαχζκαηα, κε ηε βνήζεηα ελφο ζπζηήκαηνο απνξξφθεζεο (vacuum system), ηα νπνία ζπλήζσο θαηαιήγνπλ ζε έλα δνρείν κε λεξφ. Δδψ πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο γηα ηελ ζσζηή αθαίξεζε ησλ ζξαπζκάησλ είλαη ε θάζεηε γσλία ράξαμεο (Vertical cutting angle), ε νπνία έρεη θαζνξηζηεί ζηηο κεραλέο ράξαμεο, λα είλαη ζηηο 20 κνίξεο (κε κηα απφθιηζε ±3 κνίξεο) θαη ρξεζηκνπνηείηαη έηζη, ψζηε λα ππάξρεη ην θαηάιιειν εθηφπηζκα ησλ ζξαπζκάησλ, κε απνηέιεζκα λα απνξξνθνχληαη απφ ηνλ ζσιήλα απνξξφθεζεο. Όπσο πξναλαθέξζεθε, ε θάζεηε γσλία ράξαμεο έρεη άκεζε ζρέζε κε ηε θάζεηε γσλία αλαπαξαγσγήο (VTA), δειαδή ηε γσλία πνπ έξρεηαη ζε επαθή ε βειφλα αλαπαξαγσγήο. Απηή ε γσλία, νπζηαζηηθά θαζνξίδεη ηε γξακκηθφηεηα ησλ ηνηρσκάησλ ηνπ απιαθίνπ, πνπ ιεηηνπξγεί σο άμνλαο ησλ νξηδφληησλ δηαθπκάλζεσλ ηεο θαηεχζπλζεο ηνπ απιαθίνπ.8 78 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 3.2.6. – Ζ Γεσκεηξία ησλ απιαθίσλ. Όπσο πξναλαθέξζεθε θαη ζην ππνθεθάιαην γηα ηελ ζηεξενθσλία, ηα ηνηρψκαηα ηνπ απιαθίνπ έρνπλ κία γσλία 90 κνηξψλ κεηαμχ ηνπο θαη ην θαζέλα ηνίρσκα, κηα γσλία 45 κνηξψλ ζε ζρέζε κε ηελ κε δηακνξθσκέλε επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ. Ζ ζπλδπαζκέλε, ηξηζδηάζηαηε θίλεζε ηεο βειφλαο ράξαμεο, δηακνξθψλεη ην απιάθη ζχκθσλα κε ην ζχζηεκα 45/45 single groove system, φπνπ δειαδή ζην έλα ηνίρσκα (εζσηεξηθφ) βξίζθεηαη ε πιεξνθνξία-δηαθχκαλζε ηνπ αξηζηεξνχ θαλαιηνχ θαη ζην άιιν ηνίρσκα ηνπ δεμηνχ θαλαιηνχ. Οη νξηδφληηεο θηλήζεηο ηεο βειφλαο αθνξνχλ ηελ έληαζε ηνπ ζήκαηνο, θαη’επέθηαζε θαη ηελ θακππιφηεηα πνπ δεκηνπξγείηαη ζην απιάθη ζην νξίδνληην επίπεδν, ελψ νη θάζεηεο θηλήζεηο ηεο βειφλαο αθνξνχλ ηε δηαθνξά ηνπ ζήκαηνο, δειαδή ηηο δηαθνξέο ησλ δχν θαλαιηψλ. Έδψ πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη κεγάιεο δηαθνξέο ζηελ θάζε ηνπ ζήκαηνο, ηδηαίηεξα ζηηο ρακειέο ζπρλφηεηεο, πξνθαιεί πξνβιήκαηα ζην θαηαθφξπθν επίπεδν, πξνθαιψληαο αλαπήδεζε ηεο βειφλαο ράξαμεο θαη αθφκα ζε πην αθξαίεο πεξηπηψζεηο, ε βειφλα κπνξεί λα “ζθάςεη” ηφζν βαζηά ην lacquer, πνπ λα θηάζεη ην ππφζηξσκα ηνπ αινπκηλίνπ θαη λα θαηαζηξέςεη ηελ φιε δηαδηθαζία ηεο ράξαμεο. Οη δηαζηάζεηο ελφο απιαθίνπ, θαζψο θαη ε απφζηαζε κεηαμχ απηψλ, πνηθίιινπλ αλάινγα κε ην ερεηηθφ πιηθφ πνπ πξφθεηηαη λα ραξαρηεί. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί ε έληαζε ηνπ ζήκαηνο πξνο ράξαμε έξρεηαη ζε αληηδηαζηνιή κε ηνλ ρξφλν ερνγξάθεζεο-ράξαμεο. Όζν κεγαιχηεξεο νη εληάζεηο πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζνχλ, ηφζν ιηγφηεξνο ν ρξφλνο πνπ ζα ππάξρεη ζην δίζθν. Τπάξρνπλ φκσο θάπνηεο ελδεηθηηθέο ηηκέο πνπ δίλνληαη γηα ηηο δηαζηάζεηο Δηθόλα 3.29 - Φσηνγξαθία απιαθίσλ από ησλ microgroove απιαθίσλ. Ζ αθηίλα κηθξνζθόπην(Aπό ηνλ Chris Supranowitz, εξεπλεηεο ζην ηνπ ππζκέλα ελφο απιαθίνπ είλαη παλεπηζηήκην ηνπ Rochester.) 3.75κm θαη ην βάζνο ηνπ πεξίπνπ 30κm. Ζ αθηίλα ηνπ πιάηνπο ηνπ είλαη 50-60κm θαη ε απφζηαζε κεηαμχ ηνπο κπνξεί λα θηάλεη ηα 40κm ή ιηγφηεξν. ηελ εηθφλα (3.11) θαίλεηαη κε εμαηξεηηθή ιεπηνκέξεηα, ε δηακφξθσζε ησλ απιαθίσλ, ε κεηαμχ ηνπο απφζηαζε, θαζψο θαη νη δηαθνξεηηθέο δηαθπκάλζεηο πνπ ππάξρνπλ ζε θαζέλα απφ ηα ηνηρψκαηα. 79 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 Ζ απφζηαζε κεηαμχ ησλ απιαθίσλ είλαη θαίξηαο ζεκαζίαο, αθνχ αλ ππάξρεη κηθξή απφζηαζε παξνπζηάδεηαη ην πξφβιεκα ηνπ post-echo ή ηνπ pre-echo*. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί ε θακππιφηεηα πνπ παξνπζηάδεηαη ζην νξηδφληηα επίπεδν ζε έλα απιάθη κπνξεί λα επεξεάζεη ηελ θακππιφηεηα ηνπ επφκελνπ ή ηνπ πξνεγνχκελνπ απιαθίνπ, κε απνηέιεζκα ε βειφλα αλαπαξαγσγήο λα “δηαβάδεη” θαη ηηο δηαθπκάλζεηο ησλ γεηηνληθψλ απιαθίσλ. Σν θαηλφκελν απηφ ζπλήζσο είλαη αθνπζηφ, φηαλ ε βειφλα βξίζθεηαη ζηα πξψηα απιάθηα ηνπ δίζθνπ, ηα νπνία είλαη θελά. Γειαδή, ζε έλα δίζθν ησλ 33 1/3 ζηξνθψλ, πεξίπνπ 2 δεπηεξφιεπηα πξηλ, αθνχγεηαη ζε ρακειή έληαζε, ε αξρή ηνπ ερεηηθνχ πιηθνχ, ηδηαίηεξα αλ απηή είλαη κεγάιεο έληαζεο. Με άιια ιφγηα, είλαη κηα, ρακειήο έληαζεο αλαπαξαγσγή ησλ γεηηνληθψλ απιαθίσλ, παξάιιεια κε ηελ αλαπαξαγσγή ηνπ απιαθίνπ πνπ δηαζρίδεη ε βειφλα. Ο κεραληθφο ήρνπ πνπ θάλεη ηελ ράξαμε, γλσξίδνληαο ηελ κέγηζηε έληαζε ηνπ ζήκαηνο πνπ πξφθεηηαη λα ραξαρηεί, ξπζκίδεη ην κεραληζκφ νδήγεζεο ηεο βειφλαο κε ηφζε ηαρχηεηα, ψζηε λα κελ δεκηνπξγνχληαη πξνβιήκαηα γεηηνληθψλ απιαθίσλ θαη θαη’επέθηαζε post ή pre-echo. Γεληθφηεξα, ν κεραληθφο ηνπ ήρνπ θαιείηαη λα “δπγίζεη” απηέο ηηο δχν παξακέηξνπο (έληαζε ζήκαηνο – ρξφλνο ράξαμεο) ψζηε λα κελ ππάξρνπλ πξνβιήκαηα. 3.3. – Mastering. Γηα λα γίλεη ε ράξαμε, ζε έλα δίζθν, ρξεηάδεηαη ηδηαίηεξε πξνζνρή ζην ερεηηθφ ζήκα ην νπνίν πξφθεηηαη λα ραξαρηεί. Τπάξρνπλ θάπνηνη θπζηθνί πεξηνξηκνί ηνπ κέζνπ, ηνπο νπνίνπο πξέπεη λα ιάβεη ππ’φςε ν ηερληθφο ηνπ mastering. ε πεξίπησζε πνπ δελ γίλνπλ θάπνηεο απαξαίηεηεο ξπζκίζεηο ζην ερεηηθφ ζήκα, ζα ππάξρνπλ πξνβιήκαηα, ηφζν ζηελ ίδηα ηε ράξαμε, φζν θαη ζηελ δπζθνιία ηεο βειφλαο αλαπαξαγσγήο, λα “δηαβάζεη” ζσζηά ηα απιάθηα. ’απηφ ην ππνθεθάιαην ζα αλαιπζνχλ απηνί νη πεξηνξηζκνί, θαζψο επίζεο, ζα γίλεη ζχγθξηζε αλάκεζα ζην mastering πνπ γίλεηαη γηα θάπνηα δνπιεηά πνπ πξφθεηηαη λα θπθινθνξήζεη ζε δίζθν βηλπιίνπ, ζε ζρέζε κε ην mastering πνπ γίλεηαη γηα CD. 3.3.1. – Οη θηλήζεηο ηεο βειφλαο θαηά ηελ ράξαμε. Γηα λα θαηαλνεζνχλ ζε βάζνο νη θπζηθνί πεξηνξηζκνί ηνπ κέζνπ, πξέπεη πξψηα λα δνχκε ην πσο αθξηβψο θηλείηαη ε βειφλα ράξαμεο ψζηε λα δεκηνπξγήζεη έλα απιάθη. Έηζη κπνξνχκε λα πνχκε φηη νη θηλήζεηο ηεο βειφλαο θαηά ηε ράξαμε, δηαηξνχληαη ζε 3 ππνθηλήζεηο: 1. Μεηαηφπηζε. Δίλαη ε θίλεζε ηεο βειφλαο πνπ δεκηνπξγεί ηελ θιίζε ζην απιάθη, ζην νξηδφληην επίπεδν, πνπ φπσο πξναλαθέξζεθε δελ πξέπεη λα μεπεξλάεη ηηο 40 κνίξεο. Γεκηνπξγείηαη εληνλφηεξα απφ ηηο ρακειέο ζπρλφηεηεο, πνπ κπνξνχλ λα * Παραμορφϊςεισ θχοφσ, που παρουςιάηονται ςε αναλογικά μζςα αναπαραγωγισ. (ςε δίςκουσ και ςε μαγνθτικζσ ταινίεσ). 80 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 θηάζνπλ ηα 50κm, δειαδή πεξίπνπ φζν ην πιάηνο ελφο απιαθίνπ. Ζ κεηαηφπηζε ηεο βειφλαο ζην θαηαθφξπθν επίπεδν, φπσο πξναλαθέξζεθε, επεξεάδεηαη απφ ηα ζήκαηα κε δηαθνξεηηθή θάζε. 2. Σαρχηεηα κε ζπγθεθξηκέλε δηεχζπλζε (velocity). Μεηξηέηαη ζε cm/s. Μπνξεί θηάζεη ηα 50 κε 60cm/s ζηηο πςειέο ζπρλφηεηεο. Να ζεκεησζεί φηη ε ηαρχηεηα απηή δελ είλαη ην κέζν φξν (RMS), αιιά νη θνξπθέο (peak velocity). Γηα παξάδεηγκα, αλ πξφθεηηαη λα ραξαρηεί έλα ζήκα πςειήο ζπρλφηεηαο ελφο απινχ εκηηφλνπ, ε κέγηζηε ηαρχηεηα (peak), ζεκεηψλεηαη ηε ζηηγκή πνπ ε βειφλα πεξλά απφ ην ζεκείν κεδέλ ηνπ θχθινπ ηνπ εκηηφλνπ, ελψ εξεκεί ζην ζεκείν θνξπθήο ηνπ. Γεληθφηεξα ηζρχεη φηη, φζν κεγαιχηεξε ε ζπρλφηεηα, ηφζν κεγαιχηεξε ε ηαρχηεηα ηεο βειφλαο θαη ηφζν κηθξφηεξε ε κεηαηφπηζε ηεο. Σν αθξηβψο αληίζεην ηζρχεη γηα ηηο ρακειέο ζπρλφηεηεο (δειαδή, κεγάιε κεηαηφπηζε - κηθξή ηαρχηεηα). 3. Δπηηάρπλζε. Αθνξά ηα ζήκαηα κε απφηνκεο θνξπθέο (π.ρ. ρηχπεκα ζην ηακπνχξν, απφηνκνο θξφηνο θ.η.ι.). Ζ επηηάρπλζε κπνξεί λα θηάζεη ηηο κεξηθέο εθαηνληάδεο “g” ζηηο πςειέο ζπρλφηεηεο*. Ζ επηηάρπλζε είλαη ζηελά ζπλδεδεκέλε κε ηε κάδα ηεο βειφλαο, αθνχ φζν κηθξφηεξε κάδα, ηφζν θαιχηεξε απφθξηζε επηηάρπλζεο πεηπραίλεηαη. Δπηπιεφλ λα ζεκεησζεί, φηη νη απφηνκεο επηηαρχλζεηο ηεο βειφλαο απαηηνχλ θαηαλάισζε πνιχ κεγάιεο ελέξγεηαο γηα λα κεηαηξαπνχλ ζε θίλεζε, γη’απηφ ρξεηάδνληαη πξνζνρή θαηά ην mastering ψζηε λα κελ ππάξρεη πξφβιεκα ππεξζέξκαλζεο ησλ πελίσλ ηεο θεθαιήο ράξαμεο.9 3.3.2. – Οη θπζηθνί πεξηνξηζκνί ηνπ κέζνπ. Έλαο απφ ηνπο πην ζεκαληηθνχο πεξηνξηζκνχο, είλαη ην “δχγηζκα” αλάκεζα ζηνλ ρξφλν ερνγξάθεζεοράξαμεο θαη ηε ζπλνιηθή έληαζε ηνπ ζήκαηνο. Όζν κεγαιχηεξν ην ζήκα, ηφζν πην κεγάιν ρψξν θαηαιακβάλνπλ ηα απιάθηα, κε απνηέιεζκα λα ρξεηάδνληαη κεγαιχηεξεο απνζηάζεηο κεηαμχ ηνπο, γηα ηελ απνθπγή ηνπ θαηλνκέλνπ ηνπ pre-post echo, κε Δηθόλα 3.30 - Πξνζεγγηζηηθή απεηθόληζε απιαθίσλ. * Το “g” ςυμβολίηει τθν επιτάχυνςθ τθσ βαρφτθτασ που πρoζρχεται από τον αγγλικό όρο “gravity”. Δθλαδι, τθν επιτάχυνςθ που ζχει ζνα ςϊμα που βρίςκεται μζςα ςτο βαρυτικό πεδίο τθσ γισ. 81 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 απνηέιεζκα λα ραξάδεηαη ιηγφηεξνο ρξφλνο αλά πιεπξά. ηελ εηθφλα (3.12) θαίλεηαη πξνζεγγηζηηθά, φηη ην κπάζν θαηαιακβάλεη πεξηζζφηεξν ρψξν ζηελ επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ, θαζψο επίζεο γηλεηαη θαηαλνεηφ φηη, φζν πςειφηεξε ε ζπρλφηεηα πνπ ραξάδεηαη, ηφζν κεγαιχηεξε ε ηαρχηεηα ηεο βειφλαο. Με άιια ιφγηα, ην κπάζν είλαη έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο γηα ηνλ ρξφλν ερνγξάθεζεο-ράξαμεο, θαζψο επίζεο, κηα κεγάιε θιίζε ηνπ απιαθίνπ πνπ κπνξεί λα δεκηνπγεζεί απν απηφ, κπνξεί λα πξνθαιέζεη “πήδεκα” ηεο βειφλαο. Δπίζεο, φζν κεγαιχηεξε θιίζε ππάξρεη ζην απιάθη, ηφζν δπζθνιφηεξε γίλεηαη ε “απνηχπσζε” ησλ ιεπηνκεξηψλ, ησλ πςειψλ ζπρλνηήησλ, ιφγσ ηνπ φηη ηα burnishing facets ηεο βειφλαο ράξαμεο δελ έρνπλ θαιή επαθή κε ηα ηνηρψκαηα ηνπ απιαθίνπ. (Απηφ ην θαηλφκελν κπνξεί λα παξνκνηαζηεί κε ην θαηλφκελν ηνπ pinch effect ζηελ αλαπαξαγσγή). H κεγάιε ηαρχηεηα (velocity) ηεο βειφλαο, κπνξεί λα πξνθαιέζεη πξνβιήκαηα κε γξακκηθφηεηαο ζηελ απφθξηζε ηεο θεθαιήο ράξαμεο. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί ε χπαξμε κεγάισλ εληάζεσλ πςειψλ ζπρλνηήησλ πξνθαιεί κεγάιε έμνδν ζε volt θη έηζη ν εληζρπηήο πνπ νδεγεί ηε θεθαιή ράξαμεο ςαιηδίδεη ην ζήκα (clipping) πξνθαιψληαο παξακφξθσζε ζην ερεηηθφ απνηέιεζκα. πλήζσο, απηέο νη παξακνξθψζεηο παξνπζηάδνληαη ζηελ πεξηνρή ζπρλνηήησλ 6kHz κε 12kHz, δειαδή εθεί πνπ θπκαίλνηλαη ηα “ζίγκα” ησλ θσλεηηθψλ (sibilance), ελψ παξνπζηάδνληαη θαη ζηηο πνιχ πςειέο ζπλφηεηεο (16kHz-20kHz) κε κεγάιε έληαζε (π.ρ. αξκνληθνί ηξνκπέηαο ή πηαηίληα ηπκπάλσλ). Δπίζεο, νη πςειέο επηηαρχλζεηο ηεο βειφλαο, κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ κεραληθέο δεκηέο ζην απιάθη, κε απνηέιεζκα λα κελ κπνξεί λα γίλεη εχθνιε “αλίρλεπζε” απφ ηελ βειφλα αλαπαξαγσγήο, ηδηαίηεξα αλ ππάξρεη ρακειφ compliance ηνπ cantilever*. Όπσο πξναλαθέξζεθε, έλαο άιινο ζεκαληηθφο πεξηνξηζκφο είλαη ε ζηεξενθσλία ζην κπάζν, ν νπνίνο κπνξεί λα πξνθαιέζεη πξνβιήκαηα ζην θαηαθφξπθν επίπεδν. Γεληθφηεξα, ηα ππεξβνιηθά ζηεξενθσληθά εθθέ είλαη έλαο πεξηνξηζκφο ζηελ ράξαμε ησλ δίζθσλ αθνχ ηα απιάθηα είλαη δχζθνιν λα “απνηππψζνπλ” γξήγνξεο αιιαγέο ζηηο δηαθπκάλζεηο κεηαμχ ησλ ηνηρσκάησλ.10 πλνπηηθά νη θπξίνηεξνη πεξηνξηζκνί έρνπλ σο εμήο: - Μεγάιε έληαζε ζήκαηνο = Μηθξφο ρξφλνο ράξαμεο - Τπεξβνιηθέο κπάζεο ζπρλνηήηεο = Μηθξφο ρξφλνο ράξαμεο θαη πηζαλά πξνβιήκαηα “πεδήκαηνο” ηεο βειφλαο. - Τπεξβνιηθέο πςειέο ζπρλφηεηεο = Υακειή ζπλνιηθή έληαζε θαη παξακνξθσκέλνο ήρνο. - Μπάζεο ζπρλφηεηεο εθηφο θάζεο = Υακειή ζπλνιηθή έληαζε θαη “πεδήκαηα” ηεο βειφλαο.11 * Οι όροι compliance και cantilever εξθγoφνται ςτο υποκεφάλαιο 2.3.4. 82 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 Δλδεηθηηθέο ηηκέο γηα ηνλ ρξφλν ράξαμεο ζε ζρέζε κε ηελ ζπλνιηθή έληαζε ηνπ ζήκαηνο παξνπζηάδνληαη ζην παξαθάησ πίλαθα.12 Σαρχηεηα θαη κέγεζνο Υξφλνο ράξαμεο αλά πιεπξά Υξφλνο ράξαμεο αλα πιεπξά δίζθνπ ζηα +0dB. ζηα +6dB. 33 1/3 RPM 7΄΄ 6 ιεπηά 4.5 ιεπηά 10΄΄ 13 ιεπηά 7 ιεπηά 12΄΄ 16.5 ιεπηά 11 ιεπηά 7΄΄ 4 ιεπηά 3 ιεπηά 10΄΄ 10 ιεπηά 6 ιεπηά 12΄΄ 12 ιεπηά 8 ιεπηά 45 RPM Πίλαθαο 3.1 – Πξνζεγγηζηηθέο ηηκέο ρξόλνπ ερνγξάθεζεο αλάινγα κε ηε ζπλνιηθή έληαζε ζήκαηνο. 3.3.3. – Ζ αληηκεηψπηζε ησλ θπζηθψλ πεξηνξηζκψλ ζην mastering. Πνιιέο πεγέο αλαθέξνπλ φηη ην ζπλνιηθφ δπλακηθφ εχξνο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζεσξεηηθά θηάλεη πεξίπνπ ηα 75dB, αξθεηά κηθξφηεξν απφ ην CD, πνπ είλαη ηα 98dB. πλήζσο νη ηερληθνί ηνπ mastering πξνζπαζνχλ λα κελ “ζπζηάζνπλ” ην δπλακηθφ εχξνο ηνπ ερεηηθνχ πιηθνχ θαη θαη’επέθηαζε ηε ρξνηά ησλ νξγάλσλ, ρξεζηκνπνηψληαο compression. Δπίζεο, δελ πξνηηκνχλ λα “θφςνπλ” θάπνηεο ρακειέο ζπρλφηεηεο ψζηε λα θεξδεζεί επηπιένλ ρξφλνο ράξαμεο-ερνγξάθεζεο. Ο πξνηεηλφκελνο ρξφλνο αλαπαξαγσγήο κηαο πιεπξάο ηνπ δίζθνπ, θπκαίλεηαη απφ 13 κέρξη ην πνιχ 18 ιεπηά, ζε λνξκάι επίπεδα έληαζεο (+3dB@5cm/s). Σα 12ηληζα single, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη θπξίσο απφ dj’s θαη αλαπαξάγνληαη ζε κεγάινπο ρψξνπο φπνπ ε έληαζε παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν (club), έρνπλ κεγαιχηεξα θελά αλάκεζα ζηα απιάθηα, πεηπραίλνληαο κεγάιε έληαζε, αιιά πεξηνξηζκέλν ρξφλν. Ζ έληαζε ηνπ ζήκαηνο γηα ηε ράξαμε 12ηληζσλ single κπνξεί λα θηάλεη ηα +12dB θαη ν ρξφλνο αλαπαξαγσγήο ηνπο, θπκαίλεηαη απφ 6 κέρξη 8 ιεπηά. Οη δίζθνη θιαζζηθήο κνπζηθήο κπνξνχλ λα έρνπλ αξθεηά κεγάιν ρξφλν αλα πιεπξά, πνπ θηάλνπλ ηα 30 ιεπηά, αθνχ ππάξρνπλ παξαηεηακέλα “ήζπρα” ζεκεία κε βξαρππξφζεζκεο θνξπθέο θη έηζη ηα απιάθηα θαηαιακβάλνπλ ιίγν ρψξν πάλσ ζην δίζθν. 83 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 Όζνλ αθνξά ην ζπρλνηηθφ εχξνο, πέξα απφ ηε θακπχιε RIAA πνπ είλαη απαξαίηεηε, ζπλήζσο γίλνληαη θαη άιιεο ξπζκίζεηο ηζνζηάζκηζεο. Αξθεηά ζπρλά νη ηερληθνί ηνπ mastering, ρξεζηκνπνηνχλ έλα πςεπεξαηφ θίιηξν (high-pass) πνπ ην νξίδνπλ ζηα 40Hz κε κεγάιε θιίζε, ψζηε λα απνθχγνπλ πηζαλέο κεηαηνπίζεηο ηεο βειφλαο πνπ εθηείλνληαη θάησ απφ ηα 20Hz νη νπνίεο έρνπλ σο απνηέιεζκα ηνπο ζπληνληζκνχο ηνπ ερεηηθνχ πιηθνχ κε ην βξαρίνλα ηνπ πηθάπ θαηά ηελ αλαπαξαγσγή. Δπίζεο, ε απνθπγή κεγάισλ κεηαηνπίζεσλ ηεο βειφλαο, ζεκαίλεη φηη θεξδίδεηαη επηπιένλ ρξφλνο ερνγξάθεζεο-ράξαμεο. Πνιινί ηερληθνί ηνπ mastering πξνηείλνπλ λα ρξεζηκνπνηείηαη θαη έλα βαζππεξαηφ θίιηξν ζην ερεηηθφ πιηθφ, ην νπνίν ιεηηνπξγεί ζηα 16-17kHz, ψζηε λα απνθεπρζνχλ νη αξκνληθνί πνπ ελδέρεηαη λα εθηείλνληαη πάλσ απφ ηα 20kHz, νη νπνίνη κάιηζηα εληζρχνληαη παξαπάλσ κε ηελ θακπχιε RIAA. Οη ρακειέο ζπρλφηεηεο πξέπεη λα είλαη ζε θάζε ή αθφκα θαιχηεξα ην ζήκα λα είλαη κνλνθσληθφ ζε απηέο. Έηζη θη αιιηψο, ην αλζξψπηλν απηί δελ έρεη ηελ ηθαλφηεηα ηεο θαηεπζπληηθφηεηαο ζηηο ρακειέο ζπρλφηεηεο, έηζη δελ πξφθεηηαη γηα θάπνηα νπζηαζηηθή αιινίσζε ηνπ ήρνπ. Έηζη, αλ ππάξρεη δηαθνξά θάζεο ζηηο ρακειέο ζπρλφηεηεο, νη ηερληθνί ηνπ mastering, νξίδνπλ κηα ζπρλφηεηα (crossover frequency) θαη απν εθεί θαη θάησ, θάλνπλ ην ζήκα κνλνθσληθφ, αζξνίδνληαο ην. Χζηφζν, δελ ππάξρεη θάπνηα ζπγθεθξηκέλε ζπρλφηεηα γηα ηελ αληηκεηψπηζε απηνχ ηνπ πξνβιήκαηνο. Δλδέρεηαη λα είλαη ζηα 70Hz κέρξη θαη ηα 250Hz, αλάινγα κε ην κνπζηθφ πιηθφ θαη ηηο απαηηήζεηο ηνπ θαιιηηέρλε. Βέβαηα, φζν πην ςειά είλαη, ηφζν πεξηζζφηεξεο αιινηψζεηο ζα ππάξρνπλ ζηε ζηεξενθσλία θαη ησλ ππφινηπσλ νξγάλσλ πνπ “θηλνχληαη” ζε απηέο ηηο ρακειέο ζπρλφηεηεο. Σα ζεκεία πνπ πξέπεη λα πξνζερζνχλ πεξηζζφηεξν είλαη νη θξνπζηηθνί ήρνη ρακειψλ ζπρλνηήησλ, φπσο γηα παξάδεηγκα, ε κπφηα ησλ ηπκπάλσλ ή ην ειεθηξηθφ κπάζν κε απφηνκα ρηππήκαηα. Να ζεκεησζεί φηη απηφ δελ ζεκαίλεη φηη δελ κπνξεί λα ππάξρεη κφλν ζην έλα θαλάιη ην κπάζν, αξθεί απηφ λα κελ είλαη ζε αθξαίν ζεκείν ζην ζηεξενθσληθφ πεδίν (ηέξκα αξηζηεξά ή ηέξκα δεμηά). Πνιιέο θνξέο νη ηερληθνί ηνπ mastering ρξεζηκνπνηνχλ ηε ηερληθή ηνπ de-essing* ψζηε λα πεξηνξίζνπλ ηα πξνβιήκαηα πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηα ζπξηζηηθά ζχκθσλα. Απηή ε ηερληθή βέβαηα, ε νπνία ρξεζηκνπνηείηαη θαη ζην mastering πνπ πξννξίδεηαη γηα CD ή άιιν ςεθηαθφ κέζν, πξνηηκάηαη λα έρεη γίλεη απφ ηε δηαδηθαζία ηεο κίμεο. Παξ’φιν πνπ, φπσο πξναλαθέξζεθε, νη ηερληθνί ηνπ mastering ζέινπλ λα απνθεχγνπλ ηελ ρξήζε νπνηνδήπνηε compressor γηα λα κελ ππάξρεη αιινίσζε ηφζν ηεο ρξνηάο ησλ νξγάλσλ φζν θαη ηνπ ζπλνιηθνχ δπλακηθνχ εχξνπο, ζπρλά, αλαγθαζηηθά ρξεζηκνπνηείηαη θαη multi-band compressor γηα λα πεξηνξηζηνχλ νη κεγάιεο θνξπθέο ζηηο πςειέο ζπρλφηεηεο, ηδηαίηεξα ζηα ** * Τεχνικι τθσ θχολθψίασ που χρθςιμοποιείται equalizer και compressor για τθν μείωςθ των ςυριςτικϊν ςφμφωνων. ** Μονάδα ςυμπίεςθσ του θχθτικοφ ςιματοσ με επιλογι ςυχνοτικοφ εφρουσ. 84 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 θνκκάηηα πνπ πξφθεηηαη λα ραξαρηνχλ ζηελ εζσηεξηθή πιεπξά ηνπ δίζθνπ ψζηε λα κήλ γίλεηαη ηδηαίηεξα αληηιεπηφ ην inner groove distortion. Δπίζεο, αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ρξεζηκνπνηνχληαη θαη εηδηθά θαηαζθεπαζκέλεο κνλάδεο limiter, (φπσο ν Neumann BSB 74), νη νπνίεο ιεηηνπξγνχλ πάλσ απφ κηα ζπγθεθξηκέλε ζπρλφηεηα (ζχλεζσο 2kHz-4kHz) γηα λα πεξηνξίζνπλ ηηο επηηαρχλζεηο ηεο βειφλαο. Οπζηαζηηθά, πεξηνξίδνπλ ην ξεχκα πνπ εηζέξρεηαη ζηελ θεθαιή ράξαμεο έρνληαο ζπγθεθξηκέλεο ξπζκίζεηο γηα ηνπο ρξφλνπο attack θαη release. Απηνί νη πεξηνξηζκνί, ζπλήζσο γίλνληαη κε ηελ βνήζεηα θαη κίαο εηζφδνπ key-input, ψζηε λα ειέγρνληαη νη ζηάζκεο κε πεξηζζφηεξε αθξίβεηα ζηα ζεκεία πνπ πξέπεη.13 Όζνλ αθνξά ηελ πεγή πνπ πξφθεηηαη λα ραξαρηεί ζε δίζθν, ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ζπληζηάηαη ε αλαινγηθή καγλεηηθή ηαηλία, κε πξνηεηλφκελε ηαρχηεηα εγγξαθήο ηα 30IPS (inches per second). Απηφ είλαη θαη ην πίν νξζνινγηθφ, αθνχ κηιάκε γηα αλαινγηθά κέζα αλαπαξαγσγήο. ε πεξίπησζε πνπ ε κεηαθνξά (transfer) ζε δίζθν, γίλεη απφ ςεθηαθφ κέζν, ην πην ζεκαληηθφ ζεκείν πνπ πξέπεη λα ιεθζεί ππ’φςε είλαη ην bit-rate*, πνπ θαιφ ζα ήηαλ λα είλαη πάλσ απν ηα 24bit, ελψ ην sampling rate** κπνξεί λα είλαη ζηα 44.1kHz ην νπνίν δελ είλαη παίδεη ζεκαληηθφ ξφιν αθνχ φπσο πξναλαθέξζεθε νη πνιχ πςειέο ζπρλφηεηεο εμαιείθνληαη. Βέβαηα, ε πνίνηεηα ελφο ςεθηαθνχ master εμαξηάηαη απφ ηελ πνηφηεηα πνπ έρνπλ νη κεηαηξνπείο ADC θαη DAC. Γεληθφηεξα ην ηειηθφ master πνπ πξφθεηηαη λα ραξαρηεί ζε δίζθν, δελ πξέπεη λα έρεη θαζφινπ compression ζε ζρέζε κε απηφ πνπ πξννξίδεηαη γηα θάπνην ςεθηαθφ κέζν. Δπίζεο, ε ηειηθή κίμε ζε νπνηνδήπνηε κέζν θη αλ είλαη (CD,DAT,Wav αξρείν, καγλεηηθή ηαηλία) πξέπεη λα έρεη ηηο θαηάιιειεο ξπζκίζεηο θαη ζεκεηψζεηο πξηλ θηάζεη ζην ζηνχληην γηα mastering: - Σαρχηεηα αλαπαξαγσγήο (33 1/3, 45 ή 78 RPM). - εηξά θνκκαηηψλ θαη ρψξηζκα γηα ην πνηά ζα ραξαρηνχλ ζηελ α’ θαη β’ πιεπξά. - 3 κε 5 δεπηεξνιεπηα θελφ αλάκεζα ζηα θνκκάηηα. - 1 κε 2 ιεπηά θελφ αλάκεζα ζηα θνκκάηηα ηεο α’ θαη ηεο β’ πιεπξάο. 3.3.4. – Γηαθνξέο ζην mastering αλάκεζα ζηνλ δίζθν βηλπιίν θαη ζην CD. Όπσο γίλεηαη αληηιεπηφ, ε δηαδηθαζία ηνπ mastering γηα ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ είλαη κηα εμαηξεηηθά ιεπηνκεξή δνπιεηά θαη απαηηεί έκπεηξνπο θαη εμεηδηθεπκέλνπο ηερληθνχο. Δπίζεο, φια ηα παξαπάλσ δελ κπνξνχζαλ παιαηφηεξα λα δηαηππσζνχλ σο “πεξηνξηζκνί” κέρξη πνπ εηζήιζε ζηε κνπζηθή βηνκεραλία ν “ςεθηαθφο ήρνο”, πνπ έδσζε άιιεο δηαζηάζεηο ζην ερεηηθφ απνηέιεζκα. Χζηφζν, ερνιήπηεο θαη θαιιηηέρλεο, αλ ζέινπλ ε δνπιεηά ηνπο λα εθδνζεί ζε δίζθν βηλπιίνπ ζα πξέπεη λα ζπκβηβαζηνχλ κε απηφλ ηνλ αλαινγηθφ “βηλπιηαθφ” ήρν πνπ ζα έρεη ην ηειηθφ master θαη λα κελ έρνπλ ηηο απαηηήζεηο γηα έλα “ζχγρξνλν” ςεθηαθφ ήρν. Δμάιινπ, πνιινί ιάηξεηο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ, ππνζηεξίδνπλ φηη ν ήρνο ηνπ * Ο όροσ που αφορά τθν κβαντοποίθςθ του ςιματοσ κατά τθν ψθφιοποίθςθ του. Ελλθνικι μετάφραςθ: Συχνότθτα δειγματολθψίασ. ** 85 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 δίζθνπ, απφ ηηο παξακνξθψζεηο πνπ πξνθχπηνπλ θαηά ηελ αλαπαξαγσγή, είλαη αθφκα πην εληππσζηαθφο απφ ην master ηεο καγλεηηθήο ηαηλίαο. πλνπηηθά, ηα ζεκεία δηαθνξνπνίεζεο ηνπ master, γηα δίζθν βηλπιίνπ ζε ζρέζε κε ηα master γηα CD είλαη ηα εμήο: 1. Μνλνθσληθφ ζήκα ζηηο ρακειέο ζπρλφηεηεο. 2. Πεξηνξηζκφο ησλ κεγάισλ εληάζεσλ ζηηο πςειέο ζπρλφηεηεο. 3. Πεξηνξηζκφο ησλ κεγάισλ επηηαρχλζεσλ. 4. Αλ ην master είλαη ςεθηαθφ κέζν, πξνηείλεηαη ην bit-rate λα είλαη πάλσ απφ 24bit. ην CD είλαη 16bit. 5. Ζ ζπρλφηεηα δεηγκαηνιεςίαο, πξνηείλεηαη λα είλαη πάλσ απφ 44.1kHz. (Χζηφζν, φπσο πξναλαθέξζεθε δελ έρεη ηφζν ζεκαληηθφ ξφιν). ην CD είλαη 44.1kHz. 6. Οη ξπζκίζεηο ηζνζηάζκηζεο ελδέρεηαη λα είλαη δηαθνξεηηθέο, εηδηθφηεξα ζηα δχν άθξα ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο. 7. Σέινο, ην ζεκαληηθφηεξν ζεκείν είλαη φηη ην master πνπ πξννξίδεηαη γηα δίζθν βηλπιίνπ πξέπεη λα έρεη ιηγφηεξε ζπλνιηθή ζπκπίεζε (compression) απφ απηφ ηνπ CD. Χζηφζν, ππάξρνπλ πνιινί πνπ ηζρπξίδνληαη φηη ην mastering γηα δίζθν βηλπιίνπ κπνξεί λα είλαη ίδην κε απηφ ηνπ CD. ίγνπξα, δελ είλαη ιαλζαζκέλε άπνςε, αθνχ πξφθεηηαη γηα ππνθεηκεληθά θξηηήξηα, ησλ αθξναηψλ, ησλ θαιιηηερλψλ, ησλ ερνιεπηψλ θαη ησλ ηερληθψλ ηνπ mastering. Δπίζεο, ηα θξηηήξηα απηά δεκηνπξγνχληαη αλάινγα κε ην είδνο ηεο κνπζηθήο θαη γεληθφηεξα ηνπ ερεηηθνχ πιηθνχ. Γηα παξάδεηγκα, ν ήρνο πνπ πεξηκέλεη θάπνηνο γηα έλα ζχγρξνλν pop θνκκάηη, κε κηθξφ δπλακηθφ εχξνο (5-10dB) είλαη δηαθνξεηηθφο, απφ έλα έξγν θιαζζηθήο κνπζηθήο ή ελφο jazz θνπαξηέηνπ, πνπ ην δπλακηθφ έπξνο είλαη αξθεηά κεγάιχηεξν. Ο πφιεκνο ηεο ερεξφηεηαο (loudness war), πνπ δεκηνπξγήζεθε έληνλα κεηά ηελ έιεπζε ηνπ CD ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία**, άιιαμε ηνλ ηξφπν αληηκεηψπηζεο ηνπ compression θαη ηνπ limiting ζηελ δηαδηθαζία ηνπ mastering, κε απνηέιεζκα πνιιέο pop θπθινθνξίεο, λα έρνπλ κεγάιν κέζν φξν έληαζεο ζήκαηνο (average RMS), κηθξφ δπλακηθφ έπξνο κε ηηο θνξπθέο ηνπ ζήκαηνο λα αγγίδνπλ ην ςεθηαθφ φξην ησλ 0dBFS. ηελ εηθφλα (3.13) κπνξεί λα θαλεί πξνζεγγηζηηθά ν ηξφπνο πνπ άιιαμαλ νη θπκαηνκνξθέο κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ κε απνηέιεζκα λα γίλνπλ “ηεηξάγσλεο”, κε κηθξφ δπλακηθφ εχξνο. Οπζηαζηηθά, ν κφλνο πεξηνξηζκφο ηνπ CD, ν νπνίνο είλαη θαίξηαο ζεκαζίαο, είλαη ην πφζν δπλαηά κπνξεί λα γξαθηεί, δειαδή ην ςεθηαθφ φξην ησλ 0dBFS. ** Εδϊ πρζπει να αναφερκεί, ότι ο πόλεμοσ τθσ θχθρότθτασ (loudness war), προυπιρχε και πριν τθν ζλευςθ του CD, ςε μικρότερο βακμό βζβαια και είχε επιρροι ςτα 45άρια των jukebox, κακϊσ και κομμάτια που παίηοταν ςτο ραδιόφωνο, εξυπθρετόντασ εμπορικοφσ ςκοποφσ. 86 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 Απηφ ην “κνληέξλν” mastering πνπ γίλεηαη γηα ηα CD δελ ζπληζηάηαη γηα λα ραξαρηεί ζε έλα lacquer δίζθν. Απηφ ζπκβαίλεη ιφγσ ησλ πεξηνξηζκψλ ηνπ κέζνπ, φπσο πξναλαθεξζήθαλ, αθνχ ε βειφλα αλαπαξαγσγήο είλαη πνιχ δχζθνιν λα “δηαβάζεη” ηέηνηνπ είδνπο ζήκαηα. Βέβαηα, ππάξρνπλ θαη ειεθηξηθά πξνβιήκαηα, φπσο ην φηη είλαη επηθίλδπλν λα θαηαζηξαθνχλ ηα πελία ηεο θεθαιήο ράξαμεο, κε ηφζν πςειά ξεχκαηα πνπ πξνέξρνληαη απφ ηελ ππεξθφξησζε ηνπ Δηθόλα 3.31 - Πξνζεγγηζηηθή απεηθόληζε ησλ θπκαηνκνξθώλ κεηά ην mastering, ζε 3 δηαθνξεηηθέο εληζρπηή. Δπίζεο, ππάξρεη ε πηζαλφηεηα λα ρξνλνινγίεο. ζπάζεη θαη ε βειφλα ράξαμεο, ιφγσ ηνπ φηη ηα κεγάια ξεχκαηα, ηδηαίηεξα ζηηο πςειέο ζπρλφηεηεο πξνθαινχλ κεγάιεο επηηαρχλζεηο ζε απηήλ. Tηο ηειεπηαίεο δεθαεηίεο, πνπ δηάθνξα “album” εθδίδνληαη ζε δίζθν βηλπιίνπ αιιά θαη ζε CD, δπζηπρψο παξαηεξείηαη φηη ρξεζηκνπνηείηαη ηνλ ίδην master θαη γηα ηα δχν κέζα. Πνιιέο πεγέο αλαθέξνπλ φηη απηφ ζπκβαίλεη, γηα λα κελ αλεβαίλεη ην θφζηνο κηαο δνπιεηάο, αθνχ ην λα δεκηνπξγεζνχλ δπφ δηαθνξεηηθα master απαηηεί ρξφλν θαη ρξήκα. Μηα πξνθαλήο ιχζε, ε νπνία δελ ζπληζηάηαη βέβαηα, είλαη απιά λα κεησζεί ε ζπλνιηθή έληαζε ηνπ ζήκαηνο πξνο ράξαμε, ψζηε λα κελ ππάξρνπλ πξνβιήκαηα θαηά ηε ΄ραξαμε. Γη’απηφλ ηνλ ιφγν πνιιέο θνξέο, φηαλ ζπγθξίλεηαη ε έληαζε ελφο δίζθνπ βηλπιίνπ κε έλα, ηεο ίδηαο δνπιεηάο CD, παξαηεξείηαη φηη ν δίζθνο έρεη ρακειφηεξε ζπλνιηθή έληαζε. Βέβαηα, δελ είλαη κφλν απηφο ν ιφγνο ηεο ρακειφηεξεο έληαζεο, αθνχ ε έμνδνο ζε Volt ησλ DAC* πνπ ρξεζηκνπνηνχλ ηα CD-player, είλαη πάληα κεγαιχηεξε απφ ηελ έμνδν ησλ πξνεληζρπηψλ phono, ζπλήζσο θαηά 6-8dB.14 Παξαθάησ παξνπζηάδνληαη ελδεηθηηθά, κεξηθνί δίζθνη πνπ έρνπλ εθδνζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη πξνέξρνληαη απφ ην ίδην ή παξφκνην master, φπσο θαη απηφ ηνπ CD. - * Foo Fighters – In your Honor (45RPM, 4LP) [2005] Metallica – Death Magnetic [2008] Soundgarden - Down on the Upside [1996] The Decemberists - The Crane Wife [2006] REM – Accelerate [2008] Autechre: Untilted [2005] Shellac - Excellent Italian Greyhound [2007] Of Montreal - Hissing Fauna: Are You The Destroyer [2007] Digital to Analog Converter. Ελλθνικι μετάφραςθ: Μετατροπζασ ψθφιακοφ ςιματοσ ςε αναλογικό. 87 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 3.3.5. – χγθξηζε ηνπ CD κε ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ. Ζ ζχγθξηζε ηνπ CD κε ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ, φζνλ αθνξά ηε πνηφηεηα ηνπ ήρνπ, είλαη έλα κεγάιν ζέκα θαη έρνπλ δεκηνπξγεζεί πνιιέο δηαθσλίεο γηα ην πην είλαη ην θαιχηεξν κέζν αλαπαξαγσγήο. Οη ιάηξεηο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ππνζηεξίδνπλ φηη ηα CD έρνπλ ήρν ζθιεξφ θαη ηξαρχ, ην δπλακηθφ εχξνο είλαη πεξηνξηζκέλν θαη φηη ηα ςεθηαθά θίιηξα ησλ DAC δεκηνπξγνχλ γεληθφηεξα αιινηψζεηο ζηνλ ήρν. Πνιιέο θνξέο αθφκα ππνζηεξίδνπλ φηη ν ήρνο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ είλαη αθφκα πην πνηνηηθφο ζε ζρέζε θαη κε άιια ςεθηαθά κέζα, κε κεγαιχηεξε αλάιπζε, φπσο ην Super-Audio CD θαη ην DVD-Audio. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, νη ππνζηεξηθηέο ησλ CD θαη γεληθφηεξα ησλ ςεθηθψλ κέζσλ, “θαηεγνξνχλ” ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ γηα ην κηθξφ δπλακηθφ έπξνο, ηνλ κεγάιν επηθαλεηαθφ ζφξπβν, ηα clicks θαη ηα pops πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηελ ζθφλε θαη ηηο αθαζαξζίεο πνπ καδεχνληαη ζε απηνχο, φπσο επίζεο θαη ηελ αξκνληθή παξακφξθσζε πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ηα ιάζε ηξνρηάο ηεο βειφλαο αλαπαξαγσγήο. Βέβαηα, δελ πξέπεη λα παξαιεθζεί φηη πέξα απφ ηα ηερληθά ζέκαηα, ηίζεηαη αηζζεηηθφ ζέκα γηα ηε ζχγθξηζε ησλ δχν κέζσλ. Σν κεγάιν εμψθπιιν ησλ δίζθσλ, ε δηαδηθαζία πξνεηνηκαζίαο ηνπ πηθάπ θαη ηεο βειφλαο γηα ηελ αθξφαζε, αθφκα θαη ε πξνζνρή πνπ δίλεη θάπνηνο θαζψο γπξλάεη ν δίζθνο ζην πιαηψ ελφο πηθάπ ζεσξνχληαη απφ ηνπο ιάηξεηο ησλ δίζθσλ κηα “ηειεηή” αθξφαζεο. Απφ ηελ άιιε πιεπξά, ε επθνιία πνπ παξέρεη ην CD, φπσο ην φηη ε αλαπαξαγσγή γίλεηαη γξήγνξα θαη εχθνια κε ηελ επηινγή εχξεζεο θνκκαηηνχ θαη ην φηη δελ ρξεηάδεηαη ηφζν κεγάιε πξνζνρή σο πξνο ηελ απνζήθεπζή ηνπ, είλαη θάηη πνπ ειθχεη ηνπο “ςεθηαθνχο” αθξναηέο. Ζ πην δηάζεκε κέζνδνο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη απν πνιινχο ρξήζηεο γηα ηελ ηερληθή ζχγθξηζε ησλ δπφ κέζσλ, είλαη κέζσ δηάθνξσλ πξνγξακκάησλ επεμεξγαζίαο ήρνπ ζηνλ Ζ/Τ (π.ρ. Wavelab, Adobe Audition θ.ι.π.), αλαιχνληαο, ην δπλακηθφ εχξνο θαη ην ζπρλνηηθφ εχξνο ησλ θπκαηνκνξθψλ. Απηφο ν ηξφπνο βέβαηα ζεσξείηαη κή επαγγεικαηηθφο, αθνχ πνιινί παξάγνληεο κπνξεί λα επεξεάδνπλ ην ηειηθφ απνηέιεζκα. Γηα παξάδεηγκα, νηηδήπνηε ιάζνο ξπζκίζεηο ζην πηθάπ απμάλνπλ ηε παξακφξθσζε απφ ηα πξνβήκαηα ηξνρηάο ηεο βειφλαο αλαπαξαγσγήο, φπσο επίζεο ελδέρεηαη λα ππάξρνπλ πξνβιήκαηα θάζεο πνπ πξνέξρνληαη απφ ηηο αλαινγηθέο ειεθηξνληθέο ζπζθεχεο ή ηε κε ζσζηή θαισδίσζε θαηά ηε κεηαθνξά-ερνγξάθεζε ηνπ ερεηηθνχ πιηθνχ ζηνλ Ζ/Τ. Δπίζεο, γηα λα γίλεη απηή ε ζχγθξηζε πξέπεη λα ην CD θαη ν δίζθνο βηλπιίνπ λα πξνέξρνληαη απφ ην ίδην master.15 88 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 3.3.6. - Μεηξήζεηο γηα ηελ ζχγθξηζε δίζθσλ βηλπιίνπ κε ηα CD. Μηα έξεπλα ζην δηαδπθηηαθφ πεξηνδηθφ Audioholics, θαλεξψλεη ζε έλα ηθαλνπνηεηηθφ επίπεδν ηηο δηαθνξέο πνπ ππάξρνπλ αλάκεζα ζην CD θαη ην δίζθν βηλπιίνπ, φζνλ αθνξά ηε ζπρλνηηθή απφθξηζε θαη ην δπλακηθφ εχξνο. Αλαιπηηθφηεξα, ε ζχγθξηζε γίλεηαη κε ην θνκκάηη Main Titles απφ ην soundtrack ηνπ Chariots Of Fire ρξεζηκνπνηψληαο ηα εμήο κέζα, ηα νπνία πξνέξρνληαη απφ ην ίδην master: - LP (Polydor 2383 602), 1981 – κεηαρεηξηζκέλν. - CD (Polydor 800 020-2), 1984 – ακεηαρείξηζην. Σν αλαινγηθφ ζήκα ηνπ LP, ερνγξαθήζεθε ζε Ζ/Τ κε ζπρλφηεηα δεηγκαηνιεςίαο 96kHz θαη 24bit αλάιπζε. Γηα ηελ αλαπαξαγσγή ηνπ LP, ρξεζηκνπνηήζεθε ε θεθαιή Dynavector DV-20xL, ε νπνία έρεη ειιεηπηηθνχ ζρήκαηνο βειφλα, ην πηθάπ Rega P3 θαη o πξνεληζρπηήο Dynavector P-75. Σν CD ερνγξαθήζεθε θαη πάιη ζηελ ίδηα αλάιπζε (96kHz24bit) απφ ηηο αλαινγηθέο εμφδνπο ηνπ CD player, Sony SCD-XA777ES. Παξαθάησ παξνπζηάδεηαη ε θαζκαηηθή αλάιπζε πνπ έγηλε κε ην πξνγξακκα Cool Edit Pro. Δηθόλα 3.14 - Φαζκαηηθή Αλάιπζε ηνπ Main Titles από ην soundtrack Chariots of Fire από CD. ηνλ νξηδόληην άμνλα είλαη ν ρξόλνο θαη ζηνλ θαηαθόξπθν άμνλα ε ζπρλόηεηα. 89 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 Δηθόλα 3.15. - Φαζκαηηθή Αλάιπζε ηνπ Main Titles από ην soundtrack Chariots of Fire από LP. ηνλ νξηδόληην άμνλα είλαη ν ρξόλνο θαη ζηνλ θαηαθόξπθν άμνλα ε ζπρλόηεηα. Απφ ηηο παξαπάλσ εηθφλεο (3.14 θαη 3.15) κπνξεί λα θαλεί φηη ηo ζπρλνηηθφ θάζκα ηνπ CD πεξηνξίδεηαη πεξίπνπ κέρξη ηα 20kHz. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί ζχκθσλα κε ηελ ζεσξία ηνπ Nyquist, φηαλ ε ζπρλφηεηα δεηγκαηνιεςίαο είλαη 44.1kHz, ην ζπρλνηηθφ εχξνο θπκαίλεηαη απφ ηα 2Hz κέρξη ηα 22.05kHz. Αληηζέησο ζηνλ δίζθν βηλπιίνπ θαίλεηαη μεθάζαξα φηη δελ ηζρχεη πεξηνξηζκφο ζην θάζκα θαη παξαηεξνχληαη ζπρλφηεηεο κέρξη θαη ηα 48kHz. Απηφ βέβαηα δελ ζεκαίλεη φηη απηέο νη ζπρλφηεηεο είλαη επηζπκεηέο θαη είλαη πηζαλφ λα παξνπζηάδνληαη ιφγσ ηεο αξκνληθήο παξακφξθσζεο πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ηα πξνβιήκαηα ηεο αλαπαξαγσγή ηνπ δίζθνπ ζην πηθάπ, φπσο πξναλαθέξζεθαλ παξαπάλσ. Καηά θαλφλα, έλαο δίζθνο βηλπιίνπ κπνξεί λα παξάγεη απηέο ηηο ππεξερεηηθέο ζπρλφηεηεο θαζψο απηφ απνδεηθλχεηαη απφ ηνπο quadraphonic δίζθνπο πνπ θαηαζθεπάζηεθαλ ηε δεθαηία ηνπ 1970, νη νπνίνη είραλ carrier ζήκαηα ηα νπνία έθηαλαλ κέρξη θαη ηα 45-50kHz. Βέβαηα, αλ ππάξρνπλ ζσζηέο ξπζκίζεηο ζην πηθάπ θαη ζηε θεθαιή, είλαη ζπάλην λα ππάξρνπλ απηέο νη ππεξερεηηθέο ζπρλφηεηεο, ζε έλα θαλνληθφ ζηεξενθσληθφ δίζθν. Καηά ηελ ερνγξάθεζε, αλ εκθαλίδνληαη ηέηνηεο ζπρλφηεηεο έρνπλ πνιχ κηθξή ελέξγεηα θαη ζπλήζσο πξνέξρνληαη απφ ζνξχβνπο ησλ ειεθηξηθψλ θπθισκάησλ απφ ηα κεραλήκαηα πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη. Δπίζεο, ππάξρνπλ κεξηθά φξγαλα ηα νπνία κπνξνχλ λα παξάγνπλ ππεξερεηηθέο ζπρλφηεηεο, σζηφζν γηα λα εκθαληζηνχλ απηέο νη ζπρλφηεηεο ζην δίζθν, πξέπεη φια ζε φια ηα ζηάδηα ηεο παξαγσγήο, ηα κεραλήκαηα λα ιεηηνπξγνχλ ζε ζπρλνηηθφ εχξνο ην νπνίν λα μεπεξλά ηα 20kHz. Παξ’φια απηά, νη ππεξερεηηθέο ζπρλφηεηεο είλαη δχθνιν λα εκθαληζηνχλ, αθνχ ηα πεξηζζφηεξα κεραλήκαηα (κηθξφθσλα, θνλζφιεο 90 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 θ.ι.π.) έρνπλ ζρεδηαζηεί λα ιεηηνπξγνχλ ζην αθνπζηηθφ ζπρλνηηθφ εχξνο (20Hz – 20kHz). Δπίζεο θαηά ηε ράξαμε, φπσο πξναλαθέξζεθε, ρξεζηκνπνηνχληαη πνιχ ζπρλά βαζππεξαηά θίιηξα ηα νπνία πεξηνξίδνπλ ηηο πςειέο ζπρλφηεηεο γηα απνθπγή ηεο ππεξζέξκαλζεο ηεο θεθαιήο ράξαμεο. πκπεξαζκαηηθά ινηπφλ, ζην παξαπάλσ παξάδεηγκα νη ππεξερεηηθέο ζπρλφηεηεο, δεκηνπξγνχληαη κάιινλ απφ δηάθνξεο παξακνξθψζεηο. Μηα αθφκα αλάιπζε πνπ γίλεηαη ζηελ έξεπλα, δείρλεη ηε ζπρλνηηθή απφθξηζε ησλ δχν κέζσλ ζε ζεκείν “εζπρίαο”, ιίγν πξηλ μεθηλήζεη ε κνπζηθή. Δηθόλα 3.16. - πρλνηηθή απόθξηζε ηνπ CD, ζηελ αξρή ηνπ θνκκαηηνύ, ζε ζεκείν. "εζπρίαο". Δηθόλα 3.17. – πρλνηηθή απόθξηζε ηνπ δίζθνπ βηλπιίνπ, ζηελ αξρή ηνπ θνκκαηηνύ, ζε ζεκείν. “εζπρίαο”. ηελ εηθφλα (3.16.) πνπ αθνξά ην CD, θαίλεηαη φηη ην noise floor θπκαίλεηαη πεξίπνπ ζηα -88dB, ζε φιν ην αθνπζηηθφ θάζκα, ελψ κεηά ηα 20kHz θαίλεηαη φηη πέθηεη ζηα -108dB πεξίπνπ (ν ζφξπβνο απφ ηελ θάξηα ήρνπ ηνπ Ζ/Τ). ηελ ζπρλνηηθή απφθξηζε ηνπ δίζθνπ βηλπιίνπ (εηθ. 3.17.) ππάξρνπλ πεξηζζφηεξεο δηαθπκάλζεηο. Απφ ην 1kHz κέρξη ηα 10kHz ην noise floor θπκαίλεηαη πεξίπνπ ζηα -84dB, ελψ κεηά ηα 10kHz είλαη ρακειφηεξν απφ εθείλν ηνπ CD, πεξίπνπ ζηα -96dB, ελψ δελ πέθηεη ρακειφηεξα κεηά ηα 20kHz. Ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ βεβαία παξνπζηάδεηαη ζηηο ζπρλφηεηεο απφ ηα 500Hz θαη θάησ, φπνπ ηα επίπεδα ζνξχβνπ θηάλνπλ ηα -50dB, θάηη πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ηνλ επηθαλεηαθφ ζφξπβν ηνπ δίζθνπ θαη είλαη απηφ πνπ επεξεάδεη ην δπλακηθφ εχξνο ηνπ κέζνπ. 91 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 Όπσο, πξναλαθέξζεθε ην δπλακηθφ εχξνο ελφο δίζθνπ βηλπιίνπ είλαη κηθξφηεξν απφ εθείλν ηνπ CD. ηνλ παξαθάησ πίλαθα παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα απφ ηελ αλάιπζε ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο έληαζεο ησλ δχν θπκαηνκνξθψλ. CD LP Μέγηζηε RMS ηζρχο (dB) -14.48dB -14.40dB Διάρηζηε RMS ηζρχο (dB) -79.84dB -60.10dB Μέζνο φξνο RMS ηζρχο (dB) -25.59dB -25.95dB Μέγηζηε - Διάρηζηε RMS ηζρχ (dB) Μέγηζηε – Μέζνο φξνο RMS (dB) 65.36dB 45.70dB 11.11dB 11.56dB Πίλαθαο 3.2. – Αλάιπζε ησλ ραξαθηεξηζηηθώλ ηεο έληαζεο ζην Cool Edit Pro γηα ην CD θαη γηα ην LP. Σν ελδηαθέξνλ απφ απηά ηα απνηειέζκαηα παξνπζηάδεηαη ζηα πξάζηλα πεδία ηνπ παξαπάλσ πίλαθα (3.2). ην πεδίν, Μέγηζηε – Διάρηζηε RMS ηζρχ, θαίλεηαη ην δπλακηθφ εχξνο ησλ δχν κέζσλ. Φαίλεηαη φηη ην CD έρεη θαηά 20dB πεξίπνπ πεξηζζφηεξν δπλακηθφ εχξνο απφ ην LP, φπσο αλακελφηαλ ιφγσ ηνπ κεγάινπ επηθαλεηαθνχ ζνξχβνπ ηνπ δίζθνπ. Σν ζεκείν φκσο πνπ πξέπεη λα πξνζερζεί είλαη ην πεδίν Μέγηζηε – Μέζνο φξνο RMS ηζρχ, φπνπ ην LP “θεξδίδεη” ηε κάρε γηα πεξίπνπ 0.5dB. Απηή ε δηαθνξά κπνξεί λα νλνκαζηεί “ζρεηηθφ δπλακηθφ έπξνο” ην νπνίν δηαθέξεη απφ ην δπλακηθφ εχξνο. Σν “ζρεηηθφ δπλακηθφ εχξνο” είλαη ε δηαθνξά ζε dB αλάκεζα ζε νπνηαδήπνηε δχν ζεκεία ηεο θπκαηνκνξθήο. Σν δπλακηθφ εχξνο είλαη ε δηαθνξά ηνπ κέγηζηνπ ζήκαηνο κε ην noise floor.16 Άιιε κηα κέηξεζε γηα λα θαλνχλ νη δηαθνξέο ζην δπλακηθφ εχξνο ησλ δχν κέζσλ έδεημε πεξίπνπ ηα ίδηα απνηειέζκαηα. Αλαιπηηθφηεξα, ρξεζηκνπνηήζεθαλ ηα εμήο: - LP: Krs one – Return of the Boom Bap (JIVE, 01241-41517-1), Repress 1995. - CD: Krs one – Return of the Boom Bap (Zomba Records, 8 42700 2 5), 1993. Γελ ππάξρεη θακία πιεξνθνξία αλ ην CD θαη ην LP πξνέξρνληαη απφ ην ίδην master, αιιά ην πην πηζαλφ είλαη λα κελ ηζρχεη θάηη ηέηνην, αθνχ ην LP είλαη κηα έθδνζε repress κηαο δνπιεηάο πνπ πξσηνθπθινθφξεζε ην 1993. Σν CD έγηλε κεηαηξνπή ζε Wav αξρείν κε ην πξνγξακκα Wavelab, ζε ζπρλφηεηα δεηγκαηνιεςίαο 96kHz θαη αλάιπζε 24bit (θάηη πνπ δελ έρεη θαη κεγάιε ζεκαζία, ιφγσ ηνπ φηη ην CD έρεη αλάιπζε 44.1kHz – 24bit). Σν LP ερνγξαθήζεθε ζηνλ Ζ/Τ κέζσ ηεο θάξηαο ήρνπ M-Audio Delta 1010 LT κε αλάιπζε 96kHz – 24bit, θαη ε αλαπαξαγσγή ηνπ έγηλε απφ έλα πηθάπ Technics MKII, θεθαιή Shure m44-7, ε νπνία έρεη ζθαηξηθνχ ζρήκαηνο βειφλα θαη ηνλ phono πξνεληζρπηή απφ ην κίθηε Rane 92 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 TTM56s. ηνλ παξαθάησ πίλαθα παξνπζηάδνληαη ηα απνηειέζκαηα ησλ ραξαθηεξηζηηθψλ ηεο έληαζεο ησλ δχν θπκαηνκνξθψλ απφ ην πξφγξακκα, Adobe Audition. CD Αξηζηεξφ θαλάιη LP Γεμί θαλάιη Αξηζηεξφ θαλάιη Γεμί θαλάιη Μέγηζηε έληαζε – Peak -0.40dB (dB) -0.47dB -3.25dB -2.86dB Μέγηζηε (dB) RMS ηζρχο -5.05dB -4.85dB -9.84dB -9.24dB Διάρηζηε (dB) RMS ηζρχο -95.18dB -92.97dB -72.49dB -72.35dB Μέζνο φξνο RMS ηζρχο -12.95dB (dB) -12.79dB -18.61dB -18.13dB Μέγηζηε – Διάρηζηε 90.13dB RMS ηζρχ (dB) 88.12dB 62.65dB 63.11dB Μέγηζηε – Μέζνο φξνο 7.90dB RMS ηζρχο (dB) 7.94dB 8.77dB 8.89dB Υξεζηκνπνηνχκελν Γπλακηθφ Δχξνο (dB) 32.05dB 36.05dB 36.65dB 31.75dB Πίλαθαο 3.3. – Αλάιπζε ησλ ραξαθηεξηζηηθώλ ηεο έληαζεο ζην Adobe Audition γηα ηα παξαπάλσ CD θαη LP. Αξρηθά, φπσο θαίλεηαη ζηελ πξψηε γξακκή ηνπ πίλαθα (3.3), ε κέγηζηε έληαζε (peak) ηνπ CD θηάλεη θνληά ζην ςεθηαθφ φξην ησλ 0dBFS. ηελ ερνγξάθεζε πνπ έγηλε απφ ην LP αθέζεθε ζθφπηκα έλαο “αέξαο” πεξίπνπ ησλ 3dB ψζηε λα κελ ππάξρνπλ θνξπθέο (peaks) πνπ παξακνξθψλνπλ ην ζήκα. Ζ ειάρηζηε RMS ηζρχ είλαη αξθεηά πςειφηεξε ζην LP θη απηφ ζπκβαίλεη ιφγσ ηνπ επηθαλεηαθνχ ζνξχβνπ ηνπ δίζθνπ, φπσο πξναλαθέξζεθε. Δπίπιενλ, ζην κέζν φξν RMS, θαίλεηαη φηη ην CD “παίδεη” πην δπλαηά απφ ην LP, θαηά 6dB πεξίπνπ. ηα πξάζηλα πεδία θαη πάιη θαίλεηαη φηη ην CD έρεη αξθεηά κεγαιχηεξν δπλακηθφ εχξνο (25 κε 27dB πεξίπνπ), αιιά έρεη κηθξφηεξν “ζρεηηθφ δπλακηθφ εχξνο”, απηή ηελ θνξά θαηά 1dB πεξίπνπ. Έλα εληππσζηαθφ ζηνηρείν ζε ζρέζε κε ηε πξνεγνχκελε ζχθγξηζε (AudioHolics), είλαη φηη εδψ, πνπ αλαιχεηαη έλα hip-hop θνκκάηη απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1990, ζε ζρέζε κε ηελ πξνεγνχκελε ζχγθξηζε, πνπ αλαιχεηαη έλα θνκκάηη νξρήζηξαο, παξνπζηάδεηαη κεγαιχηεξν δπλαληθφ εχξνο γηα ην CD αιιά θαη ην LP, αιιά κηθξφηεξν “ζρεηηθφ δπλακηθφ εχξνο” θαη ζηα δχν κέζα. Σέινο, ην Adobe Audition ρξεζηκνπνηεί έλα αιγφξηζκν ζηηο κεηξήζεηο απηέο, πνπ δείρλεη ην “ρξεζηκνπνηνχκελν δπλακηθφ εχξνο”, πνπ 93 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 φπσο θαίλεηαη ζηελ ηειεπηαία γξακκή ηνπ παξαπάλσ πίλαθα, ην LP “θεξδίδεη” ην CD κε πεξίπνπ 5dB δηαθνξά. Απηή ε κέηξεζε ζπγθεθξηκέλα αθαηξεί απφ ην ζπλνιηθφ δπλακηθφ εχξνο ηηο κεγάιεο πεξηφδνπο κε πνιχ ρακειή RMS ηζρχ, φπσο γηα παξάδεηγκα ηα ζεκεία εζπρίαο. Απηφ δείρλεη φηη ν δίζθνο βηλπιίνπ εθκεηαιιεχεηαη πεξηζζφηεξν δπλακηθφ εχξνο ζην “κνπζηθφ” ζήκα. Να ζεκεησζεί φηη ζηελ ειεθηξνληθή κνξθή ηεο εξγαζίαο ζα ζπκπεξηιακβάλνληαη ηα αξρεία πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ γηα ηελ παξαπάλσ κέηξεζε. 3.3.7. – Half-Speed Mastering. Μία κέζνδνο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηε δηαδηθαζία ηεο ράξαμεο, γηα λα βειηηψζεη ηελ “απνηχπσζε” ησλ απιαθίσλ θαη’επέθηαζε θαη ην ερεηηθφ απνηέιεζκα είλαη ην half-speed mastering. ’απηή ηελ κέζνδν, ε καγλεηηθή ηαηλία απφ ηελ νπνία πξφθεηηαη λα γίλεη ε κεηαθνξά ηνπ ερεηηθνχ πιηθνχ ζηε κεραλή ράξαμεο, αλαπαξάγεηαη ζηελ κηζή ηαρχηεηα ζε ζρέζε κε ηελ ηαρχηεηα πνπ γξάθηεθε. Γηα παξάδεηγκα, αλ ε ηαηλία γξάθηεθε ζηελ ηαρήηεηα ησλ 30IPS (inches per second), ηφηε ε αλαπαξαγσγή ηεο γίλεηαη ζηα 15IPS. Παξάιιεια, ην πιαηψ ηεο κεραλήο ράξαμεο πεξηζηξέθεηαη κε ηαρχηεηα 16 2/3 RPM, δειαδή ην κηζφ ηνπ 33 1/3 RPM ή ζηα 22.5 RPM αλ πξφθεηηαη γηα δίζθν πνπ πξννξίδεηαη λα “παίδεη” ζηα 45 RPM. Δπίζεο, ε θακπχιε RIAA, πξέπεη λα ξπζκηζηεί δηαθνξεηηθά, δειαδή νη θεληξηθέο ζπρλφηεηεο πνπ νξίδνπλ ηελ ζηάληαξ θακπχιε, πξέπεη λα έρνπλ ηελ κηζή απμνκείσζε (π.ρ. αλ ηα 5000Hz έρνπλ +8dB, ζε απηή ηε πεξίπησζε πξέπεη λα είλαη ζηα +4dB). Οη ξπζκηζεηο ηεο ηζνζηάζκηζεο απηήο ηεο κεζφδνπ, ππνζηεξίδεηαη φηη είλαη ην πην δχζθνιν θνκκάηη γηα λα επηηεπρζεί ζσζηά, θαζψο εθηφο απφ ηηο αιιαγέο πνπ πξέπεη λα γίλνπλ ζηε θακπχιε RIAA, πξέπεη λα αιιάμνπλ θαη νη θακπχιεο ηζνζηάζκηζεο ηνπ κπνκηλφθσλνπ (NAB, IEC). Σν απνηέιεζκα ηνπ half-speed mastering, είλαη φηη ε ζπρλφηεηα ηνπ ερεηηθνχ ζήκαηνο κεηψλεηαη ζην κηζφ, γηα παξάδεηγκα κηα ζπρλφηεηα ησλ 20kHz γίλεηαη 10kHz. Έηζη, ε βειφλα ράξαμεο, έρεη πεξηζζφηεξν ρξφλν γηα λα ραξάμεη ηα απιάθηα κε απνηέιεζκα ε “απνηχπσζε” ηνπο λα γίλεηαη κε κεγαιχηεξε αθξίβεηα. Δπηπιένλ, ε κέγηζηε ηαρχηεηα ηεο βειφλαο είλαη κηθξφηεξε θαη θαη’επέθηαζε ν εληζρπηήο πνπ νδεγεί ηελ θεθαιή ράξαμεο, θαηαλαιψλεη ιηγφηεξε ελέξγεηα, κε απνηέιεζκα λα κελ ππάξρεη θίλδπλνο ππεξζέξκαλζεο ησλ πελίσλ ηεο θεθαιήο. Όζνλ αθνξά, ην ερεηηθφ απνηέιεζκα, ππνζηεξίδεηαη φηη ππάξρεη θαιχηεξε ζπρλνηηθή απφθξηζε, θπξίσο ζηα δχν άθξα ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο αθνχ ππάξρεη αξθεηφο “αέξαο” γηα ηελ απνηχπσζε ηνπο ζηα απιάθηα. Χζηφζν, ε φιε δηαδηθαζία ηνπ half-speed mastering, απαηηεί ην δηπιάζην ρξφλν ράξαμεο, αιιά φπσο ππνζηεξίδεηαη απφ ηνπο ηερληθνχο mastering, αμίδεη ην θφπν, δηφηη ην απνηέιεζκα είλαη πνιχ θαιχηεξν απφ ηνπο δίζθνπο πνπ έγηλαλ κε ηελ θαλνληθή δηαδηθαζία ράξαμεο.17 94 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 Όπσο πξναλαθέξζεθε ζην ηζηνξηθφ θνκκάηη ηεο εξγαζίαο, απηή ε ηέρληθε πξσηνεκθαλίζηεθε ζηηο αξρέο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 θαη νη ζεκαληηθφηεξεο εηαηξίεο πνπ ηελ εθάξκνζαλ ήηαλ ε Mobile Filelity Sound Lab θαη ε CBS. Γεληθά, νη half-speed mastered δίζθνη, απνζθνπνχλ ζηελ ζπλνιηθά θαιχηεξε θαη πην πνηνηηθή απφδνζε απφ ηα ζπκβαηηθά LP, κε απνηέιεζκα λα πξνζειθχνπλ πεξηζζφηεξν ην audiophile θνηλφ. Γηα ηνλ ιφγν απηφ, νη πεξηζζφηεξνη δίζθνη πνπ θπθινθφξεζαλ ή θπθινθνξνχλ αθφκα θαη ζήκεξα εθαξκφδνληαο απηή ηελ κέζνδν, δελ ρξεζηκνπνηνχλ αλαθπθισκέλν PVC γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπο, ελψ παξάιιεια έρνπλ κεγάιν πάρνο (180g ή παξαπάλσ). 3.3.8. – Direct-to-disc recording. Ζ ηερληθή ηνπ direct-to-disc recording, είλαη φηαλ ην ερεηηθφ πιηθφ ραξάδεηαη απ’επζείαο ζην δίζθν, ρσξίο δειαδή λα ρξεζηκνπνηεζεί καγλεηηθή ηαηλία ή άιιν κέζν εγγξαθήο. Γηα λα ζπκβεί απηφ, εθαξκφδεηαη δηαδηθαζία ερνγξάθεζεο, παξφκνηα κε εθείλε πνπ ρξεζηκνπνηνχηαλ ηα πξψηα ρξφληα ηεο αλάπηπμεο ησλ δίζθσλ θαη ησλ θπιίλδξσλ. Γειαδή νη κνπζηθνί, ερνγξαθνχλ ηε θάζε πιεπξά ηνπ δίζθνπ ρσξίο λα ζηακαηήζνπλ, αθνχ δελ ππάξρεη ε δπλαηφηεηα ηνπ overdubbing θαη γεληθφηεξα νη επθνιίεο πνπ παξέρνληαη απφ ηα κέζα εγγξαθήο πνιιαπιψλ θαλαιηψλ (multi-track recording). Ζ ηερληθή ηνπ direct-to-disc recording, είλαη κηα πξφθιεζε γηα φινπο φζνπο απαξηίδνπλ απηήλ ηελ δηαδηθαζία, αθνχ πξέπεη λα είλαη απφιπηα ζπγθεληξσκέλνη θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο ερνγξάθεζεο, δηαθνξεηηθά ην master lacquer αρξεζηεχεηαη θαη ε φιε δηαδηθαζία μεθηλά απφ ηελ αξρή. Ο ερνιήπηεο, πξέπεη λα ηνπνζεηήζεη φια ηα κηθξφθσλα θαη λα ηα κημάξεη ζε έλα ζηεξενθσληθφ ζήκα, θαηά ηελ δηάξθεηα πνπ νη κνπζηθνί παίδνπλ. Ο ηερληθφο ηνπ mastering πξέπεη λα πεηπραίλεη ηε θαιχηεξε δπλαηή πνηφηεηα ζηε ράξαμε ηνπ master lacquer, ρσξίο λα ππάξρνπλ ηερληθά ιάζε, αθνχ ζ’απηή ηε πεξίπησζε δελ έρεη ηελ επειημία ηεο θεθαιήο πξν-αθξφαζεο ηνπ ζήκαηνο (monitor) πνπ ειέγρεη ηελ απφζηαζε ησλ απιαθίσλ (varigroove). Έηζη πξέπεη λα ειέγρεη απηή ηε παξάκεηξν ρεηξνθίλεηα αλάινγα κε ηηο δπλακηθέο ηνπ κνπζηθνχ πιηθνχ θαη ηεο ππθλφηεηαο ησλ ρακειψλ ζπρλνηήησλ. Οη κνπζηθνί πνπ εθηεινχλ, πξέπεη λα είλαη αιάλζαζηνη θαηα ηελ δηάξθεηα ηεο ερνγξάθεζεο ηεο κηαο πιεπξάο ηνπ δίζθνπ. Βέβαηα, πνιινί ππνζηεξίδνπλ φηη απηφ κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη ζεηηθά ζηνλ ςπρνινγηθφ ηνκέα ησλ κνπζηθψλ αθνχ μέξνπλ φηη απηφ πνπ παίδνπλ, είλαη αθξηβψο απηφ πνπ γξάθεηαη ζην δίζθν θαη έηζη πεηπρέλεηαη κηα πην “θπζηθή” κνπζηθφηεηα ζην πιηθφ, ζε ζρέζε κε ηηο multi-track ερνγξαθήζεηο. Tα πιενλεθηήκαηα απηήο ηεο ηερληθήο, είλαη φηη ππάξρεη πνιχ κεγαιχηεξε αθξίβεηα ζηε ράξαμε ησλ απιαθίσλ κε ιηγφηεξν ζφξπβν θαη πεξηζζφηεξε “δεζηαζηά” ζηνλ ήρν, αθνχ ε πνξεία ηνπ ζήκαηνο (ην ιεγφκελν signal path) δελ πεξλά απφ πνιιέο κνλάδεο-ζπζθεπέο επεμεξγαζίαο παξά κφλν απφ κηα θνλζφια κίμεο, (ίζσο θαη έλα ηειηθφ εληζρπηή) ε νπνία 95 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 ηξνθνδνηεί ηελ θεθαιή ράξαμεο. Έηζη απνθεχγνληαη ηα πνιιά ζηάδηα επεμεξγαζίαο ηνπ ζήκαηνο, φπσο νη επαλεγγξαθέο ηεο καγλεηηθήο ηαηλίαο, ηα overdubs θαη νπνηαδήπνηε κεηαηξνπή ηνπ ερεηηθνχ ζήκαηνο ζε ςεθηαθφ θαη έπεηηα πάιη ζε αλαινγηθφ ζήκα. Δίλαη πξνθαλέο φηη, δελ ππάξρεη ν νπνηνζδήπνηε ζφξπβνο πνπ πξνέξρεηαη απφ ηε καγλεηηθή ηαηλία, ην wow θαη ην flutter πνπ ππάξρνπλ ζε απηή θαζψο επίζεο δελ ππάξρεη επηπιένλ πεξηνξηζκφο ηνπ δπλακηθνχ εχξνπο, νχηε δηάθνξεο παξακνξθψζεηο πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηηο καγλεηηθέο ηαηλίεο (tape saturation, θ.ι.π.). Σα κεηνλεθηήκαηα απηήο ηεο ηερληθήο είλαη φηη νπνηαδήπνηε ηπρφλ ιάζνο θαηά ηε δηάξθεηα ηεο ερνγξάθεζεο, αρξεζηεχεη ην lacquer δίζθν θαη φια πξέπεη λα μεθηλήζνπλ απφ ηελ αξρή, θάηη ην νπνίν απαηηεί αξθεηφ ρξφλν. Έλα ηερληθφ πξφβιεκα πνπ κπνξεί λα δεκηνπγεζεί, είλαη φηη θάπνηα απφ ηα φξγαλα κπνξεί λα κεηαηνπίδνληαη ηνληθά θαηά ηε δηάξθεηα κηαο νιφθιεξεο πιεπξάο ηνπ δίζθνπ, πνπ κπνξεί λα είλαη 10 κε 13 ιεπηά.18 3.3.9. – πλέληεπμε κε ηνλ θ.Υξίζην Υαηδεζηάκνπ (δηεπζπληή ηνπ Athens Mastering Studio) θαη ηνλ ζπλεξγάηε ηνπ, Αλέζηε Φαξαδάθν. Ο Υξίζηνο Υαηδεζηάκνπ γελλήζεθε ην 1961 ζηελ Αζήλα. πνχδαζε θιαζηθή θηζάξα ζην Δζληθφ Χδείν Αζελψλ κε ηνλ Κ.Σδσξηδηλάθε θαη ηνλ Β.Μπνπληνχλε, ζχλζεζε κε ηνλ Γ.Ησαλλίδε θαη Βηνινγία ζην Παλεπηζηήκην Παηξψλ. Έρνληαο δνπιέςεη γηα πνιιά ρξφληα ζαλ ζπλζέηεο, κνπζηθφο, ερνιήπηεο, ελνξρεζηξσηήο θαη παξαγσγφο άξρηζε λα αζρνιείηαη απν ην 1993 κε ηελ πνιχ εμεηδηθεπκέλε εξγαζία ηνπ mastering, δειαδή κε ηελ ηειηθή επεμεξγαζία ηνπ ήρνπ κε ην πνιχ ζεκαληηθφ ηειηθφ θηλίξηζκα πξηλ ηελ βηνκεραληθή παξαγσγή ηεο κνπζηθήο ζηνλ ηειηθφ απνδέθηε. Σν 1996 δεκηνχξγεζε ην Athens Μastering Studio ην νπνίν άιιαμε νινθιεξσηηθά ηελ εηθφλα γηα ηελ ζεκαζία θαη ηελ ζπνπδαηφηεηα ηνπ mastering ηνπ remastering αιιά θαη ηνπ restoration ζηελ Διιάδα.Έρεη πάλσ απφ 5000 δίζθνπο ζην ελεξγεηηθφ ηνπ εθ ησλ νπνίσλ ηνπιάρηζηνλ 500 είλαη δίζθνη κε αξρεηαθφ πιηθφ. Xαίξεη επξείαο εθηίκεζεο δηεζλψο κε ζπκεηνρή ζε δηαθεκίζεηο θνξπθαίσλ πξνηφλησλ (Weiss, Sonic Studio), καδί κε κεξηθνχο απν ηνπο γλσζηφηεξνπο mastering engineer απν Δπξψπε θαη Ακεξηθή. Έρεη δείμεη ηδηαίηεξε επαηζζεζία θαη ελδηαθέξνλ γηα ηελ δεκηνπξγία πξνδηαγξαθψλ ςεθηνπνίεζεο ήρνπ ησλ αξρείσλ ηεο ρψξαο θαη ηα ηειεπηαία ρξφληα έρεη ηελ επηκέιεηα γηα ηελ δηάζσζε, ςεθηνπνίεζε αιιά θαη ηελ έθδνζε ζεκαληηθψλ έξγσλ φπσο ην αξρείν Μ.Υαηδηδάθη, Γ.Μαξθφπνπινπ, Γ.Υξήζηνπ, .Ξαξράθνπ, Μ.Πιέζζα, Μ.Λνίδνπ, Μ.Καινκνίξε, .Καξά, ην αξρείν ηνπ Μνπζηθνχ Λανγξαθηθνχ Αξρείνπ, ηεο ΑΔΠΗ, ηεο Διιεληθήο Ραδηνθσλίαο θ.α 96 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 Έρεη ζπλεξγαζηεί κε φιεο ζρεδφλ ηηο εηαηξίεο δίζθσλ φπσο ΛΤΡΑ, ΜΗΝΟ-ΔΜΗ, UNIVERSAL, VIRGIN, ΔΗΡΗΟ, FM Records, LEGEND , CANTINI , INNER EAR αιιά θαη ην ζχιινγν ίκσλα Καξά, ηελ Αθαδεκία Αζελψλ θ.α. Παξαθάησ παξαηίζεηαη κηα ζπλέληεπμε γηα ηνπο ζθφπνπο ηεο εξγαζίαο, ε νπνία δίλεη νξηζκέλα ζεκαληηθά ζπκπεξάζκαηα σο πξνο ην mastering, γηα ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ. - Δίλαη απαξαίηεην λα γίλεη δηαθνξεηηθό mastering ζε θάπνην ερεηηθό πιηθό ζε πεξίπησζε πνπ πξννξίδεηαη γηα δίζθν βηλπιίνπ; Αλ λαη, γηαηί; ηηο κέξεο καο γίλεηαη δηαθνξεηηθό mastering γηα δίζθν βηλπιίνπ; Αλ λαη, έρεηε θάπνην πξόζθαην παξάδεηγκα; - Ναη, είλαη απαξαίηεην. Γηαηί όπσο αλαθέξεηο θη εζύ, ππάξρνπλ νη θπζηθνί πεξηνξηζκνί ηνπ κέζνπ, νη νπνίνη πξέπεη λα πξνζερζνύλ γηα λα γίλεη ζσζηά ε ράξαμε. Δκείο εδώ ζην Athens Mastering Studio, θάλνπκε δηαθνξεηηθό mastering γηα θάπνηα δνπιεηά πνπ πξόθεηηαη λα βγεί ζε βηλύιην. Σειεπηαία καο δνπιεηά ήηαλ ν πξόζθαηνο δίζθνο ηεο Ναηάζζαο Μπνθίιηνπ, ν νπνίνο αξρηθά θπθινθόξεζε ζε CD θαη κεηά από θάπνην ρξνληθό δηάζηεκα καο μαλαζηείιαλε ην πιηθό, ώζηε λα θάλνπκε mastering γηα ηελ έθδνζε ηνπ βηλπιίνπ. - Πνηέο είλαη νη ζεκαληηθόηεξεο δηαθνξέο αλάκεζα ζην mastering γηα CD θαη γηα δίζθν βηλπιίνπ όζνλ αθνξά ην δπλακηθό εύξνο θαη ηε ζπρλνηηθή ηζνζηάζκηζε; - Η ζεκαληηθόηεξε δηαθνξά, είλαη όηη ηα κπάζα πξέπεη λα είλαη ζην θέληξν, ζην ζηεξενθσληθό πεδίν. Βέβαηα, πξέπεη λα πνύκε όηη ζηηο πεξηζζόηεξεο πνπ παξαγσγέο, νη ρακειέο ζπρλόηεηεο είλαη ήδε ζην θέληξν, εθηόο θαη αλ γηα παξαδεηγκα έρεη μεθύγεη θάπνηα κπόηα από ηελ κίμε. Σώξα εάλ κηιάκε γηα ειεθηξνληθή κνπζηθή, πνπ ζπλήζσο θάλνπλ “θόιπα” κε ηα κπάζα, ζα πξέπεη λα επέκβνπκε εκείο. Μηα άιιε ζεκαληηθή δηαθνξά είλαη ην limiter, ην νπνίν πξέπεη λα δνπιεπηεί ηειείσο δηαθνξεηηθά. Γελ κπνξνύκε λα “πνπζάξνπκε” πνιύ ηηο εληάζεηο, όπσο κπνξεί λα γίλεη ζηα CD, θάηη βέβαηα πνπ έρεη δεκηνπξγεζεί από ην Loudness War. Απηό δελ κπνξνύκε λα ην θάλνπκε γηαηί ζα ππάξρεη πξόβιεκα ζηελ βειόλα ράξαμεο. Όζνλ αθνξά, ηελ ζπρλνηηθή ηζνζηάζκηζε δελ ππάξρεη θάηη πνπ πξέπεη λα αιιάμνπκε απνθιεηζηηθά γηα ην mastering ηνπ βηλπιίνπ. Απηό ζα γίλεη, (αλ ζα γίλεη) γηαηί αθνξά ηελ γεληθόηεξε δηαδηθαζία ηνπ mastering, είηε είλαη γηα CD είηε γηα βηλύιην. 97 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 - Πνηέο είλαη νη δηαθνξέο ζην δπλακηθό εύξνο ηνπ CD θαη ηνπ βηλπιίνπ; Γηαηί πνιιέο θνξέο ζην βηλύιην ζπλαληάκε κεγαιύηεξν δπλακηθό εύξνο; - Η ζπζθεπή ηνπ CD παξέρεη ηελ δπλαηόηεηα γηα έλα κεγάιύηεξν δπλακηθό εύξνο. Η εηξσλία βέβαηα είλαη όηη ζηηο πνπ-ξνθ παξαγσγέο πνιιέο θνξέο ζπλαληάκε κεγαιύηεξν δπλακηθό εύξνο ζηνλ δίζθν βηλπιίνπ θαη απηό γηαηί ην mastering πνπ έρεη γίλεη γηα ην CD, είλαη ππεξβνιηθά “πνπζαξηζκέλν”. Βέβαηα, πξέπεη λα πνπκε όηη ππάξρνπλ θαη εμαηξέζεηο, πνπ ζπλήζσο όκσο ηηο ζπλαληάκε ζε jazz ή θιαζζηθή κνπζηθή. Απηό ζπκβαίλεη γηαηί, ζην mastering απηώλ ησλ εηδώλ, νύηε θνκπξεζάξνπλ, νπηε ιηκηηάξνπλ ηόζν πνιύ θη έηζη νπζηαζηηθά εθκεηαιιεύνληαη ην κεγάιν δπλακηθό εύξνο πνπ κπνξεί λα δώζεη έλα CD. - Πσο αληηκεησπίδνληαη ζην mastering, νη παξαθάησ θπζηθνί πεξηνξηζκνί ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ; 1. Ηζνξξνπία ζηνλ ρξόλν αλαπαξαγσγήο ζε ζρέζε κε ηε ζπλνιηθό level ηνπ ερεηηθνύ πιηθνπ. 2. Αθξαηα ζηεξενθσληθά εθέ θαη ζήκαηα εθηόο θάζεο θπξησο ζηηο ρακειέο ζπρλόηεηεο. 3. Τςειέο ζπρλόηεηεο πνπ επεξεάδνπλ ηελ ηαρύηεηα (velocity) θαη ηελ επηηάρπλζε ηεο βειόλαο ράξαμεο. - 1.Απηό έρεη πνιιέο παξακέηξνπο. Καη’αξρήλ δελ έρεη λα θάλεη κε ην level, αιιά κε ηελ πνηόηεηα. Πξνζπαζείο λα έρεηο κηα ηζνξξνπία ζην πνηνηηθό απνηέιεζκα θαη ζην ρξόλν πνπ κπνξεί λα είλαη έλα έξγν. Πξνθαλώο, όζν κεγαιύηεξν είλαη ην απιάθη ηόζν θαιύηεξε είλαη ε πνηόηεηα. Γη’απηό θαη ηα 45αξηα πάληα είραλ κεγαιύηεξε δπλακηθε πεξηνρή. Γηαηί έρεηο γξήγνξε ηαρύηεηα θαη κεγάιν απιάθη. Γη’απηό θαη θαπνηεο πξνζεγκέλεο δνπιεηέο ζηελ Ακεξηθή, αληί λα βγάινπλ 2 πιεπξέο ησλ 33 1/3 ζηξνθώλ, βγάδνπλ 4 ησλ 45 ζηξνθώλ. Σώξα, γεληθά απηό πνπ ίζρπεη ρνλδξηθά, είλαη πεξίπνπ ηα 18 κε 20 ιεπηά αλά πιεπξά. Όηαλ μεθεύγεηο από απηά ηα όξηα έρεηο πξνβιήκαηα, ίδηαίηεξα ζηα εζσηεξηθά απιάθηα ηνπ δίζθνπ (Inner Groove Distortion). Βέβαηα ζε όια απηά παίδεη ξόιν θαη ε πνηόηεηα θαη ηνπ βηλπιίνπ αιιά θαη ηνπ θνπηηθνύ. Γηα παξάδεηγκα, έρσ αθνύζεη δνπιεηέο, πνπ ε κία πιεπξά ήηαλ 25 ιεπηά, αιιά ην απνηέιεζκα εηαλ εμαηξεηηθό. Δπίζεο, ζε όια απηά παίδεη ξόιν θαη ε πνηόηεηα ηνπ πηθάπ αλαπαξαγσγήο. Γελ είλαη ην ίδην απνηέιεζκα όηαλ έρεηο έλα πηθαπ κέ έλα πνιύ καθξύ βξαρηόλα, ν νπνίνο έξρεηαη πνιύ θνληά ζηελ γεσκεηξηθή ζρέζε πνπ έρεη ε γσλία ηνπ βξαρίνλα ηνπ θνπηηθνύ θαη άιιν λα έρεηο έλα ζπκβαηηθό πηθάπ κε έλαλ απιό βξαρίνλα. 2. Όπσο είπακε θαη πξηλ, θάλεηο ην ζήκα κνλνθσληθό, από κηα ζπρλόηεηα θαη θάησ (crossover frequency). Οη θνλζόιεο πνπ είλαη γηα analogue master, έρνπλ ξύζκηζε μερσξηζηά γηα λα θάλνπλ ην κπάζν κνλνθσληθν θάησ από κηα ζπρλόηεηα. Σν πνηα ζπρλόηεηα είλαη απηή, είλαη εμαξηάηαη βέβαηα από ηελ κίμε, αλ θαη ζπλήζσο θπκαίλεηαη από ηα 80 εσο ηα 120Hz. 3. Με de-esser. Κάηη ην νπνίν αθνύγεηαη απιό, αιιά δελ ζεκαίλεη όηη ε δηαδηθαζία ηνπ de-esser είλαη απιή, ηόζν ζην ςεθηαθό θαη πόζν κάιινλ ζην αλαινγηθό. Πάληα ππήξραλ αλαινγηθά de-esser. Γεληθόηεξα βέβαηα, όια απηά παιηόηεξα ηα πξνζέραλ πνιύ πεξηζζόηεξν απ’όηη ζήκεξα θαη ζε επίπεδν κίμεο. Απηό γίλνηαλ, γηαηί πέξα 98 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 από ην αηζζεηηθό απνηέιεζκα, ππήξρε πεξίπησζε λα θαηαζηξαθεί ε ράξαμε. Πνιιέο θνξέο αλαγθαδόληνπδαλ λα παίδνπλ πην ρακειά απ’όηη πξέπεη, γηα λα είλαη πην “safe”. Bέβαηα, έθεη δεκηνπξγόληνπζαλ άιια πξνβιεκαηα όπσο θπζήκαηα, κηθξό dynamic range θ.ι.π. Δπίζεο, πξέπεη λα πνύκε όηη ζε όιε ηελ δηαδηθαζία ηεο ράξαμεο, παίδεη ξόιν θαη ε πνηόηεηα ησλ θνπηηθώλ (lathe). Γειαδή, έλα ηεπιεπηαίν πνπ είρε βγεη ην 1980 ηεο TELDEC κε ηελ ηερλνινγία ηνπ Direct Metal Mastering, ήηαλ εμαηξεηηθό, ην νπνίν θηόιιαο ήηαλ εληππσζηαθό θαη ηερλνινγηθά ηόηε, ζην απόγεην ηεο αλαινγηθήο ηερλνινγίαο. Γεληθά, απηό πνπ πξέπεη λα εηπσζεί ην νπνίν άθξσο εληππσζηαθό, θαη δελ ην θαηαιαβαίλεη εύθνια ν θόζκνο, είλαη ε έλλνηα ηεο θακπύιεο RIAΑ. Γειαδή, αλ βάιεηο ζε θάπνηνλ ζήκεξα ζηελ ςεθηαθή επνρή ην πσο αθνύγεηαη απηό πνπ γξάθεηαη ζην δίζθν, ζίγνπξα ζα ηνπ θαλεί παξάμελν, γηαηί νπζηαζηηθά ζα αθνύεη κόλν ηηο ζπρλόηεηεο πάλσ απν ηα 5Khz. - Πνίν είλαη ην θαιύηεξν κέζν γηα λα γίλεη ε κεηαθνξα (transfer) ηνπ ερεηηθνύ πιηθνύ ζε δίζθν lacquer; Μαγλεηηθή ηαηλία ζηα 30IPS; DAT; WAV ζηα 44.1kHz – 16 bit ή κεγαιύηεξεο αλάιπζεο; - Γελ ππάξρεη θάπνηνο θαλόλαο γηα απηό. Πάληα πξέπεη λα γίλεηαη επηινγή ηεο θαιύηεξεο δπλαηήο πεγήο, ε νπνία πνηέ δελ κπνξείο λα μέξεηο πνηα είλαη απηή. Γελ έρεη λα θάλεη κε ην πνίν είλαη ην θνξκάη. Όζν θαη αλ αθνύγεηαη παξάμελν, ην θαιύηεξν πιηθό γηα έλα transfer, κπνξεί λα είλαη έλαο δίζθνο βηλύιηνπ, όηαλ πξόθεηηαη γηα θάπνηα επαλέθδνζε. Γεληθόηεξα πάλησο, αλ έρνπκε ςεθηαθή κίμε, ηόηε παίξλνπκε ην πιηθό κε ηελ κεγαιύηεξε αλάιπζε (24 Bit – 192Khz) αλεμάξηεηα από ην ςεθηαθό θνξκάη. Βέβαηα, απηό εμαξηάηαη θαη από ηελ πνηόηεηα ηνπ convertor DAC πνπ έρεη ην θάζε mastering studio. Αλ κηιάκε γηα αλαινγηθή κίμε, ηόηε ε πηζαλόηεξα θαιύηεξε πεγή λα είλαη ε καγλεηηθή ηαηλία ζηα 30IPS. - ε δηάθνξεο επαλεθδόζεηο δίζθσλ βηλπιίνπ κε παιηέο ερνγξαθήζεηο, βιέπνπκε λα ζεκεηώλνπλ όηη ηα θνκκάηηα είλαη πεξαζκέλα από ηηο πξώηεο καγλεηηθέο ηαηλίεο απ’επζείαο ζε δίζθν. Μπνξεί λα ηζρύεη θάηη ηέηνην; Έρεη γίλεη δειαδή έλα απιό transfer ή είλαη απαξαίηεην ην remastering; - Σν ηη κπνξεί λα γξάθεη θάζε δίζθνο ζηηο ζεκεηώζεηο ηνπ, έρεη λα θάλεη θαη κε ζέκαηα marketing θαη γεληθόηεξα πνην θνηλό ζέιεη λα πξνζεγγίζεη.Τπάξρνπλ πνιινί “πηνπξίζηεο”, πνπ ζεσξνύλ όηη άκα γξαθηεί θάηη απ’επζείαο από ηελ καγλεηηθή ηαηλία, απηό είλαη ε “αιήζεηα”. Σν όηη κπνξεί λα ηζρύεη θάηη ηέηνην δελ είλαη απίζαλν. ην mastering δελ ζεκαίλεη όηη πξέπεη λα γίλεη απαξαίηεηα επεμεξγαζία ηνπ πιηθνύ, κπνξεί λα είλαη θαη έλα απιό transfer. Παξ’όια απηά όηαλ κηιάκε γηα ερνγξαθήζεηο π.ρ. ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970, πνπ είλαη απνζεθεπκέλεο ηόζα ρξόληα ζε ηαηλία, ζίγνπξα ζα έρνπλ δεκηνπξγεζεί απώιεηεο ζε απηέο, όπσο ην όηη ζα έρνπλ ράζεη θάπνηεο πςειέο ζπρλόηεηεο. Γεληθόηεξα, αλ θάπνηνο γλσξίδεη ηη θάλεη, δελ ππάξρεη πεξίπησζε, κε ςεθηαθή επεμεξγαζία λα κελ κπνξεί λα βειηηώζεη έλα ηέηνην πιηθό.Γειαδή, κηζό dB εδώ θη εθεί κπνξεί λα θάλεη ηελ δηαθνξά. 99 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 - Τπάξρνπλ απηή ηε ζηηγκή κεραλέο ράξαμεο (lathe) ζηελ Διιάδα ή ε θαηαζθεπή ησλ Διιεληθώλ δίζθσλ γίλεηαη κόλν ζην εμσηεξηθό; - Όρη, δελ ππάξρεη ηίπνηα. Όιε ε δηαδηθαζία θαηαζθεπήο γίλεηαη ζην εμσηεξηθό. - Με έλα γξήγνξν search ζην δηαδίθηπν, κπνξεί λα βξεί θαλείο πάξα πνιιά “καγαδηά” ηα νπνία πξνζθέξνπλ θαηαζθεπή βηλπιίνπ ζην εμσηεξηθό (από ηελ ράξαμε, κέρξη ηελ πξέζζα). Γελ είλαη εληππσζηαθό απηό ζηηο κέξεο καο; - Σα πεξηζζόηεξα από απηά απεπζύλνληαη ζε Dj’s θπξίσο ηεο dance θνπιηνύξαο θαη δελ κπνξνύκε λα πνύκε όηη θάλνπλ θάπνηα επαγγεικαηηθή δνπιεηά. Δμ’άιινπ, ππάξρνπλ θαη αξθεηά θζελά θνπηηθά ζήκεξα από ηα νπνία κπνξεί θάπνηνο λα θάλεη έλα δίζθν. Γεληθόηεξα, ειάρηζηα είλαη ηα κέξε απηήλ ηελ ζηηγκή ζην θόζκν πνπ θάλνπλ ζνβαξό βηλύιην παγθνζκίσο, ηα νπνία δελ είλαη πάλσ από πέληε. Κη απηό ζπκβαίλεη γηα πνιινύο ιόγνπο. Καη από ζέκα κεραλεκάησλ θαη απν ζέκα αλζξώπσλ θαη γλώζεσλ. Δίλαη πνιύ δύζθνιν λα έρεη θαηαθέξεη θάπνηνο λα ζπληεξήζεη έλα lathe ζε θαιή θαηάζηαζε όια απηά ηα ρξόληα θαη ηαπηόρξνλα λα μέξεη θαη ηελ δηαδηθαζία ηεο ράξαμεο θαιά. Δίλαη ζαλ λα δηαηεξείο κηα lamborghini ηνπ 70 θαη λα πξνζπαζείο λα ηελ θάλεηο λα ηξέρεη, ζαλ κηα ζεκεξηλή lamborghini. - Πηζηεύεηε όηη ππάξρεη κέιινλ γηα ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ ζηελ Διιάδα; Τπάξρεη ην θαηάιιειν ελδηαθέξνλ από αλζξώπνπο ηνπ ρώξνπ; - Όρη, δελ λνκίδσ όηη κπνξεί λα ππάξμεη κέιινλ. Γελ μέξσ αλ έρεη θαη λόεκα. Σν όηη ππάξρνπλ πνιιά κεγάια νλάκαηα πνπ βγάδνπλ απηή ζηηγκή δίζθν βηλπιίνπ ζηελ Διιάδα δελ ζεκαίλεη θάηη. Σν θάλνπλ πεξηζζόηεξν γηα ην πξεζηίδ. Γελ ηνπο ελδηαθέξεη ην απνηέιεζκα θαη ε πνίνηεηα ηνπ βηλπιίνπ. Ωζηόζν, ην κόλν πξάκα πνπ είλαη ζε άλνδν ηα ηειεπηαία ρξόληα είλαη ην βηλύιην.Σν “άλνδνο” βέβαηα είλαη ζρεηηθό, δειαδή αλ παιηά πνύιαγεο 100, ηώξα πνπιάο 500. Η πνζνζηηαία αύμεζε είλαη λαη κελ ζεκαληηθή, αιιά δελ είλαη ζε ηέηνην βαζκό ώζηε λα κπνξεί λα αιιάμεη ηελ Διιεληθή κνπζηθή βηνκεραλία. 100 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 3.4. – Δξαζηηερληθή ερνγξάθεζε – ράξαμε. Έλα ζεκείν πνπ θάλεη ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ λα μερσξίδνπλ, ζαλ κέζν αλαπαξαγσγήο, είλαη φηη πνηέ ζηελ ηζηνξία δελ ήηαλ εχθνιε ε αληηγξαθή ηνπο, απφ απινχο θαηαλαισηέο θαη θαη’επέθηαζε δελ έγηλε πνηέ κέζν πεηξαηείαο ηεο κνπζηθήο, φπσο ζπλέβεη κε ηα πεξηζζφηεξα άιια κέζα αλαπαξαγσγήο (θαζζεηα, CD, mp3 ή νπνηαδήπνηε άιιε ςεθηαθή κνξθή). Χζηφζν, απφ παιηά, ε ράξαμε δίζθσλ, δελ γίλνληαλ κφλν γηα εκπνξηθνχο ζθνπνχο ηεο κνπζηθήο, αιιά ππήξραλ κεραλέο απφ ηηο νπνίεο, έλαο απιφο θαηαλαισηήο κπνξνχζε λα θάλεη κηα ερνγξάθεζε-ράξαμε, κε ήρνπο ηεο δηθηάο ηνπ αξεζθείαο. Δπίζεο, αξγφηεξα εκθαλίζηεθαλ νη δίζθνη πνπ νλνκάδνληαη dubplates*, νη νπνίνη ρξεζηκνπνηνχηαλ γηα δηάθνξνπο άιινπο ζθνπνχο, εθηφο εκπνξίνπ. ήκεξα, θαηαζθεπάδνληαη αθφκα θάπνηεο κεραλέο ράξαμεο πνπ δηαηίζνληαη πξνο πψιεζε γηα πξνζσπηθή ρξήζε, αιιά ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ παξνπζηάδεηαη θαη ζηηο DIY** θαηαζθεπέο. 3.4.1. - Ηζηνξηθά ζηνηρεία Απφ δηαδηθαζία ηε δεθαεηία ράξαμεο ησλ 1930 ε δίζθσλ (shellac,βηλπιίνπ ή άιινπ πιηθνχ), έγηλε πξνζηηή ζηνπο απινχο θαηαλαισηέο αθνχ ηφηε, παξνπζηάζηεθαλ νη πξψηεο κεραλέο ράξαμεο γηα νηθηαθή ρξήζε απφ ηελ RCA Victor. Αξγφηεξα (δειαδή ζηηο δεθαεηίεο ηνπ 1940 θαη 1950) θαηαζθεπάζηεθαλ πνιιέο αθφκα Δηθόλα 3.18 – Η θνξεηή κεραλή ράξαμεο Ren-O-Kut, θνξεηέο κεραλέο ράξαμεο (portable disc θαηαζθεπαζκέλε ηε δεθαηία ηνπ 1950. recorders) θαη έγηλαλ επξέσο γλσζηέο απφ κεγάιεο εηαηξίεο, φπσο Presto, Scully θαη Ren-OKut. Όπσο θαίλεηαη θαη ζηελ εηθφλα (3.18) απηέο νη θνξεηέο κεραλέο δηέζεηαλ δχν βξαρίνλεο, ν έλαο γηα αλαπαξαγσγή θαη ν άιινο γηα ράξαμε. Πνιιέο απφ απηέο ηηο κεραλέο πξνζθέξνληαη αθφκα θαη ζήκεξα γηα αγνξά ζην ebay, αιιά ζπλήζσο ην θφζηνο ηνπο είλαη αξθεηά κεγάιν. Ζ πνηφηεηα ηνπο ππνζηεξίδεηαη φηη είλαη ηδαληθή κφλν γηα ερνγξαθήζεηο θσλήο, σζηφζν πνιινί ηηο ρξεζηκνπνηνχλ αθφκα θαη ζήκεξα γηα πεηξακαηηθνχο ζθνπνχο. Δπίζεο, αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη κέρξη θαη ηε δεθαηία ηνπ 1970, ππήξραλ νη κεραλέο ράξαμεο * Δεν υπάρχει ςυγκεκριμζνθ μετάφραςθ για τουσ δίςκουσ που ονομάηονται dubplates. Η μετάφραςθ κα μποροφςε να ιταν “πλάκεσ ντουμπλαρίςματοσ” αλλά θ μετάφραςθ αυτι δεν αντιπροςωπεφει τθν ζννοια τθσ λζξθσ. ** Do It Yourself. Παγκόςμιο κίνθμα που υποςτθρίηει ότι ο κακζνασ μπορεί να δθμιουργιςει, να καταςκευάςει ι να τροποποιιςει οτιδιποτε, χωρίσ τθν βοικεια των “ειδικϊν”. 101 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 πνπ νλνκάδνηαλ Voice-O-Graph, νη νπνίεο ήηαλ ζαιάκνη, ζηνπο νπνίνπο θάπνηνο κπνξνχζε λα ερνγξαθήζεη ηε θσλή ηνπ ζε δίζθν, ξίρλνληαο έλα θέξκα θαη ζπλήζσο βξηζθφληνπζαλ ζε ηνπξηζηηθά κέξε. 3.4.2. – Οη ζεκεξηλέο κεραλέο ράξαμεο. Σα ηειεπηαία ρξφληα, έρνπλ θαηαζθεπζηεί θάπνηεο κεραλέο ράξαμεο πνπ πξνζθέξνληαη γηα πψιεζε ζηνπο θαηαλαισηέο. ηηο αξρέο ηεο δεθαηίαο ηνπ 2000 ε εηαηξία Vestax θαηαζθεπαζε ην κνληέιν VXR-2000, ην νπνίν κνηάδεη πεξηζζφηεξν κε θνξεηή κεραλή ράξαμεο, φπσο ήηαλ δειαδή θαη νη πξψηεο κεραλέο ράξαμεο. Αξγφηεξα κέζα ζηε δεθαεηία θαηαζθεπάζηεθαλ θαη άιιεο κεραλέο ράξαμεο, κε ηηο δχν πην ζεκαληηθέο λα είλαη ε Vinylrecorder T-56019 (εηθ. 3.19) Δηθόλα 3.19 - Η κεραλή ράξαμεο Vinylrecorder T560. θαη ε Vinylium Dubcutter20. Καη νη δχν δελ ιεηηνπξγνχλ απφ κφλεο ηνπο, αιια ρξεηάδνληαη ην πηθάπ ηνπ ρξήζηε (φπσο θαίλεηαη θαη ζηηο εηθφλεο 3.19 θαη 3.20 ρξεζηκνπνηείηαη ην γλσζηφ κνληέιν Technics SL-1200 MKII). Οπζηαζηηθά δειαδή, ε θχξηα θαηαζθεπή είλαη απιά κηα θεθαιή ράξαμεο καδί κε ην κεραληζκφ νδήγεζεο ηεο, απφ ην εμσηεξηθφ πξνο ην εζσηεξηθφ κέξνο ηνπ δίζθνπ. Δπηπιένλ Δηθόλα 3.20 - Η κεραλή ράξαμεο Vinylium φκσο, θαη νη δχν θαηαζθεπαζηέο Dubcutter. πξνζθέξνπλ γηα πψιεζε θαη ηα δηθά ηνπο κεραλήκαηα πνπ βνεζνχλ ηελ νκαιή δηαδηθαζία ηεο ράξαμεο, φπσο πξνεληζρπηή, ηειηθφ εληζρπηή, RIAA equalizer, κνλάδα επεμεξγαζίαο γηα ηελ ζσζηή απφζηαζε ησλ απιαθίσλ θαη πνιιά άιια βνεζήκαηα γηα ηελ βειηίσζε ηεο ράξαμεο. Μία πνιχ ζεκαληηθή ιεπηνκέξεηα γηα απηέο ηηο κεραλέο ράξαμεο, είλαη φηη ρξεζηκνπνηνχλ βειφλεο απφ δηακάληη θαη φρη απφ δαθείξη. Απηφ θαη’επέθηαζε ζεκαίλεη φηη είλαη θαηαζθεπαζκέλεο λα ραξάδνπλ ζε ζθιεξφ πιηθφ, είηε βηλχιην έηηε άιιν πιαζηηθφ. πγθεθξηκέλα ε Vinlyrecorder πξνζθέξεη ηνπο δηθνχο ηεο θελνχο δίζθνπο, θηηαγκέλνπο απφ PVC, ζε δηάθνξα πάρε θαη κεγέζε. 102 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 Οη θαηαζθεπαζηέο θαη νη ρξήζηεο απηψλ ησλ κεραλψλ ράξαμεο, ππνζηεξίδνπλ φηη δελ ππάξρνπλ κεγάιεο δηαθνξέο ζηελ πνηφηεηα απηψλ ησλ δίζθσλ ζε ζρέζε κε ηνπο δίζθνπο πνπ θαηαζθεπάδνληαη γηα ην εκπφξην, κε ηελ γλσζηή δηαδηθαζία ηεο επηκεηάιισζεο θαη ηεο πξέζζαο. Σν ζπρλνηηθφ θαη ην δπλακηθφ εχξνο είλαη ζε αξθεηά ηθαλνπνηεηηθά επίπεδα, ρσξίο βέβαηα λα ππάξρεη θάπνηα ζπγθεθξηκέλε κέηξεζε ή απφδεημε γηα απηφ. Απηνί νη δίζθνη κπνξνχλ λα νλνκαζηνχλ “vinyl dubplates” (πεξηζζφηεξα γηα ηνπο dubplate δίζθνπο ζην επφκελν ππνθεθάιαην) θαη νξηζκέλεο πεγέο αλαθέξνπλ φηη είλαη αξθεηά αλζεθηηθνί θαη ε αληνρή ηνπο ζην ρξφλν θηάλεη ην 90% ζε ζρέζε κε ηνπο δίζθνπο ηνπ εκπνξίνπ. Βέβαηα, πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη ε αληνρή απηψλ ησλ δίζθσλ δελ εμαξηάηαη κφλν απφ ην πιηθφ, αιιά θαη απφ ηελ πνηφηεηα ηεο ράξαμεο (βάζνο απιαθίσλ, ζσζηή απφζηαζε κεηαμχ ηνπο θ.ι.π.), αθνχ φπσο πξναλαθέξζεθε παξέρνληαη πνιιέο κνλάδεο επεμεξγαζίαο ηνπ ζήκαηνο πξνο ράξαμε θη έηζη ε φιε δηαδηθαζία κπνξεί λα ζεσξεζεί αξθεηά “επαγγεικαηηθή” κε κεγάιε επειημία θαη πνιιέο δπλαηφηεηεο γηα ηνλ ηξφπν ράξαμεο. 3.4.3. – Dubplates. Οη δίζθνη πνπ νλνκάδνληαη dubplates* ρξεζηκνπνηνχληαη θπξίσο απφ Dj’s θαη δελ δεκηνπξγνχληαη γηα λα πξνσζνχληαη ζην εκπφξην. Αλαπηχρζεθαλ θπξίσο απφ ηε reggae/dub θνπιηνπξα θαη ηα sound systems, ηελ δεθαεηία ηνπ 1970, ελψ ζπλερίζηεθαλ θαη ηα επφκελα ρξφληα θαη γηα άιια είδε ειεθηξνληθήο κνπζηθήο (drum n bass, hip hop, dub-step θ.α.) κε ζθνπφ λα “παίδνληαη” ζηα πάξηπ. ε άιιεο πεξηπηψζεηο, θαηαζθεπάδνληαη ψζηε λα δηαπηζησζεί αλ αμίδεη έλα θνκκάηη λα πξνσζεζεί θαη λα πξνρσξήζεη ζηε δηαδηθαζία ηεο καδηθήο παξαγσγήο. Απηφ βέβαηα ζπκβαίλεη γηαηί ην θφζηνο είλαη πνιχ ρακειφηεξν αλ δεκηνπξγεζνχλ κφλν έλα ή δχν dubplates, ζε ζρέζε κε ην θφζηνο πνπ απαηηείηαη γηα καδηθή παξαγσγή. Πνιιέο θνξέο, δελ ππάξρνπλ εμ’νινθιήξνπ λέα θνκκάηηα, αιιά πεξηέρνπλ remix ελφο ήδε γλσζηνχ θνκκαηηνχ ή ην instrumental ή αθφκα θαη ην acapella γηα λα ρξεζηκνπνηνχληαη απνθιεηζηηθά ζην πξφγξακκα ελφο DJ. Έηζη, κπνξεί λα γίλεη θαηαλνεηφ φηη αξθεηέο θνξέο ηα δεκηνπξγνχζαλ νη ίδηνη νη DJ, κφλν γηα λα ηα ρξεζηκνπνηήζνπλ ζην πξνγξακκά ηνπο, ρσξίο λα έρνπλ θαλέλα εκπνξηθφ ζθνπφ. Οη δίζθνη απηνί νπζηαζηηθά ραξάδνληαλ ζηνπο αινπκηλέληνπο δίζθνπο κε επηθάιπςε απφ lacquer, (acetate ή master lacquer) φπσο πξναλαθέξζεθαλ ζην ππνθεθάιαην 3.1.1. Γηα ην ιφγν απηφ, ε αληνρή ηνπο ζην ρξφλν είλαη πνιχ κηθξή, αθνχ κεηά ηηο 50 κε 100 αλαπαξαγσγέο παξνπζηάδνπλ ζεκαληηθή αιινίσζε, αθνχ ην lacquer είλαη πιηθφ πνπ δελ θξαηάεη εχθνια ηε ζηαζεξφηεηα ηνπ. ηηο κέξεο καο βέβαηα, ρξεζηκνπνηνχληαη θπξίσο ηα vinyl dubplates, (δει. απφ βηλχιην ή αιιν ζθιεξφ πιαζηηθφ πιηθφ) πνπ φπσο πξναλαθέξζεθε * Δεν υπάρχει ςυγκεκριμζνθ ελλθνικι μετάφραςθ για τον όρο. Θα μποροφςε να ονομαςτεί: δίςκοσ ντουμπλαρίςματοσ. 103 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 ζην πξνεγνχκελν ππνθεθάιαην, ε αλζεθηηθφηεηα θαη ε αληνρή ηνπο ζην ρξφλν, είλαη πνιχ κεγαιχηεξε απφ ηα παιαηφηεξα dubplates.21 Πνιιέο θνξέο ηα dubplates, απφ δηάζεκα ζπγθξνηήκαηα κπνξεί λα πάξνπλ πνιχ κεγάιε αμία, φπσο ην 1ν album απν ηνπο Velvet Underground, πνπ ην dubplate ηνπ δίζθνπ, πνπιήζεθε ζην ebay γηα 25.200 δνιιάξηα, ην 2006. 3.4.4. – Καηαζθεπή κεραλήο ράξαμεο. Δίλαη εληππσζηαθφ ζηηο κέξεο καο φηη ππάξρνπλ πνιινί ιάηξεηο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ νη νπνίνη θαηαζθεπάδνπλ ηηο δηθίεο ηνπο κεραλέο ράξαμεο γηα λα δεκηνπξγνχλ δίζθνπο, ηεο δηθίαο ηνπο αξεζθείαο. Βέβαηα, ε πνηφηεηα ζε πνιιέο απφ απηέο ηηο κεραλέο είλαη κέηξηα σο θαθή, αιιά παξνπζηάδεηαη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ ζηελ φιε δηαδηθαζία, γηαηί πνιχ απιά κε απηφ ην ηξφπν κπνξεί λα θαηαλνεζεί ζε βάζνο ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ραξάδεηαη έλαο δίζθνο22. Οη θαηαζθεπέο βαζίδνληαη ζην ιεηηνπξγνχλ νη ηξφπν απηέο πνπ επαγγεικαηηθέο κεραλέο ράξαμεο. Έηζη, έρνπλ κηα θεθαιή ράξαμεο, έλα κεραληζκφ νδήγεζεο ηεο θεθαιήο θαη έλα πηθάπ κε φζν ην δπλαηφλ πην ζηαζεξφ πιαηψ, ψζηε λα ηνπνζεηνχληαη νη θελνί δίζθνη πξνο ράξαμε. Όζνλ αθνξά ηελ θεθαιή ράξαμεο, ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ρξεζηκνπνηείηαη έλα κηθξφ κεγάθσλν απφ ην νπνίν, πξέπεη λα κεηαθεξζνχλ νη δνλήζεηο Δηθόλα 3.21. - Μηα DIY θεθαιή ράξαμεο. ηνπ, ζε κία βειφλα ε νπνία ζα ελζσκαησζεί ζε απηφ. ηελ εηθφλα (3.21) κπνξεί λα θαλεί κηα DIY θεθαιή ράξαμεο πνπ ρξεζηκνπνηεί δχν κεγάθσλα. Μπνξεί λα παξαηεξεζεί φηη απφ ηνπο θεληξηθνχο θψλνπο ησλ κεγαθψλσλ έρνπλ θνιιεζεί θάπνηα πιηθά γηα λα κεηαθεξζνχλ νη δνλήζεηο ησλ κεγαθψλσλ ζηε βειφλα ράξαμεο. Οη βειφλεο πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζπλήζσο ζε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο είλαη απφ παιηά γξακκφθσλα, νπφηε είλαη απφ αηζάιη κε ζρεηηθά κεγάιν πάρνο ηεο άθξεο. Βέβαηα, πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ζθνπφο είλαη λα επηηεπρζεί κφλν νξηδφληηα θίλεζε ηεο βειφλαο, δειαδή κνλνθσληθή ράξαμε. ηελ ζπγθεθξηκέλε θεθαιή (εηθ.3.21), ην ζήκα ζην έλα απφ ηα δχν κεγάθσλα θηάλεη κε αληεζηξακέλε ηε θάζε, έηζη ψζηε ην έλα κεγάθσλν λα “ζπξψρλεη” θαη ην άιιν λα “ηξαβάεη” ηελ βειφλα ράξαμεο. 104 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 Σν επφκελν θνκκάηη κηαο ηέηνηαο θαηαζθεπήο είλαη ν κεραληζκφο νδήγεζεο ηεο θεθαιήο, πνπ πεηπρέλεηαη ζηεξίδνληαο ηελ θεθαιή ζε έλαλ άμνλα ν νπνίνο θηλείηαη κε έλα κνηέξ κεηαβαιιφκελεο ηαρχηεηαο. Θεσξείηαη βέβαηα ην πην δχζθνιν ζεκείν κηαο ηέηνηαο θαηαζθεπήο, αθνχ πξέπεη λα ππνινγηζηνχλ πνιινί παξάγνληεο, φπσο ε δχλακε πνπ πξέπεη λα αζθείηαη ζηε θεθαιή γηα ηελ “ζπξψρλεη” πξνο ηε θέληξν ηνπ δίζθνπ, θάηη ην νπνίν εμαξηάηαη απφ ηε δχλακε ξνπήο ηνπ πιαηψ θαζψο θαη ην βάξνο κε ην νπνίν αθνπκπά ε βειφλα ην δίζθν πξνο ράξαμε. πλήζσο ζηηο DIY θαηαζθεπέο, ιφγσ ηνπ φηη παξνπζηάδνληαη αξθεηά πξνβιήκαηα ηξνρίαο ηεο βειφλαο ράξαμεο, ε ηαρχηεηα πνπ θηλείηαη ε θεθαιή ράξαμεο είλαη κεγάιε ζε ζρέζε κε ηηο επαγγεικαηηθέο κεραλέο ράξαμεο θαη θαη’επέθηαζε δεκηνπξγνχληαη κεγάια θελά αλάκεζα ζηα απιαθηα άξα ζρεηηθά κηθξφο ρξφλνο ράξαμεο. Έλα άιιν εληππσζηαθφ ζεκείν κε ηηο DIY κεραλέο ράξαμεο είλαη φηη αξθεηέο θνξέο νη θελνί δίζθνη πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ράξαμε είλαη CD(!). Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί ην εμσηεξηθφ πιαζηηθφ πνπ θαιχπηεη ην CD είλαη απφ έλα πιηθφ πνπ νλνκάδεηαη πνιπθαξβνληθφ πιαζηηθφ (polycarbonate plastic) θαη νη πεξηζζφηεξνη ρξήζηεο ην πξνηηκνχλ, έρνληαο δνθηκάζεη δηάθνξα πιαζηηθά πιηθά γηα λα ραξάμνπλ. Πνιινί ππνζηεξίδνπλ φηη νη δίζθνη απφ πνιπθαξβνληθφ πιαζηηθφ έρνπλ θαιχηεξα ερεηηθά απνηειέζκαηα αθφκα θαη απφ ηνπο Δηθόλα 3.22. - Υάξαμε ελόο CD κε κία DIY θεθαιή ράξαμεο. δίζθνπο βηλπιίνπ, δειαδή θηηαγκέλνπο κε PVC. ηελ εηθφλα (3.22.) θαίλεηαη ε ράξαμε πνπ γίλεηαη ζε έλα CD. Χζηφζν, πνιινί ρξήζηεο πέξλνπλ νιφθιεξα θνκκάηηα πνιπθαξβνληθνχ πιαζηηθνχ ψζηε λα έρνπλ ηε δπλαηφηεηα λα θφςνπλ θαη λα ζρεκαηίζνπλ θελνχο δίζθνπο πξνο ράξαμε ζε νπνηνδήπνηε κέγεζνο ή ζρήκα. Δπίζεο, αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη νη θαηαζθεπαζηέο ηεο κεραλήο ράξαμεο Vinylium dubcutter (ε νπνία αλαθέξεηαη ζην ππνθεθάιαην 3.4.2.) πξνηείλνπλ δίζθνπο απφ πνιπθαξβνληθφ πιαζηηθφ γηα λα θάλνπλ ηηο ραξάμεηο ηνπο. Αμίδεη λα ζεκεησζεί, φηη ην 2010, ε ράξαμε ηεο πάλσ πιεπξάο ελφο CD Δηθόλα 3.23. – Η πάλσ πιεπξά ηνπ CD ηνπ Jeff Mills – “The Occurrence”, πνπ ζηελ εμσηεξηθή πιεπξά θαίλνληαη ραξαγκέλα απιάθηα, ηα νπνία κπνξνύλ λα αλαπαξαρζνύλ ζε νπνηνδήπνηε πηθάπ. 105 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 εκθαλίζηεθε θαη ζην εκπφξην ζε πεξηνξηζκέλν αξηζκφ αληηηχπσλ, ζηνλ δίζθν ηνπ Jeff Mills “The Occurrence”. Σν CD απηφ κπνξεί λα αλαπαξαρζεί ζε νπνηνδήπνηε ζπκβαηηθφ CD player, θαη ε πάλσ πιεπξά ηνπ κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί σο έλαο 5ηληζνο δίζθνο βηλπιίνπ, πνπ πεξηέρεη έλα track (εηθ.3.23.)23. 3.4.5. – Υάξαμε δίζθνπ κε laser cutter. Μηα θαηλνηνκία ζηελ ράξαμε δίζθσλ, ε νπνία βξίζθεηαη ζε πεηξακαηηθφ ζηάδην έρεη πξαγκαηνπνηεζεί ηα ηειεπηαία ρξφληα, ραξάδνληαο δίζθνπο ζε δηάθνξα πιηθά, φπσο μχιν, ραξηί θαη αθξπιηθφ γπαιί (θνηλψο plexiglass) κε laser cutter (π.ρ. Epilog 120 Watt Legend EXT). Σα πξψηα πεηξάκαηα πξαγκαηνπνηήζεθαλ γηα ηελ δεκηνπξγία βξφγρσλ ζνξχβνπ θαη απιψλ εκηηφλσλ. Σνλ ηειεπηαίν ρξφλν έρεη γίλεη πξνζπάζεηα λα ραξαρηεί ερεηηθφ πιηθφ. Ζ φιε δηαδηθαζία βαζίδεηαη ζηελ γξαθηθή απεηθφληζε ελφο ερεηηθνχ απνζπάζκαηνο, ζε έλα πξφγξακκα ζρεδηάζεο (π.ρ. Adobe Illustrator), ζην ζρήκα ελφο δίζθνπ (εηθ.3.24.). Σα απιάθηα ηα νπνία ραξάδνληαη κε απηφλ ηνλ ηξφπν, είλαη αξθεηά πην κεγάια ζε πιάηνο θαη κε αξθεηά ιηγφηεξε ιεπηνκέξεηα ζηηο δηαθπκάλεηο απηψλ, Δηθόλα 3.24 – Γξαθηθή απεηθόληζε ησλ απιαθίσλ ζε πξόγξακκα ζρεδίαζε, πνπ πξννξίδνληαη γηα ράξαμε κε laser cutter. ζε ζρέζε κε ηα micogroove απιάθηα ελφο ζπκβαηηθνχ δίζθνπ. Απηφ νθείιεηαη ζην φηη ε αθηίλα ηνπ laser ραξαμεο είλαη αξθεηά πιαηηά. Σν ζήκα πνπ ραξάδεηαη είλαη κνλνθσληθφ, αιιά ππάξρεη ε επηινγή ζην ηξφπν ράξαμεο, δειαδή νξηδφληηα ή θάζεηε δηαθχκαλζε. Σα laser cutter ηα ηειεπηαία ρξφληα έρνπλ ζεκεηψζεη κεγάιε βειηίσζε σο πξνο ηελ αλάιπζε (1200 dpi – dots per inch), παξ’φι’απηά ην ζήκα πξνο ράξαμε κεηαηξαπεί πξέπεη ζε λα ρακειήο πνηφηεηαο. Με θάπνηνπο ππνινγηζκνχο ην πςειφηεξν sampling rate κπνξεί λα είλαη 32,4kHz κε 8 bit rate (γηα ην εμσηεξηθφ απιάθη ηνπ δίζθνπ ζηα 45 RPM). Σα Δηθόλα 3.25. – Φσηνγξαθία από κηα ζηηγκή ηεο δηαδηθαζίαο ράξαμεο ελόο μύιηλνπ δίζθνπ, κε laser cutter. ερεηηθά απνηειέζκαηα δελ είλαη πνιπ ηθαλνπνηεηηθά απφ άπνςε πνηφηεηαο, αθνπ 106 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 παξνπζηάδεηαη πςειφο ζφξπβνο θαηά ηελ αλαπαξαγσγή απηψλ, ηδηαίηεξα ζηα εζσηεξηθά απιάθηα ηνπ δίζθνπ24. 1 Wikipedia, “Acetate disc”, “http://en.wikipedia.org/wiki/Acetate_disc”, ηειεπηαία επίζθεςε : 24/10/2012. 2 Wolverine Antique Music Society (WAMS), “Plating the Lacquer Master”, by Edward Tatnall Canby, 1952, “http://www.shellac.org/record4.html”, ηειεπηαία επίζθεςε : 25/10/2012. 3 Aardvark Record Mastering, “The record making process” by Paul W.Brekus, “http://www.aardvarkmastering.com/proceed.htm”, ηειεπηαία επίζθεςε : 25/10/2012. 4 Vinyl Fanatics, “The Long and Winding Road to a Classic Vinyl Record”, “http://vinylfanatics.com/index.php/articles-mainmenu-38/238-the-long-and-winding-road-to-a-classic-vinylrecord”, ηειεπηαία επίζθεςε : 25/10/2012. 5 Wikipedia, “Direct Metal Mastering”, “http://en.wikipedia.org/wiki/Direct_metal_mastering”, ηειεπηαία επίζθεςε : 25/10/2012. 6 Ian Sinclair, “Audio and Hi-Fi Handbook”, Μεγάιε Βξεηαλία : Reed Educational and Professional Publishing (1998), “The Vinyl Disc”, ζει : 158 – 162. 7 Oliver Read, “The recording and reproduction of sound”, Ζ.Π.Α. : Howard W.Sams & Co Inc (1952), “Recording (Cutting) Styli”, ζει : 103 – 123. 8 Record collectors guild, “How records are made – Cutting the disk”, by Graham Newton, “http://www.recordcollectorsguild.org/index.php?name=Sections&req=viewarticle&artid=28&page=8”, ηειεπηαία επίζθεςε : 25/10/2012. 9 The secret society of lathe trolls - Forum, “Lacquer Cutting Queries”, “http://lathetrolls.phpbbweb.com/lathetrolls-ftopic3084.html”, ηειεπηαία επίζθεςε : 25/10/2012. 10 SAE Mastering, “Vinyl Mastering FAQ’s”, “http://www.saemastering.com/VinylMasteringFAQs.php”, ηειεπηαία επίζθεςε : 25/10/2012. 11 Cutterhead Repair Service, “How to make a master for vinyl cutting”, “http://www.cutterheadrepair.com/”, ηειεπηαία επίζθεςε : 25/10/2012. 12 Turnstyle Records, “Vinyl Mastering”, “http://www.turnstylerecords.com/index.php?option=com_content&view=article&id=9&Itemid=11”, ηειεπηαία επίζθεςε : 25/10/2012. 13 The secret society of lathe trolls – Forum, “Neumann BSB 74 Acceleration Limiter”, “http://lathetrolls.phpbbweb.com/lathetrolls-post-15591.html”, ηειεπηαία επίζθεςε : 25/10/2012. 14 Hydrogenaudio, “Vinyl Mastering”, “http://wiki.hydrogenaudio.org/index.php?title=Vinyl_Mastering”, ηειεπηαία επίζθεςε : 25/10/2012. 15 Hydrogenaudio, “Myths (Vinyl)”, “http://wiki.hydrogenaudio.org/index.php?title=Myths_(Vinyl)”, ηειεπηαία επίζθεςε : 25/10/2012. 16 Audioholics, “Dynamic Comparison of Lp’s Vs CD’s, Part 4”, by Chris Tham, “http://www.audioholics.com/education/audio-formats-technology/dynamic-comparison-of-lps-vs-cds-part-4” ηειεπηαία επίζθεςε : 25/10/2012. 17 Audiophile Journal, “What is Half-speed Mastering”, by Derek Brooks, “http://www.audiophilejournal.com/what-is-half-speed-mastering/”, ηειεπηαία επίζθεςε : 25/10/2012. 18 Wikipedia, “Direct to disc recording”, “http://en.wikipedia.org/wiki/Direct_to_disc_recording”, ηειεπηαία επίζθεςε : 25/10/2012. 107 Κεθάιαην 3ν – Καηαζθεπή δίζθσλ βηλπιίνπ - Mastering 2013 19 Vinyl Recorder T-560, “http://www.vinylrecorder.com/”, ηειεπηαία επίζθεςε :25/10/2012. 20 Vinylium Dubcutter, “http://www.vinylium.ch/page/content/index.asp?MenuID=24&ID=21&Menu=1&Item=11”, ηειεπηαία επίζθεςε : 25/10/2012. 21 Wikipedia, “Dubplate”, “http://en.wikipedia.org/wiki/Dubplate”, ηειεπηαία επίζθεςε : 25/10/2012. 22 The secret society of lathe trolls – Forum. “Experimenter’s forum”, “http://lathetrolls.phpbbweb.com/lathetrolls-forum-15.html”, ηειεπηαία επίζθεςε : 25/10/2012. 23 Synthgear, “Combination CD and vinyl record – on one disc”, “http://www.synthgear.com/2010/artists/jeffmills-cd-vinyl-hybrid/”, ηειεπηαία επίζθεςε: 25/10/2012. 24 Instructables, “Laser cut Record”, “http://www.instructables.com/id/Laser-Cut-Record/#step1”, ηειεπηαία επίζθεςε : 4/6/2013. 108 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 2013 Κεθαιαίν 4ν Γηαθύιαμε θαη Φεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. ’απηφ ην θεθάιαην ζα δνζνχλ νη βαζηθέο νδεγίεο γηα ηελ ζσζηή δηαθχιαμε, ηελ θαζαξηφηεηα θαη ηελ απνζήθεπζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ, ψζηε λα ζπληεξνχληαη φζνλ ην δπλαηφλ αλαιινίσηνη ζην ρξφλν. Δπηπιένλ, ζα αλαθεξζνχλ θάπνηεο βαζηθέο δηαδηθαζίεο πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ ςεθηνπνίεζε ηνπο ζε H/Y, θαζψο επίζεο ζα γίλνπλ αλαθνξέο ζηνπο ηξφπνπο κε ηνπο νπνίνπο κπνξεί λα γίλεη ςεθηαθά ε εμνκάιπλζε ησλ παξακνξθψζεσλ πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηελ αλαπαξαγσγή ηνπο (clicks, pops, επηθαλεηαθφο ζφξπβνο θ.ι.π). 4.1. – Καζαξηόηεηα θαη ζσζηή απνζήθεπζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ. Σν ζεσξεηηθά άζξαπζην πιηθφ PVC απ’ φπνπ θαηαζθεπάδνληαη νη δίζθνη βηλπιίνπ ηνπο θάλεη λα ζεσξνχληαη ην πην αλζεθηηθφ θαη ζηαζεξφ αλαινγηθφ κέζν αλαπαξαγσγήο. Χζηφζν, αλ δελ ππάξρεη ζσζηή κεηαρείξεζε θαη απνζήθεπζε απηψλ, δεκηνπξγνχληαη αιινηψζεηο νη νπνίεο επεξεάδνπλ ζε έλα κεγάιν βαζκφ ην ερεηηθφ απνηέιεζκα. Μεξηθέο ζπλήζεηεο απφ ηνπο ρξήζηεο, σο πξνο ηελ απνζήθεπζε θαη ηε θαζαξηφηεηα ησλ δίζθσλ θαη ησλ πηθάπ, κπνξνχλ λα θέξνπλ αξθεηά ηθαλνπνηεηηθά απνηειέζκαηα φζνλ αθνξά ηε δηαηήξεζε ησλ δίζθσλ ζε θπζηνινγηθά επίπεδα, ρσξίο λα ππάξρνπλ κεγάιεο ερεηηθέο απψιεηεο. 4.1.1. – Απνζήθεπζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ. Έλα απφ ηα ζεκαληηθφηεξα πξνβιήκαηα πνπ δεκηνπξγνχληαη ζηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ, είλαη ε ζηξέιβσζε ηνπο. Απηφ έρεη απνηέιεζκα ηελ κή ζσζηή αλαπαξαγσγή ηνπο, αθνχ δεκηνπξγείηαη ην θαηλφκελν wow (έρεη αλαιπζεί ζην ππνθεθάιαην 2.3.10.) θαη θαη’επέθηαζε πξνβιήκαηα ζηε ζηαζεξφηεηα ηνπ pitch θαη ηεο ηνληθφηεηαο. Γηα λα απνθεπρζνχλ απηέο νη ζηξεβιψζεηο πνπ δεκηνπξγνχληαη ζηνπο δίζθνπο, ρξεηάδεηαη λα γίλεηαη ζσζηή απνζήθεπζε απηψλ. Όινη νη δίζθνη πξέπεη λα ηνπνζεηνχληαη θάζεηα, κε γσλία 90 κνηξψλ πξνο ην έδαθνο, ν έλαο δίπια ζηνλ άιιν ρσξίο λα δεκηνπξγείηαη θιίζε ζε Δηθόλα 4.32 - Γίζθνη βηλπιίνπ απηνχο (εηθ 4.1). Βέβαηα, δελ πξέπεη λα είλαη πνιχ απνζεθεπκέλνη θάζεηα, ζε κεηαιιηθό ξάθη. 109 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 2013 ζθηρηά κεηαμχ ηνπο, γηαηί θαη πάιη δεκηνπξγείηαη πίεζε θη αο είλαη ζε θάζεηε ηνπνζέηεζε πξνο ην έδαθνο. Έλα ζεκείν πνπ κπνξεί λα θαλεί αλ έλαο δίζθνο έρεη απνζεθεπζεί ιαλζαζκέλα θαη έρεη ππνζηεί πίεζε θαηά ην παξειζφλ, είλαη ην “δαρηπιίδη” πνπ δεκηνπξγείηαη ζην εμψθπιιφ ηνπ, πνπ έρεη κέγεζνο φζν ν δίζθνο πνπ βξίζθεηαη κέζα. Οη δίζθνη πνπ παθεηάξνληαη καδί, πξέπεη λα είλαη ηνπ ίδηνπ κεγέζνπο (δει. νη 12ηληζνη κε ηνπο 12ηληζνπο, νη 10ηληζνη κε ηνπο 10ηληζνπο θ.ι.π.). Μία αθφκα πνιχ ζεκαληηθή παξάκεηξνο είλαη ε ζεξκνθξαζία ηνπ ρψξνπ, ζηνλ νπνίν απνζεθεχνληαη νη δίζθνη. Ζ ζεξκφηεηα θάλεη ην βηλχιην λα γίλεηαη καιαθφηεξν, κε ζπλέπεηα ηελ επθνιφηεξε ζηξέβισζε ηνπ. Έηζη, πξέπεη λα απνθεχγεηαη ε απ’επζείαο έθζεζε ηνπο ζηνλ ήιην θαη γεληθφηεξα λα κελ βξίζθνληαη θνληά ζε πεγή ζεξκφηεηαο. Σν ηδαληθφηεξν πεξηβάιινλ γηα λα απνζεθεπηνχλ, είλαη ζε ζθνηεηλφ δσκάηην κε ζεξκνθξαζία πνπ λα θπκαίλεηαη απφ 10 σο 20 βαζκνχο Κειζίνπ, κε ζρεηηθή πγξαζία 40 κε 50%, ρσξίο βέβαηα λα ππάξρνπλ κεγάιεο θαη απφηνκεο δηαθπκάλζεηο ηεο ζεξκνθξαζίαο θαη ηεο πγξαζίαο θαηά ηε δηάξθεηα κηαο κέξαο. Ζ ππεξβνιηθή πγξαζία κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη κχθεηεο θαη κηθξννξγαληζκνχο πνπ λα αλαπηχζζνληαη πάλσ ζην βηλχιην. Δπηπιένλ, φηαλ πέθηεη θσο επάλσ ηνπο, θαιφ είλαη λα κελ είλαη ππεξηψδνπο αθηηλνβνιίαο (π.ρ. ιάκπεο θζνξίνπ). Αθφκα κηα άιιε παξάκεηξνο, κηθξφηεξεο ζεκαζίαο βέβαηα, είλαη ηα ξάθηα φπνπ ηνπνζεηνχληαη λα κπνξνχλ λα αληέμνπλ ην βάξνο ηνπο ρσξίο λα ιπγίδνπλ θαη θαηα πξνηίκεζε λα είλαη κεηαιιηθά, ψζηε λα κήλ ππάξρνπλ έληνλεο ζπζηνιέο θαη δηαζηνιέο κε ηελ αιιαγή ηεο ζεξκνθξαζίαο (φπσο π.ρ. ζπκβαίλεη κε ην μχιν).1 Δδψ πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη ππάξρνπλ θάπνηνη ηξφπνη πνπ κπνξνχλ νη ζηξεβισκέλνη δίζθνη λα επαλέιζνπλ ζε θπζηνινγηθά ππάξρνπλ επίπεδα. κεραλέο νη ην νπνίεο εκπφξην έρνπλ θαηαζθεπαζηεί γηα ην ζπγθεθξηκέλν ιφγν (εηθ 4.2. – disc flattener). Μηα βαξηά επηθάλεηα πηέδεη ην δίζθν βηλπιίνπ θαη παξάιιεια εθαξκφδεηαη ζεξκφηεηα ζε απηφλ, κε απνηέιεζκα λα “ηζηψλεη”. Μηα άιιε, πεξηζζφηεξν πεηξακαηηθή κέζνδνο, Δηθόλα 4.33 - Μεραλή γηα ηελ επαλαθνξά είλαη λα ηνπνζεηεζεί έλαο ζηξεβισκέλνο ζηξεβισκέλσλ δίζθσλ ζε θπζηνινγηθά επίπεδα. δίζθνο βηλπιίνπ αλάκεζα ζε δχν γπαιηλεο επηθάλεηεο (πνπ λα θαιχπηνπλ φιν ην δίζθν), θαη λα αθεζεί ζην ειηαθφ θσο γηα πεξίπνπ κία ψξα θαη έπεηηα γηα αξθεηέο ψξεο (πάιη αλάκεζα ζηηο δχν γπάιηλεο επηθάλεηεο) ζε δξνζεξφ κέξνο, ψζηε λα ζηαζεξνπνηεηζεί μαλά. Βέβαηα, απηή ε κέζνδνο δελ ελδείθλπηαη απφ ηνπο εηδηθνχο, αιιά γεληθφηεξα έλαο ζηξεβισκέλνο 110 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 2013 δίζθνο, είλαη πνιχ δχζθνιν λα επαλέιζεη ζηα επίπεδα πνπ ήηαλ αξρηθά, φηαλ πξσηνθαηαζθεπάζηεθε. 4.1.2. – Δζσηεξηθά θαιχκκαηα ησλ δίζθσλ (record sleeves). Έλα άιιν ζεκαληηθφ πξφβιεκα απφ ην νπνίν “ππνθέξνπλ” νη δίζθνη βηλπιίνπ, είλαη ε ζθφλε θαη ηα κηθξνζσκαηίδηα πνπ καδεχνπλ ζηελ επηθάλεηα ηνπο. Έλαο ζεκαληηθφο παξάγνληαο γηα λα παξακέλεη έλαο δίζθνο κε φζν ην δπλαηφλ ιηγφηεξε ζθφλε, είλαη ην εζσηεξηθφ θάιπκκα φπνπ ηνπνζεηνχληαη νη δίζθνη (record inner sleeve). Απηφ πνπ πξέπεη λα αλαθεξζεί, (αλ θαη πνιιέο θνξέο ζεσξείηαη απηνλφεην, αιιά πνιινί ρξήζηεο βηλπιίσλ δελ ην πξάηηνπλ), είλαη λα ηνπνζεηείηαη ην εζσηεξηθφ θάιπκκα κέζα ζην εμψθπιιν φπσο αθξηβψο ηνπνζεηείηαη απφ ην εξγνζηάζην. Γειαδή, δελ πξέπεη θαηά ηελ απνζήθεπζε, ε εγθνπή ηνπ λα βξίζθεηαη πξνο ηα πάλσ, παξάιιεια κε ηελ εγθνπή ηνπ εμψθπιινπ, γηαηί πνιχ απιά ε ζθφλε πεξλάεη αλελφριεηε θαη “θνιιάεη” πάλσ ζην βηλχιην. Ζ ζθφλε πνπ καδεχεηαη ζηελ επηθάλεηα ησλ δίζθσλ νθείιεηαη ζην ζηαηηθφ θνξηίν πνπ δεκηνπξγείηαη, απφ ηελ ρεκηθή ζχζηαζε ησλ πιηθψλ πνπ θαηαζθεπάδεηαη έλαο δίζθνο (πεξηζζφηεξα γηα ηε ρεκηθή ζχζηαζε ηνπ βηλπιίνπ ζην ππνθεθάιαην 3.1.5.). Δπηπιένλ ζηαηηθφ θνξηίν φκσο, δεκηνπξγείηαη ζηελ επηθάλεηα ηνπ βηλχιηνπ φηαλ απηφ εμέξρεηαη ή εηζέξρεηαη ζην εζσηεξηθφ θάιπκκα, ιφγσ ηεο ηξηβήο, ελψ έλαο αθφκα παξάγνληαο πνπ ην απμάλεη, είλαη ε δίλε πνπ δεκηνπξγείηαη ζηνλ αέξα θαζψο ν δίζθνο βηλπιίνπ ζηξηθνγπξίδεη ζην πιαηψ(!). Γηα ην ιφγν απηφ, ππνζηεξίδεηαη φηη ε πεξηζζφηεξε ζθφλε θαζψο παίδεη έλαο δίζθνο, καδεχεηαη ζηα εμσηεξηθά απιάθηα. Μία ιχζε γηα λα πεξηνξηζηεί ην κεγάιν ζηαηηθφ θνξηίν είλαη ην πιηθφ πνπ θαηαζθεπάδεηαη ην εζσηεξηθφ θάιπκκα. Τπάξρνπλ πνιινί ηχπνη εζσηεξηθψλ θαιπκκάησλ πνπ κπνξνχλ λα βξεζνχλ θαη έρνπλ δνθηκαζηεί αξθεηά πιηθά γηα ηε θαηαζθεπή απηψλ ζηελ ηζηνξία. Σα πην ζπλεζηζκέλα πιηθά είλαη ην απιφ ραξηί, ην ξηδφραξην, ην πιαζηηθφ PVC θαη ην πιαζηηθφ απφ πνιπαηζπιέλην (PE). Έλα θάιπκκα γηα λα ζεσξείηαη θαιφ γηα ηελ απνζήθεπζε ησλ δίζθσλ, πξέπεη λα έρεη ηα παξαθάησ ραξαθηεξηζηηθά: 1. Να κελ δεκηνπξγεί επηπιένλ ζηαηηθφ θνξηίν κε ην ηξάβεγκα ηνπ δίζθνπ απφ απηφ. 2. Να είλαη νκαιή ε εμαγσγή θαη ε εηζαγσγή ηνπ, ψζηε λα κελ ππάξρεη θίλδπλνο λα δεκηνπξγεζνχλ γξαηδνπλίεο ζηελ επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ απφ ηπρφλ ζθφλεο ή βξφκεο. 3. Σν πιηθφ πνπ είλαη θαηαζθεπαζκέλν, λα κελ αιινηψλεηαη εχθνια ψζηε λα κελ αθήλεη ηα απνκεηλάξηα ηνπ πάλσ ζην δίζθν. 111 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. Οη πεξηζζφηεξνη ρξεζηκνπνηνχλ εζσηεξηθά 2013 audiophile θαιχκκαηα απφ πνιπαηζπιέλην ή απφ ξηδφραξην, γηα ην ιφγν ηνπ φηη θαιχπηνπλ ζε έλα βαζκφ ηα παξαπάλσ ραξαθηεξηζηηθά. Σα θαιχκκαηα απφ πιαζηηθφ PVC, αθήλνπλ ρεκηθέο νπζίεο πάλσ ζην δίζθν, φπσο πδξνρισξηθφ νμχ θαη ζπζηαηηθά πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα ηελ πιαζηηθνπνίεζε ηνπ πιηθνχ. Σα ράξηηλα θαιχκκαηα αθήλνπλ πνιχ ιεπηέο ίλεο ζηελ επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ θαη εθηφο απφ απηφ είλαη πνιχ επαίζζεηα ζηελ πγξαζία κε απνηέιεζκα λα δηεπθνιχλνπλ ηελ Δηθόλα 4.34 - Δζσηεξηθά θαιύκκαηα αλάπηπμε κηθξννξγαληζκψλ θαη κνχριαο θαηαζθεπαζκέλα από πςειήο ππθλόηεηαο πνιπαηζπιέλην - HDPE. ζηελ επηθάλεηα ηνπ βηλπιίνπ. Σα θαιχηεξα θαιχκκαηα ζεσξνχληαη απηά πνπ είλαη θαηαζθεπαζκέλα απφ πςειήο ππθλφηεηαο πνιπαηζπιέλην (high density polyethylene – HDPE – εηθ. 4.3), αθνχ έρνπλ αληηζηαηηθέο ηδηφηεηεο, κε απαιή επηθάλεηα θαη είλαη αδξαλήο κε ηηο αιιαγέο ηνπ πεξηβάιινληνο, κε απνηέιεζκα λα κελ αιινηψλνληαη θαη λα αθήλνπλ ρεκηθέο νπζίεο πάλσ ζην βηλχιην.2 4.1.3. – Καζαξηφηεηα θαη ρεηξηζκφο. Σξείο βαζηθνί θαλφλεο γηα ηνλ ρεηξηζκφ ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ είλαη νη εμήο: 1. Να κελ αγγίδεηαη πνηέ ε επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ κε ηα δάρηπια. Έλα απιφ άγγηγκα ζηα απιάθηα ηνπ δίζθνπ, αθήλεη ιίπνο απφ ην δέξκα, ην νπνίν κάιηζηα θνιιάεη θαη πάλσ ζηε βειφλα θαη ην κεηαθέξεη ζε φια ηα απιάθηα ηνπ δίζθνπ, θαζψο απηφο παίδεη. 2. Ο δίζθνο πξέπεη λα πηάλεηαη κφλν απφ ηηο άθξεο ηνπ θαη ηελ θεληξηθή εηηθέηα. 3. Πξψηα πξέπεη λα βγαίλεη ην εζσηεξηθφ θάιπκκα απφ ην εμψθπιιν θαη κεηά λα αθήλεηαη ν δίζθνο λα θπιήζεη νκαιά απν απηφ, αθνπκπψληαο κφλν ηηο άθξεο ηνπ θαη ηελ εηηθέηα. Μεηά ηελ αλαπαξαγσγή ν δίζθνο πξέπεη λα ηνπνζεηείηε ακέζσο κέζα ζην εζσηεξηθφ θάιπκκα θαη ην εμψθπιιν. 112 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 2013 Ζ θαζαξηφηεηα ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ είλαη θαίξηαο ζεκαζίαο, ηφζν γηα ηελ πνηφηεηα αλαπαξαγσγήο, φζν θαη γηα ην ρξφλν δσήο ηνπο. Δίλαη απνδεδεηγκέλν φηη νη βξφκηθνη δίζθνη κπνξνχλ λα πξνθαιέζνπλ κφληκεο δεκηέο ζηα απιάθηα, θαζψο επίζεο απμάλεηαη ζε κεγάιν βαζκφ ε θζνξά ηεο βειφλαο αλαπαξαγσγήο. Ζ ηξηβή ηεο βειφλαο κε έλα απιάθη ηνπ δίζθνπ δεκηνπξγεί κεγάιε ζεξκφηεηα ζην ζεκείν επαθήο ηεο (πεξίπνπ 250 βαζκνχο θειζίνπ) θαη γη’απηφ ην ιφγν κπνξεί λα γίλεη θαηαλνεηφ φηη ηπρφλ ζθφλεο ή βξφκεο πνπ ππάξρνπλ ζηα απιάθηα κπνξνχλ λα ιηψζνπλ θαη λα κείλνπλ κφληκα πάλσ ζε απηά. Απηέο νη κφληκεο “βιάβεο” πνπ δεκηνπξγνχληαη ζηα απιάθηα είλαη έλαο απφ ηνπο ιφγνπο πνπ πξνθαινχληαη ηα clicks θαη ηα pops. Ο κφλνο ηξφπνο λα απνθεπρζνχλ νη παξαπάλσ παξακνξθψζεηο πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ βξφκεο, είλαη λα εθαξκφδεηαη ζρνιαζηηθή θαζαξηφηεηα ζηνπο δίζθνπο. Τπάξρνπλ δχν κέζνδνη θαζαξηφηεηαο πνπ πξέπεη λα εθαξκφδνληαη. Ζ πξψηε κέζνδνο είλαη κε κία ζηεγλή βνχξηζα, ε νπνία “ζθνππίδεη” ηνπο δίζθνπο απφ ηελ ζθφλε θαη πξέπεη λα εθαξκφδεηαη πάληα, πξηλ αιιά θαη κεηά ην ηέινο ηεο αλαπαξαγσγήο, πεξλψληαο ηελ απαιά κε κία θπθιηθή θίλεζε, πάλσ ζηελ επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ. Καιφ είλαη λα πεξλάεη απφ ην δίζθν 2 θνξέο, κία δεμηφζηξνθα θαη κηα αξηζηεξφζηξνθα. ηελ αγνξά ππάξρνπλ πνιιψλ εηδψλ βνχξηζεο, κε ηα ηξηρίδηα Δηθόλα 4.35 - Βνύξηζα θαζαξηόηεηαο δίζθσλ κε ηνπο λα θαηαζθεπάδνληαη απφ πνιιά πιηθά. αλζξαθνλήκαηα. Σα πηφ ζπλεζηζκέλα είλαη απφ βεινχδν θαη απφ αλζξαθνλήκαηα. Οη πεξηζζφηεξνη ρξήζηεο δίζθσλ βηλπιίνπ, πξνηηκνχλ ηηο βνχξηζεο κε αλζξαθνλήκαηα, (εηθ. 4.4) γηαηί εηζρσξνχλ θαιχηεξα ζηα απιάθηα κε απνηέιεζκα λα αθαηξνχλ πεξηζζφηεξε ζθφλε, ελψ παξάιιεια κεηψλνπλ θαη ην ζηαηηθφ θνξηίν. Βέβαηα, νη βνχξηζεο κε αλζξαθνλήκαηα έρνπλ ην κεηνλέθηεκα φηη μεθηίδνπλ θαη κπνξεί λα αθήλνπλ κηθξνζθνπηθέο ίλεο απφ άλζξαθα ζηελ επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ. Δπίζεο, αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη γηα ηελ θαηαπνιέκεζε ηεο ζθφλεο, ππάξρεη κία ζπζθεπή ζην εκπφξην, ε νπνία κνηάδεη κε πηζηφιη θαη κεηψλεη ην ζηαηηθφ θνξηίν ζηνπο δίζθνπο (milty zerostat gun). Ζ ζπζθεπή απηή ιεηηνπξγεί δεκηνπξγψληαο πίεζε ζε έλα πηενδνειεθηξηθφ θξχζηαιιν πξνθαιψληαο ηελ παξαγσγή ειεθηξηθνχ πεδίνπ κε απνηέιεζκα φηαλ ζεκαδεχεηαη έλαο δίζθνο, λα κεηψλεη ακέζσο ην ζηαηηθφ θνξηίν ζε απηφλ. Ζ δεχηεξε κέζνδνο θαζαξηφηεηαο, είλαη ην πιχζηκν ηνπο, δειαδή, λα ρξεζηκνπνηείηαη έλα πγξφ δηάιπκα, απιψλνληαο ην πάλσ ζηελ επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ θαη κεηά λα αθαηξείηαη έρνληαο θαζαξίζεη ηελ ζθφλε θαη πηζαλνχο κχθεηεο. Σα ζεκαληηθφηεξα ζεκεία πνπ πξέπεη λα 113 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 2013 πξνζερζνχλ γηα ην πιχζηκν ησλ δίζθσλ, είλαη ε ρεκηθή έλσζε ηνπ πγξνχ δηαιχκαηνο πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί, θαζψο θαη ν ηξφπνο κε ηνλ νπνίν ζα αθεξεζεί απηφ απφ ην δίζθν. Σν πιχζηκν ησλ δίζθσλ βέβαηα, δελ ρξεηάδεηαη λα γίλεηαη ζπρλά, φπσο ην “ζθνχπηζκα”, αιιά πξέπεη λα γίλεηαη πεξηζηαζηαθά θαη ζεσξείηαη ν θαιχηεξνο ηξφπνο γηα ηελ πιήξε θαζαξηφηεηα ησλ δίζθσλ. Ο θαζαξηζκφο κπνξεί λα γίλεη θαη ρεηξνθίλεηα, δειαδή, λα απισζεί ην πγξφ ζε φιε ηελ επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ θαη έπεηηα λα ζθνππηζηεί κε θάπνην πνιχ απαιφ χθαζκα (π.ρ. βακβαθεξφ) ην νπνίν δελ πξέπεη λα αθήλεη ρλνχδηα. Βέβαηα, απηφο ν ηξφπνο δελ ζπληζηάηαη, αθνχ ν πην Δηθόλα 4.36 - Έλα πιπληήξην δίζθσλ βηλπιίνπ κε απνηειεζκαηηθφο ηξφπνο, ν κεραληζκό απνξξόθεζεο. Μνληέιν VPI HW- νπνίνο 16.5. ελδείθλπηαη απφ ηνπο εηδηθνχο, είλαη λα ρξεζηκνπνηείηαη έλα πιπληήξην δίζθσλ (εηθ. 4.5). ην πιπληήξην θαη πάιη ην πγξφ δηάιπκα πξέπεη λα απισζεί ρεηξνθίλεηα, κε ηελ βνήζεηα κηαο εηδηθήο βνχξηζαο, θαζψο ν δίζθνο γπξίδεη ζην πιαηψ. Ζ κεγάιε δηαθνξά φκσο, είλαη ην φηη γίλεηαη ζσζηή απνκάθξπλζε ησλ ππνιεηκκάησλ ηνπ πγξνχ θαζαξηζηηθνχ δηαιχκαηνο, θαζψο θαη ησλ αιάησλ ηνπ λεξνχ. Απηφ πεηπρέλεηαη κε ηελ ρξεζηκνπνίεζε ελφο βξαρίνλα πνπ ηνπνζεηείηαη πάλσ απφ ηνλ δίζθν, (θαζψο απηφο γπξλάεη ζην πιαηψ ηνπ πιπληεξίνπ) θαη ιεηηνπξγεί σο απνξξνθεηήξαο ππνπίεζεο (vacuum) κε απνηέιεζκα λα απνξξνθά εμ’νινθιήξνπ ην πγξφ θαζαξηζηηθφ απφ ηελ επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ. Βέβαηα, έλα πιπληήξην έρεη αξθεηά απμεκέλν θφζηνο θαη δελ ρξεζηκεπνηείηαη ζπρλά ζε πξνζσπηθφ επίπεδν θη έηζη πνιινί θαηαθεχγνπλ ζηνλ ρεηξνθίλεην θαζαξηζκφ. Όζνλ αθνξά ηα πγξά θαζαξηζηηθά δηαιχκαηα, ππάξρνπλ πάξα πνιιά ζην εκπφξην πνπ ρξεζηκνπνηνχλ δηάθνξεο ρεκηθέο ελψζεηο, ελψ θάπνηα απφ απηά θαηαζθεπάδνληαη έηζη ψζηε λα είλαη θηιηθά πξνο ην πεξηβάιινλ. Σν θχξην ζπζηαηηθφ πνιιψλ δηαιπκάησλ είλαη ην απηνληζκέλν λεξφ θαη ηα δηάθνξα άιια ζπζηαηηθά πνπ ην ζπκπιεξψλνπλ κπνξεί λα είλαη ε αιθνφιε, ε ακκσλία θαη δηάθνξα είδε ρισξίνπ, ελψ άιια θαζαξηζηηθά πγξά βαζίδνληαη ζε έλδπκα. Δδψ, πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη ηα πγξά δηαιχκαηα πνπ πεξηέρνπλ αιθνφιε κπνξεί λα ιεηηνπξγήζνπλ θαηαζηξνθηθά, αλ ρξεζηκνπνηεζνχλ πνιιέο θνξέο ζε έλα δίζθν θαη απηφ γηαηί αιινηψλνπλ ηα ζπζηαηηθά πιαζηηθνπνηεζεο ησλ δίζθσλ, ηα νπνία ηνπο θξαηάλε εχθακπηνπο. Δπίζεο, ηα δηαιχκαηα κε αιθνφιε είλαη αθαηάιιεια γηα παιηνχο δίζθνπο απφ shellac, γηαηί θαηαζηξέθνπλ ηα νξγαληθά πιηθά πνπ εκπεξηέρνληαη ζε απηνχο. Γεληθφηεξα, αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη ζην δηαδίθηπν ππάξρνπλ πνιιέο νδεγίεο γηα θαηαζθεπή πγξνχ θαζαξηζηηθνχ 114 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 2013 δηαιχκαηνο κε δηαθφξσλ εηδψλ ζπζηαηηθά, φπνπ ν θαζέλαο κπνξεί λα αζρνιεζεί θαη λα δεκηνπξγήζεη απηφ πνπ πηζηεχεη φηη ιεηηνπξγεί θαιχηεξα γηα ηελ θαζαξηφηεηα ησλ δίζθσλ. Βέβαηα, ζ’απηά ηα DIY πγξά δηαιχκαηα δίλνληαη θαη νδεγίεο γηα ην ηξφπν πνπ πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχληαη. 3 Μηα αθφκα ιχζε πνπ εθαξκφδνπλ αξθεηνί ρξήζηεο δίζθσλ, ζε εξαζηηερληθφ επίπεδν, είλαη λα ρξεζηκνπνηνχλ μπιφθνιια αληί γηα θάπνην πγξφ θαζαξηζηηθφ. Ζ δηαδηθαζία βέβαηα κε ηελ μπιφθνιια απαηηεί αξθεηφ ρξφλν, γηαηί απιψλεηαη ζηελ επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ θαη κεηά πξέπεη λα αθεζεί ηνπιάρηζηνλ δψδεθα ψξεο, ψζηε λα λα ζηεξενπνηεζεί θαη λα αθεξεζεί κε πξνζνρή απφ ηελ επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ. Λφγσ ηνπ φηη ε μπιφθνιια πεξηέρεη κηα νπζία πνπ είλαη παλνκνηφηππε κε θάπνηα απφ ηα ρεκηθά ζπζηαηηθά ηνπ βηλπιίνπ, είλαη ηθαλή λα “θνιιήζεη” νηηδήπνηε βξίζθεηαη πάλσ ζην βηλχιην ρσξίο λα ην αιινηψλεη θαζφινπ. 4.1.4. – Καζαξηφηεηα θαη ζπληήξεζε ηνπ πηθάπ. Γηα λα έρεη λφεκα ε θαζαξηφηεηα ησλ δίζθσλ, πξέπεη λα δίλεηαη πξνζνρή θαη ζην θαζαξηζκφ ηνπ πηθάπ. Σν ζεκαληηθφηεξν ζεκείν γηα ηελ θαζαξηφηεηα ηνπ πηθάπ, είλαη ε βειφλα, ε νπνία πξέπεη λα είλαη θαζαξή πξίλ απφ θάζε αλαπαξαγσγή ελφο δίζθνπ, αθνχ καδεχεη βξφκα θαη ζθφλε θάζε θνξά πνπ πεξλάεη απφ ηα απιάθηα ηνπ δίζθνπ. Απηφ έρεη σο απνηέιεζκα λα κεηψλεηαη πνηνηηθά ην ερεηηθφ απνηέιεζκα θαη λα απμάλεηαη ε θζνξά ηνπ δίζθνπ. Κάηη πνπ πξέπεη λα γίλεηαη αξθεηά ζπρλά, είλαη λα θαζαξίδεηαη ε βειφλα απφ ηελ πνιχ ζθφλε κε κία κηθξή βνχξηζα. Όζνλ αθνξά ην ηχπν ηεο βνχξηζαο πνπ πξέπεη λα ρξεζηκνπνηείηαη γηα ην θαζαξηζκφ ηεο βειφλαο, ππάξρνπλ θάπνηεο δηαθσλίεο, αθνχ θάπνηνη ππνζηεξίδνπλ βνχξηζεο κε θνληέο θαη δχζθακπηεο ηξίρεο, ελψ άιινη ππνζηεξίδνπλ βνχξηζεο κε καθξπέο Δηθόλα 4.37 - Μηα βειόλα πξίλ θαη κεηά απαιφηεξεο ηξίρεο. Χζηφζν, ην θαιχηεξν ζα ήηαλ λα από ην θαζαξηζκό ηεο. αθνπινζνχληαη νη νδεγίεο απφ ην θαηαζθεπαζηή ηεο νπνηαδήπνηε βειφλαο. Σν ζίγνπξν είλαη φηη ε θίλεζε ηεο βνχξηζαο ζηελ βειφλα ζα πξέπεη λα είλαη απφ πίζσ πξνο ηα κπξνζηά, δειαδή ζαλ ηελ θίλεζε πνπ αθνινπζεί ε βειφλα ηα απιάθηα. Ζ ζθφλε βέβαηα, δελ είλαη ην κνλαδηθφ πξφβιεκα πνπ παξνπζηάδεηαη ζηε βειφλα. Όπσο πξναλαθέξζεθε, ε ηξηβή ηεο βειφλαο κε έλα απιάθη δεκηνπξγεί αξθεηά πςειή 115 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 2013 ζεξκνθξαζία θαη απηφ έρεη σο απνηέιεζκα έλα πνιχ κηθξφ πνζνζηφ βηλπιίνπ λα ιίσλεη θαη λα θνιιάεη πάλσ ζ’απηήλ. Τπάξρνπλ πνιινί ηξφπνη πνπ κπνξεί λα πιπζνχλ απηά ηα ππνιείκκαηα ηνπ βηλπιίνπ απφ ηελ βειφλα. Έλαο απφ απηνχο είλαη λα ρξεζηκνπνηείηαη έλα εηδηθφ πγξφ θαζαξηζηηθφ δηάιπκα πάλσ ζην βνπξηζάθη, ξίρλνληαο κεξηθέο ζηαγφλεο ζε απηφ θαη κεηά λα ζθνππίδεηαη ε βειφλα φπσο αθξηβψο γίλεηαη γηα ηελ αθαίξεζε ηεο ζθφλεο. Έθηφο φκσο απφ ην πγξφ θαζαξηζηηθφ, ππάξρεη θαη έλα παρχξεπζην πγξφ, πνπ κνηάδεη κε δειέ, ζην νπνίν απιά αθήλεηαη πάλσ ε βειφλα γηα κεξηθά δεπηεξφιεπηα θαη κε απηφλ ηνλ ηξφπν μεπιέλεηαη, ελψ ν ρξφλνο δσήο ηνπ είλαη κεγάινο θαη κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί γηα πνιιέο πιχζεηο. Έλαο άιινο ηξφπνο γηα ηνλ θαζαξηζκφ ηεο βειφλαο, πνπ ηνλ πξνηείλνπλ θάπνηνη audiophile, αιιά δελ ελδείθλπηαη απφ ηνπο θαηαζθεπαζηέο ησλ βειφλσλ, είλαη ρξεζηκνπνηείηαη έλα ζπηξηφθνπην, θαη λα ηξίβεηαη ειαθξά ε βειφλα πάλσ ζηελ επηθάλεηα ηξηβήο, εθεί δειαδή πνπ αλάβεη έλα ζπίξην. Ζ θίλεζε ηεο βειφλαο ζηελ ηξαρηά επηθάλεηα ηξηβήο ηνπ ζπηξηφθνπηνπ πξέπεη θαη πάιη λα είλαη απφ πίζσ πξνο ηα κπξνζηά θη έηζη κ’ απηφ ην ηξφπν θαζαξίδνληαη νη βξνκηέο πνπ έρνπλ θνιιήζεη πάλσ ζηε βειφλα. Μηα αθφκα ζεκαληηθή παξάκεηξνο γηα ηελ ζσζηή ζπληήξεζε ελφο πηθάπ, πνπ αθνξά ηνπο ρξήζηεο θεθαιψλ θηλνχκελνπ πελίνπ, είλαη ν απνκαγλεηηζκφο ηεο θεθαιήο. Σα πελία κηαο θεθαιήο θηλνχκελνπ πελίνπ, καγλεηίδνληαη κε ηελ πάξνδν ηνπ ρξφλνπ, ιφγσ ηεο εγγχηεηαο κε ηνπο ζηαζεξνχο καγλήηεο θη έηζη απηφο ν καγλεηηζκφο κεηψλεη ηελ πνηφηεηα. Έλαο ηξφπνο γηα ηνλ απνκαγλεηηζκφ, είλαη λα ζπλδεζνχλ ηα θαιψδηα εμφδνπ ηνπ πηθάπ ζε κία κπαηαξία 1.5Volt γηα κεξηθά δεπηεξφιεπηα. Έλαο άιινο ηξφπνο είλαη λα ελσζνχλ ηα θαιψδηα εμφδνπ ηνπ πηθάπ κεηαμχ ηνπο γηα κεξηθά δεπηεξφιεπηα, θαζψο ε θεθαιή παίδεη έλα δίζθν. Βέβαηα, πνιινί κεκνλσκέλνη πξνεληζρπηέο πηθάπ παξέρνπλ θχθισκα απνκαγλεηηζκνχ ηεο θεθαιήο παηψληαο απιά έλα θνπκπί. Να ζεκεησζεί φηη νη θεθαιέο θηλνχκελνπ καγλήηε δελ ρξεηάδνληαη απνκαγλεηνπνίεζε, θαη ππάξρεη πηζαλφηεηα λα θαηαζηξαθνχλ ζηε πξνζπάζεηα λα απνκαγλεηηζηνχλ. Σέινο, ην πηθάπ γεληθφηεξα πξέπεη λα πξνζηαηεχεηαη απφ ηελ ζθφλε θαη εηδηθφηεξα ην θάιπκκα ηνπ πιαηψ, ψζηε λα κελ αθήλεη ζθφλε ζην δίζθν, φηαλ ηνπνζεηείηαη ζε απηφ. Σα πεξηζζφηεξα πηθάπ παξέρνπλ θάπνην πξνζηαηεπηηθφ πιαζηηθφ ην νπνίν θαιχπηεη φιν ην πάλσ κέξνο ηνπ πηθάπ θαη πξέπεη λα ηνπνζεηείηαη πάληα, φηαλ δελ παίδεη θάπνηνο δίζθνο. Δπίζεο, λα αλαθεξζεί φηη ηα slipmat πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη θπξίσο απφ dj’s, καδέπνπλ αξθεηή ζθφλε ιφγσ ηνπ φηη ηα πεξηζζφηεξα είλαη απφ χθαζκα, αιιά ππάξρεη ε δπλαηφηεηα λα πιπζνχλ κε πξνζνρή. 4 116 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 2013 4.2. – Φεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. Με ηνλ φξν ςεθηνπνίεζε ελλννχκε ηελ κεηαηξνπή αλαινγηθήο πιεξνθνξίαο ζε ςεθηαθή πιεξνθνξία. Απφ ηελ ίδηα ινηπφλ ηελ θχζε ηεο, ε ςεθηνπνίεζε αξρείσλ θαη ηδηαίηεξα αξρείσλ ήρνπ, πξνππνζέηεη θαη’αξρήλ, ηελ ηδαληθή ζχιιεςε (capture) θαη θαηαγξαθή ηεο ππάξρνπζαο πιεξνθνξίαο. Γηα λα γίλεη θαηαλνεηή ε ζπνπδαηφηεηα κηαο ηέηνηαο δηαδηθαζίαο πξέπεη λα μεθαζαξηζηνχλ δχν ζέκαηα πνπ ιεηηνπξγνχλ απνπξνζαλαηνιηζηηθά. Σν πξψην είλαη φηη ε ςεθηνπνίεζε (digitization) είλαη ε κεηαθνξά ελφο αξρείνπ ζε ςεθηαθή κνξθή γηα ηελ δηάζσζε θαη ηελ απνζήθεπζε ηνπ κε φπνηα πξνβιήκαηα παξνπζηάδνληαη ζην ερεηηθφ πιηθφ. ηελ πεξίπησζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ηα ζεκαληηθφηεξα πξνβιήκαηα πνπ δεκηνπξγνχληαη θαηά ηελ αλαπαξαγσγή, είλαη ηα clicks θαη ηα pops, o επηθαλεηαθφο ζφξπβνο θαη νη παξακνξθψζεηο ζηνλ ήρν απφ ηπρφλ ιάζε ηξνρηάο ηεο βειφλαο αλαπαξαγσγήο ζηα απιάθηα. Σν δεχηεξν ζέκα ησλ ςεθηνπνηήζεσλ ην νπνίν είλαη εληειψο δηαθνξεηηθφ απφ κηα απιή ςεθηνπνίεζε, είλαη ε ρξήζε ςεθηαθψλ ηερληθψλ πνπ εμνκαιχλνπλ απηά ηα πξνβιήκαηα (restoration – remastering), ψζηε λα επηηεπρζεί θαιχηεξεο πνηφηεηαο ήρνο. Έηζη ζ’απηφ ην ππνθεθάιαην ζα αλαιπζνχλ θάπνηεο πξαθηηθέο ςεθηνπνίεζεο ψζηε λα πεηπραίλεηαη θαηά ην κέγηζην έλα πηζηφ αληίγξαθν ελφο πξσηφηππνπ δίζθνπ βηλπιίνπ, ελψ ζα αλαθεξζνχλ θαη ηα ζεκαληηθφηεξα ζεκεία πνπ ρξεηάδνληαη επεμεξγαζία γηα ηελ βειηηζηνπνίεζε ηνπ ήρνπ κε ςεθηαθά κέζα (restoration – remastering). Ζ ςεθηνπνίεζε ησλ δίζθσλ ζεσξείηαη κηα ρξνλνβφξα εξγαζία, αθνχ νπζηαζηηθά γίλεηαη ερνγξάθεζε ηνπ θάζε δίζθνπ ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν. Όπσο πξναλαθέξζεθε θαη ζην 2ν θεθάιαην, ε ζσζηή αλαπαξαγσγή ελφο δίζθνπ είλαη κηα επαίζζεηε δηαδηθαζία θαη απαηηεί ηηο θαηάιιειεο ξπζκίζεηο, ψζηε λα ππάξρνπλ ηα θαιχηεξα δπλαηά απνηειέζκαηα απν άπνςε πνηφηεηαο ηεο αλαπαξαγσγήο. 4.2.1.- εηξά εξγαζηψλ γηα ηελ ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 1. Έμέηαζε ηνπ δίζθνπ πξνο ςεθηνπνίεζε φζνλ αθνξά ην πιηθφ ηνπ θαη ην ηξφπν πνπ έρνπλ ραξαρηεί ηα απιάθηα ηνπ. 2. Πιχζηκν ηνπ δίζθνπ. 3. Ρχζκηζε φισλ ησλ παξακέηξσλ ηνπ πηθάπ, φπσο ηε γεσκεηξία ηνπ βξαρίνλα, ηε θαηάιιειε επηινγή θεθαιήο θαη βειφλαο θαη ηηο ζπλδέζεηο ζην πξνεληζρπηή θαη ζηελ θάξηα ήρνπ ελφο Ζ/Τ ή ηελ κνλάδα ADC. 4. Δπηινγή πξνγξάκκαηνο γηα ερνγξάθεζε, ξχζκηζε ηνπ sampling rate θαη ηνπ bit rate, θαζψο θαη έιεγρνο ηεο ζηάζκεο ηνπ ζήκαηνο πξνο εγγξαθή. 117 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 2013 5. Ζρνγξάθεζε. 6. Αθαίξεζε ηνπ rumble θαη ησλ αλεπηζχκεησλ ζνξχβσλ ρακειψλ ζπρλνηήησλ. 7. Αθαίξεζε ησλ clicks θαη pops. 8. Αθαίξεζε ηνπ ζνξχβνπ Hiss (ζχξζηκν) πςειψλ ζπρλνηήησλ. 9. Υψξηζκα θνκκαηηψλ θαη πξναηξεηηθά fade in θαη fade out. 10. Ρπζκηζε ζπλνιηθήο έληαζεο θαη compression (πξναηξεηηθφ). 11. Απνζήθεπζε.5 4.2.2. – Δμέηαζε ησλ δίζθσλ γηα ηελ ζσζηή αλαπαξαγσγή ηνπο. Σν πξψην ζεκείν πνπ πξέπεη λα εμεηαζηεί έλαο δίζθνο, είλαη ην πιηθφ απ’φπνπ είλαη θαηαζθεπαζκέλνο (ζπλήζσο απφ PVC ή Shellac). Όπσο πξναλαθέξζεθε ζην ππνθεθάιαην (4.1.3.) πξέπεη λα δηαιερζεί ην θαηάιιειν πγξφ θαζαξηζηηθφ δηάιπκα ψζηε λα πεηπραίλεηαη ζσζηφ πιχζηκν ηνπ δίζθνπ, αλάινγα κε ην πιηθφ ηνπ. Δθηφο φκσο απφ ηελ θαζαξηφηεηα πνπ πξέπεη λα εθαξκφδεηαη ζηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ πξίλ απφ θάζε αλαπαξαγσγή, πξέπεη λα ειέγρνληαη νη εμήο παξάκεηξνη, ηδηαίηεξα ζηνπο δίζθνπο πνπ είλαη θαηαζθεπαζκέλνη πξίλ ην 2ν παγθφζκην πφιεκν: 1. ηξνθέο αλαπαξαγσγήο (RPM – revolutions per minute). Οη πεξηζζφηεξνη δίζθνη θαηαζθεπαζκέλνη πξίλ ην 2ν παγθφζκην πφιεκν αλαπαξάγσληαη ζηηο 78 ζηξνθέο, αιιά ππάξρνπλ θαη άιινη νη νπνίνη “παίδνπλ” ζε ηαρχηεηεο απφ 60 κέρξη 130 RPM(!). Γηα παξάδεηγκα νη Edison Diamond Discs, παίδνπλ ζηα 80RPM. Γηα ην ιφγν απηφ, θαιφ ζα ήηαλ ην πηθάπ ην νπνίν ζα ρξεζηκνπνηεζεί γηα ηε ςεθηνπνίεζε, πξέπεη λα έρεη επηινγή δηάθνξσλ ηαρπηήησλ. Οη πην ζεκαληηθέο ηαρχηεηεο πνπ κπνξνχλ λα “θαιχςνπλ” ηνπο πεξηζζφηεξνπο δίζθνπο είλαη: 33 1/3 - 45 – 78 – 71,26 – 76,59 – 78,26 – 80 RPM. 2. Ζ ζσζηή επαθή θαη πεξηζηξνθή ηνπ δίζθνπ ζην πιαηφ. Γειαδή, αλ ν δίζθνο έηλαη έθθεληξνο ή αλ έρεη ζηξεβιψζεηο, νη νπνίεο φπσο πξναλαθέξζεθε επεξεάδνπλ ην θαηλφκελν wow θαη flutter. Αλ είλαη ζηξεβισκέλνο, κπνξνχλ λα εθαξκνζζνχλ νη παξαπάλσ ηερληθέο (4.1.1.) γηα λα γίλεη πάιη επίπεδνο. 3. Ο ηξφπνο κε ηνλ νπνίν έρνπλ ραξαρηεί ηα απιάθηα ηνπ. Σα πην ζεκαληηθά ζεκεία πνπ πξέπεη λα πξνζερζνχλ είλαη αλ ηα απιάθηα είλαη κνλνθσληθά ή ζηεξενθσληθά, αλ είλαη θαξδηά (coarsegroove) ή ιεπηά (microgroove) θαη εθ’φζνλ είλαη κνλνθσληθά, κε πνηφλ ηξφπν έρεη γίλεη ε ραξαμή ηνπο – θάζεηε ή νξηδφληηα. ε πνιιέο πεξηπηψζεηο, ζηνπο κνλνθσληθνχο δίζθνπο κπνξεί ηα απιάθηα ηνπ δίζθνπ λα νλνκάδνληαη U-shaped (θάζεηε κεηαηφπηζε) θαη V- 118 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 2013 shaped (νξηδφληηα κεηαηφπηζε). Ο θαιχηεξνο ηξφπνο γηα λα εμεηαζηνχλ ηα απιάθηα ελφο δίζθνπ, είλαη λα ρξεζηκνπνηείηαη κηθξνζθφπην ψζηε λα θαίλεηαη θαζαξά θαη κε αθξίβεηα, ν ηξφπνο ράξαμήο ηνπο. Αλ δελ ππάξρεη ε δπλαηφηεηα ηνπ κηθξνζθφπηνπ, πξέπεη λα γλσξίδνπκε ην ηξφπν ράξαμεο ησλ απιαθίσλ ηνπ δίζθνπ ζχκθσλα κε ηελ ηζηνξία ηνπ θαη ηελ εηαηξία πνπ έγηλε ε ράξαμε ηνπο (π.ρ. Edison Diamond Discs).6 4.2.3. – Βειφλεο πνπ πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχληαη αλάινγα κε ην δίζθν. Όπσο πξναλαθέξζεθε ζην ππνθεθάιαην (2.4.2), ην ζρήκα ηεο βειφλαο γηα δίζθνπο κε microgroove απιάθηα (κεηά ηε δεθαεηία ηνπ 1950), πξέπεη λα είλαη ηέηνην ψζηε λα αθνπκπά φζνλ ην δπλαηφλ κεγαιχηεξε επηθάλεηα ζην απιάθη. Γηα ην ιφγν απηφ, ζηηο ςεθηνπνηήζεηο δίζθσλ δελ πξνηείλνληαη νη ζπκβαηηθέο βειφλεο ζθαηξηθνχ ηχπνπ, αιιά νη ειιεηπηηθέο ή αθφκα νη Shibata ή Fine Line βειφλεο. ην εκπφξην θαηαζθεπάδνληαη βειφλεο ζρεδηαζκέλεο θαηάιιεια γηα ςεθηνπνηήζεηο δίζθσλ, φπσο ε Ortofon Arkiv (r/R= 13κm – 25κm) (εηθ.4.7). Οπζηαζηηθά φκσο, απηφ πνπ πξέπεη λα πξνζερζεί πεξηζζφηεξν ζηνπο δίζθνπο κε microgroove απιάθηα είλαη ην tracking force θαη γεληθφηεξα ε γεσκεηξηθή ζρέζε βειφλαο – απιαθίνπ. Όζνλ αθνξά ηνπο παιηνχο δίζθνπο (ζπλήζσο 78 ζηξνθψλ, shellac) ε επηινγή ηεο βειφλαο πεξηπιέθεηαη πεξηζζφηεξν. Σν ζίγνπξν είλαη φηη ηα απιάθηα είλαη κεγαιχηεξα ζε πιάηνο, κε ζπλέπεηα λα ρξεηάδνληαη βειφλεο κε κεγαιχηεξε Δηθόλα 4.38 - Ortofon Arkiv (πάλσ) - Shure M78S (θάησ) αθηίλα. Ζ αθηίλα ηεο άθξεο κίαο βειφλαο ζθαηξηθνχ ηχπνπ γηα microgroove απιάθηα θπκαίλεηαη απν 15κm κε 25κm. Ηδαληθά, γηα λα κπνξνχλ λα θαιπθζνχλ φινη νη δίζθνη πνπ θαηαζθεπάζηεθαλ απφ ηε δεθαεηία ηνπ 1900 κέρξη ηε δεθαεηία ηνπ 1940, πξέπεη λα ππάξρνπλ πνιιέο βειφλεο κε δηαθνξεηηθφ κέγεζνο αθηίλαο (απφ 45κm κέρξη 100κm). Απηφ ηζρχεη γηαηί κέρξη ηε δεθαεηία ηνπ 1940, δελ είρε ζπγθεθξηκελνπνηεζεί ην κέγεζνο ησλ απιαθίσλ ζηνπο δίζθνπο θαη έηζη ε θάζε εηαηξία ράξαδε ηνπο δίζθνπο κε μερσξηζηφ ηξφπν. Βέβαηα, νη βειφλεο κε αθηίλα απφ 65κm κέρξη πεξίπνπ 80κm, κπνξνχλ λα δψζνπλ 119 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 2013 ηθαλνπνηεηηθά απνηειέζκαηα γηα ηνπο πεξηζζφηεξνπο δίζθνπο 78 ζηξνθψλ. Γηα παξάδεηγκα νη βειφλεο ησλ 80κm δίλνπλ θαιχηεξα απνηειέζκαηα ζηνπο δίζθνπο απφ ηελ His Master Voice θαη ηελ Victor πνπ έρνπλ θαηαζθεπαζηεί ηελ πεξίνδν 1905-1940. Οη βειφλεο ησλ 65κm δίλνπλ θαιχηεξα απνηειέζκαηα ζηνπο δίζθνπο απφ ηηο εηαηξίεο Columbia, Parlophone θαη Odeon ηεο ίδηαο πεξηφδνπ. Βέβαηα, πξέπεη λα εηπσζεί φηη δελ ππάξρνπλ γεληθνί θαλφλεο θαη αλ ππάξρεη ε δπλαηφηεηα γηα πεηξακαηηζκφ κε δηάθνξεο βειφλεο γηα δίζθνπο 78 ζηξνθψλ είλαη φηη θαιχηεξν ψζηε λα παξζεί ε πιεξνθνξία φζν ην δπλαηφλ κε ιίγνηεξν επηθαλεηαθφ ζφξπβν θαη θαιή ζπρλνηηθή απφθξηζε. ην εκπφξην πάλησο, θαηαζθεπάδνληαη αθφκα θαη ζήκεξα πνιιέο βειφλεο πνπ είλαη εηδηθά ζρεδηαζκέλεο γηα ηελ ςεθηνπνίεζε δίζθσλ ησλ 78 ζηξνθψλ, φπσο ε Shure M78S (εηθ. 4.7). Μηα εηαηξία κε ην φλνκα Expert Stylus Co. ζηελ Αγγιία θαηαζθεπάδεη πνιιψλ εηδψλ βειφλεο πνπ πξννξίδνληαη γηα ςεθηνπνηήζεηο δίζθσλ 78 ζηξνθψλ, θαζψο επίζεο θαηαζθεπάδεη θαη βειφλεο κε ειιεηπηηθφ ζρήκα. ην παξαθάησ πίλαθα (4.1) δίλνληαη ηα πξνηεηλφκελα κεγέζε βειφλσλ, ζχκθσλα κε ηελ Expert Stylus Co. Δπίζεο, πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη γηα ηνπο κνλνθσληθνχο δίζθνχο πνπ έρνπλ ραξαρηεί κε θάζεηε κεηαηφπηζε, (δειαδή έρνπλ ηελ πιεξνθνξία ζηνλ ππζκέλα ηνπ απιαθίνπ – hill & dale), πνιινί ρξεζηκνπνηνχλ βειφλεο ζθαηξηθνχ ηχπνπ κε κεγαιχηεξε αθηίλα, πνπ κπνξεί λα θηάλεη κέρξη θαη ηα 200κm.7 Πεξίνδνο Καηαζθεπήο. Αθηίλα βειφλαο ζθαηξηθνχ Αθηίλα βειφλαο ειιεηπηηθνχ ηχπνπ. ζρήκαηνο. (r/R) Πξηλ ην 1920. 90κm 30κm – 90κm 1920 – 1939. 80κm 30κm – 80κm 1939 – 1966. 65κm 22κm - 65κm Πίλαθαο 4.1. – Πξνηεηλόκελα κεγέζε βειόλσλ από ηελ Expert Stylus Company. 4.2.4. – Γηαδηθαζία ςεθηνπνίεζεο – πλδεζκνινγία θαη ξπζκίζεηο. Τπάξρνπλ 3 ηξφπνη πνπ κπνξεί λα ζπλδεζεί έλα ζχγρξνλν πηθάπ ζε έλα H/Y: 1. χλδεζε κέζσ ησλ αλαινγηθψλ εμφδσλ ηνπ πηθάπ ζε έλα πξνεληζρπηή phono θαη έπεηηα ζε κηα κνλάδα ADC ή ζηηο εηζφδνπο κίαο θάξηαο ήρνπ ελφο Ζ/Τ. 2. χλδεζε κέζσ ηεο ςεθηαθήο εμφδνπ SPDIF πνπ παξέρνπλ θάπνηα ζχγρξνλα πηθάπ, ζηελ είζνδν SPDIF ηεο θάξηαο ήρνπ. 3. χλδεζε κέζσ USB πνπ παξέρνπλ θάπνηα ζχγρξνλα πηθάπ. Οη πεξηπηψζεηο 2 θαη 3 ζεσξνχληαη κε επαγγεικαηηθέο αθνχ ε ζχλδεζε κέζσ USB δεκηνπξγεί αξθεηέο ςεθηαθέο παξακνξθψζεηο, ελψ ηα ADC πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη ζηα πηθαπ κε έμνδν SPDIF δελ ζεσξνχληαη πςειήο πηζηφηεηαο. Βέβαηα, κε απηνχο ηνπο ηξφπνπο, ε δηαδηθαζία ηεο ςεθηνπνίεζεο απαηηεί ιηγφηεξν ρξφλν (αθνχ δελ ρξεηάδνληαη πνιιέο 120 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 2013 ξπζκίζεηο-ζπλδέζεηο) θαη κε κηα ζσζηή πξνεηνηκαζία ηνπ πηθάπ γηα ηελ αλαπαξαγσγή θαη θαζαξνχο θαη πξνζεγκέλνπο δίζθνπο, κπνξεί λα επηηεπρζεί έλα ηθαλνπνηεηηθφ απνηέιεζκα ζε εξαζηηερληθφ επίπεδν. Γηα λα επηηεπρζεί έλα πηζηφ αληίγξαθν ηνπ αλαινγηθνχ ήρνπ ελφο δίζθνπ, πξνηείλεηαη ε 1ε κέζνδνο αθνχ παξέρεη κεγάιε επειημία σο πξνο ηηο ξπζκίζεηο πνπ απαηηνχληαη γηα ηα δηάθνξα είδε δίζθσλ πξνο ςεθηνπνηήζε. Αξρηθά πξέπεη λα ξπζκηζηνχλ ζσζηά φιεο νη γεσκεηξηθέο παξάκεηξνη ηνπ πηθάπ θαη ηνπ βξαρίνλα ηνπ, δειαδή ην tracking force ην VTA, ην anti-skate control θαη azimuth (βι. 2ν θεθάιαην). Απηέο βέβαηα νη παξακέηξνη, φπσο πξναλαθέξζεθε, πξέπεη λα αιιάδνπλ ζχκθσλα κε ηηο νδεγίεο ηνπ θαηαζθεπαζηή ηεο εθάζηνηε θεθαιήο θαη βειφλαο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη γηα ηα δηάθνξα είδε δίζθσλ πξνο ςεθηνπνίεζε. Σν πξψην ζηάδην ηεο εμφδνπ ελφο πηθάπ είλαη ν πξνεληζρπηήο phono (βι. ππνθεθάιαην 2.6.). Ζ πνηφηεηα ηνπ πξνεληζρπηή, ε θαισδίσζε, θαζψο θαη ην ηαίξηαζκα κε ηo εθάζηνηε θνξηίν ηεο θεθαιήο (θηλνχκελνπ καγλήηε ή θηλνχκελνπ πεληφπ – βι. 2.6.3.) είλαη θαίξηαο ζεκαζίαο. ηνπο πεξηζζφηεξνπο δίζθνπο πνπ έρνπλ θαηαζθεπαζηεί κεηά ην 1955 πξέπεη λα ρξεζηκνπνηείηαη ε θακπχιε RIAA, ε νπνία ζηνπο ζπκβαηηθνχο εληζρπηέο ή κίθηεο κε είζνδν phono, είλαη ελζσκαησκέλε. Οη δίζθνη πνπ έρνπλ θαηαζθεπάζηεί πξηλ απφ ην 1955 θαη ε ράξαμε ηνπο έρεη γίλεη κε δηάθνξεο θακπχιεο ηζνζηάζκηζεο (ιφγσ ηνπ φηη δελ είρε ζπγθεθξηκελνπνηεζεί ε θακπχιε RIAA παγθνζκίσο), πξέπεη λα ρξεζηκνπνηνχληαη νη αλάινγεο θακπχιεο ηζνζηάζκηζεο ζηνπο πξνεληζρπηέο, γηα ηε ζσζηή αλαπαξαγσγή ηνπο. Γηάθνξνη επαγγεικαηηθνί phono πξνεληζρπηέο νη νπνίνη πξννξίδνληαη γηα ςεθηνπνηήζεηο δίζθσλ, παξέρνπλ ζην ρξήζηε λα επηιέμεη ηηο πην ζπλεζηζκέλεο θακπχιεο ηζνζηάζκηζεο πνπ ρξεζηκνπνηνχζαλ νη κεγάιεο εηαηξίεο πξηλ ην 1955. Έλαο ηέηνηνο πξνεληζρπηήο είλαη ν Vadlyd MD12 Mk3 (εηθ. 4.8.), πνπ φπσο θαίλεηαη ζηελ εηθφλα κπνξεί λα ξπζκηζηεί λα ιεηηνπξγεί κε δηάθνξεο θακπχιεο ηζνζηάζκηζεο. Βέβαηα, απηνί νη πξνεληζρπηέο έρνπλ αξθεηά κεγάιν θφζηνο θαη ζπλήζσο δελ ρξεζηκνπνηνχληαη ζε εξαζηηερληθφ επίπεδν. Δηθόλα 4.8 – Η πξόζνςε ηνπ πξνεληζρπηή Vadlyd MD12 Mk3 (πάλσ). Οη δηάθνξεο θακπύιεο ηζνζηάζκηζεο πνπ παξέρεη ν πξνεληζρπηήο (θάησ). 121 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 2013 Δπίζεο, αμίδεη λα αλαθεξζεί φηη ηέηνηνπ ηχπνπ πξνεληζρπηέο παξέρνπλ θαη άιιεο ζεκαληηθέο ξπζκίζεηο, φπσο επηινγή γηα κνλνθσληθνχο δίζθνπο (αζξνίδνληαο ην δεμί θαη ην αξηζηεξφ θαλάιη), επηινγή γηα δίζθνπο κε θαηαθφξπθε κεηαηφπηζε (vertical), θαζψο κπνξεί λα γίλεη επηινγή γηα ηνλ ηχπν ηεο θεθαιήο πνπ ρξεζηκνπνηείηαη θάζε θνξά (MM ή MC) θαη ηεο αληίζηαζεο θνξηίνπ ηεο εθάζηνηε θεθαιήο (50,100,200Ohm). Γηα λα ππάξρνπλ ηθαλνπνηεηηθά απνηειέζκαηα ζε εξαζηηερληθφ επίπεδν (ρσξίο ηε ρξεζηκνπνίεζε θάπνηνπ επαγγεικαηηθνχ πξνεληζρπηή) κπνξεί ν ρξήζηεο λα ξπζκίδεη ηε θακπχιε ηζνζηάζκηζεο ρεηξνθίλεηα κε θάπνην equalizer. ην παξαθάησ πίλαθα (4.2.) δίλνληαη νη ξπζκίζεηο πνπ πξέπεη λα γίλνπλ γηα ηηο ζεκαληηθφηεξεο θακπχιεο ηζνζηάζκηζεο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ πξηλ ηε θαζηέξσζε ηεο RIAA. Coarsegroove (78 RPM) χζηεκα Treble Bass Lower Bass Cut at 10kHz Boost ηζνζηάζκηζεο turnover turnover turnover Decca 78 3.4 kHz 150Hz - 9dB 11dB ffrr 78 6.36kHz 250Hz 40Hz 5dB 12dB Westrex Flat 200Hz - - 15dB Blumlein Flat 250Hz 50Hz - 12dB BSI 78 3.18kHz 353Hz 50Hz 10.5dB 14dB χζηεκα Treble Bass Lower Bass Cut at 10kHz Boost ηζνζηάζκηζεο turnover turnover turnover RIAA 2.122Hz 500Hz 50.5Hz 13.6dB 17dB ffrr LP 3kHz 500Hz 100Hz 10.5dB 12.5dB EMI LP 2.5kHz 500Hz 70Hz 12dB 14.5dB NAB 1.6kHz 500Hz - 16dB 16dB 1.590Hz 500Hz 100Hz 16dB 12.5dB at 50Hz Microgroove (Lp’s θαη 45 RPM) at 50Hz (NARTB) Columbia Πίλαθαο 4.2. – Ρπζκίζεηο γηα ηηο ζεκαληηθόηεξεο θακπύιεο ηζνζηάζκηζεο πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ πξηλ ην 1955. 122 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 2013 Έλα ζεκείν «turnover» ζην ζπρλνηηθφ θάζκα, ζεκαίλεη απμνκείσζε θαηά 3dB. Γηα λα θαηαλνεζεί πεξηζζφηεξν ν ηξφπνο πνπ πξέπεη λα ρξεζηκνπνηεζνχλ νη ηηκέο ηνπ παξαπάλσ πίλαθα, κπνξνχκε λα πνχκε φηη γηα ηελ θακπχιε RIAA έρνπκε 3 ζεκεία turnover (50Hz, 500Hz θαη 2.122Hz). Άξα: 1. ηα 50Hz ε θακπχιε πξέπεη λα είλαη ζηα +17dB, απφ εθεί θαη πίζσ (πξνο ηηο ρακειέο ζπρλφηεηεο) λα πέθηεη κε ξπζκφ 6dB/νθηάβα κέρξη ηα 20Hz. 2. Μεηά ηα 50Hz ε θακπχιε πέθηεη κε ξπζκφ 6dB/νθηάβα, κέρξη ηα 500Hz θαη απφ ηα 500Hz κέρξη ηα 2.122Hz ε θακπχιε είλαη ζηα 0dB. 3. Μεηά ηα 2.122Hz, ζπλερίδεη λα πέθηεη κε ξπζκφ 6dB/νθηάβα, ελψ ζηα 10kHz λα έρνπκε κείσζεη θαηά 13.6dB.* Βέβαηα, πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη αλ ν ρξήζηεο ζέιεη κεγάιε αθξίβεηα σο πξνο ηελ ηζνζηάζκηζε ησλ δίζθσλ ηνπ, ππάξρνπλ ζην δηαδίθηπν πιεξνθνξίεο γηα ηελ αθξηβή ξχζκηζε ελφο γξαθηθνχ equalizer, θαζψο επίζεο ππάξρνπλ δηάθνξα plug-in κε πξνζνκνίσζε ηεο RIAA θακπχιεο.8 Σν επφκελν ζηάδην, κεηά ηελ πξνελίζρπζε, είλαη ε ζχλδεζε ηνπ ζήκαηνο ζε κηα θάξηα ήρνπ ελφο H/Y, ή κηαο εμσηεξηθήο κνλάδαο ADC. ’απηφ ην ζεκείν νπζηαζηηθά γίλεηαη ε ςεθηνπνίεζε ηνπ αλαινγηθνχ ζήκαηνο. Ζ κνλάδα ADC είλαη ν ζεκαληηθφηεξνο θξίθνο ζηελ αιπζίδα ηεο ςεθηνπνίζεο αθνπ ζα πξέπεη λα έρεη απφιπηε ηζνξξνπία ζην θάζκα ζπρλνηήησλ θαη λα κπνξεί λα “ζπιιάβεη” κε απφιπηε αθξίβεηα ηελ αξρηθή πεγή. Δπίζεο, ζα πξέπεη λα έρεη φζν ην δπλαηφλ ιηγφηεξα “ςεθηαθα” ιάζε, πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηα θίιηξα ησλ κνλάδσλ, φπσο ην aliasing. ε επαγγεικαηηθφ επίπεδν είλαη πξνηηκφηεξν ν κεηαηξνπέαο λα είλαη κία μερσξηζηή ζπζθεπή (φρη κηα απιή PCI θάξηα ήρνπ), ε νπνία βέβαηα πξέπεη λα πιεξνί ηηο απαηηνχκελεο πξνδηαγξαθέο, θαζψο ην εζσηεξηθφ πεξηβάιινλ ελφο H/Y, είλαη επαίζζεην ζε δηάθνξεο παξεκβνιέο. Δπηπιένλ, είλαη ζεκαληηθφ λα αλαθεξζεί φηη ε κνλάδα ADC πνπ ζα ρξεζηκνπνηεζεί, πξέπεη λα έρεη balanced εηζφδνπο θαη εμφδνπο, γηα ηελ νκαιή κεηαθνξά ηνπ ζήκαηνο κέζσ ησλ θαισδίσλ. Μία γεληθή άξρή ζ’απηφ ην ζηάδην ηεο ςεθηνπνίεζεο, είλαη φηη πξέπεη λα επηηεπρζεί φζνλ ην δπλαηφλ θαιχηεξνο ιφγνο ζήκαηνο πξνο ζφξπβν (signal to noise ratio). Πξίλ απφ θάζε ερνγξάθεζε πξέπεη λα ειέγρνληαη νη ζηάζκεο πνπ “θηάλνπλ” ζηελ κνλάδα ADC ψζηε λα κελ ππάξρεη παξακφξθσζε. Απηφ βέβαηα, πξέπεη λα δνθηκαζηεί ζε θάπνην “δπλαηφ” ζεκείν ηνπ δίζθνπ. Ζ ζπλνιηθή ζηάζκε ηεο εμφδνπ ηνπ πξνεληζρπηή phono πξέπεη λα είλαη ε πςειφηεξε δπλαηή, αιιά πάληα κε κία αζθαιή απφζηαζε απφ ηελ παξακφξθσζε (ζπλήζσο πξνηείλεηαη ην κέγηζην peak λα θηάλεη ηα -6dB). Έπεηηα, πξέπεη λα ξπζκηζηεί ε ζπρλφηεηα δηγκαηνιεςίαο θαη ε αλάιπζε ησλ bit. Όπσο πξναλαθέξζεθε, δελ αξθεί ε ζπρλφηεηα * Να ςθμειωκεί ότι το παράδειγμα αυτό δόκθκε για να κατανοθκεί πωσ μπορεί κάποιοσ να «διαβάςει» τον πίνακα 4.2. ϊςτε να μπορεί να εφαρμόςει τισ ιςοςτακμίςεισ χειροκίνθτα ςε μια μονάδα equalizer. Τθν καμπφλθ RIAA μπορείται να τθ δείτε ςε γράφθμα ςτο υποκεφάλαιο 2.6.1. 123 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 2013 δεηγκαηνιεςίαο λα είλαη ηνπιάρηζηνλ δηπιάζηα απφ ηελ πςειφηεξε ζπρλφηεηα ηνπ ζήκαηνο (δει.44.1kHz – ζεψξεκα Nyquist). Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί ππάξρνπλ απψιεηεο ζηελ αληηγξαθή ηνπ ζήκαηνο. Οη πςειέο ζπρλφηεηεο γίλνληαη πην “ζθιεξέο” ζηελ ςεθηαθή ηνπο εθδνρή ελψ παξνπζηάδεηαη θαη έλα αλεπηζχκεην θαηλφκελν ερεηηθψλ εηδψισλ (aliasing), πνπ νη κεηαηξνπείο πξνζπαζνχλ λα θηιηξάξνπλ. Γηα ηνλ ιφγν απηφ, κηα πηζηή ςεθηνπνίεζε ηνπ ερεηηθνχ ζήκαηνο πξέπεη λα γίλεηαη ζε πςειφηεξεο ζπρλφηεηεο δεηγκαηνιεςίαο (96 ή 192 KHz). Βέβαηα, δεδνκέλνπ φηη φζν απμάλεηαη ε ζπρλφηεηα δεηγκαηνιεςίαο ηφζν απμάλεηαη θαη ν φγθνο ησλ δεδνκέλσλ, πξέπεη λα ππάξρεη κηα ηζνξξνπία κεηαμχ πνηφηεηαο θαη πξαθηηθφηεηαο. Σα 96kHz είλαη κηα ηθαλνπνηεηηθή ζπρλφηεηα δεηγκαηνιεςίαο γηα ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ. ε εηδηθέο πεξηπηψζεηο πνπ ην ερεηηθφ ζήκα δελ έρεη πςειέο ζπρλφηεηεο (π.ρ. ιφγνο) κπνξνχλ λα ρξεζηκνπνηεζνχλ θαη ηα 44.1 ή 48 kHz (κε πξνηίκεζε κεηαμχ ησλ δχν, ηα 44.1 kHz γηα ιφγνπο ζπκβαηφηεηαο κε ηα Audio CD). Ζ αλάιπζε ησλ bit αθνξά ηελ αλάιπζε ηνπ θάζε ςεθίνπ, πνπ κεηξηέηαη ζε bit. Αθνπζηηθά, κεηαθξάδεηαη ζε βάζνο δπλακηθνχ έπξνπο (ζε dB). Γηα παξάδεηγκα, ζηελ πνηφηεηα ηνπ CD ρξεζηκνπνηείηαη αλάιπζε 16 bit (ζηελ πξάμε 14) πνπ αληηζηνηρεί ζε δπλακηθφ εχξνο 96dB. H αλάιπζε απηή είλαη κηθξφηεξε ηνπ δπλακηθνχ έπξνπο ηεο αλζξψπηλεο αθνήο (120dB) θαη ππνρξεψλεη ην ερεηηθφ ζήκα ζε θάπνηεο «ζηξνγγπινπνηήζεηο» εηο βάξνο ηεο πηζηφηεηαο. Γηα ην ιφγν απηφ, σο ειάρηζηε αλάιπζε ησλ bit θαηά ηε δηαδηθαζία ςεθηνπνίεζεο, πξνηείλνληαη ηα 24bit (ζηελ πξάμε 20) πνπ αληηζηνηρνχλ ζε βάζνο δπλακηθνχ έπξνπο 144 dB. Βέβαηα θαη εδψ, ζε πεξηπηψζεηο πνπ ην ερεηηθφ ζήκα είλαη θησρφ (π.ρ ιφγνο), κπνξεί λα αξθεζηεί θαλείο ζε αλάιπζε 16 bit. Όπσο πξναλαθέξζεθε, ε αλάιπζε ηεο δεηγκαηνιεςίαο θαη ησλ bit, επεξεάδεη ηνλ φγθν ςεθηνπνηεκέλνπ πιηθνχ. ηνλ παξαθάησ πίλαθα (4.3.) ππάξρεη αληηζηνηρία ζε Megabyte γηα κηα ψξα stereo ερεηηθνχ ζήκαηνο αλάινγα κε ηηο δηαθνξεηηθέο ηηκέο.9 πρλφηεηεο δεηγκαηνιεςίαο Bits 32kHz 44.1kHz 48kHz 88.4kHz 96kHz 16 460,8 635.04 691,2 1272,96 1382,4 24 691,2 952,56 1036,8 1909,44 2073,6 Πίλαθαο 4.3. – Όγθνο ζε Mb, ερνγξαθεκέλνπ πιηθόπ κίαο ώξαο, αλάινγα κε ηελ αλάιπζε. 124 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 2013 Έλα αθφκα ζεκείν πνπ πξέπεη λα πξνζέρζεί θαηά ηελ δηαδηθαζία ηεο ςεθηνπνίεζεο, αθνξά ηηο ξπζκίζεηο ηνπ ινγηζκηθνχ (software) κέζσ ηνπ νπνίνπ γίλεηαη ε ςεθηνπνίεζε, εάλ βέβαηα γίλεηαη κε ηε ρξήζε θάπνηνπ Ζ/Τ. Έηζη, νη ξπζκίζεηο ηνπ ζπγθεθξηκέλνπ πξνγξάκκαηνο ζρεηηθά κε ηελ ζπρλφηεηα δεηγκαηνιεςίαο θαη ην βάζνο bit πξέπεη λα είλαη νη ίδηεο κε ηηο ξπζκίζεηο ηνπ κεηαηξνπέα ADC. Τπάξρνπλ πνιιά ινγηζκηθά ζηελ αγνξά γηα ςεθηνπνηήζεηο θαη επεμεξγαζία ερεηηθνχ ζήκαηνο. Δλδεηθηηθά, θάπνηεο εηαηξίεο πνπ παξέρνπλ ηέηνηνπ έηδνπο ινγηζκηθά είλαη : Sonic studio, Sadie, Wavelab, Samplitude θ.α. 4.2.5. – Απνθαηάζηαζε θαη βειηηζηνπνίεζε ςεθηνπνηεκέλσλ αξρείσλ. (restoration – remastering) Αξρηθά, πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη ε δηαδηθαζία ηνπ restoration θαη ηνπ remastering* είλαη έλα πνιχ κεγάιν ζέκα, φζνλ αθνξά ηηο ςεθηνπνηήζεηο αλαινγηθψλ κέζσλ θαη γηα λα γίλεη ζσζηή απνθαηάζηαζε θαη βειηηζηνπνίεζε, ρξεηάδεηαη έλαλ έκπεηξν ηερληθφ – ερνιήπηε. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί νπνηαδήπνηε επεμεξγαζία γίλεη κε ςεθηαθά κέζα ζην ςεθηνπνηεκέλν ερεηηθφ πιηθφ κπνξεί λα δεκηνπξγήζεη αλεπηζχκεηεο ςεθηαθέο αιινηψζεηο. Γη’απηφ ηνλ ιφγν, ζε απηφ ην ππνθεθάιαην ζα αλαθεξζνχλ κφλν θάπνηα βαζηθά ζεκεία ηεο φιεο δηαδαθαζίαο βειηηζηνπνίεζεο ηνπ ερεηηθνχ πιηθνχ. Σα ζπζηήκαηα restoration, άξρηζαλ λα εκθαλίδνληαη απφ ην 1985. ήκεξα κπνξνχλ λα ιεηηνπξγνχλ ζε πξαγκαηηθφ ρξφλν θαη ηα απνηειέζκαηα ηνπ είλαη ηδηαίηεξα ηθαλνπνηεηηθά. Απφ ηα ππάξρνληα κε πνιχ θαιά απνηειέζκαηα ζεσξνχληαη ην NoNoise ηεο Sonic Solutions θαη ην Cedar. Απφ ηα λέα ζπζηήκαηα απνζνξπβνπνίεζεο πνπ δνπιεχνπλ απνθιεηζηηθά σο plug-ins ζε θάπνην DAW** ζχζηεκα, είλαη ην Audio Cube, ην X-noise ηεο Waves θαη ην DINR ηεο Digidesign. Σα ηειεπηαία 2-3 ρξφληα φια ηα ζπζηήκαηα απνζνξπβνπνίεζεο δνπιεχνπλ ζε αλάιπζε 96kHz/24bit θαη εθκεηαιιεχνληαη ηελ παξαπάλσ αλάιπζε γηα λα πξαγκαηνπνηνχλ ηηο πξάμεηο πνπ ρξεηάδνληαη ζε πςειή αλάιπζε. Δπίζεο, λα ζεκεησζεί φηη ηα ζπζηήκαηα restoration κπνξνχλ λα βξεζνχλ ζηελ αγνξά είηε σο plug-in, είηε σο εμσηεξηθή ζπζθεπή. * Εδϊ πρζπει να ξεκακαριςτεί θ ζννοια του restoration και αυτι του remastering. Η λζξθ «restoration» ςτα ελλθνικά ςθμαίνει «αποκατάςταςθ» και είναι δθλαδι, θ εργαςία που αφαιροφνται από το θχθτικό υλικό όλεσ οι ανεπικφμθτεσ αναλογικζσ παραμορφϊςεισ (rumble,click,pops κ.λ.π.). Λόγω του ότι κατά τθν επεξεργαςία για τθν αφαίρεςθ αυτϊν των παραμορφϊςεων είναι ςχεδόν απίκανο να μθν επθρεαςτεί το αρχικό θχθτικό ςιμα, θ μετζπειτα επεξεργαςία για τθν επαναφορά του θχθτικοφ υλικοφ ςτα επικυμθτά ακουςτά επίπεδα και θ βελτιςτοποίθςθ αυτοφ, ονομάηεται remastering. ** DAW = Digital Audio Workstation, δθλαδι λογιςμικό επεξεργαςίασ ψθφιακοφ ιχου. 125 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 2013 Σα ζεκαληηθφηεξα ζεκεία ηεο απνθαηάζηαζεο ηνπ ήρνπ ζηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ είλαη ηα εμήο : 1. Denoise (απνζνξπβνπνίεζε). Ζ δηαδηθαζία ηεο απνζνξπβνπνίεζεο γίλεηαη πνιχ θαιχηεξα εάλ δηαζέηνπκε έλα κέξνο ηεο ερνγξάθεζεο (1-2 δεπηεξφιεπηα), πνπ έρεη κφλν ζφξπβν (π.ρ. ηνλ επηθαλεηαθφ ζφξπβν ηνπ δίζθνπ) ρσξίο θαλέλα άιιν κνπζηθφ ή ερεηηθφ ζήκα. Γηα ηνλ ιφγν απηφ, αλ απνθαζηζηεί λα γίλεη ην ρψξηζκα ησλ θνκκαηηψλ (ηεο κίαο πιεπξάο ηνπ δίζθνπ), πξηλ απφ ηελ δηαδηθαζία ηνπ restoration, θαιφ είλαη λα θξαηάκε έλα ηκήκα απφ ην ζφξπβν ηεο ερνγξάθεζεο, ρσξίο λα ρξεζηκνπνηνχληαη ζηα θνκκάηηα fade-in θαη fade-out. Σν ινγηζκηθφ δηαβάδεη ην ζήκα κε ην ζφξπβν θαη ππνινγίδεη έλα ζχλζεην θίιηξν πνπ θαηεβάδεη ηε ζηάζκε κε αθξίβεηα ζηα ζεκεία ηνπ θάζκαηνο φπνπ αλαγλσξίδεη ηελ χπαξμε ζνξχβνπ αθήλνληαο θαηά ην δπλαηφ ην ππφινηπν ζήκα αλέπαθν. Ο ρεηξηζηήο κεηά ζα πξέπεη λα νξίζεη έλα ζχλνιν άιισλ παξακέηξσλ, φπσο ην κέγεζνο εθαξκνγήο ηνπ θίιηξνπ, ηελ επαηζζεζία (threshold), ηελ ηαρχηεηα έλαξμεο (attack) θαη απειεπζέξσζεο (release) ηεο εθαξκνγήο, ελψ κπνξεί λα πξνζζέζεη θαη πξφζζεηα θίιηξα πςειψλ θαη ρακειψλ ζπρλνηήησλ. ηελ εηθφλα 4.9. θαίλεηαη ην plug-in ηνπ NoNoise γηα απνζνξπβνπνίεζε θαη νη επηινγέο πνπ παξέρνληαη ζηνλ ρξήζηε. Δηθόλα 4.9. – O Απνζνξπβνπνηεηήο NoNoise, ηεο Sonic Solutions. 2. Filtering: Με ηηο ζπλδέζεηο πνπ πξαγκαηνπνηνχληαη απφ ην πηθάπ ζην πξνεληζρπηή θαη απφ ηνλ πξνεληζρπηή ζηε κνλάδα ADC, είλαη πνιχ πηζαλφ λα δεκηνπξγεζεί έλαο 126 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 2013 ζφξπβνο ρακειψλ ζπρλνηήησλ πνπ πξνέξρεηαη απφ ην ειεθηξηθφ δίθηπν (60Hz) ή απφ πξνβιήκαηα γείσζεο πνπ δεκηνπξγνχληαη απφ ηελ φιε ζπλδεζκνινγία. Γηα ην ιφγν απηφ θαιφ είλαη λα ρξεζηκνπνηνχληαη θαιψδηα πςειήο πνηφηεηαο θαη νη ζπλδέζεηο λα είλαη balanced. Δπίζεο, ππάξρεη πηζαλφηεηα λα ππάξρεη θαη έλαο αθφκα ζφξπβνο ρακειψλ ζπρλνηήησλ, ν νπνίνο νλνκάδεηαη rumble θαη πξνέξρεηαη απφ ην πιαηφ ηνπ πηθάπ. Χζηφζν, ηα ζπζηήκαηα restoration, παξέρνπλ θίιηξα πςειήο αλάιπζεο ψζηε λα κπνξεί λα πξαγκαηνπνηεζνχλ επεκβάζεηο ζην ζπρλνηηθφ θάζκα κε “ρεηξνπξγηθή” αθξίβεηα. 3. Declicking: Δίλαη ε αθαίξεζε ησλ clicks θαη ησλ pops, απφ ηα νπνία “ππνθέξνπλ” νη δίζθνη βηλπιίνπ θαη πξνέξρνληαη απφ ζθφλεο ε γξαηδνπληέο ζηελ επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ. Απηή ε δηαδηθαζία κπνξεί λα γίλεη θαη ρεηξνθίλεηα (manual decliking) αιιά θαη απηφκαηα, κε ηελ βνήζεηα αιγφξηζκνπ ηνπ ζπζηήκαηνο restoration. Πνιχ ζεκαληηθή παξάκεηξνο φηαλ απηή ε δηαδηθαζία γίλεηαη απηφκαηα, είλαη ην πνζνζηφ επαηζζεζίαο πνπ νξίδεη ν ρξήζηεο γηα ηελ εχξεζε ησλ clicks θαη ησλ pops, αθνχ ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο κπνξεί λα επεξεάζεη ηηο “αηάθεο” απφ ην κνπζηθφ πιηθφ (π.ρ. ζην ρηχπεκα ελφο ηακπνχξνπ). Καιφ είλαη απηή ε επαηζζεζία λα νξίδεηαη ρακειά, ψζηε λα αθαηξεί ηα ζεκαληηθφηεξα θαη πην δπλαηά clicks θαη κεηέπεηηα, γηα πεξηζζφηεξε αθξίβεηα, κπνξνχλ λα γίλνπλ ρεηξνθίλεηα νη αθαηξέζεηο απηψλ ησλ ζνξχβσλ κε ηνπηθή επέκβαζε. 4. Decrackling: Δίλαη ε αθαίξεζε ηνπ ζπλερνχο ζνξχβνπ επηθάλεηαο, πνπ νη Άγγινη νλνκάδνπλ “κπέηθνλ πνπ ηεγαλίδεηαη”. Γελ πξέπεη λα κπεξδεχηαη κε ην “θχζεκα” (hiss) πνπ αθαηξείηαη ζηελ δηαδηθαζία ηνπ denoise-ing. Οπζηαζηηθά απηφο ν ζφξπβνο είλαη θάπνηα πνιιά κηθξά click, ηα νπνία πξνέξρνληαη ζπλήζσο απφ δίζθνπο πνπ ε ζθφλε έρεη εηζρσξήζεη θαη είλαη κφληκα ζηα απιάθηα. Βέβαηα θαη ζε απηήλ ηελ πεξίπησζε ν αιγφξηζκνο γηα ην decrackle ιεηηνπξγεί φπσο ην denoiser, δειαδή “δηαβάδεη” έλα ζεκείν ρσξίο κνπζηθφ ζήκα θαη δεκηνπξγεί έλα ζχλζεην θίιηξν γηα ηελ αθαίξεζή ηνπ. πλήζσο ηα ζεκεία πνπ επεξεάδεη απφ ην κνπζηθφ πιηθφ είλαη ηα πηαηίληα ησλ ηπκπάλσλ θαη νη πςεινί αξκνληθνί ησλ θσλεηηθψλ.10 Όζνλ αθνξά ην remastering, γίλνληαη πνιιέο εξγαζίεο φπσο, ηζνζηάζκηζε, multiband compression, phase correction, spatialization θ.α. ε πεξίπησζε πνχ ε επεμεξγαζία είλαη ςεθηαθή, πξέπεη θαλείο λα πξνζέμεη ηελ δηαρείξηζε ηνπ DSP * γηα θαιχηεξε θαη γξεγνξφηεξε επεμεξγαζία. Σν εζσηεξηθφ bit-depth ησλ κεραλεκάησλ πξέπεη λα ιεηηνπξγεί πάληα ζε πςειή αλάιπζε (32 bit float - 48 bit fix - 40 bit float) ψζηε λα δηαηεξείηαη ε πςειή αλάιπζε θαη λα κελ ζηελεχεη θαη ζθιεξαίλεη ν ήρνο. * DSP = Digital Signal Processing . Ελλ.= Ψθφιακι επεξεργαςία ςιματοσ 127 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 2013 Μία απφ ηηο πην ζπλεζηζκέλεο επεκβάζεηο ζην remastering, είλαη ε αχμεζε πςειψλ ζπρλνηήησλ. Απηφ ζπκβαίλεη είηε γηαηί θάπνηνη δίζθνη έρνπλ θαηεζηξακέλα απιάθηα θαη αθνχγνληαη αξθεηά κνπληά, είηε γηαηί πνιιέο απν ηηο πςειέο ζπρλφηεηεο ράζεθαλ απφ ηα δηάθνξα θίιηξα πνπ ρξεζηκνπνηήζεθαλ ζηελ δηαδηθαζία ηνπ restoration. πλήζσο απηφ γίλεηαη κε θάπνην equalizer, απμάλνληαο γξακκηθά θαηα 3 κε 6 dB απφ ηα 5kHz θαη πάλσ. Πνιινί ρξεζηκνπνηνχλ harmonic exciter, δειαδή αιγφξηζκνπο πνπ αλαγελλνχληαη νη πςειέο ζπρλφηεηεο ζχκθσλα κε ηηο ζπρλφηεηεο πνπ βξίζθνληαη πην ρακειά ζην ζπρλνηηθφ θάζκα. Ζ επφκελε ζεκαληηθή παξάκεηξνο ηνπ remastering είλαη ε ζπλνιηθή έληαζε. Όπσο, πξναλαθέξζεθε, θαηά ηελ δηάξθεηα ηεο ςεθηνπνίεζεο πξέπεη λα πξνζερζεί ε ζηάζκε ηνπ ζήκαηνο πξνο ερνγξάθεζε, ψζηε λα κελ ππάξρεη παξακφξθσζε. Σν ζίγνπξν είλαη φηη ε ζπλνιηθή έληαζε ησλ ςεθηνπνηεκέλσλ δίζθσλ είλαη αξθεηά ρακειφηεξα απφ απηέο ελφο CD. Έηζη, αλ ζέινπκε ε αληηιεπηή ερεξφηεηα λα είλαη ίδηα κε απηή ηνπ CD, πξέπεη λα γίλνπλ επεκβάζεηο ηφζν ζηε ζπλνιηθή έληαζε φζν θαη ζην δπλακηθφ εχξνο (ρξεζηκνπνηψληαο compressor). Πνιινί ρξήζηεο αξρηθά ρξεζηκνπνηνχλ ηελ κέζνδν ηνπ normalize, ψζηε λα θέξνπλ ην πςειφηεξν peak ζην ςεθηαθφ φξην ησλ 0dB. Βέβαηα, γηα λα επηηεπρζεί κηα ζεκαληηθή αχμεζε ηεο ζπλνιηθήο έληαζεο, κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί ε απμεζε ηνπ gain, καδί κε έλα compressor. Πνιχ ζεκαληηθφ, είλαη λα ππάξρεη κηα ηζνξξνπνία αλάκεζα ζ’απηέο ηηο δχν παξακέηξνπο, γηαηί κε ππεξβνιηθφ compression, κηξθαίλεη ην δπλακηθφ εχξνο ηνπ κνπζηθνχ πιηθνχ θαη έηζη ράλεηαη ε θπζηθφηεηα ηνπ αλαινγηθνχ ήρνπ. Δπίζεο, λα αλαθεξζεί φηη ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί έλα maximizer ζε ζπλδπαζκφ κε έλα limiter, γηα ηελ αχμεζε ηεο ερεξφηεηαο. Χζηφζν, φια ηα παξαπάλσ είλαη ππνθεηκεληθά, αθνχ απηέο νη ξπζκίζεηο γίλνληαη αλάινγα ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο έρεη γίλεη ε ςεθηνπνίεζε. Βαζηθφο θαλφλαο ζε απηέο ηηο πεξηπηψζεηο είλαη ην κνπζηθφ πιηθφ λα κελ μεπεξλάεη ην ςεθηαθφ φξην ησλ 0dB θαη λα κελ κεηψλεηαη ζε κεγάιν βαζκφ ην δπλακηθφ εχξνο. 4.2.6 – Απνζήθεπζε. Σν ςεθηνπνηεκέλν πιηθφ θαηά ηελ κεηαηξνπή κπνξεί λα απνζεθεπηεί ζε ζθιεξφ δίζθν Ζ/Τ ή ζε αθαηξνχκελν ςεθηαθφ κέζν. 1. Δγγξαθή ζε ζθιεξφ δίζθν Ζ/Τ. Απηή ε πξαθηηθή είλαη ε πην επέιηθηε απφ ηηο δχν επηινγέο, αθνχ δίλεη ηε δπλαηφηεηα πεξαηηέξσ επεμεξγαζίαο. Μπνξεί, γηα παξάδεηγκα, λα γίλεη έλα ζηνηρεηψδεο editing (αξρήο θαη ηέινπο) θαη δηαρσξηζκφο ζε κέξε πξηλ ην ερεηηθφ πιηθφ θαηαιήμεη ζηνλ κφληκν απνζεθεπηή. 2. Απ’ επζείαο εγγξαθή ζε CD-R ή DVD-R. Ζ πξαθηηθή απηή είλαη γξεγνξφηεξε, εηδηθά ζηελ πεξίπησζε πνπ δελ ρξεηάδεηαη θαλείο λα πξνρσξήζεη ζε ζηάδηα επεμεξγαζίαο, αιιά δελ ζπληζηάηαη δηφηη θαηά θαλφλα απαηηείηαη ηνπιάρηζηνλ δηαρσξηζκφο ζε tracks. 128 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 2013 Σν ςεθηνπνηεκέλν ερεηηθφ πιηθφ, κπνξεί λα ππάξρεη ζε δηάθνξεο κνξθέο (format), νη νπνίεο θαζνξίδνληαη απφ ηε ρξήζηε, νη νπνίεο δείρλνπλ πην ζθνπφ εμππεξεηνχλ. Έηζη κπνξνχκε λα ρσξίζνπκε ην ςεθηνπνηεκέλν ερεηηθφ πιηθφ ζε δχν θχξηεο θαηεγνξίεο. 1. Κχξην ςεθηαθφ πξσηφηππν – Digital Master ή Master file. Ζ πξψηε θαηεγνξία αξρείσλ είλαη ηα Digital Master ή θχξηα αληίγξαθα πςειήο πηζηφηεηαο, φπνπ έρνπκε κεγάιεο ζπρλφηεηεο δεηγκαηνιεςίαο, κεγάιν βάζνο bit θαη θακία ζπκπίεζε ηνπ ζήκαηνο, εμαζθαιίδνληαο έηζη ηελ κέγηζηε πνηφηεηα ηνπ ςεθηνπνηεκέλνπ ερεηηθνχ πιηθνχ. Οπζηαζηηθά, είλαη ην ςεθηνπνηεκέλν πιηθφ ρσξίο θακία παξέκβαζε απφ ςεθηαθά κέζα γηα ηελ βειηηζηνπνίεζε ηνπ. ε πεξίπησζε φπνπ ην αξρείν έρεη ππνζηεί αιιαγέο, πξέπεη λα κεηνλνκάδεηαη ζε digital master θαη κέζα ζε παξέλζεζε, restored ή remastered. 2. Υξεζηηθφ αληίγξαθν ή service file. Σα ερεηηθά αξρεία απηήο ηεο θαηεγνξίαο απoηεινχλ ην ερεηηθφ πιηθφ ζην νπνίν νη δηάθνξνη ρξήζηεο ζα έρνπλ πξφζβαζε ζε θαζεκεξηλή βάζε. ε απηά ηα αξρεία ρξεζηκνπνηνχκε κηθξφηεξεο ζπρλφηεηεο δεηγκαηνιεςίαο θαη βάζνο bit, απφζθνπψληαο ζηελ εμνηθνλφκεζε ρψξνπ, αιιά θαη ζηελ πην γξήγνξε πξφζβαζε ζε απηά. Γηα αθφκα πην κηθξφ κέγεζνο απηψλ ησλ αξρείσλ κπνξνχκε λα θαηαθχγνπκε θαη ζηε ζπκπίεζε απηψλ. Έηζη αλάινγα κε ην αλ ηα service files είλαη ζπκπηεζκέλα ή φρη κπνξνχλ λα ρσξηζηνχλ ζηηο ππνθαηεγνξίεο lower fidelity θαη higher fidelity αληίζηνηρα. Σα service files, πξέπεη λα είλαη παξάγσγα ηνπ digital master θαη φρη ηεο απζεληηθήο αλαινγηθήο εγγξαθήο.11 129 Κεθάιαην 4ν – Γηαθχιαμε θαη ςεθηνπνίεζε δίζθσλ βηλπιίνπ. 2013 1 Ηλζηηηνχην Έξεπλαο Μνπζηθήο & Αθνπζηηθήο (ΗΔΜΑ), Λεπθή Βίβινο Πξνδηαγξαθώλ θαη Καιώλ Πξαθηηθώλ γηα ηελ Φεθηνπνίεζε Ήρνπ θαη κνπζηθήο. Διιάδα (2005-2009). 2 Positive Feedback, “Paper or Plastic? Vinyl's Final Resting Place: The Next Installment”, by Myles B. Astor, “http://www.positive-feedback.com/Issue38/lp_sleaves.htm#top”, ηειεπηαία επίζθεςε : 15/10/2012. 3 Galen Carol Audio, “Record Cleaning and Maintenance”, “http://www.gcaudio.com/resources/howtos/recordcleaning.html”, ηειεπηαία επίζθεςε : 15/10/2012. 4 Robert Harley, The complete guide to high-end audio (4th edition). Ζ.Π.Α. : Acapella Publishing (2010), ζει: 262 – 264. 5 Audacity manual contents, “Sample workflow for LP digitization”, “http://manual.audacityteam.org/man/Sample_workflow_for_LP_digitization”, ηειεπηάηα επίζθεςε : 15/10/2012. 6 Ηλζηηηνχην Έξεπλαο Μνπζηθήο & Αθνπζηηθήο (ΗΔΜΑ), Λεπθή Βίβινο Πξνδηαγξαθώλ θαη Καιώλ Πξαθηηθώλ γηα ηελ Φεθηνπνίεζε Ήρνπ θαη κνπζηθήο. Διιάδα (2005-2009). 7 Peter Copeland, Manual of analogue sound restoration techniques, Ζλσκέλν Βαζίιεην : The British Library (2008), ζει : 47 – 59. 8 Midi Magic, “How to EQ old records”, “http://midimagic.sgc-hosting.com/mixphono.htm”, ηειεπηαία επίζθεςε : 15/10/2012. 9 Ηλζηηηνχην Έξεπλαο Μνπζηθήο & Αθνπζηηθήο (ΗΔΜΑ), Λεπθή Βίβινο Πξνδηαγξαθώλ θαη Καιώλ Πξαθηηθώλ γηα ηελ Φεθηνπνίεζε Ήρνπ θαη κνπζηθήο. Διιάδα (2005-2009). 10 Brian Davies, Click Repair 3.8 & Click Repair RT1.2, User’s Manual, ζει : 25 – 31. 11 Ηλζηηηνχην Έξεπλαο Μνπζηθήο & Αθνπζηηθήο (ΗΔΜΑ), Λεπθή Βίβινο Πξνδηαγξαθώλ θαη Καιώλ Πξαθηηθώλ γηα ηελ Φεθηνπνίεζε Ήρνπ θαη κνπζηθήο. Διιάδα (2005-2009). 130 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 Κεθάιαην 5ν. Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. ’απηφ ην θεθάιαην ζα παξνπζηαζηεί ε ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζήκεξα ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία, φζνλ αθνξά ηελ παξαγσγή θαη ηελ δήηεζε ηνπο, νη ηξφπνη κε ηνπο νπνίνπο έλαο δίζθνο απνθηά αμία θαη κε πνηφ ηξφπν γίλεηαη ε θνζηνιφγεζε ηνπο. Δπίζεο, ζχκθσλα κε έλα εξσηεκαηνιφγην πνπ απαληήζεθε απφ “θίινπο” ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ, πξνθχπηνπλ ζπκπεξάζκαηα σο πξνο ην πξνθίι θάπνησλ αγνξαζηψλ, ηνπο ιφγνπο ηνπο νπνίνπο ην πξνηηκνχλ αθφκα, θαζψο επίζεο γηα πνηφ ιφγν πνιινί θαιιηηέρλεο εθδίδνπλ ηηο δνπιείεο ηνπο ζε δίζθν βηλπιίνπ. Δπηπιένλ, ζα δνζνχλ πιεξνθνξίεο γηα ηηο πσιήζεηο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα θαη γηα πνηνπο ιφγνπο θάπνηεο δηζθνγξαθηθέο εηαηξίεο επηιέγνπλ λα εθδίδνπλ αθφκα θαη ζήκεξα δίζθνπο βηλπιίνπ. 5.1. – Αμία δίζθσλ βηλπιίνπ θαη θνηλσληθέο ηάζεηο. Ζ ζπιινγή δίζθσλ βηλπιίνπ απφ ηνπο θαηαλαισηέο, κπνξνχκε λα πνχκε φηη ππάξρεη πεξίπνπ απφ ηφηε πνπ μεθίλεζε θαη ε ηερλνινγία ερνγξαθεκέλνπ ήρνπ, σζηφζν πεξηνξίδνηαλ κφλν ζηηο πςειέο θνηλσληθέο ηάμεηο. Όζν αλαπηπζζφηαλ πεξηζζφηεξν ε ηερλνινγία θαη ππήξραλ βειηηψζεηο ηφζν ζηνπο δίζθνπο, φζν θαη ζηηο κεραλέο αλαπαξαγσγήο απηψλ, ην θφζηνο έπεθηε θαη έηζη αξθεηφο θφζκνο απφ κεζαίεο ή ρακειφηεξεο θνηλσληθέο ηάμεηο άξρηδε λα “καδεχεη” δίζθνπο. Ηδηαίηεξα κεηά απφ ηελ κεγάιε αλάπηπμε ηεο βηνκεραλίαο ησλ δίζθσλ, ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1950, πνπ μεθίλεζαλ θαη νη πξψηνη dj’s ζε ξαδηνθσληθνχο ζηαζκνχο, δεκηνπξγήζεθε ε ηάζε γηα αξρεηαθφ πιηθφ απφ απηνχο, αιιά θαη απφ αθξναηέο. Ζ ζπιινγή δίζθσλ βέβαηα σο ρφκππ, μεθίλεζε ζηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960 θαη νθείιεηαη θπξίσο ζηηο θπθινθνξίεο 7ηληζσλ δίζθσλ 45 ζηξνθψλ, ζε πεξηνξηζκέλα αληίηππα απφ πνιιά “κηθξά” ζε δηαζεκφηεηα ζπγθξνηήκαηα, κε απνηέιεζκα απηνί νη δίζθνη λα απνθηνχλ μερσξηζηή αμία. Ζ ζπαληφηεηα ησλ δίζθσλ κεηέπεηηα, άξρηζε λα επεξεάδεηαη απφ πνιιέο παξακέηξνπο, φπσο ην εμψθπιιν απηψλ. Γηα παξάδεηγκα, κέρξη ην 1967, νη θπθινθνξίεο ησλ δίζθσλ απφ ηνπο Beatles, ήηαλ κε άιιν εμψθπιιν ζηελ Ακεξηθή θαη άιιν ζηελ Δπξψπε, φπσο επίζεο κπνξεί λα είραλ θαη δηαθνξνπνηήζεηο ζην κνπζηθφ πεξηερφκελν. ηα κέζα ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1970 άξρηζαλ λα θπθινθνξνχλ βηβιία θαη πεξηνδηθά πνπ ήηαλ “νδεγνί” σο πξνο ηηο ηηκέο θαη γεληθφηεξα ηελ αμία ησλ δίζθσλ, φπσο ην “Record Collector Price Guide”. Με ηελ έιεπζε ηνπ CD θαη γεληθφηεξα ηνπ “ςεθηαθνχ” ήρνπ ηελ δεθαεηία ηνπ 1980, (φηαλ δειαδή νη δίζθνη βηλπιίνπ άξρηζαλ λα ράλνπλ έδαθνο ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία) δεκηνπξγήζεθε κηα ζηξσκάησζε ζηελ παγθφζκηα βηνκεραλία ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ. Λφγσ ηνπ φηη θπθινθνξνχζαλ πνιινί δίζθνη ζε ρηιηάδεο ή αθφκα θαη εθαηνκκχξηα αληίηππα, έραλαλ ηελ ζρεηηθή ηνπο αμία, ελψ αληίζεηα νη “ζπάληνη” απνθηνχζαλ κεγαιχηεξε 131 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 αμία θαη πνιινί απφ απηνχο κεηαηξάπεθαλ ζε θεηίρ πνπ νη ζπιιέθηεο αλαδεηνχζαλ καλησδψο. Δπίζεο, απφ ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο απηήο, άξρηζαλ λα δεκηνπξγνχληαη δηάθνξεο άιιεο θνηλσληθέο ηάζεηο σο πξνο ηελ ζπιινγή δίζθσλ, ιφγσ ηνπ φηη δεκηνπξγεζεθαλ αλεπηπγκέλεο ηερηθέο ησλ dj’s (π.ρ. turntablism), ελψ ε δεκηνπξγία ειεθηξνληθήο κνπζηθήο πνπ άξρηζε λα απνθηά έλαλ “pop” ραξαθηήξα, έθεξε έλαλ άιιν ηξφπν πξνζέγγηζεο ηνπ θφζκνπ γηα ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ (π.ρ. sampling), αθφκα θαη απηψλ πνπ ήηαλ πην ζπλεζηζκέλνη. Μεηά ηελ δεθαηία ηνπ 2000 (θαη ηδηαίηεξα ηα ηειεπηαία 5-6 ρξφληα), πνπ έρεη παξαηεξεζεί αχμεζε ηνπ ελδηαθέξνληνο απφ δηάθνξνπο θνξείο ηεο παγθφζκηαο κνπζηθήο βηνκεραλίαο, θαηαζθεπάδνληαη θαη πάιη δίζθνη νη νπνίνη ίζσο ζην κέιινλ λα απνθηήζνπλ κεγάιε αμία. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί πέξα απφ ηηο εθδφζεηο ησλ κεγάισλ πνιπελζληθψλ εηαηξηψλ, ππάξρνπλ πνιιέο κηθξέο αλέμάξηεηεο εηαηξίεο πνπ εθδίδνπλ δίζθνπο πεξηνξηζκέλεο θπθινθνξίαο. Δθηφο απφ απηφ, πνιινί δίζθνη, εθδίδνληαη κε θάπνην ζπγθεξθηκέλν ραξαθηεξηζηηθφ (φπσο π.ρ. ρξσκαηηζηά ή δηάθαλα βηλχιηα θ.α). Δπίζεο, πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη πνιινί παιαηφηεξνη θαη ζπάληνη δίζθνη, μαλαθπθινθνξνχλ σο επαλεθδφζεηο γηα ηθαλνπνηήζνπλ ην “βηλπιηαθφ θνηλφ”. ην ππνθεθάιαην 1.9. (ζει. 22) γίλεηαη κηα αλαθνξά σο πξνο ηηο θνηλσληθέο ηάζεηο ησλ θαηαλαισηψλ πνπ δεκηνπξγεζεθαλ απφ ηφηε πνπ νη δίζθνη βηλπιίνπ έγηλαλ ην θπξίαξρν κέζν αλαπαξαγσγήο ηεο κνπζηθήο. Απηέο κπνξνχκε λα πνχκε φηη είλαη : 1. Dj-ing. 2. Turntablism. 3. Digging. 4. Audiophile. 5. πιιέθηεο δίζθσλ. Έηζη ν ζθνπφο γηα ηνλ νπνίν κπνξεί θάπνηνο λα αγνξάδεη δίζθνπο, πεξηιακβάλεη πνιιέο παξακέηξνπο (θαη ηνλ ζπλδπαζκφ απηψλ): 1. πγθεθξηκέλν είδνο ή ππν-είδνο κνπζηθήο. (Κιαζζηθή, Jazz, Soul, Funk, PunkRock, Techno-House, Hip Hop, Soundtracks θ.α.). 2. πγθεθξηκέλνπο θαιιηηέρλεο. (The Beatles, Louis Armstrong, Elvis Presley, James Brown θ.ι.π.). 3. Γίζθνπο απφ ζπγθεθξηκέλεο εηαηξίεο. (His Master’s Voice, Motown, Columbia, Atlantic θ.α.). 4. πγθεθξηκέλα θνξκάη δίζθσλ. (7ηληζα, LP, κνλνθσληθνχο δίζθνπο, 78άξηα shellac θ.α.). 5. Γίζθνπο Audiophile. (180g ή 220g, early stereo, remastered θ.ι.π.). 6. Γίζθνπο απνθιεηζηηθά γηα sampling.1 132 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 5.1.1. – Σα θξηηήξηα ζπαληφηεηαο θαη αμίαο ελφο δίζθνπ. Λφγσ ησλ παξαπάλσ “ηάζεσλ” θαη “ζθνπψλ”, έλαο δίζθνο κπνξεί λα πάξεη πνιχ κεγάιε αμία ζην εκπφξην ησλ δίζθσλ παγθνζκίσο, είηε ε αγνξνπσιεζία γίλεηαη ρέξη κε ρέξη, έηηε κέζσ δηαδηθηχνπ. Ζ ζπαληφηεηα ελφο δίζθνπ ζε ζπλάξηεζε κε ηελ δήηεζε, είλαη νη δχν βαζηθνί παξάγνληεο πνπ θαζνξίδνπλ ηελ ηηκή ηνπ. Ζ δήηεζε βέβαηα, δελ έρεη “ινγηθή” θαη έηζη ε ηηκή κπνξεί λα εθηνμεπζεί, αλ θάπνηνο ζέιεη απεγλσζκέλα έλαλ δίζθν. Πνιιέο θνξέο δεκηνπξγνχληαη θαη “αζηηθνί κχζνη” γχξσ απφ ην πφζν πνπιήζεθε έλαο δίζθνο. Αληίζεηα, ππάξρνπλ πάξα πνιιά ζηνηρεία πνπ ιακβάλνληαη ππφςε, πξνθεηκέλνπ λα ραξαθηεξηζηεί έλαο δίζθνο “ζπάληνο”. Ζ ζπαληφηεηα δειαδή, δεκηνπξγείηαη απφ ηηο παξαπάλσ θνηλσληθέο ηάζεηο, νη νπνίεο βέβαηα, δελ αλαηξεί ε κηα ηελ άιιε. Δδψ, πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη έλαο θαιφο ζχκβνπινο ζηηο κέξεο καο γηα ηελ αληηθεηκεληθή αμία ελφο δίζθνπ, είλαη νη δηάθνξεο ηζηνζειίδεο ηνπ δηαδηθηχνπ κέζα απφ ηηο νπνίεο γίλνληαη νη πεξηζζφηεξεο αγνξνπσιεζίεο δίζθσλ. Χζηφζν, πνιιέο θνξέο νη πιεξνθνξίεο γηα έλα δίζθν ζην δηαδίθηπν είλαη αλαθξηβείο, κε απνηέιεζκα λα ρξεηάδεηαη ηδηαίηεξε πξνζνρή θαη ςάμηκν ψζηε λα βξεζεί έγθπξα ε αμία ελφο δίζθνπ. Οη θπξηφηεξεο ηζηνζειίδεο γηα ηελ αλαδήηεζε ηεο αμίαο ελφο δίζθνπ είλαη : 1. www.e-bay.com 2. www.discogs.com 3. www.popsike.com 4. www.gemm.com Σν ζεκαληηθφηεξα θξηηήξηα γηα ηελ ζπαληφηεηα θαη ηελ αμία ελφο δίζθνπ είλαη ε έθδνζε θαη ε θαηάζηαζε ηνπ. Ζ έθδνζε ελφο δίζθνπ ζην εκπφξην πεξηιακβάλεη πνιιέο παξακέηξνπο : 1. Αξηζκφο αληηηχπσλ. Γειαδή, ην πφζνη δίζθνη παξάρζεθαλ απφ ην εξγνζηάζην καδηθήο παξαγσγήο δίζθσλ (pressing plant) γηα κηα ζπγθεθξηκέλε εηαηξία ζε κηα ζπγθεθξηκέλε ρξνληά. Όζν πην ιίγνη είλαη νη δίζθνη πνπ παξάρζεθαλ ηφζν πην ζπάληνο είλαη έλαο δίζθνο. Γηα παξάδεηγκα, φηαλ έλαο δίζθνο αξρηθά εθδφζεθε ζε 1000 θνκκάηηα (δειαδή ην original) έρεη πξνθαλψο κεγαιχηεξε αμία απφ ηπρφλ επαλεθδφζεηο πνπ έγηλαλ ηελ ίδηα ή επφκελεο ρξνλίεο ζε ίδηεο ή κεγαιχηεξεο πνζφηεηεο παξαγσγήο. 2. Υξνλνινγία, ρψξα θαη εηαηξία. 3. Δμψθπιιν. Κάπνηα επαλέθδνζε ελφο δίζθνπ πνπ έρεη δηαθνξεηηθφ εμψθπιιφ απφ ηελ πξψηε (original) έθδνζε, ελδέρεηαη λα θνζηνινγεζεί δηαθνξεηηθά (αχμεζε ή ζπλήζσο κείσζε) αλάινγα βέβαηα ηνλ αξίζκφ ησλ αληίηππσλ θαη ηε ρψξα πνπ παξάρζεθε ε επαλέθδνζε. πλήζσο, νη εθδφζεηο πνπ έρνπλ δηαθνξεηηθφ 133 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 εμψθπιιo, έρνπλ θάηη δηαθνξεηηθφ ζην κνπζηθφ πεξηερφκελν ζε ζρέζε κε ην original. 4. Μνπζηθφ πεξηερφκελν. Πνιινί δίζθνη νη νπνίνη έρνπλ αξθεηέο εθδφζεηο θαη θπξίσο απφ δηαθνξεηηθέο ρψξεο, ελδέρεηαη λα έρνπλ δηαθνξεηηθή ζεηξά ησλ θνκκαηηψλ ή αθφκα θαη παξαπάλσ ή ιηγφηεξα θνκκάηηα. Δπίζεο, ελδέρεηαη λα ππάξρεη δηαθνξά ζηηο εθηειέζεηο ησλ θνκκαηηψλ, φπσο θάπνηα ελαιιαθηηθή (alternate) ερνγξάθεζε ελφο θνκκαηηνχ απφ ην ζηνχληην ή ερνγξάθεζε απφ ζπλαπιία. Έηζη, ε ζπαληφηεηα θαη ε αμία ελφο δίζθνπ δηαθνξνπνηείηαη θαη απφ απηή ηε πάξακεηξν. 5. Promo, test press, ή bootleg. Δθηφο απφ ηηο θαλνληθέο original εθδφζεηο θαη επαλεθδφζεηο, ζην εκπφξην κπνξνχλ λα βξεζνχλ θαη δηάθνξνη άιινη ηχπνη εθδφζεσλ. Αξρηθά ππάξρνπλ ηα promo*, πνπ δεκηνπξγνχληαη γηα δηαθεκηζηηθνχο ιφγνπο θαη ζηέιλνληαη απφ ηηο εηαηξίεο ζε ξαδηνηειενπηηθνχο ζηαζκνχο ή dj’s γηα λα αλαθνηλψζνπλ θάπνηα θπθινθνξία πνπ πξφθεηηαη λα εθδνζεί θαλνληθά. Μπνξνχλ λα αλαγλσξηζηνχλ απφ ηελ ζπλήζσο άζπξε εηηθέηα ηνπο, ε νπνία αλαγξάθεη “promotional”, “not for sale” ή “for dj use only”. πλήζσο ηα promo έρνπλ ιίγν ρακειφηεξε ηηκή απφ ηελ πξψηε παξαγσγή-έθδνζε ελφο δίζθνπ. παληφηεξα βέβαηα, ππάξρνπλ δίζθνη promo νη νπνίνη δελ εθδφζεθαλ πνηέ θαλνληθά θη έηζη ε ηηκή ηνπο είλαη αξθεηά πςειή. Δθηφο απφ ηνπο promo δίζθνπο ππάξρνπλ θαη νη δίζθνη πνπ νλνκάδνληαη test press νη νπνίνη είλαη δίζθνη πνπ θαηαζθεπάδνληαη γηα ηνλ έιεγρν ηεο ερνγξάθεζεο ή ηεο ράξαμεο. πάληα μεπεξλνχλ ηα 10 θνκκάηηα θαη ζπλήζσο κνηξάδνληαη ζην ζπγθξφηεκα, ηελ εηαηξία θαη ην εξγνζηάζην παξαγσγήο. Πνιιέο θνξέο βέβαηα πέθηνπλ ζηα ρέξηα θίισλ ή ζαπκαζηψλ ηνπ ζπγθξνηήκαηνο θαη έηζη αλαθεζβήηεηα πέξλνπλ πνιχ κεγάιε αμία. Μπνξνχλ λα αλαγλσξηζηνχλ απφ ην δηαθνξεηηθφ matrix number (ζα αλαιπζεί παξαθάησ), ηελ εηδηθή ζπζθεπαζία ηνπο ή ηελ δηαθνξεηηθή εηηθέηα πάλσ ζην δίζθν ζε ζρέζε κε ηελ έθδνζε πνπ δίλεηαη ζην εκπφξην. Δπίζεο, ππάξρνπλ θαη νη bootleg δίζθνη, νη νπνίνη ελδέρεηαη λα θπθινθνξνχλ ζην εκπφξην ρσξίο θακία επίζεκε άδεηα. πλήζσο δηαθέξνπλ ζην κνπζηθφ πεξηερφκελν απφ ηηο επίζεκεο εθδφζεηο, δειαδε κπνξεί λα πεξηέρνπλ ερνγξαθήζεηο απφ ζπλαπιίεο ηνπ ζπθγξνηήκαηνο ή νξρεζηξηθέο θαη ελαιιαθηηθέο εθηειέζεηο. Βέβαηα, ππάξρνπλ θαη bootleg δίζθνη νη νπνίνη είλαη αθξηβψο ίδηνη κε ηνπο original (ίδηα εηηθέηα θαη matrix number) γηα λα παξαπιαλήζνπλ ην αγνξαζηηθφ θνηλφ. Απηνί νη “πιαζηνί” δίζθνη κπνξνχλ λα αλαγλσξηζηνχλ ζπγθξίλνληαο ηνπο κε ηηο original εθδφζεηο θαη ζπλήζσο έρνπλ θάπνην ζεκείν ζην εμψθπιιν ή ην * Προζρχεται από τθν αγγλικι λζξθ promotional = Ελλ. Διαφθμιςτικά. 134 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 νπηζζφθπιιν πνπ είλαη δηαθνξεηηθφ ή ε εηηθέηα πάλσ ζηνλ δίζθν είλαη ειαθξψο μεζσξηαζκέλε. Σν επφκελν ζεκαληηθφ θξηηήξην γηα ηελ αμία ελφο δίζθνπ είλαη ε θαηάζηαζε ηνπ. ην παγθφζκην εκπφξην ησλ δίζθσλ έρνπλ νξηζηεί θάπνηεο ελδείμεηο πνπ θαηεγνξηνπνηνχλ ηελ θαηάζηαζε ελφο δίζθνπ. Οη παξαθάησ ελδείμεηο αθνξνχλ ηελ θαηάζηαζε αλαπαξαγσγήο ελφο δίζθνπ θαζψο θαη ηελ θαηάζηαζε ηνπ εμψθπιινπ ή ηεο ζπζθεπαζίαο γεληθφηεξα. 1. Mint (M). Απηή ε πξψηε θαηεγνξία αθνξά ηνπο δίζθνπο νη νπνίνη είλαη ζε άξηζηε θαηάζηαζε. Δίλαη πνιχ ζπάλην λα ππάξρνπλ κεηαρεηξηζκέλνη δίζθνη θαη λα ζεσξεζνχλ φηη είλαη ζε άξηζηε θαηάζηαζε, εηδηθφηεξα αλ απηνί είλαη θαηαζθεπαζκέλνη θάπνηα ρξφληα πξίλ. Σεηνηνη δίζθνη ζπλήζσο είλαη αθφκα ζθξαγηζκέλνη (δειαδή δελ έρνπλ αλνηρηεί θαλ) θαη απιά βξηζθφληνπζαλ ζσζηά απνζεθεπκέλνη απφ ηε ζηηγκή πνπ θαηαζθεπάζηεθαλ. 2. Near Mint (NM ή M - ). Ζ δεχηεξε θαηεγνξία αθνξά ηνπο δίζθνπο νη νπνίνη είλαη ζε ζρεδφλ άξηζηε θαηάζηαζε. Πνιινί έκπνξνη νξίδνπλ σο (NM) ηνπο δίζθνπο ηνπο, γηαηί είλαη πνιχ δχζθνιν έλαο δίζθνο λα είλαη πξαγκαηηθά ζε άξηζηε θαηάζηαζε. Οη δίζθνη απηήο ηεο θαηεγνξίαο παίδνπλ ρσξίο πξνβιήκαηα θαη δελ έρνπλ νξαηά ειιαηψκαηα, φπσο γξαηδνπληέο ή δαρηπιηέο. Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη απηνί νη δίζθνη δελ ζεκαίλεη φηη δελ έρνπλ παηρηεί πνηέ. Έλαο θαιά πξνζεγκέλνο κεηαρεηξηζκέλνο δίζθνο, κπνξεί λα ζεσξεζεί φηη βξίζθεηαη ζε απηήλ ηελ θαηάζηαζε. Σν εμψθπιιν ελδέρεηαη λα έρεη θάπνηα κηθξά ζεκάδηα, αιιά ζίγνπξα πξέπεη λα κελ έρεη ηζαθίζεηο θαη ζίγνπξα λα κελ έρεη ζθηζηεί ζηηο πιεπξέο ηνπ. 3. Very Good Plus (VG+) ή Excellent (E). Οη δίζθνη απηήο ηεο θαηεγνξίαο έρνπλ ειαθξά νξαηά ζεκάδηα θζνξάο, φπσο κηθξέο γξαηδνπληέο ή δαρηπιηέο. Παξ’φι’απηά, απηά ηα ζεκάδηα δελ επεξεάδνπλ θαηά έλα κεγάιν πνζνζηφ ηελ πνηφηεηα αλαπαξαγσγήο. Έλα (VG+) εμψθπιιν ελδέρεηαη λα έρεη θάπνηεο ηζαθίζεηο ή θάπνηα κηθξά θνςίκαηα ζηηο πιεπξέο ή ζηηο άθξεο, ρσξίο φκσο λα επεξεάδεηαη ε ιεηηνπξγηθφηεηα θαη ε γεληθφηεξε αηζζεηηθή ηεο ζπζθεπαζίαο. 4. Very Good (VG). Όηη αηέιεηεο πξναλαθέξζεθαλ γηα έλα (VG+) δίζθν, ζε απηήλ ηελ θαηεγνξία είλαη εληνλφηεξεο. Οη γξαηδνπλίεο ζηνπο (VG) δίζθνπο είλαη κεγαιχηεξεο θαη επεξεάδνπλ ηελ αλαπαξαγσγή δεκηνπξγψληαο clicks θαη pops θπξίσο ζηα “ήζπρα” πεξάζκαηα ηεο κνπζηθήο. Σν εμψθπιιν θαίλεηαη θαζαξά φηη έρεη κεηαρεηξηζηεί απφ θάπνηνλ ηξίην, κε ζεκάδηα φπσο ην “δαρηπιίδη” πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ιαλζαζκέλε απνζήθεπζε, θάπνηα ζεκείσζε κε ζηπιφ ή αθφκα θαη θάπνην απηνθφιιεην θ.ι.π. 135 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 5. Good (G), ή Good Plus (G+). ’απηέο ηηο θαηεγνξίεο ν δίζθνο παίδεη ρσξίο λα “πεδάεη” ε βειφλα, αιιά ν επηθαλεηαθφο ζφξπβνο θαη ηα clicks θαη ηα pops είλαη ηδηαίηεξα αηζζεηά αθφκα θαη ζε δπλαηά ζεκεία ηεο κνπζηθήο. Ζ εηηθέηα θαη ην εμψθπιιν ζ’απηήλ ηελ πεξίπησζε ελδέρεηαη λα είλαη γδαξκέλα θαη λα ράλεηαη ε αηζζεηηθή ηνπο. Να ζεκεησζεί φηη ε ηηκή ελφο (G) δίζθνπ θπκέλεηαη πεξίπνπ ζην 10 κε 15 % κε ηνλ ίδην ζε (ΝΜ) θαηάζηαζε. 6. Poor (P) ή Fair (F). Απηή είλαη ε ηειεπηαία θαη ρεηξφηεξε θαηάζηαζε πνπ κπνξεί λα βξεζεί έλαο δίζθνο. Τπάξρνπλ πξνβιήκαηα “πεδήκαηνο” ηεο βειφλαο θαη ζηξέβισζε ε νπνία θέξλεη δπζάξεζηα απνηειέζκαηα θαηά ηελ αλαπαξαγσγή. Σν εμψθπιιν, ίζσο είλαη ζθηζκέλν γχξσ γχξσ θαη λα ράλεη ηελ ιεηηνπξγεθφηεηα ηνπ. πλήζσο, δελ θπθινθνξνχλ πνιινί δίζθνη ζε απηήλ ηελ θαηάζηαζε ζην εκπφξην αιιά αλ ππάξρνπλ είλαη ζε εμαηξεηηθά ρακειή ηηκή. Σα παξαπάλσ θξηηήξηα γηα ηελ θαηάζηαζε ελφο δίζθνπ, πξνθχπηνπλ απφ δηάθνξα βηβιία “νδεγνχο” γηα ηελ αμηνιφγεζε δηζθσλ (π.ρ. Goldmine Record Album Price Guide). Με απηφ ην ηξφπν γίλεηαη κηα πξνζπάζεηα λα ζηαζεξνπνηεζνχλ απηά ηα θξηηήξηα, ψζηε λα ππάξρεη θαιχηεξε ζπλελλφεζε αλάκεζα ζηνπο πσιεηέο θαη ηνπο αγνξαζηέο. Ο κεγαιχηεξνο δηραζκφο σο πξνο ηα θξηηήξηα ησλ δίζθσλ, βξίζθεηαη αλάκεζα ζηε Near Mint (NM) θαη ηελ Very Good+ (VG+) θαηάζηαζε. Βέβαηα, είλαη ζεκαληηθφ λα εηπσζεί, φηη ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ε αμηνιφγεζε γηα ηελ θαηάζηαζε ησλ δίζθσλ γίλεηαη νπηηθά γηαηί δελ είλαη δπλαηφλ θάπνηνο έκπνξνο κε ρηιηάδεο δίζθνπο λα ηνπο αθνχζεη έλαλ-έλαλ. Ζ αιήζεηα είλαη φηη ηα “ρνληξά” ειιαηψκαηα, φπσο βαζηέο γξαηδνπληέο ή θάπνηεο ζηξεβιψζεηο κπνξνχλ λα θαλνχλ θαη κε ην κάηη. Άιιεο κηθξφηεξεο θζνξέο, φπσο ε θζνξά ησλ απιαθίσλ απφ κηα βειφλα πνπ κπνξεί λα πξνέξρεηαη απφ ιάζνο ηξφπν αλαπαξαγσγήο ελφο κεηαρεηξηζκέλνπ δίζθνπ, δελ κπνξνχλ λα θαλνχλ. Όπσο επίζεο γηα παξάδεηγκα, αλ έλαο δίζθνο έρεη κηα ειαθξηά γξαηδνπληά, δελ είλαη εθηθηφ λα γίλεη αληηιεπηφ κε ην κάηη αλ ζα “πεδάεη” ε βειφλα. ε γεληθά πιαίζηα, ππάξρεη κηα εηθαζία ε νπνία ιέεη φηη νη δίζθνη πνπ είλαη θαηαζθεπαζκέλνη πξηλ ηε δεθαεηία ηνπ 1970, παίδνπλ θαιχηεξα απ’φηη δείρλνπλ, ελψ νη λεφηεξνη δίζθνη παίδνπλ ρεηξφηεξα απ’φηη δείρλνπλ. Όηαλ θάπνηνο βέβαηα ζέιεη λα αμηνινγήζεη ηελ θαηάζηαζε ησλ δίζθσλ ηνπ ζε πεξίπησζε πνπ πξννξίδνληαη γηα πψιεζε, θαιφ ζα ήηαλ λα είλαη απζηεξφο σο πξνο απηήλ, γηαηί θαιχηεξν ζα είλαη θάπνηνο αγνξαζηήο λα κείλεη επραξηζηεκέλνο κε ηελ έλδεημε πνπ έηρε ν δίζθνο, παξά λα ππάξρεη παξάπνλν φηη δελ ηζρχεη ε έλδεημε ηεο θαηάζηαζεο ηνπ δίζθνπ, κε απηήλ πνπ πξαγκαηηθά είλαη. Δπίζεο, πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη απηά ηα θξηηήξηα ηεο θαηάζηαζεο ελφο δίζθνπ πξέπεη λα παξακέλνπλ ίδηα, αλεμάξηεηα απφ ηελ ρξνλνινγία πνπ έρεη θαηαζθεπαζηεί έλαο δίζθνο. Γηα παξάδεηγκα, έλαο δίζθνο πνπ θαηαζθεπάζηεθε ηελ δεθαεηία ηνπ 1950 πξέπεη λα ζπγθξίλεηαη κε έλα δίζθν ν νπνίνο θαηαζθεπάζηεθε ηελ δεθαηία 136 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 ηνπ 2000. Τπνινγίδεηαη φηη έλα πνζνζηφ δίζθσλ πνπ βξηζθνληαη ζε Near Mint (ΝΜ) θαηάζηαζε θαη θαηαζθεπάζηεθαλ πξηλ απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 1960, δελ μεπεξλά ην 4%. Γη’απηφ ην ιφγν αλ θάπνηνο δίζθνο είλαη ζε (NM) θαηάζηαζε θαη είλαη θαηαζθεπαζκέλνο ηελ δεθαεηία ηνπ 1950 ή ηνπ 1960, ε ηηκή ηνπ απμάλεηαη θαηαθφξπθα2. Οη πεξηζζφηεξνη αγνξαζηέο δίζθσλ βέβαηα, εθηηκάηαη φηη δελ πξνηηκνχλ δίζθνπο πνπ βξίζθνληαη ρακειφηεξα απφ κηα Very Good (VG) θαηάζηαζε. Χζηφζν, ζχκθσλα κε ην εξσηεκαηνιφγην ηεο εξγαζίαο (νη αλαιπηηθέο απαληήζεηο ζα παξνπζηαζηνχλ παξαθάησ) ζηελ εξψηεζε γηα ην αλ αγνξάδεη θάπνηνο κεηαρεηξηζκέλνπο δίζθνπο νη απαληήζεηο είλαη νη εμήο: 1. Ναη, αγνξάδσ θαη κεηαρεηξηζκέλνπο – 73%. 2. Όρη, δελ αγνξάδσ κεηαρεηξηζκέλνπο – 4 %. 3. Μφλν αλ είλαη ζε άξηζηε θαηάζηαζε – 23%. πκπεξαζκαηηθά, θαίλεηαη ινηπφλ φηη ζρεδφλ 3 ζηνπο 4 δελ έρνπλ πξφβιεκα ζην λα αγνξάζνπλ έλα δίζθν πνπ δελ βξίζθεηαη ζε άξηζηε (Mint) θαηάζηαζε. Απηφ βέβαηα δελ ζεκαίλεη φηη δελ ππάξρεη ζπλείδεζε απφ ην αγνξαζηηθφ θνηλφ, σο πξνο ηελ ζπαληφηεηα ελφο δίζθνπ, θαζψο επίζεο αλ έλαο δίζθνο είλαη ε 1ε έθδνζε (δει. ην original). ηελ εξψηεζε, αλ ελδηαθέξεηαη θάπνηνο γηα ηνλ αλ έλαο δίζθνο είλαη ζπάληνο, ην 62% απαληάεη ζεηηθά, δειαδή φηη ππάξρεη απηφ ην ελδηαθέξνλ. Δπηπιένλ, ζηελ επφκελε εξψηεζε γηα ην αλ θάπνηνο έρεη μνδέςεη αξθεηά κεγάιν πνζφ γηα ηελ αγνξά ελφο δίζθνπ θαη πάιη ππάξρεη πιεηνςεθία ζηε ζεηηθή απάληεζε, θαηά 55%. Άιιε κηα εξψηεζε πνπ αμίδεη λα δνζεί πξνζνρή είλαη ην αλ θάπνηνλ ηνλ ελδηαθέξεη αλ έλαο δίζθνο πνπ αγνξάδεη είλαη original ή επαλέθδνζε. Οη απαληήζεηο είλαη νη εμήο: 1. Ναη, αγνξάδσ κφλν original – 9%. 2. Πξνηηκψ ηα original, αιιά αγνξάδσ θαη επαλεθδφζεηο – 65%. 3. Όρη, κε ελδηαθέξεη κφλν ην κνπζηθφ πεξηερφκελν ηνπ δίζθνπ – 26%. πκπεξαζκαηηθά, θαίλεηαη φηη νη πεξηζζφηεξνη (91%) ζα αγνξάζνπλ έλα δίζθν θαη αο κελ είλαη ε original έθδνζε. Μφλν έλα πνζνζηφ 9% πξνηηκά απνθιεηζηηθά ηνπο original δίζθνπο. Χζηφζν, ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ αγνξαζηψλ (74%) ζέιεη λα έρεη επίγλσζε, γηα ην αλ έλαο δίζθνο είλαη original ή φρη, νπφηε ζην επφκελν ππνθεθάιαην ζα αλαιπζνχλ θάπνην ζεκεία πνπ θαλεξψλνπλ ηελ έθδνζε ελφο δίζθνπ. 5.1.2. Σξφπνη αλαγλψξηζεο ηεο έθδνζεο ελφο δίζθνπ. Οη ηξφπνη αλαγλψξηζεο κηαο έθδνζεο ελφο δίζθνπ, είλαη έλα αξθεηά πνιχπινθν ζέκα θαη ρξεηάδεηαη εκπεηξία θαη γεληθφηεξα πξέπεη λα γίλεηαη εθηελήο έιεγρνο ηνπ δίζθνπ αλ ζέιεη θαλείο λα αλαγλσξίζεη ηελ έθδνζή ηνπ (θπξίσο ην original, αθνχ απηφ ζπλήζσο είλαη ην δεηνχκελν). Γεληθφηεξα, φζν θαιχηεξε πιεξνθφξεζε ππάξρεη γηα έλα δίζθν, ηφζν πην 137 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 εχθνια αλαγλσξίδεηαη. Οη πιεξνθνξίεο απηέο, είλαη ε ρξνλνινγία θαη ε εηαηξία πνπ εθδφζεθε, κε πνην ηξφπν έγηλε ε παξαγσγή-θαηαζθεπή, απφ πνηα ρψξα, αθφκα θαη απφ πνην εξγνζηάζην δίζθσλ. Καηα ζεηξά πξνηεξαηφηεηαο, κπνξνχκε λα πνχκε φηη πξέπεη λα ειεγρζνχλ: 1. Δμψθπιιφ, εζψθπιιν (αλ ππάξρεη) θαη νπηζζφθπιιν. 2. Οη ζεκεηψζεηο πνπ βξηζθνληαη ζηα παξαπάλσ (liner notes), πνπ θαηά θχξην ιφγν αλαθέξεηαη ε ρξνλνινγία θαη ε εηαηξία, ελψ ζε πνιινχο δίζθνπο αλαθέξνληαη νη κνπζηθνί πνπ ζπκκεηέρνπλ, ν ερνιήπηεο, ην ζηνχληην ερνγξάθεζεο θαη γεληθφηεξα πιεξνθνξίεο γηα φζνπο εξγάζηεθαλ γηα λα θπθινθνξήζεη ν δίζθνο. 3. Ζ εηηθέηα πάλσ ζην δίζθν. 4. Catalogue number. 5. Matrix number. Όπσο γίλεηαη θαηαλνεηφ, ε πξψηε καηηά ελφο δίζθνπ ζην εμψθπιιν, ην εζψθπιιν νπηζζφθπιιν θαη ηηο ζεκεηψζεηο επάλσ ζε απηφ κπνξνχλ λα δψζνπλ θαηά έλα κεγάιν πνζνζηφ ηηο πιεξνθνξίεο πνπ νξίδνπλ ηελ έθδνζε ηνπ. Χζηφζν, ζε πάξα πνιιέο πεξηπηψζεηο (ηδηαίηεξα φηαλ πξφθεηηαη γηα παιηνχο δίζθνπο νη νπνίνη έρνπλ επαλεθδνζεί πνιιέο θνξέο), ππάξρνπλ πνιιά ζεκεία πνπ είλαη ίδηα αθξηβψο κε original. Γηα παξάδεηγκα, έλαο δίζθνο ελδέρεηαη λα γξάθεη ρξνλνινγία έθδνζεο ην 1961, αιιά λα έρεη εθδνζεί ην 1981(!). Απηφ ζπλήζσο ζπκβαίλεη φηαλ ε επαλέθδνζε πξνέξρεηαη απφ ηελ ίδηα εηαηξία πνπ έγηλε θαη ην original, αθνχ αλ είλαη απφ άιιε εηαηξία, ζπλήζσο έρεη ηα liner notes ίδηα φπσο ην original, αιιά είλαη πηζαλφλ λα αλαγξάθεη θάπνπ θαη ηελ θαηλνχξγηα εηαηξία επαλέθδνζεο. Οπφηε, φια απηά δελ έρνπλ λφεκα, αθνχ δελ θαζνξίδνπλ κε αθξίβεηα ην πφηε θαηαζθεπάζηεθε έλαο δίζθνο. Σν επφκελν βήκα είλαη λα θνηηάμεη θάπνηνο ηελ εηηθέηα πάλσ ζην δίζθν. πλήζσο θαη εθεί ππάξρνπλ ζεκεηψζεηο, φπσο ε εηαηξία, ε ρξνλνινγία, ην catalogue number ή έλα κέξνο ηνπ matrix number. Δδψ πξέπεη λα ζεκεησζεί, φηη ζηα βηβιία θνζηνιφγεζεο δίζθσλ (π.ρ. Record Collector Price Guide) ππάξρνπλ νδεγίεο γηα ην πνηέο εηηθέηεο ρξεζηκνπνηνχζαλ νη κεγάιεο εηαηξίεο παγθφζκηα, αλάινγα κε ηελ ρξνλνινγηθή πεξίνδν. Γηα παξάδεηγκα: Δηθόλα 5.39 - Δηηθέηα από ην δίζθν "Herbie -Atlantic, 1961-1968 - Οη κνλνθσληθνί δίζθνη Mann at The Village Gate" απν ηελ Atlantic έρνπλ κσβ θαη πνξηνθαιί (εηθ.5.1) θαη νη ην 1962 ζε κνλνθσληθή έθδνζε. 138 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 ζηεξενθσληθνί πξάζηλν θαη κπιέ, ελψ κηα ιεπθή ισξίδα δηαπεξλά ηελ θεληξηθή ηξχπα, έρνληαο έλαλ “αλεκηζηήξα” ζηα δεμηά. Βέβαηα, φπσο γίλεηαη θαηαλνεηφ είλαη πάξα πνιχ δχζθνιν λα γλσξίδεη θάπνηνο κε αθξίβεηα ηελ ζρεδίαζε απν ηηο εηηθέηεο φισλ ησλ εηαηξηψλ - ρξνλνινγηψλ θαη φπσο πξναλαθέξζεθε ρξεηάδεηαη ηεξάζηηα εκπεηξία, γηα λα κπνξεί θάπνηνο λα ηηο αλαγλσξίδεη. Δμ’αιινπ, ελδέρεηαη λα ππάξρνπλ θαη παξαηππίεο απφ απηνχο ηνπο “νδεγνχο” δίζθσλ, πνπ κπνξεί λα βξεί θάπνηνο ζε βηβιία ή ζε ηζηνζειίδεο (π.ρ. discogs). Γηα παξάδεηγκα, φηαλ έλαο δίζθνο έρεη κεγάιε δήηεζε, ηα εξγνζηάζηα δίζθσλ επηηαρχλνπλ ηνλ ξπζκφ παξαγσγήο θαη έηζη αξθεηέο θνξέο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηνχλ νπνηαδήπνηε εηηθέηα είλαη δηαζέζηκε απφ ηελ εθδνηηθή εηαηξία, αθφκα θη αλ απηή έρεη άιια ρξψκαηα ή είλαη παιαηφηεξεο ζρεδίαζεο. Απηφ βέβαηα ζπάληα ζπκβαίλεη ζηνπο δίζθνπο απφ κεγάιεο δηζθνγξαθηθέο εηαηξίεο3. Γηα έλαλ πην ελδειερή έιεγρν ην catalog number θαη ην matrix number είλαη απηά πνπ καο πξνζδηνξίδνπλ κία έθδνζε. To catalogue number είλαη απηφ πνπ δίλεηαη απφ ηελ εηαηξία έθδνζεο θαη δελ πξέπεη λα κπεξδεχεηαη κε ην matrix number ην νπνίν ζπλήζσο πξνέξρεηαη απφ ην εξγνζηάζην παξαγσγήο. Με άιια ιφγηα ην catalogue number είλαη απηφ ην νπνίν ππνδειψλεη ηνλ εθάζηνηε αξηζκφ θπθινθνξίαο, ζηνπο θαηαιφγνπο ηεο θάζε εηαηξίαο. Ζ θάζε εηαηξία έρεη ην δηθφ ηεο ζχζηεκα αξίζκεζεο. Δηθόλα 5.40 - Δηηθέηα από ην δίζθν "Herbie Απηφ ζεκαίλεη, φηη ζηηο πεξηζζφηεξεο Mann at the village gate" από ηελ Atlantic ζε ζηεξενθσληθή έθδνζε ην 1964. πεξηπηψζεηο επαλεθδφζεσλ απφ άιιεο εηαηξίεο ή απφ ηελ ίδηα εηαηξία αιιά ζε άιιε ρψξα, ην catalogue number αιιάδεη. Χζηφζν, απηφ κπνξεί λα αιιάδεη θαη απφ ηελ ίδηα εηαηξία, φπσο γηα παξάδεηγκα θαίλεηαη ζηελ εηθφλα 5.2, φηη δειαδή, ε ζηεξενθσληθή έθδνζε ηνπ δίζθνπ “Herbie Mann – At the village gate” έρεη αξηζκφ “SD 1380”, ελψ ε κνλνθσληθή έθδνζε ηνπ ίδηνπ δίζθνπ έρεη ζθέην “1380” (εηθ. 5.1). Όπσο γίλεηαη θαηαλνεηφ, ην catalogue number βξίζθεηαη ζπλήζσο πάλσ ζηελ εηηθέηα ηνπ δίζθνπ, αιιά ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ππάξρεη θαη ζην εμψθπιιν ή ην νπηζζφθπιιν ηνπ δίζθνπ. Όπσο θαίλεηαη ζηηο εηθφλεο (5.1 θαη 5.2), θάησ ρακειά ζηελ εηηθέηα αλαγξάθεηαη θαη έλαο άιινο αξηζκφο (“11859” ζηελ εηθφλα 5.1). Απηφ είλαη ην matrix number, ην νπνίν πξνθχπηεη απφ ηνλ κεραληθφ πνπ θάλεη ηελ ράξαμε ηνπ lacquer, ή απφ ην εξγνζηάζην δίζθσλ. Απηφ ην λνχκεξν είηε είλαη ραξαγκέλν κε ην ρέξη, είηε είλαη ζαλ ζηάκπα απφ ζθξαγίδα, βξίζθεηαη ζηελ εζσηεξηθή πιεπξά ηνπ δίζθνπ, αλάκεζα απφ ηα ηειηθά απιάθηα (dead wax ή run-out grooves), φπνπ επίζεο ελδέρεηαη λα ππάξρνπλ θαη επηπιένλ ραξαγκέλα δηάθνξα άιια 139 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 ζηνηρεία, φπσο ην ινγφηππν ή θάπνηνο θσδηθφο απφ ην εξγνζηάζην παξαγσγήο, ηα αξρηθά ή ε ππνγξαθή ηνπ ηερληθνχ πνπ έθαλε ηελ ράξαμε, ε εκεξνκελία ηεο ράξαμεο θαζψο θαη πνιιά άιια κπλήκαηα ή θάπνην ρηνπκνξηζηηθφ ζρφιην*4. Σν matrix number Δηθόλα 5.41 - Παξάδεηγκα matrix number αλάκεζα ζηα εμσηεξηθά απιάθηα ελόο δίζθνπ. νπζηαζηηθά δίλεη πιεξνθνξίεο γηα ηελ θαηαζθεπή θαη ηελ πξνέιεπζε ελφο δίζθνπ. Οη πιεξνθνξίεο απηέο κπνξνχλ λα δείμνπλ ηα εμήο ζηνηρεία: 1. Stereo ή mono. 2. Α ή Β πιεπξά. 3. Υξνλνινγία θαη ρψξα πξνέιεπζεο. 4. Δπαλέθδνζε. 5. Σν εξγνζηάζην δίζθσλ ή ηνλ κεραληθφ ηεο ράξαμεο. 6. Σνλ αξηζκφ ηεο ράξαμεο θαη ηνπ stamper γηα λα γίλεη ην ζπγθεθξηκέλν press. ε γεληθφηεξα πιαίζηα, ε αλαγλψξηζε ελφο matrix number είλαη έλα αξθεηά πνιχπινθν ζέκα θαη γηα λα κπνξνχλ λα “απνθξππηνγξαθεζνχλ” απφ θάπνηνλ ηα παξαπάλσ, ρξεηάδεηαη κεγάιε εκπεηξία θαη εμεηδίθεπζε ζηελ γεληθφηεξε παγθφζκηα βηνκεραλία ησλ δίζθσλ. Παξ’φι’απηά ππάξρνπλ θάπνηα ζεκεία αλαθνξάο πνπ κπνξνχκε λα πνχκε φηη ηζρχνπλ γηα αξθεηνχο δίζθνπο απφ κεγάιεο δηζθνγξαθηθέο εηαηξίεο. Καη’αξρήλ, ην matrix number έρεη δχν βαζηθέο παξακέηξνπο. Ζ πξψηε παξάκεηξνο είλαη ην main number (ην νπνίν ζπλήζσο αλαγξάθεηαη θαη πάλσ ζηελ εηηθέηα) θαη ε δεχηεξε είλαη κηα επηπιένλ πιεξνθνξία πνπ βξίζθεηαη ζηελ θαηάιεμε (extra information) ηνπ main number θαη δείρλεη ηνλ αξηζκφ ηεο ράξαμεο ή ηνλ αξηζκφ ηνπ stamper, γηα ηελ ζπγθεθξηκέλε έθδνζε. Σν main number θαη έρεη σο ζθνπφ λα δηεπθνιχλεη ηελ δνπιεηά ζην εξγνζηάζην, θαηά ηελ δηαζηθαζία ηνπ pressing, δειαδή ηελ αληηζηνηρία ηνπ stamper κε ηελ εηηθέηα πνπ πξφθεηηαη λα θνιιεζεί πάλσ ζηνλ θάζε δίζθν. Δδψ πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη ζε νξηζκέλεο πεξηπηψζεηο ην main number είλαη ίδην κε ην catalogue number. Απηφ πνπ έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία, είλαη ε θαηάιεμε ζην main number, πνπ ζπλήζσο έρεη δχν ςεθία, ηα νπνία δείρλνπλ ηνλ αξηζκφ ηεο ράξαμεο θαη ηνπ stamper ηεο ζπγθεθξηκέλεο πιεπξάο ηνπ δίζθνπ. ηελ εηθφλα (5.3.) θαίλεηαη ην matrix XLP – 78718 – 1A. Σν λνχκεξν (1) αληηζηνηρεί ζηνλ αξηζκν ηνπ stamper θαη ην * Για παράδειγμα, ο γνωςτόσ Βρετανόσ μθχανικόσ χάραξθσ, George Peckham, ζγραφε πάντα ςτουσ δίςκουσ που χάραηε, τθν φράςθ “Porky Prime Cuts”. 140 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 γξάκκα (Α) ζηνλ αξηζκφ ηεο ράξαμεο. ηελ ίδηα εηθφλα βιέπνπκε ζην θάησ κέξνο, φηη ν αξηζκφο ηεο Β πιεπξάο είλαη δηαθνξεηηθφο (XLP – 78719), αιιά έρεη ηελ ίδηα θαηάιεμε. Απηφ ζεκαίλεη φηη ν δίζθνο απηφο θαη γηα ηηο δπν πιεπξέο ηνπ, έρεη ρξεζηκνπνηεζεί ε πξψηε ράξαμε θαη ην πξψην stamper γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ. Με άιια ιφγηα είλαη απηφ πνπ νλνκάδεηαη 1st pressing. Γεληθφηεξα βέβαηα, δελ είλαη θαζφινπ αζπλήζηζην λα ππάξρεη δηαθνξεηηθή θαηάιεμε ζηηο δχν πιεπξέο ελφο δίζθνπ5. Οη πιεπξέο ελφο δίζθνπ μαλαραξάδνληαη γηα δηάθνξνπο ιφγνπο. Έλαο ινγηθφο ιφγνο είλαη γηαηί ππάξρεη θπζηθή θζνξά ζην master lacquer κεηά απφ θάπνην ρξνληθφ δηάζηεκα. Βέβαηα, φπσο πξναλαθέξζεθε, αλ γλσξίδνπκε φηη ε πξψηε ράξαμε πξαγκαηνπνηήζεθε ζε ράιθηλν δίζθν (Direct Metal Mastering – ππνθεθάιαην 3.1.6), ην πην πηζαλφ είλαη λα ππάξρεη ε δπλαηφηεηα γηα ηελ δεκηνπξγία επηπιένλ stamper, αθνχ ν ράιθηλνο δίζθνο έρεη κεγαιχηεξεο αληνρέο ζηελ θπζηθή θζνξά ηνπ ρξφλνπ. Έλαο άιινο ιφγνο είλαη γηαηί πνιιέο θνξέο κηα θπθινθνξία ελφο δίζθνπ εθδίδεηαη απφ ηελ ίδηα εηαηξία αιιά ζε δηαθνξεηηθέο ρψξεο. Έηζη, ζπλήζσο ε θάζε ρψξα ραξάδεη ην δηθφ ηεο master lacquer θαη θαη’επέθηαζε θαη ηα δηθά ηεο stamper ζην εθάζηνηε εξγνζηάζην. Αλ βέβαηα, ν ίδηνο δίζθνο επαλεθδνζεί απφ άιιε εηαηξία ή απφ ηελ ίδηα εηαηξία κε δηαθνξεηηθφ catalogue number θαη ρξεζηκνπνηεζεί ην ίδην master lacquer, ηφηε ην λέν matrix number ραξάδεηαη ζηα “run-out grooves”, κε ην πξνεγνχκελν πνπ πξνππήξρε ζηε πξψηε ράξαμε λα είλαη γδαξκέλν ψζηε λα θαίλεηαη φηη είλαη άθπξν. Χζηφζν, φηαλ επαλαθπθινθνξεί έλαο δίζθνο κε δηαθνξεηηθφ catalogue number, είλαη πνιχ πηζαλφλ ζηελ θαηάιεμε ηνπ matrix number λα αλαθέξεη ηελ ράξαμε σο πξψηε, αθνχ νπζηαζηηθά πξφθεηηαη γηα κηα μερσξηζηή θπθινθνξία. Δδψ βέβαηα, πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη ζε πνιιέο επαλεθδφζεηο αλαγξάθνληαη ζην matrix number ηα γξάκκαηα “RE” (πνπ πξνέξρνληαη απφ ην re-issue*) γηα λα δειψζνπλ ηελ επαλέθδνζε ηνπ δίζθνπ. Όια ηα παξαπάλσ ζπκπεξαζκαηηθά, δίλνπλ ην απνηέιεζκα φηη κφλν ε θαηάιεμε απφ έλα matrix number δελ αξθεί, γηα λα πξνζδηνξίζεη θαλείο αλ ν δίζθνο πξνέξρεηαη απφ ηελ πξψηε ράξαμε θαη ην πξψην stamper (1st pressing). Γεληθφηεξα φκσο, ην “βηλπιηαθφ θνηλφ” ζεσξεί έλαλ δίζθν original, φηαλ απηφο αλαγλσξηζηεί φηη είλαη απφ ηελ πξψηε εηαηξία έθδνζεο θαη αο κελ πξνέξρεηαη απφ ηελ πξψηε ράξαμε ή ην πξψην stamper. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί γηα θάπνην πηζαλφ εθνχζην ή αθνχζην ιφγν, ε πξψηε ράξαμε ή ην stamper λα κελ ήηαλ ζσζηά, φηαλ ζα πξσηνθπθινθνξνχζε ν δίζθνο θη έηζη νχησο ή αιισο, ν πξψηνο δίζθνο πνπ θπθινθφξεζε γηα ην θνηλφ, λα πξνέξρεηαη απφ έλα δεχηεξν ή ηξίην stamper. Έλα 2nd pressing, ζεσξείηαη ν δίζθνο ν νπνίνο έρεη θάπνηεο ζεκαληηθέο δηαθνξέο ζηα ππφινηπα θαλεξά ζεκεία αλαγλσξηζεκφηεηαο, φπσο γηα παξάδεηγκα δηαθνξεηηθφ εμψθπιιν, θάπνηα κηθξή αιιαγή ζην κνπζηθφ πεξηερφκελν, δηαθνξεηηθή εηηθέηα ζην δίζθν θ.ι.π. Βέβαηα, αλ θαλεί ην matrix number φηη ην stamper ή ε ράξαμε είλαη δεχηεξε ή ηξίηε, θαη φιν ην ππφινηπν “παθέην” είλαη * Ελλθνικι μετάφραςθ = Επανζκδοςθ. 141 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 ίδην αθξηβψο κε ηo 1st press ηφηε θαη πάιη ίζσο ζεσξεζεί απφ θάπνηνλ, φηη δελ είλαη ην original. 5.1.3 - Παξαδείγκαηα δίζθσλ. Όπσο πξναλαθέξζεθε, ζπλήζσο ε πξψηε έθδνζε ελφο δίζθνπ έρεη κεγαιχηεξε αμία απφ δεχηεξεο ή ηξίηεο εθδφζεηο. Βέβαηα, ππάξρνπλ θαη αξθεηέο εμαηξέζεηο φπσο ην φηη κηα επφκελε επαλέθδνζε ελφο δίζθνπ πνπ κπνξεί λα έγηλε ζηελ ίδηα ή ζε άιιε ρψξα, λα έρεη επηπιένλ θνκκάηηα ή δηαθνξεηηθφ εμψθπιιν. Υαξαθηεξηζηηθφ παξάδεηγκα ζηελ ειιεληθή κνπζηθή βηνκεραλία είλαη έλαο δίζθνο ησλ Beatles κε ην φλνκα “Rubber Soul” (εηθ. 5.4.) φπνπ πνπινχζεθε ην 2006 έλαληη 2.700 δνιιαξίσλ ζην e-bay ιφγσ ηνπ φηη ην εμψθπιιν ηνπ δίζθνπ είρε κηα θσηνγξαθία κε ηα κέιε ηνπ ζπγθξνηήκαηνο λα θξαηνχλ έλα ζακπάληα ζπγθεξθηκέλε είρε πνηήξη θαη ε έθδνζε θπθινθνξήζεη ζηελ Διιάδα ην 1966 Δηθόλα 5.42 - Αξίζηεξά ην εμώθπιιό ηνπ αικπνπκ "Rubber Soul" ηεο ζε ιηγφηεξα απφ 300 πξώηεο έθδνζεο - Γεμηά ην εμώθπιιό ηνπ ίδηνπ δίζθνπ ζε Διιεληθή θνκκάηηα (1ε έθδνζε ην επαλέθδνζε ην 1966. 1965 ζηελ Αγγιία). Όζνλ αθνξά ηελ ειιεληθή ζθελή, ππάξρνπλ κεηαρεηξηζκέλνη δίζθνη πνπ θηάλνπλ ζήκεξα ζε αμία ηα 2.000 επξψ. Ο δίζθνο ηνπ Πάλνπ αββφπνπινπ “Σν Γσκάηην”, πνπ είρε θπθινθνξήζεη ην 1969, πνπιήζεθε ζην e-bay γηα 1.900 δνιάξηα, ελψ πεξίπνπ ηφζν, εθηηκάηαη θαη ν δεχηεξνο δίζθνο ηνπ ίδηνπ “Σν Δπεηζφδην”, πνπ θπθινθφξεζε ην 1971. Δπίζεο, θνληά ζηα 1.000 επξψ εθηηκψληαη ζήκεξα θαη νη δίζθνη ηνπ Ρσκαλνχ, πνπ είραλ θπθινθνξήζεη ηελ πεξίνδν 1968-1970. Πξφθεηηαη γηα ηα “Γχν κηθξά γαιάδηα άινγα” θαη γηα ην “In Concert & In The Studio”. Άιινη δίζθνη νη νπνίνη έρνπλ δήηεζε απφ ην εμσηεξηθφ θαη ζεσξνχληαη ζπάληνη, είλαη ηα soundtrack ησλ Γηάλλε παλνχ (“πκπφζην” - 1980) θαη Γηψξγνπ Υαηδελάζηνπ (“Σν Αγθίζηξη” - 1976), ζηα νπνία νη ηηκέο ηνπο μεπεξλνχλ ηα 300 επξψ. Βεβαίσο, ππάξρνπλ δεθάδεο ηίηινη, κε ηηκέο απφ 200 έσο 300 επξψ, φπσο ηα δχν πξψηα άικπνπκ ηνπ Εσξδ Πηιαιί, ν πξψηνο δίζθνο ησλ “Δλ πισ” ηνπ Νηίλνπ αδίθε, ην single “Midnight Hop” ησλ Last Drive, ε πξψηε έθδνζε απφ ην νκψλπκν “Σξχπεο”, ελψ απφ ηελ ειιεληθή punk ζθελή αξθεηά ζπάληνη είλαη ν δίζθνο ησλ Αδηέμνδν (“38 ρηιηνζηά” - 1986) θαη Stress (“Ο ήρνο ηεο αλαζθάιεηαο” – 1985). Δπίζεο, ππάξρνπλ θαη δίζθνη απφ ηελ 142 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 δεθαεηία ηνπ 1990 πνπ μεπεξλνχλ ηα 200 επξψ θαη είλαη ηα πξψηα LP ησλ Active Member (“Γηακαξηπξία” - 1993) θαη Terror X crew (“Ζ Πνιηο Δάισ” - 1997). Δπίζεο, πξέπεη λα αλαθεξζεί, φηη ζε ηδηαίηεξα πςειέο ηηκέο πσινχληαη ηα 45άξηα ησλ ειιεληθψλ ζπγθξνηεκάησλ ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960, πνπ ζπρλά βιέπνπκε λα παίδνπλε ζηηο ειιεληθέο ηαηλίεο ηεο επνρήο εθείλεο. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί ηα single απηά, ήηαλ εμαηξεηηθά πεξηνξηζκέλεο θπθινθνξίαο, αθνχ εθδίδνηαλ κφλν γηα λα ηξνθνδνηνχλ ηα jukebox γηα ηα λεαληθά πάξηπ. Όια ηα παξαπάλσ παξαδείγκαηα αθνξνχλ δίζθνπο νη νπνίνη απέθηεζαλ κεγάιε αμία ιφγσ ηεο έθδνζεο ηνπο θαη ιφγσ ησλ πεξηνξηζκέλσλ αληίηππσλ. Έλαο άθνκα ιφγνο απφ ηνλ νπνίν κπνξεί έλαο δίζθνο λα πάξεη κεγαιχηεξε αμία (εθηφο απφ ηελ έθδνζε ηνπ) είλαη ην φηη κπνξεί λα έρεη παξζεί θάπνην sample ζχγρξνλνπ γηα ηελ αλαδεκηνπξγία ελφο θνκκαηηνχ. Μηα ηέηνηα πεξίπησζε απνηειεί ην νκψλπκν άικπνπκ απφ ηα “Σέζζεξα επίπεδα ηεο χπαξμεο” (εηθ. 5.5), πνπ είρε Δηθόλα 5. 43 - Σν εμώθπιιν από ην νκώλπκν άικπνπκ ησλ "4 Δπίπεδα ηεο θπθινθνξήζεη ην 1976. Μία θφπηα απφ απηφ είρε Τπαξμεο". πνπιεζεί πξηλ έμη ρξφληα ζην e-bay γηα 900 δνιάξηα. ήκεξα, φκσο, απηφ κπνξεί θαη λα θηάλεη ηα 1.500 επξψ δηφηη o δηάζεκνο ακεξηθάλνο παξαγσγφο Kanye West πήξε έλα sample απφ ην θνκκάηη “Καπνηα Μέξα ζηελ Αζήλα” γηα λα δεκηνπξγήζεη έλα θαηλνχξγην θνκκάηη κε ηίηιν “Run this Town”.6 Γεληθφηεξα ππάξρνπλ αξθεηνί δίζθνη πνπ έρνπλ πάξεη κεγάιε αμία ιφγσ ησλ “δηάζεκσλ” sample πνπ έρνπλ ρξεζηκνπνηεζεί παιαηφηεξα απφ DJ’s θαη παξαγσγνχο. Γηα παξάδεηγκα ην original 7ηληζφ ηεο Marva Whitney κε ην θνκκάηη Unwind Yourself (Δηθ.5.6) θνζηνινγείηαη πεξίπνπ ζηα 100 επξψ. Αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη πνιινί δίζθνη κε “δηάζεκα” samples έρνπλ επαλεθδνζεί απφ δηάθνξεο εηαηξίεο κεηά ηελ ρξεζηκνπνηεζή ηνπο ζηα θαηλνχξγηα θνκκάηηα θαη απηφ γηαηί πνιχ απιά Δηθόλα 5.44 - Η εηηθέηα από ην original έρνπλ δήηεζε. Βέβαηα, απηέο νη επαλεθδφζεηο 7ηληζν ηνπ "Unwind Yorself". θνζηίδνπλ ιηγφηεξν απφ ηελ original έθδνζε. 143 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 5.1.4. – πλέληεπμε κε ηνλ Νίθν Πεηξνπιάθε. Ο Νίθνο Πεηξνπιάθεο είλαη δεκνζηνγξάθνο, ξαδηνθσληθφο παξαγσγφο θαη ζπιιέθηεο δίζθσλ βηλπιίνπ. Πξψελ ηδηνθηήηεο ελεκεξσκέλνπ δηζθνπσιείνπ κε έκθαζε ζηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ, ζην θέληξν ηεο Αζήλαο, ελψ πξαγκαηνπνηεί ηελ εθπνκπή ζηνλ ξαδηνθσληθφ ζηαζκφ, θφθθηλν FM, κε ηίηιν “εμνκνινγήζεηο ελφο βηλπιηνκαλνχο”. Μπνξεί λα ζεσξεζεί ν άλζξσπνο “εγθπθινπαίδηα” γηα ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ, αθνχ έρεη ζηελ θαηνρή ηνπ κηα ζπιινγή άλσ ησλ 10000 δίζθσλ θαη ζεκαληηθέο γλψζεηο γηα ηελ παγθφζκηα δηζθνγξαθία. Παξαθάησ παξαηίζεηαη κία ζπλέληεπμε, απφ ηελ νπνία βγαίλνπλ ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα, φζνλ αθνξά ηηο εθδφζεηο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ, ηελ αλαγλσξηζηκφηεηα ηνπο θαζσο θαη ηελ “ζέζε” ηνπο ζην παγθφζκην εκπφξην ησλ δίζθσλ. - Πνηά είλαη ηα ζεκαληηθόηεξα θξηηήξηα γηα ηελ ζπαληόηεηα ελόο δίζθνπ; - Ο θαλόλαο ιέεη όηη όιεο νη πξώηεο εθδόζεηο ελόο δίζθνπ, είλαη ζπάληεο. Υσξίο βεβαία απηό λα ζεκαίλεη όηη δελ ππάξρνπλ εμαηξέζεηο. Καη όηαλ ιέκε “ζπάληνο” δελ είλαη απαξαίηεην όηη έρεη θαη κεγάιε ρξεκαηηθή αμία. Απηό δηακνξθώλεηαη από πνιινύο παξάγνληεο. Σν όηη ε πξώηε θόπηα είλαη ζπάληα, ζπκβαίλεη γηαηί πάληα ε πξώηε θνπή είλαη κεηξεκέλε, πνηέ δελ μέξεηο ηη ζα γίλεη κε ηνλ δίζθν απηόλ ζην κέιινλ, όζνλ αθνξά ηηο πσιήζεηο ηνπ. Γηα παξάδεηγκα, αθόκα θαη ην πξώην άικπνπκ ησλ Doors, ην νπνίν κεηέπεηηα είρε κεγάιε επηηπρία, όηαλ βγήθε γηα πξώηε θνξά ην πην πηζαλό είλαη λα είρε βγεί ζε ιίγεο θόπηεο. - Πνηνη είλαη νη θπξηόηεξνη ιόγνη από ηνπο νπνίνπο έλαο δίζθνο παίξλεη κεγάιε αμία; - Καη’αξρήλ, πξέπεη λα μεθαζαξηζηεί, ην αλ θάπνηνο δίζθνο είλαη σξαίνο ή όρη κνπζηθά, είλαη έλα πξνζσπηθό θξηηήξην ηνπ θαζέλα θαη δελ είλαη ν ιόγνο γηα ην αλ έλαο δίζθνο παίξλεη κεγάιε αμία. Η ηηκή ελόο δίζθνπ θαζνξίδεηαη από ηηο θόπηεο πνπ είλαη δηαζέζηκεο (γηα θάπνηα ζπγθεθξηκέλε έθδνζε) θαη αθόκα πεξηζζόηεξν από ηελ δήηεζε πνπ ππάξρεη γηα απηόλ. Η δήηεζε είλαη απηή πνπ δηακνξθώλεη ηηο ηηκέο ησλ δίζθσλ, θάηη πνπ έρεη θαλεί ηα ηειεπηαία ρξόληα από ην ebay. Απηό ζπκβαίλεη γηαηί ζην ebay δελ ππάξρεη κέηξν θαη θαίλεηαη θαζαξά πνηνο είλαη δηαηηζεκέλνο λα μνδέςεη έλα κεγάιν ρξεκαηηθό πνζό γηα έλα δίζθν. Η δήηεζε βέβαηα ελόο δίζθνπ κπνξεί λα θαζνξηζηεί από δηάθνξνπο παξάγνληεο. Γηα παξάδεηγκα, αλ είρα θάλεη εγώ έλα δίζθν πξηλ θάπνηα ρξόληα θαη δελ είρε πάεη θαζόινπ θαιά (όζνλ αθνξά ηηο πσιήζεηο ηνπ), αιιά ζήκεξα θάλακε καδί έλα δίζθν ν νπνίνο αο πνύκε όηη έρεη κεγάιε επηηπρία, μαθληθά, ν θόζκνο ζα κάζεη εκέλα, άξα ζα κάζεη θαη γηα ηνλ πξώην κνπ δίζθν, ν νπνίνο πηζαλόηαηα λα πάξεη κεγάιε αμία ιόγσ ηνπ όηη πιένλ ζα έρεη δήηεζε. Έρεη λα θάλεη δειαδή θαη ην πόηε έλαο θαιιηηέρλεο κπνξεί λα έγηλε δηάζεκνο. 144 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 - Μπνξείο λα δώζεηο θάπνηα παξαδείγκαηα δίζθσλ νη νπνίνη απέθηεζαλ αμία γηα άιινπο ιόγνπο; - Έλα θαιό παξάδεηγκα είλαη ζε κηα έθδνζε ζην δίζθν ηνπ Bob Dylan “Highway 61 Revisited”, πνπ ζηελ αξρή ηνπ “like rolling stone”, αθνύγεηαη κία θπζαξκόληθα γηα κεξηθά δεπηεξόιεπηα, ε νπνία δελ ππάξρεη ζηελ θαλνληθή έθδνζε ηνπ ηξαγνπδηνύ. Σώξα, αλ απηό έγηλε από ιάζνο ή αλ έγηλε εζθεκκέλα, θαλείο δελ ην μέξεη, αιιά ην απόηέιεζκα είλαη όηη δελ ππάξρνπλ πνιιέο θόπηεο κε απηήλ ηελ επηπιένλ θπζαξκόληθα. Έλα άιιν θαιό παξάδεηγκα είλαη έλαο δίζθνο, ν νπνίνο κάιηζηα βγήθε θαη πξόζθαηα ζε επαλέθδνζε θαη είλαη από έλα ζπγθξόηεκα πνπ είρε ν Σδνλ Κέξπ, όηαλ ήηαλ λένο (ν νπνίνο είλαη ζήκεξα ππνπξγόο εμσηεξηθώλ ησλ Ηλσκέλσλ Πνιηηεηώλ). Πξόθεηηαη γηα ην ζπγθξόηεκα “The Electras” θαη ε πξώηε έθδνζε ηνπ άικπνπκ ην 1961 θαη είρε βγεί ζε 500 θόπηεο. Σν original ινηπόλ, απηνύ ηνπ δίζθνπ πσιήζεθε ζην ebay θνληά ζηα 2.500 δνιιάξηα. - Πνηνη δίζθνη νλνκάδνληαη “original” θαη πνηνη “1st Press”; Μπνξνύκε λα πνύκε όηη έλαο δίζθνο είλαη “original” άκα εθδόζεθε ηελ ίδηα ρξνληά, από ηελ ίδηα εηαηξία, αιιά ζε άιιε ρώξα; (π.ρ. Διιεληθέο θπθινθνξίεο). - Οη δύν απηνί όξνη, δειαδή ην “original” θαη ην “1st press”, είλαη ζπλώλπκα. Γηα λα ην μεθαζαξίζνπκε ην ζέκα όκσο, ζε νπνηαδήπνηε ρώξα θη αλ θνπεί έλαο δίζθνο, ππάξρεη ε “original” θόπηα ηεο θάζε ρώξαο. Γη’απηό θαη ην ειιεληθό Rubber Soul ησλ Beatles κε ην δηαθνξεηηθό εμώθπιιν, δελ κπνξνύκε λα πνύκε όηη είλαη ην 1st press, αιιά είλαη ην “ειιεληθό” original. Βέβαηα, απηό ζπκβαίλεη (δει. λα νλνκαζηεί “original” έλαο δίζθνο κηαο άιιεο ρώξαο) όηαλ έρεη θάπνηα ζεκαληηθή δηαθνξά από ην 1st press, νπώο γηα παξάδεηγκα δηαθνξεηηθό tracklist ή δηαθνξεηηθό εμώθπιιν αθνύ ηόηε κπνξεί λα πάξεη θαη δηαθνξεηηθή αμία. Απηό ζηελ Διιάδα κπνξεί λα ζπκβεί επθνιόηεξα θηόιιαο γηαηί ε ειιεληθή αγνξά είλαη ζρεηηθά κηθξή, νπόηε πνιινί δίζθνη βγαίλνπλ ζε ιίγα αληίηππα. - Γηα πνηό ιόγν πηζηεύεηο νη ζπιιέθηεο πξνηηκνύλ λα “θπλεγνύλ” ηα original? Δίλαη ιόγσ ηνπ ήρνπ ή ιόγσ γεληθόηεξεο αηζζεηηθήο; - Ιζρύεη όηη ηα original έρνπλ ηελ θαιύηεξε πνηόηεηα ερεηηθά. Απηόο είλαη ζίγνπξα έλαο ιόγνο πνπ ηα θπλεγνύλ πνιινί. Βέβαηα, ππάξρνπλ δηάθνξα παξάδεηγκαηα όπσο ην όηη θάπνηνη αγγιηθνί δίζθνη κέζα ζηελ δεθαεηία ηνπ 1970 δελ είλαη πνιπ πνηνηηθνί ή όηη νη ακεξηθάληθεο εθδόζεηο ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1960 είλαη θνβεξέο. Γεληθόηεξα πάλησο, θαλείο δελ κπνξεί λα μέξεη ηελ ζρέζε πνπ έρεη ν θαζέλαο κε ηελ κνπζηθή, γηαηί είλαη έλα πνιύ πξνζσπηθό ζέκα, κε απνηέιεζκα λα κελ κπνξείο λα μέξεηο γηαηί θάπνηνο αγνξάδεη έλα δίζθν είηε είλαη original, είηε όρη. ίγνπξα πάλησο παίδεη ξόιν ε ερεηηθή πνηόηεηα, αιιά θαη ε αηζζεηηθή ελόο δίζθνπ, όπσο γηα παξάδεηγκα ην ραξηί ηνπ εμώθπιινπ, νη ζεκεηώζεηο πάλσ ζην δίζθν, αθόκα θαη ην πόζα γξακκάξηα είλαη ν ίδηνο δίζθνο. Δμ’αιινπ, όηαλ κηιάκε γηα παιηνύο δίζθνπο πξέπεη λα πνύκε όηη ππήξρε γεληθόηεξα κηα δηαθνξεηηθή αληίιεςε απ’όηη ζήκεξα, γηα ηελ όιε δηαδηθαζία ηεο παξαγσγήο ελόο δίζθνπ. Από ηελ εγγξαθή ηνπ κέρξη ηελ θαηαζθεπή ηνπ. 145 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 - Ση πξέπεη λα γλσξίδεη θάπνηνο γηα λα κπνξεί λα αλαγλσξίδεη ηελ έθδνζε ελόο δίζθνπ; - Πξέπεη λα είλαη πνιύ έκπεηξνο θαη λα αζρνιείηαη ρξόληα κε ηνπο δίζθνπο. Δίλαη πάξα πνιινί παξάκεηξνη πνπ νξίδνπλ ηηο εθδόζεηο θαη δελ κπνξεί ν θαζέλαο λα ηα ζπκάηαη όια απ’εμσ γηα έλα δίζθν, ώζηε λα κπνξεί λα αλαγλσξίζεη ηελ έθδνζε ηνπ. Παξ’όι’απηά, νη εηηθέηεο είλαη έλα από ηα βαζηθόηεξα θξηηήξηα γηα ηελ αλαγλώξηζε ηεο έθδνζεο ελόο δίζθνπ. Βέβαηα, πξέπεη λα μέξεηο ηελ εκεξνκελία ηνπ δίζθνπ πνπ πξσηνβγήθε θαη παξάιιεια λα μέξεηο ηηο εηηθέηεο ησλ εηαηξηώλ γηα ηελ ζπγθεθξηκέλε ρξνληθή πεξίνδν.Απηό κπνξεί λα ην θαηαιάβεη θάπνηνο είηε εκπεηξηθά, είηε λα έρεη πνιύ θαιή κλήκε από ηα βηβιία “νδεγνύο” ησλ δίζθσλ, πνπ ηα παξνπζηάδνπλ όια απηά κε αθξίβεηα. Ωζηόζν,ππάξρνπλ θαη εμαηξέζεηο ζηνλ θαλόλα, όπσο γηα παξάδεηγκα κπνξεί λα ππάξρνπλ θάπνηνη δίζθνη νη νπνίνη λα έρνπλ βγεί ζην κεηαίρκην ηεο αιιαγήο εηηθέηαο κηαο εηαηξίαο θαη λα κελ ζπκβαδίδνπλ κε ηηο ελδείμεηο ηνπ βηβιίνπ. Σν όηη έλαο δίζθνο κπνξεί λα κελ έρεη ηελ “ζσζηή” εηηθέηα κπνξεί λα ηνπ δώζεη κεγαιύηεξε αμία, θαη απηό γηαηί ζπλήζσο είλαη ζε ιίγεο θόπηεο. Όπσο γηα παξάδεηγκα ν δίζθνο “Music from Big Pink” από ηνπο The Band, ν νπνίνο έρεη θπθινθνξήζεη από ηελ Capitol θαη κε πξάζηλε εηηθέηα αιιά θαη κε απηή κε ην “νπξάλην ηόμν”, κε ηελ δεύηεξε λα θνζηίδεη πνιύ παξαπάλσ. - Πνπ ρξεζηκεύνπλ ηα catalogue θαη matrix number; Μπνξεί θάπνηνο λα έρεη ηελ ηθαλόηεηα λα ηα “δηαβάδεη” θαη λα αλαγλσξίδεη ηελ έθδνζε θαη γεληθόηεξα ηελ πξνέιεπζε ελόο δίζθνπ; - Καη απηό είλαη θάηη πνπ ην καζαίλεη θάπνηνο κε ηελ ηξηβή. Γηα παξάδεηγκα, εγώ κπνξώ λα ζπκεζώ όηη ην “WB” είλαη ηεο Warner Brothers, ή ην “CL” ηεο Columbia, ην “ATL” ηεο Atlantic, ην “DL” ηεο Decca θ.ι.π. Απηό πνπ έρεη ζεκαζία, είλαη όηη ην matrix number ρξεζηκεύεη γηα ηελ θαηαζθεπή ηνπ δίζθνπ ζην εξγνζηάζην, ελώ ην catalogue number ρξεζηκεύεη ζην εκπόξην. Τπήξραλ πνιινί έκπνξνη πνπ θαζώο εθάλαλ ηηο παξαγγειίεο, ζπκόληνπζαλ ην catalogue number ελόο δίζθνπ θαη όρη ηνλ ηίηιν θαη ηνλ θαιιηηέρλε θη εηζη ε παξαγγειία γίλνηαλ, ιέγνληαο κόλν έλα λνύκεξν. Σν matrix number από ηελ άιιε, ρξεζηκεύεη κόλν ζην εξγνζηάζην γηα λα ζπγθξηζεί έλα take κε ην ζσζηό stamper. Γη’απηό θαη όηαλ αιιάδεη θάηη ζε έλα δίζθν ππάξρεη θαη δηαθνξεηηθό matrix. Βέβαηα, είλαη αδηαλόεην λα κπνξεί θάπνηνο λα ζπκάηαη ην matrix γηα λα αλαγλσξίζεη έλα δηαθνξεηηθό take. Γελ ππάξρεη θάπνηνο γεληθόο θαλόλαο πνπ λα ιέεη όηη όια ηα matrix έρνπλ θάπνην ζπγθεθξηκέλν θώδηθα, ώζηε άκα δεηο θάηη δηαθνξεηηθό λα ην θαηαιάβεηο. Αο πνύκε, ζην πξνεγνύκελν παξάδεηγκα πνπ ζνπ είπα κε ηελ θπζαξκόληθα ηνπ Dylan ζην “like a rolling stone”, ηειηθά είδα όηη ν δίζθνο έρεη δηαθνξεηηθό matrix, θάηη όκσο πνπ άκα ην έβιεπα πξώηα, ρσξίο λα αθνύζσ ηελ δηαθνξά, δελ ππήξρε πεξίπησζε λα ην θαηαιάβσ. Γηα λα ηηο θαηαιάβεηο απηέο ηηο δηαθνξέο πξέπεη λα ην μέξεηο από θάπνπ, ην νπνίν δειαδή ζεκαίλεη όηη θάπνηνο πξέπεη λα ην έρεη θαηαγξάςεη. πλήζσο, απηνί πνπ ηα θαηαγξάθνπλ απηά, είλαη νη αξρεηνζεηεηέο, νη νπνίνη ζε έλα βαζκό ίζσο λα κπνξνύλ λα θαηάιάβνπλ κεξηθέο δηαθνξέο αλάκεζα ζηα matrix. 146 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 - Γηάθνξεο άιιεο πιεξνθνξίεο πνπ βνεζνύλ ηελ αλαγλώξηζε ελόο δίζθνπ κε ηελ πξώηε καηηά. Ση ζεκαίλεη όηαλ είλαη θνκκέλε ε γσλία από ην εμώθπιιν ελόο δίζθνπ? Ση είλαη ηα ιεγόκελα “απηάθηα”; - Όηαλ ππάξρεη θνκκέλε γσλία ζε έλα δίζθν ζεκαίλεη όηη ν δίζθνο ππήξρε ζηα δηζθάδηθα γηα θάπνην θαηξό, ν νπνίνο όκσο δελ πνπιήζεθε όζν αλακελόηαλ, κε απνηέιεζκα λα επηζηξαθεί ζηελ εθδνηηθή εηαηξία. Έηζη, ε εηαηξία ην θόβεη ζηελ άθξε ηνπ θαη ην μαλαζηέιλεη ζηα δηζθάδηθα πνπιώληαο ην απηή ηε θνξά ζε ρακειόηεξε ηηκή. Σα “απηάθηα” ππάξρνπλ ζηηο αγγιηθέο εθδόζεηο, ηα νπνία δελ είλαη ηίπνηα παξαπάλσ από δύν ισξίδεο ραξηηνύ πνπ βξίζθνληαη ζην νπηζζόθπιιν ηνπ δίζθνπ πάλσ θαη θάησ, ηα νπνία ζνπ δίλνπλ ηελ εληύπσζε όηη κνηάδεη κε θάθειν. Απηά βέβαηα, δελ ζεκαίλνπλ ηίπνηα παξαπάλσ εθηόο από ηνλ ηξόπν πνπ θαηαζθεύαδε ε θάζε ρώξα ηελ ζπζθεπαζία ησλ δίζθσλ. Γηα παξάδεηγκα, ζηελ Ακεξηθή δελ ππάξρνπλ απηάθηα, αιιά κπνξεί λα δηαθξίλεη θαλείο ζην νπηζζόθπιιν όηη ππάξρνπλ δύν ραξηία, ην έλα θνιιεκέλν πάλσ ζην άιιν. Δπίζεο, ηα αγγιηθά gatefold πξέπεη λα αλνίρηνύλ γηα λα βγεί από κέζα ν δίζθνο, ελώ ζηα ακεξηθάληθα gatefold ν δίζθνο βγαίλεη θαλνληθα. Γεληθόηεξα, πάλησο όζν πεξλνύζαλ ηα ρξόληα, ηα εμώθπιια ησλ δίζθσλ γίλνηαλ πην ιεπηά, ελώ ηα παιηά ήηαλ πην ρνληξά, ρσξίο βέβαηα λα ζεκαίλεη όηη δελ ππάξρνπλ εμαηξέζεηο. 147 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 5.2. 2013 – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία ζήκεξα. Σα ηειεπηαία είθνζη ρξφληα, ε ςεθηαθή ηερλνινγία θπξηαξρεί ζηελ παγθφζκηα κνπζηθή βηνκεραλία, ζε φινπο ηνπο ηνκείο. Απφ ηνλ ηξφπν ερνγξάθεζεο θαη ην mastering, κέρξη ηνλ ηξφπν αθξφαζεο. Οη “επθνιίεο” πνπ παξέρνπλ ηα CD θαη ηα mp3, αλαθεζβήηεηα έρνπλ επεξεάζεη ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ησλ αθξναηψλ θαη ησλ DJ ζε φιν ην θφζκν. Παξ’φι’απηά, νη δίζθνη βηλπιίνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα, έρνπλ κηα ζεκαληηθή δπλακηθή ζηελ παγθφζκηα κνπζηθή βηνκεραλία, ζε φια ηα επίπεδα. Γελ είλαη ηπραίν άιισζηε, φηη ν αείκλεζηνο Steve Jobs, πξσηνπφξνο ηεο ςεθηαθήο ηερλνινγίαο, - ζχκθσλα κε δειψζεηο ηνπ θηζαξίζηα Neil Young - πξνηηκνχζε φηαλ επέζηξεθε ζπίηη ηνπ λα αθνχεη κνπζηθή απφ δίζθνπο βηλπιίνπ θαη φηη νη δπφ ηνπο ζπλεξγάδνληαλ πάλσ ζε έλα πξφηδεθη ην νπνίν είρε ζηφρν ηελ βειηίσζε ηεο πνηφηεηαο ηνπ ςεθηαθνχ ήρνπ. πλνπηηθά, ε ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ παγθφζκηα ζχγρξνλε κνπζηθή πξαγκαηηθφηεηα έρεη κηα αλνδηθή πνξεία. Οη πσιήζεηο έρνπλ κία ζηαζεξή πνζνζηηαία απμεζε απφ ην 2008 θαη κεηά, ελψ πνιιέο αλεμάξηεηεο εηαηξίεο έρνπλ ζηξέςεη ηελ πξνζνρή ηνπο θαη πάιη ζηηο εθδφζεηο δίζθσλ βηλπιίνπ, είηε κε επαλεθδφζεηο παιηψλ ερνγξαθήζεσλ, είηε κε θαηλνχξγηεο θπθινθνξίεο. Δπίζεο, αξθεηά ζηνχληην ράξαμεο θαη εξγνζηάζηα καδηθήο παξαγσγήο (pressing plants) έρνπλ μεθηλήζεη πάιη λα δνπιεχνπλ, ζε ζρέζε κε απηά πνπ ππήξραλ ηελ δεθαεηία ηνπ 1990, άξα απηφ έρεη σο απνηέιεζκα λα ππάξρνπλ πεξηζζφηεξνη ηερληθνί γηα ην mastering πνπ αθνξά ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ. Γεληθφηεξα, παξαηεξείηαη φηη ππάξρεη, ζε θάπνην βαζκφ, έλα απμαλφκελν ελδηαθέξνλ απφ φινπο φζνπο εκπιέθνληαη ζηελ “αιπζίδα” παξαγσγήο θαη αθξφαζεο έλνο δίζθνπ (δειαδή, θαιιηηέρλεο – ερνιήπηεο – ηερληθφο mastering – ζηνχληην ράξαμεο – καδηθή παξαγσγή – εθδνηηθή εηαηξία – δηζθνπσιείν – αθξναηήο). Δθηφο βέβαηα απφ ηα παξαπάλσ, παξαηεξείηαη φηη έρεη δεκηνπξγεζεί ελδηαθέξνλ θαη ζε άιια πνιηηηζκηθά επίπεδα. Καη’αξρήλ, κε έλα γξήγνξν ςάμηκν ζην δηαδίθηπν, κπνξεί λα βξεί θαλείο δεθάδεο άξζξα θαη βίληεν ηα νπνία είλαη αθηεξσκέλα ζηελ επάλνδν ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα. Ηζηνζειίδεο θαη δηαδηθηπαθά πεξηνδηθά, φπσο ην Dust & Grooves θαη ην iCrates, είλαη αθηεξσκέλα απνθιεηζηηθά ζηελ θνπιηνχξα γχξσ απφ ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ. Νηνθηκαληέξ πνπ έρνπλ σο βαζηθφ ζέκα ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ, φπσο ην “Vinyl” (2000), ην “John’s Peel Record Box” (2005), ην “It’s a Vinyl Warld After All” (2008) ην πξφζθαην “VinylMania – When life runs at 33 revolutions per minute” (2012), θαη έλα DVD “νδεγφο”, γηα ηελ ξχζκηζε θαη ην setup ελφο πηθάπ, γηα θαιχηεξε αλαπαξαγσγή κε ηίηιν “21th Century: Michael Fremer’s Practical Guide to Turntable Setup” (2006). Δπίζεο, ελδηαθέξνλ έρνπλ ηα βηβιία γηα ηνπο ζπιιέθηεο δίζθσλ, φπσο ην “Vinyl Junkies: Adventures in Record Collecting” θαη ην “Wax Trash and Vinyl Treasures: Record Collecting as a Social Practice”. Δπηπιένλ, πξέπεη λα αλαθεξζεί φηη απφ ην 2007 έρεη μεθηλήζεη κία κέξα γηνξηήο 148 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 γηα ηα αλεμάξηεηα δηζθάδηθα αλά ηνλ θφζκν, πνπ νλνκάδεηαη “Record Store Day” θαη δηαμέγεηαη θάζε ρξφλν, ην ηξίην άββαην θάζε Απξίιε7. Δπίζεο, πξφζθαηα (1-3 Μαξηε ηνπ 2013), πξαγκαηνπνηήζεθε κηα εθδήισζε ζηελ Αζήλα κε ηίηιν “Vinyl is Back” θαη ζπκκεηείραλ πνιιά απφ ηα εμεηδηθεπκέλα δηζθνπσιεία ησλ Αζελψλ, ειιεληθέο δίζθνγξαθηθέο εηαηξίεο πνπ εθδίδνπλ δίζθνπο βηλπιίνπ ζήκεξα, αιιά θαη δηάθνξνη ηδηψηεο θαη ζπιιέθηεο δίζθσλ βηλπιίνπ. 5.2.1 – Οη πσιήζεηο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα. Όπσο πξναλαθέξζεθε, νη πσιήζεηο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα έρνπλ αλνδηθή πνξεία ζε παγθφζκην επίπεδν. ηελ παξαθάησ εηθφλα (5.7), θαίλεηαη έλα γξάθεκα απφ ηελ ακεξηθάληθε εξεπλεηηθή εηαηξία πσιήζεσλ Nielsen Soundscan, ε νπνία δείρλεη ηηο πσιήζεηο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζε λνχκεξα ηα ηειεπηαία ρξφληα ζηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο θαη ηνλ Καλαδά8. Δηθόλα 5.45 - Οη πσιήζεηο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηηο Ηλσκέλεο Πνιηηείεο θαη ηνλ Καλαδά από ην 1993 κέρξη ην 2012 από ηελ Nielsen Soundscan. Όπσο θαίλεηαη, κεγάιε άλνδνο ηεο ηάμεο ηνπ 90%, ζεκεηψζεθε ην 2008, φπσο επίζεο ζπλέβεη θαη ζηελ ειιεληθή αγνξά, αθνχ ζχκθσλα κε ζηνηρεία ηεο έλσζεο δηζθνγξαθηθψλ εηαηξίσλ ειιάδνο (I.F.P.I.), ε πνζνζηηαία άπμεζε ζηηο ειιεληθέο πσιήζεηο 149 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 δίζθσλ βηλπιίνπ ην 2008, αλέξρεηαη ζην 96%(!). Βέβαηα, φπσο θαίλεηαη απφ ηελ παξαπάλσ εηθφλα (5.7), απφ ην 2008 κέρξη ην 2012, ππάξρεη εθπιεθηηθή άλνδνο ησλ πσιήζεσλ, αθνχ απφ ηα 1.9 εθαηνκκχξηα, ν αξηζκφο ησλ πσιήζεσλ έθηαζε ηα 4.7 εθαηνκκχξηα. Δπίζεο, έλα αθφκα ζεκαληηθφ ζηνηρείν, είλαη φηη 1.5 εθαηνκκχξηα δίζθνη πνπ πνπιήζεθαλ ην 2012 θαηαζθεπάζηεθαλ ηελ ίδηα ρξνληά (projected 2012). Άιια ζηνηρεία πνπ πξνέξρνληαη απφ ην δειηίν αλαθνξάο πσιήζεσλ ηεο Nielsen Soundscan γηα ην 2012, είλαη ηα εμήο: - Ζ πνζνζηηαία άπμεζε απφ ην 2011 κε ην 2012 είλαη 19%. - Σν 67% απηψλ ησλ πσιήζεσλ πξνέξρνληαη απφ αλεμάξηεηα δηζθνπσιεία. - Οη πσιήζεηο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζε ζρέζε κε ηηο ζπλνιηθέο πσιήζεηο κνπζηθήο, αλεμαξηήησο απφ ην format, είλαη κφιηο ην 1.4%, ελψ απφ ηηο πσιήζεηο θπζηθψλ πξντφλησλ (δει. CD, θαζέηηεο, δίζθνπο βηλπιίνπ) αληηζηνηρνχλ ζην 2.3%. Αλαιπηηθφηεξα ηα λνχκεξα ησλ πσιήζεσλ γηα ην 2012, ζε ζχγθξηζε κε ην 2011, παξνπζηάδνληαη ζηνλ παξαθάησ πίλαθα9: πλνιηθέο πσιήζεηο άικπνπκ, ζε εθαηνκκχξηα (πεξηιακβάλνληαη CD, θαζέηηεο, δίζθνη βηλπιίνπ, ςεθηαθά άικπνπκ). 2012. 2011. Πνζνζηηαία δηαθνξά. 316 331 -4,4% πλνιηθέο πσιήζεηο θπζηθψλ πξντφλησλ, ζε εθαηνκκχξηα. (πεξηιακβάλνληαη CD, θαζέηηεο, δίζθνη βηλπιίνπ). 2012. 2011. Πνζνζηηαία δηαθνξά. 198 227 -12,8% πλνιηθέο πσιήζεηο ςεθηαθψλ άικπνπκ, ζε εθαηνκκχξηα. 2012. 2011. Πνζνζηηαία δηαθνξά. 118 103 +14,1% πλνιηθέο πσιήζεηο CD, ζε εθαηνκκχξηα. 2012. 2011. Πνζνζηηαία δηαθνξά. 193 224 -13,5% πλνιηθέο πσιήζεηο δίζθσλ βηλπιίνπ, ζε εθαηνκκχξηα. 2012. 2011. Πνζνζηηαία δηαθνξά. 4,7 3,9 +19% Πίλαθαο 5.1. – Οη πσιήζεηο κνπζηθώλ άικπνπκ γηα ην 2012 θαη ην 2011, ζύκθσλα κε ζηνηρεία ηεο εηαηξίαο Nielsen Soundscan. 150 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 Σα ζπκπεξάζκαηα πνπ πξνθχπηνπλ απφ ην παξαπάλσ πίλαθα (5.1.), είλαη φηη νη δίζθνη βηλπιίνπ έρνπλ ηελ κεγαιχηεξε πνζνζηηαία άπμεζε πσιήζεσλ κέζα ζε έλα ρξφλν (19%) ζε ζρέζε κε ηα ππφινηπα format. Βέβαηα, νη πεξηζζφηεξεο πσιήζεηο ζε πνζφηεηα, είλαη αθφκα ηα CD θη αο έρνπλ πηψζε θαηά 13,5%. Δληππσζηαθή άλνδνο επίζεο παξνπζηάδεηαη θαη ζηηο πσιήζεηο ησλ ςεθηαθψλ άικπνπκ (14,1%). Παξ’φι’απηά, νη πσιήζεηο ησλ θπζηθψλ πξντφλησλ, είλαη πεξηζζφηεξεο απφ ηηο ςεθηαθέο. ηελ Μεγάιε Βξεηαλία, νη πσιήζεηο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ έρνπλ επίζεο ζεκαληηθή αχμεζε. χκθσλα κε ηελ βξεηαληθή εηαηξία Official Charts Company (OCC), ην πνζνζηφ ηεο αλφδνπ είλαη 15,3%, αθνχ ην 2012 πνπιήζεθαλ 389.000 LP, ζε ζρέζε κε ην 2011 πνπ είραλ πνπιεζεί 337.000 LP. Δπίζεο, άιιν έλα ζεκαληηθφ ζηνηρείν πνπ πξνέξρεηαη απφ ηελ ηζηνζειίδα discogs.com, είλαη φηη νη πσιήζεηο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ κέζσ ηεο ηζηνζειίδαο, έρνπλ αχμεζε 665%(!) απφ ην 2006 κέρξη ην 2012, δίλνληαο ην παξαθάησ δηάγξακκα10: Δηθόλα 5.8. – ρεδηάγξακκα πσιήζεσλ από ην discogs marketplace, από ην 2006 κέρξη ην 2012. 5.2.2. – Ζ ζρέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ κε ηηο δηζθνγξαθηθέο εηαηξίεο. Όπσο είλαη γλσζηφ, απφ ηφηε πνπ ην δηαδίθηπν κπήθε ζηελ θαζεκεξηλφηεηα καο, νη δηζθνγξαθηθέο εηαηξίεο πεξλνχλ κηα θξίζε, ε νπνία βέβαηα θαίλεηαη απφ ηνπο αξηζκνχο ησλ πσιήζεσλ κνπζηθήο ζε νπνηνδήπνηε κέζν. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί αθελφο κελ νη πεξηζζφηεξνη αθξναηέο αξέζθνληαη ζην λα θαηεβάδνπλ “δσξεάλ” mp3, αθεηέξνπ δε, πνιινί λένη θαιιηηέρλεο αγλννχλ ηελ χπαξμε θάπνηαο δηζθνγξαθηθήο εηαηξίαο γηα λα πξνσζήζνπλ ηελ δνπιεηά ηνπο, αθνχ κπνξνχλ λα ην θάλνπλ εμίζνπ θαιά κε άιινπο ηξφπνπο, κέζσ δηαδηθηχνπ. Πιένλ, ε επηηπρία θάπνηνπ θξίλεηαη απφ ηα πφζα “views” έρεη ζην youtube. Παξ’φι’απηά, κία “φαζε” ζε φιε απηήλ ηελ θξίζε ησλ δηζθνγξαθηθψλ εηαηξηψλ απνηεινχλ νη δίζθνη βηλπιίνπ. Όπσο είλαη ινγηθφ, αθνχ νη πσιήζεηο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ αλεβαίλνπλ, παξάιιεια αλεβαίλεη θαη ε παξαγσγή ηνπο. Σν “βηλπιηαθφ” θνηλφ είλαη πνιχ πηζηφ θαη θαλαηηθφ κε ηελ ζπιινγή δίζθσλ θαη απηφ είλαη πνπ πξνζπαζνχλ λα εθκεηαιιεπηνχλ θαη νη δηζθνγξαθηθέο εηαηξίεο. Απηφ πνπ έρεη ηδηαίηεξε ζεκαζία, είλαη φηη 151 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 ππάξρεη ηζνξξνπνία ζηελ δήηεζε ζε ζρέζε κε ηελ παξαγσγή. Γειαδή, φζνη δίζθνη παξαρζνχλ απφ κηα εηαηξία, ην πην πηζαλφ είλαη λα πνπιεζνχλ, θάηη πνπ δελ ζπκβαίλεη κε ην CD. Απηφ, ην γλσξίδνπλ ηφζν ν θαιιηηέρλεο, φζν θαη ε δηζθνγξαθηθή πνπ αλαιακβάλεη ηελ θπθινθνξία. 5.2.3. – Ζ ζρέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ κε ηηο δηζθνγξαθηθέο εηαηξίεο ζηελ Διιάδα. ε έλα βαζκφ φια ηα παξαπάλσ, έρνπλ επεξεάζεη θαη ηελ ειιεληθή κνπζηθή βηνκεραλία. Σα ηειεπηαία ρξφληα έρνπκε δεί λα θπθινθνξνχλ δίζθνη βηλπιίνπ απφ κεγάιεο πνιπεζληθέο εηαηξίεο θαη γλσζηά νλφκαηα, φπσο ε Διεπζεξία Αξβαληηάθε, ε Υαξηο Αιεμίνπ, ν Φνηβνο Γειεβνξηάο, ν Θαλάζεο Παπαθσλζηαληίλνπ θ.α. Απηφ ζπκβαίλεη γηαηί, φπσο δειψλεη θαη ν Γηψξγνο Φεξηάθεο (ηδηνθηήηεο ηνπ δηζθνπσιείνπ Sonic Boom ζηελ Αζήλα), πνιινί θαιιηηέρλεο ζηηο κέξεο καο, πξνηηκνχλ ηελ θπθινθνξία δίζθνπ βηλπιίνπ ηεο δνπιεηάο ηνπο, γηαηί ζεσξνχλ φηη ην CD είλαη έλα θνξκάη παξσρεκέλν θαη επίζεο μέξνπλ φηη κε ηνλ δίζθν βηλπιίνπ ην πην πηζαλφλ είλαη λα πνπιήζνπλ 500 κε 1000 θνκκάηηα. Ο Ησζήθ Αγγειίδεο (ηδηνθηήηεο ηνπ δηζθσπσιείνπ “ην δηζθάδηθν”, ζηελ Αζήλα), δήισζε: “Απηό πνπ έρεη ζπκβεί ηα ηειεπηαία ρξόληα από άπνςε θαηλνύξγησλ θπθινθνξηώλ, είλαη εθπιεθηηθό! Έρεη λα ζπκβεί από ηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980.” Δπίζεο, ν Κσζηαληήο (απφ ην δηζθνπσιείνπ “Vinyl Microstore”, ζηελ Αζήλα), δειψλεη φηη ηφζα πνιιά ειιεληθά βηλχιηα δελ είρε πνηέ ην καγαδί θαη φηη γεληθφηεξα ππάξρεη κεγάιε δήηεζε γηα απηά. Σν best seller ην ηειεπηαίν θαηξφ ζην ζπγθεξθηκέλν δηζθνπσιείν, είλαη ην LP απφ ην ειιεληθφ ζπγθξφηεκα “Acid Baby Jesus” θαη γεληθφηεξα παξαηεξεί φηη ν θφζκνο έρεη ηελ ηάζε λα ζηεξίμεη ην ηνπηθφ πξντφλ11. Γεληθφηεξα, γηα ηα ειιεληθά δεδνκέλα, απηφ πνπ κπνξεί λα θαηαιάβεη θαλείο αλ θνηηάμεη ηνπο θαηαιφγνπο ησλ θπθινθνξηψλ απφ δηάθνξεο εηαηξίεο, είλαη φηη πεξηζζφηεξν νη κηθξέο “αλεμάξηεηεο” εηαηξίεο πξνσζνχλ ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ. Οη κεγάιεο δηζθνγξαθηθέο εηαηξίεο, πνπ έρνπλ πεξηζζφηεξα ρξήκαηα θαη θαηά ζπλέπεηα, δεηνχλ πεξηζζφηεξα ρξήκαηα, δελ δείρλνπλ λα ελδηαθέξνληαη γηα πσιήζεηο βηλπιίνπ. Ο ιφγνο πνπ ζπκβαίλεη απηφ, είλαη γηαηί νη κηθξέο δηζθνγξαθηθέο εηαηξίεο δελ έρνπλ ηδηαίηεξα νηθνλνκηθά θέξδε απφ ηηο εθδφζεηο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ, αιιά ηνπο πξνσζνχλ γηαηί είλαη θαη γηα ηνπο ίδηνπο ην αγαπεκέλν ηνπο θνξκάη. Ζ παξαγσγή ησλ ζεκεξηλψλ θπθινθνξηψλ δχζθνια μεπεξλάεη ηα 1000 θνκκάηηα, αθφκα θαη αλ ν δίζθνο πξνέξρεηαη απφ κεγάιε πνιπεζληθή εηαηξία. Γηα παξάδεηγκα ν δίζθνο ηεο Ναηάζζαο Μπνθχιηνπ, ν νπνίνο θπθινθφξεζε ζηηο αξρέο ηνπ 2013, απφ ηελ Διιεληθή Sony Music, ηππψζεθε κφλν ζε 500 θνκκάηηα, δειψλνληαο φηη ν δίζθνο είλαη “ζπιιεθηηθφο”. Δπίζεο, καδί κε ην δίζθν δίλεηαη θαη έλαο θσδηθφο, ν νπνίνο κπνξεί λα ρξεζηκνπνηεζεί ψζηε 152 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 λα θαηεβάζεη ν αθξναηήο ηελ ςεθηαθή έθδνζε ηνπ δίζθνπ απφ ην δηαδίθηπν. Βέβαηα, απηήλ ηελ πξαθηηθή, ηελ εθαξκφδνπλ πνιιέο δηζθνγξαθηθέο εηαηξίεο παγθνζκίσο. χκθσλα κε ηνλ Πέηξν Γξαγνπκάλν*, ην 2011 ηππψζεθαλ 769 άικπνπκ ζηελ Διιάδα. Απφ απηά, 17 ζε CD θαη LP θαη 11 κφλν ζε LP, ελψ κέρξη ηνλ Οθηψβξε ηνπ 2012, θπθινθφξεζαλ 319 άικπνπκ, απφ ηα νπνία 6 ζε CD θαη LP θαη 11 κφλν ζε LP12. Eπηζεο, δήισζε φηη νη πεξηζζφηεξνη δίζθνη πνπ παξάγνληαη ζήκεξα ζηελ Διιάδα, δελ είλαη πάλσ απφ 500 αληίηππα, ηα νπνία φκσο κεηά απφ έλα ρξφλν έρνπλε γίλεη sold out. Βέβαηα, ππάξρνπλ πεξηπηψζεηο πνπ αλ εμαληιεζνχλ απηά ηα πεξηνξηζκέλα αληίηππα, νη εηαηξίεο ζπλερίδνπλ ηηο θπθινθνξίεο ηνπο κε επαλεθδφζεηο κέζα ζε ιίγν ρξνληθφ δηάζηεκα. Έλα θαιφ παξάδεηγκα, είλαη απφ ηελ εηαηξία Inner Ear Records, ε νπνία κέζα ζηνλ Ηαλνπάξην ηνπ 2013, επαλαθπθινθφξεζε 4 απφ ηα άικπνπκ πνπ είρε εθδφζεη ην 2012, κφιηο ζε 100 θνκκάηηα επηπιένλ. Δπίζεο, είλαη ζεκαληηθφ λα ζεκεησζεί φηη, ζηελ πξφζθαηε εθδήισζε πνπ πξαγκαηνπνηήζεθε ζηελ Αζήλα κε ηίηιν “Vinyl is Back”, ε FM Records αλαθνίλσζε φηη κέζα ζην 2013 ζα επαλεθδφζεη “ζεκαληηθά” άικπνπκ ηεο εηαηξίαο θαη πάιη ζε δίζθν βηλπιίνπ. Ο Νίθνο Κνχξηεο (Γηεπζχλσλ ζχκβνπινο ηεο FM Records) δήισζε: “Καηαιάβακε όηη γηα λα επηβηώζνπκε, πξέπεη λα γπξίζνπκε πίζσ. Mειεηήζακε ηελ πνξεία ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ηα ηεπιεηαία ρξόληα θαη απνθαζίζακε όηη πξέπεη λα επαλεθδόζνπκε άικπνπκ πνπ πξνέξρνληαη από ηελ FM Records. Ο ηειεπηαίνο δίζθνο πνπ είρακε βγάιεη ζε βηλύιην, ήηαλ ην 1997 θαη ήηαλ ην «Πόιηο Δάισ απν ηνπο TXC”. Γεληθφηεξα, ππάξρνπλ πνιιά παξαδείγκαηα επαλεθδφζεσλ ηα ηειεπηαία ρξφληα, φπσο ην φηη ε Β-otherside Records, θπθινθφξεζε κέζα ζην 2012, έλα δίζθνπ ηνπ Μίκε Πιέζζα κε ηίηιν “Greece Goes Modern” ν νπνίνο είρε πξσηνθπθινθνξήζεη ην 1967 απφ ηελ PanVox. O ιφγφο γηα ηνλ νπνίν πνιιέο εηαηξίεο έρνπλ μεθηλήζεη λα επαλεθδίδνπλ παιαηφηεξνπο δίζθνπο, είλαη γηα λα ηθαλνπνηεζεί ην “βηλπιηαθφ” θνηλφ, κε ηελ πξνππφζεζε φηη θάπνηνο κπνξεί λα βξεί έλαλ δίζθν, ν νπνίνο δελ είρε βγεί πνηέ ζε δίζθν βηλπιίνπ ή λα ηνλ απνθηήζεη ζε κηα θπζηνινγηθή ηηκή, αθνχ ην original ην πην πηζαλφ είλαη λα θνζηίδεη αξθεηά ρξήκαηα θαη λα είλαη δπζεχξεην. * Μακθματικόσ, δθμοςιογράφοσ και ραδιοφωνικόσ παραγωγόσ. Ζχει δθμιουργιςει το βιβλίο και DVD “κατάλογοσ Ελλθνικισ διςκογραφίασ”, το οποίο εμπεριζχει όλεσ τισ ελλθνικζσ κυκλοφορίεσ δίςκων από το 1950 μζχρι ςιμερα. 153 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 5.2.4. - Λίζηα αλεμάξηεησλ δηζθνγξαθηθψλ εηαηξηψλ πνπ έρνπλ εθδφζεη δίζθνπο βηλπιίνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα ζηελ Διιάδα. Όπσο πξναλαθέξζεθε, εθηφο απφ ηηο κεγάιεο πνιπεζληθέο εηαηξίεο (Sony BMG, Minos EMI, Universal Music Group, Warner Music Group), νη νπνίεο έρνπλ εθδφζεη δίζθνπο βηλπιίνπ ηα ηειεπηαία ρξφληα, ππάξρνπλ θαη αξθεηέο αλεμάξηεηεο, νη νπνίεο ιεηηνπξγνχλ είηε σο δηζθάδηθα πνπ πξνσζνχλ ηηο δνπιεηέο ηνπηθψλ θαιιηηερλψλ – ζπγθξνηεκάησλ, είηε ζαλ εηαηξίεο πνπ θπθινθνξνχλ επαλεθδφζεηο παιηψλ ερνγξαθήζεσλ. Αμίδεη βέβαηα λα ζεκεησζεί φηη πνιιά ζπγθξνηήκαηα ηα ηειεπηαία ρξφληα θπθινθνξνχλ ηηο δνπιείεο ηνπο ζε πεξηνξηζκέλα αληίηππα (ζε ζπλαπιίεο ή παδάξηα δίζθσλ), ρσξίο ηελ βνήζεηα θάπνηαο δηζθνγξαθηθήο εηαηξίαο. Παξαθάησ ε ιίζηα κε ηηο εηαηξίεο : - Inner-Ear Records (inner-ear.gr, 26001 Πάηξα, 2613009325) - Catch the Soap Productions (ctsprods.com, νισκνχ 16, Αζήλα, 2103303465) - B-Otherside Records (b-otherside.gr, 2102323591) - Wipeout! Records (wipeout.gr, e-mail: [email protected]) - The Lab Records (e-mail: [email protected], Θεκηζηνθιένπο 86, Αζήλα, 2103825805) - Labyrinth of Thoughts (labyrinthofthoughts.gr) - Geheimnis Records (geheimnis-records.gr, Κνινθνηξψλε 43, Αζήλα, 2103230911) - AlltogetherNow (alltogethernow.gr, 2130144416) - Sound Effect Records (soundeffect-records.gr, Εαΐκε 30, Αζήλα, 2108259883) - Δηξθηή (eirkti.com, e-mail: [email protected]) - Teranga Beat Records (terangabeat.com, e-mail: [email protected], 221777352072, εδξεχεη ζηελ ελεγάιε) - Action Records (e-mail: [email protected], Μαπξνκηράιε 51, Αζήλα) - Klik Records (klikrecords.gr, Υαξ.Σξηθνχπε 113, Κεθηζηά, 2106201903) - Anazitisi Records (anazitisirecords.com, e-mail: [email protected], Νεα Υαιθεδφλα) - 8ctagon Records (8ctagon.com/, νισκνχ 16, Πέξακα, 2104419098) - On Stage Records (onstagerecords.gr, Κακβνπλίσλ 8, Θεζζαινλίθε, 2310226172) 154 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 5.2.5. - Λίζηα δηζθνπσιείσλ κε εηδίθεπζε ζηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ ζηελ Διιάδα. Παξαθάησ παξνπζηάδεηαη κηα ιίζηα κε ηα πεξηζζφηεξα αλεμάξηεηα δηζθνπσιεία ζε Αζήλα θαη Θεζζαινλίθε, πνπ εηδηθέπνληαη ζηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ. ηελ παξέλζεζε εκθαλίδνληαη πιεξνθνξίεο γηα ηελ ηνπνζεζία θαη ην ηειέθσλν ηνπ εθάζηνηε δηζθνπσιείνπ, θαζψο θαη ηα κνπζηθά είδε πνπ εηδηθεχνληαη, ελψ ζην ηέινο θαίλεηαη ε ρξνλνινγία έλαξμεο ιεηηνπξγίαο. Μεξηθά απφ απηά, ιεηηνπξγνχλ θαη σο κνπζηθά label, ηα νπνία έρνπλ θπθινθνξήζεη ειιεληθνχο δίζθνπο ηα πξνεγνχκελα ρξφληα. ΑΘΖΝΑ: Εαραξίαο (Ζθαίζηνπ 20 (εληφο ζηνάο), Μνλαζηεξάθη, 2103245035) [classic rock, psychedelic, progressive, garage, beat, surf, disco, funk, soul, jazz, classic, ειιεληθή δηζθνγξαθία - 1989] Mr.Vinylios (Ζθαίζηνπ 24, Μνλαζηεξάθη, 2103312813) [jazz, soul, classic rock, metal, disco - 1993] 7+7 (Ζθαίζηνπ 22, Μνλαζηεξάθη, 2103214032) [classic rock, metal, hiphop, soul, funk, ειιεληθφ rock & hiphop - 40 ρξφληα +] Crossroad (Ννξκαλνχ 6, Μνλαζηεξάθη, 2103316949) Rock a Rolla (Ζθαίζηνπ 26Α, Μνλαζηεξάθη, 2103251709) [1992] Matsoukas (Λεσθνξίνπ 6-8, Μνλαζηεξάθη, 2103310456) [20 ρξφληα +] Kasseta Records (νθνθιένπο 5, Πι. Κνηδηά, 2103210150) [dance, deep house, boogie, boogie rock, jazz - 2012] Rock n roll circus (ίλα 21, Κνισλάθη, 2103620144) [soul, funk, jazz, reggae, afro, latin, psychedelic rock, new wave - 2001] Plan 59 (Εσνδφρνπ Πεγήο 59, Δμάξρεηα, 2103840589) [ειιεληθά 60's & 70's, beat, jazz, soul, rock - 2005] Art Rat Records (Εσνδφρνπ Πεγήο 48, Δμάξρεηα, 2103848001) [psychedelic rock, progressive rock, punk, new wave - 1992] A Strange attractor (Βαιηεηζίνπ 31, Δμάξρεηα, ) [avant-garde, experimental music, progressive, psychedelic, krautrock, free jazz - 2002] Sound Effect records (+LABEL) (Εαΐκε 30, Δμάξρεηα, 210 8259883) [stoner rock, doom, progressive, psychedelic, neo-progressive, folk -2003] Dark Side Records (Δκκαλνπήι Μπελάθε 57, Δμάξρεηα, 2103848353) [φια ηα είδε metal, electro, gothic, neo-folk, dark ambient] Μηθξόο Δξσηηθόο (Καιιηδξνκίνπ 30, Δμάξρεηα, 2103390893) [ειιεληθή δηζθνγξαθία απφ 60's κερξη ζήκεξα, pop, rock, punk, hiphop, world] 155 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 Vinyl City (Ηππνθξάηνπο 131, εμάξρεηα, 2103628120) [rock, jazz, soul, funk, country, blues, classic - 1990] Vinyl Microstore (Γηδφηνπ 34, Δμάξρεηα, 2103614544) [pop, punk, psychedelic, arfircan, hip-hop, experimental, avant-garde -2003] Spindle records (Γηδφηνπ 49, Δμάξρεηα, 2103625362) [new wave, indie, punk, psychedelic, progressive, classic rock - 2007] Art Nouveau (+LABEL) (Αξαρψβεο 42, Δμάξρεηα, 2103843556) [rock, jazz, funk, soul, easy listening - 1985] Action Records (+LABEL) (Αξαρψβεο 20, Δμάξρεηα, 2103640208) [psychedelic, progressive, folk, garage] Shiva Records (Νηθεηαξά 6, Αζήλα, 2103211549) [φια ηα είδε metal - 1995] Darkcell Records (Θεκηζηνθιένπο 84, Δμάξρεηα, 2103300017) [darkwave, gothic, industrial, EBM, noise] Βowel of Noise Records (Σδσξηδ 6, ζηνά Μπαθαιά, πι. Κάληγγνο, 2103826783) [black & death & thrash metal, experimental, noise, doom & occult rock - 2008] Zulu records (Κσιέηηε 33, Δμάξρεηα, 2103806500) [electronic, dance, techno, dubstep, hiphop, experimental - 2003] Habeat Records (Θεκηζηνθιενπο 46, Δμάξρεηα, 6957363596) [house, techno, dubstep, hiphop - 2012] Discobole (Υαξηιάνπ Σξηθνχπε 17, 2103817632) [techno, house, electronica, trance, dubstep, hiphop, triphop, breaks - 1983] Metal Era (Δκκαλνπήι Μπελάθε 17, Δμάξρεηα, 2103304133) [φια ηα είδε metal - 1995] Sirens Records (Νηθεηαξά 14, 2103822304) [φια ηα είδε metal - 2003] Vinylust (Γακβέηηα 6, Αζήλα, 2103840031) Nuclear Βlast (Σδψξηδ 20-22, 2103826412) [2008] Music Machine (Γηδφηνπ 16, Δμάξρεηα, 2103612376) [audiophile, jazz, blues, soul, psychedelic & classic rock, classic music] Rhythm records (Δκ. Μπελάθε 74, Δμάξρεηα, 2103841550) [post rock, punk, alternative, garage, stoner rock, reggae θαη ska - 1999] Fuzz Overdose Records (Δκκαλνπήι Μπελάθε 68, Δμάξρεηα, 2103800996) [rock n roll, garage, punk rock, power pop -2010] Σδηλα (Παλεπεζηεκηνπ 52, 2103251271) [hiphop, soul, funk, rock - 1973] Music Corner (Παληεπηζηεκίνπ 56, 2103304000) Σν ππόγεην (Καπιαλψλ 14, Κνισλάθη, 2103616570) [classic & progressive & psychedelic rock, jazz, classic - 1991] 156 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 Sonic Boom (χξνπ 32, Κπςέιε, 2108253972) Off the Record (Αγίνπ Κσλζηαληίλνπ 13, Πεηξαηάο, 2104190230) Anazitisi Records (+LABEL) (ηνπξλάξα 4, Άγηνη Αλάξγπξνί, 2102626555) Record House (Οκήξνπ 46,Νέα κχξλε, 210 9335466) Σν δηζθάδηθν (Κεθηζίαο 88, Ακπειφθεπνη, 2106983804) Music Works Records (Αγίαο Λαχξαο 74, Πεηξνχπνιε, 2105055255) ΘΔΑΛΟΝΗΚΖ Λσηόο (θξα 7, 2310260776) VinylMania (I. Μηραήι 12 κε Γ. Γνχλαξε, 2310234848) Rollin Under (Ησάλλνπ Μεηαμά 6, 2310278882) Stereodisc (Αξηζηνηέινπο 4, 2310262912) On Stage Records (+LABEL) (Κακβνπλίσλ 8, 2310226172) Noise Records (Γεκεηξίνπ Μαξγαξίηε 5, 2310242494) 5.2.6. – πλέληεπμε κε ηνλ Υξήζην σηεξφπνπιν (ππεχζπλνο πσιήζεσλ ηεο δηζθνγξαθηθήο εηαηξίαο Inner Ear Records). Παξαθάησ, παξαηίζεηαη κία ζπλέληεπμε κε ηνλ Υξήζην σηεξφπνπιν, ππεχζπλνο πσιήζεσλ ηεο Inner Ear Records, ε νπνία είλαη κηα αλεμάξηεηε δηζθνγξαθηθή εηαηξία, πνπ δεκηνπξγήζεθε ην 2007 ζηελ Πάηξα. Μέζα ζε απηά ηα ρξφληα έρεη θπθινθνξήζεη κεξηθέο απφ ηηο πην ελδηαθέξνπζεο δηζθνγξαθηθέο δνπιεηέο αλεμάξηεησλ θαιιηηερλψλ θαη ζπγθξνηεκάησλ θαη κπνξνχκε λα πνχκε είλαη ε κφλε αλεμάξηεηε δηζθνγξαθηθή εηαηξία απηή ηελ ζηηγκή ζηελ Διιάδα, πνπ θπθινθνξεί ζπζηεκαηηθά δίζθνπο βηλπιίνπ: - Απ’ότι βλζπουμε οι περιςςότερεσ κυκλοφορίεσ ςασ, εκδίδονται και ςε CD και ςε δίςκο βινυλίου, ενω λίγεσ είναι μόνο ςε CD. Ποια είναι τα ςημαντικότερα κριτήρια για το αν θα κυκλοφορήςει μια δουλειά ςε δίςκο βινυλίου; - Πεξηζζόηεξν θνηηάδνπκε λα κπνξεί απηόο ν δίζθνο λα απνξξνθεζεί από ην βηλπιηαθό θνηλό. Μαθάξη λα κπνξνύζακε λα εθδίδνπκε όια ηα cd θαη ζε βηλύιην αιιά δπζηπρώο δελ ππάξρεη θνηλό γηα όιεο ηηο κνπζηθέο. 157 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. - 2013 Γεληθόηεξα, γηα πνηόπο ιόγνπο εθδίδεηαη δίζθνπο βηλπιίνπ; Δίλαη πεξηζζόηεξν νηθνλνκηθνί νη ιόγνη; Ή πεξηζζόηεξν ιόγσ “κνπζηθήο θνπιηνύξαο”; - Οη ιόγνη δελ είλαη νηθνλνκηθνί δηόηη δελ θεξδίδνπκε ζρεδόλ ηίπνηε από απηό. Σν δεηνύκελν είλαη λα κε ράλνπκε. Οπόηε ην θάλνπκε επεηδή καο αξέζεη ην format. Καη ζε εκάο θαη ζε κία κεγάιε κεξίδα κνπζηθόθηισλ. - Πηζηεύεηε όηη ν θαιιηηέρλεο ή παξαγσγνο ή ην ζπθγξόηεκα, ζέιεη λα εθδόζεη ηελ δνπιεηά ηνπ ζε δίζθν βηλπιίνπ γηα λα πξνζεθιύζεη έλα πην “κνπζηθόθηιν” θνηλν; Ή γηα άιινπο ιόγνπο; - ίγνπξα αθελόο γηα ην κνπζηθόθηιν θνηλό αιιά θαη αθεηέξνπ γηα ην θεηίρ ηνπ βηλπιίνπ. Γπζηπρώο ην format ηνπ cd είλαη πνιύ θνηλόηππν πιένλ θαη νη θαιιηηέρλεο ζέινπλ ε δνπιεηά ηνπο λα ηππσζεί ζε κία πην «αγλή» θόξκα όπσο ην βηλύιην. - Απ’όηη θαίλεηαη νη πεξηζζόηεξεο (αλ νρη όιεο) νη θπθινθνξίεο ησλ δίζθσλ ζαο είλαη κόλν ζε πεξηνξηζκέλα αληίηππα, αθόκα θαη απηά πνπ επαλεθδίδεηε (όπσο π.ρ. απηά πνπ αλαθνηλώζαηε ζηελ ηζηνζειίδα ζαο όηη ζα θπθινθνξήζνπλ κέζα ζηνλ Ηαλνπάξην κόιηο ζε 100 θόπηεο). Δπίζεο, έηζη θαίλεηαη λα ιεηηνπξγνύλ θαη άιιεο αλεμάξηεηεο εηαηξίεο ζηελ Διιαδα. Γηα πνην ιόγν ζπκβαίλεη απηό εθόζνλ ππάξρεη αληαπόθξηζε από ην αγνξαζηηθό θνηλό; Δηλαη πεξηζζόηεξν ιόγσ θόζηνπο; Ή κεπσο είλαη ην όηη νη δίζθνη απηνί απνθηνύλ μερσξηζηή αμία ιόγσ ηεο πεξηνξηζκέλεο θπθινθνξίαο; - Καλείο δε ζα θπθινθνξνύζε 100 αληίηππα αλ ήμεξε όηη ζα κπνξνύζε λα πνπιήζεη 1000. Όια βαζίδνληαη ζηε δήηεζε. Tα 500 αληίηππα έρνπλ κεγαιύηεξν θόζηνο παξαγσγήο θαη ακθίβνιν πνζνζηό απήρεζεο. Οπόηε ην ξίζθν είλαη κεγαιύηεξν. Σα ιίγα αληίηππα είλαη πην αζθαιή. 158 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. - 2013 Τπάξρεη πηζαλόηεηα ε Inner Ear Records ζην κέιινλ λα επαλεθδόζεη κνπζηθή ζε δίζθνπο βηλπιίνπ, από παιηέο ερνγξαθήζεηο άιισλ εηαηξίσλ; - Σν έρνπκε θάλεη ήδε 3 θνξέο (Villa 21, Μπάκπεο Παπαδόπνπινο, Κόξε Ύδξν). Πξνηηκνύκε όκσο ηηο λέεο θπθινθνξίεο. - Απ΄όζν γλσξίδσ, ε ράξαμε ηνπ lacquer θαη γεληθόηεξα ε θαηαζθεπή ησλ δίζθσλ ζαο γίλεηαη ζην εμσηεξηθό. Τπάξρεη πηζαλόηεηα πηζηεύεηε λα (επαλα)ιεηηνπξγήζεη θάπνην εξγνζηάζην πξέζζαο ζηελ Διιάδα; Αλ λαη, από ηη εμαξηάηαη; - Μαθάξη λα γίλεη αιιά ελ κέζσ απηήο ηεο νηθνλνκηθήο θαηάζηαζεο θαληάδεη πνιύ δύζθνιν. - Πνην πηζηεύεηε είλαη ην κέιινλ ησλ θπθινθνξηώλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ Διιάδα από «κηθξέο-αλεμάξεηεο» εηαηξίεο; Θα ζπλερίζεη ζηα ίδηα επίπεδα; Πηζηεύεηε ζα απμεζεί ην ελδηαθέξνλ από ην αγνξαζηηθό θνηλν; - Ννκίδνπκε όηη ζα ζπλερίζεη γηα θάπνην δηάζηεκα, αιιά ην ελδηαθέξνλ ζα κεηώλεηαη κέρξη λα θζίλεη ζε βαζκό πνπ όια ζα ζηακαηήζνπλ. Με ηα ζεκεξηλά δεδνκέλα πάληα. 159 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 5.2.7. – Ζ ζρέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ κε ηηο δηζθνγξαθηθέο εηαηξίεο ζην εμσηεξηθφ. ην εμσηεξηθφ, θαη ηδηαίηεξα ζηηο κεγάιεο αγνξέο, φπσο ζηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο θαη ζηελ Μεγάιε Βξεηαλία, ν ηξφπνο αληηκεηψπηζεο γηα ηηο εθδφζεηο ησλ δίζθσλ είλαη δηαθνξεηηθφο. Δθ’φζνλ ππάξρεη κεγαιχηεξν αγνξαζηηθφ θνηλφ, πνιιέο εηαηξίεο, θπθινθνξνχλ θαλνληθά ηνπο δίζθνπο ηνπο θαη φρη ζε πεξηνξηζκέλν αξηζκφ αληίηππσλ, φπσο ζπκβαίλεη ζηελ Διιάδα. Απηφ κπνξεί λα ην θαηαιάβεη θαλείο, αλ θνηηάμεη ηνπο θαηαιφγνπο κεγάισλ εηαηξηψλ, φπσο επίζεο θαη ην top ten ησλ πσιήζεσλ δίζθσλ βηλπιίνπ ησλ Ζλσκέλσλ Πνιηηεηψλ. Ο δίζθνο “Blunderbuss” ηνπ Jack White, πνπ ήηαλ πξψηνο ζε πσιήζεηο, πνχιεζε 34.000 θνκκάηηα κέζα ζην 2012, έρνληαο θαη 5 δηαθνξεηηθέο εθδφζεηο ηελ ίδηα ρξνληά. Δπίζεο, πξέπεη λα αλαθεξζεί, φηη πνιιέο εηαηξίεο θπξίσο ηεο dance, dub θαη hiphop θνπιηνχξαο, αθφκα θαη ηα ρξφληα πνπ ν δίζθνο βηλπιίνπ ήηαλ “πεζκέλνο” σο θνξκάη, πάληα είραλ δηαθνξεηηθή αληίιεςε γηα ηνπο δίζθνπο θαη δελ ζηακάηεζαλ πνηέ λα εθδίδνπλ θαη λα ηνπο πξνσζνχλ ζηνπο dj’s ηεο αλάινγεο κνπζηθήο. Απηφ πνπ είλαη εληππσζηαθφ ηα ηειεπηαία ρξφληα ζην εμσηεξηθφ, είλαη φηη έρνπλ δεκηνπξγεζεί δεθάδεο εηαηξίεο ηα ηειεπηαία ρξφληα, πνπ έρνπλ σο πξψην ζηφρν ηηο επαλεθδφζεηο παιηψλ δίζθσλ, πνπ είραλ εθδνζεί παιαηφηεξα απφ άιιεο εηαηξίεο, κφλν γηα λα ηθαλνπνηήζνπλ ην “βηλπιηαθφ” θνηλφ. Δλδεηθηηθά, κεξηθέο απφ απηέο ηηο εηαηξίεο είλαη νη εμήο: - Jazzman Records, Μεγάιε Βξεηαλία. - BGP Records, Μεγάιε Βξεηαλία. - Soundway Records, Μεγάιε Βξεηαλία. - Finders Keepers, Μεγάιε Βξεηαλία - Secret Stash Records, Ζλσκέλεο Πνιηηείεο. - Numero Group, Ζλσκέλεο Πνιηηείεο. - Light in the Attic, Ζλσκέλεο Πνιηηείεο. - Academy LPs, Ζλσκέλεο Πνιηηείεο. - Vampi Soul, Ηζπαλία. - Tramp Records, Γεξκαλία. - Analog Africa, Γεξκαληα. - Sundazed Music, Ζλσκέλεο Πνιηηείεο (δίζθνη 180gr). - Music On Vinyl, Οιιαλδία (δίζθνη 180gr). 160 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 Βέβαηα, ζηελ επνρή πνπ ην παξφλ θαη ην κέιινλ ηεο κνπζηθήο, βξίζθεηαη ζηηο ςεθηαθέο πσιήζεηο θαη νη δίζθνη βηλπιίνπ απνηεινχλ κφιηο ην 1.4% ησλ ζπλνιηθψλ πσιήζεσλ ην 2012 ζηηο Ζλσκέλεο Πνιηηείεο θαη ηνλ Καλαδά, απνδεηθλχεη φηη ζε θακία πεξίπησζε, νη δίζθνη βηλπιίνπ δελ κπνξνχλ λα αιιάμνπλ ηα ζεκεξηλά δεδνκέλα ηεο παγθφζκηαο κνπζηθήο βηνκεραλίαο. Ο Θνδσξήο Καλειιφπνπινο ζε έλα άξζξν ηνπ ζηελ εθεκεξίδα “To Βεκα” κε ηίηιν “Ζ καλία κε ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ”, αλαθέξεη ηα εμήο: “Aλ ε παγθόζκηα κνπζηθή βηνκεραλία ζέιεη λα επελδύζεη θάπνπ, ηόηε ν ηνκέαο πνπ ζα επελδύζεη δελ ζα είλαη ην βηλύιην. ε θακία πεξίπησζε. Απηό είλαη θάηη ην νπνίν ζα θάλεη ζε ζπάληεο θαη εηδηθέο πεξηπηώζεηο. Όπσο είλαη γηα παξάδεηγκα, ε επαλαθπθινθνξία ελόο θιαζηθνύ δίζθνπ ζε θαιό box set, εθείλε ηελ επνρή ιίγν πξηλ ηα Υξηζηνύγελλα. Όκσο, κπνξεί ε επέλδπζε ζηε κνπζηθή λα είλαη γηα ηνλ πνιύ θόζκν έλα είδνο πνιπηειείαο, σζηόζν ππάξρνπλ αθόκα αξθεηνί έηζη ώζηε λα ππάξρεη ιόγνο ύπαξμεο εθδόζεσλ βηλπιίνπ.” 5.2.8. – Οη θπξηφηεξνη ιφγνη πνπ νη αθξoαηέο πξνηηκνχλ αθφκα θαη ζήκεξα ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ. Οη δίζθνη βηλπιίνπ εθηφο απφ έλα κέζν αλαπαξαγσγήο κνπζηθήο, έρεη γίλεη έλα θεηίρ γηα ηνπο πεξηζζφηεξνπο νπαδνχο ηνπ. ην ίδην άξζξν ηνπ Θνδσξή Καλειιφπνπινπ (Ζ καλία κε ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ) αλαθέξεη ηα εμήο: “Σν βηλύιην είλαη έλα θεηίρ. Δίλαη παξαπάλσ από κηα απιή ζρέζε κεηαμύ ελόο άςπρνπ αληηθεηκέλνπ θαη ηνπ ηδηνθηήηε. Παίδεη ξόιν ην ζρήκα ηνπ, ε αίζζεζε πνπ ζνπ αθήλεη θαη ε ηειεηνπξγίa αθξόαζεο. Γηάβαδα πξηλ ιίγν θαηξό έλα ξεπνξηάδ γηα ηα λαξθσηηθά θαη έιεγε πσο νη πεξηζζόηεξνη ρξήζηεο είλαη εζηζκέλνη όρη κόλν ζηηο νπζίεο αιιά θαη ζηε δηαδηθαζία, ζηελ ηειεηνπξγία κε ηελ νπνία θάλνπλ ηε ρξήζε. Απηό κπνξώ λα ην θαηαιάβσ απόιπηα, γηαηί θάηη παξόκνην γίλεηαη θαη ζηε ρξήζε ηνπ πηθάπ. Ο κνπζηθόθηινο έρεη κηα ηεξή ζρέζε κε ηελ άιιε βειόλα, απηή ηνπ πηθάπ. Απηή πνπ επιαβηθά θαη κε πξνζνρή βάδεη πάλσ ζην βηλύιην πεξηκέλνληαο λα πεξάζεη ν αξρηθόο ζόξπβνο ηνπ ελόο δεπηεξνιέπηνπ θαη λα αξρίζεη λα παίδεη ην ηξαγνύδη.” Απφ ηα παξαπάλσ κπνξεί λα θαηαιάβεη θαλείο φηη ην “βηλπιηαθφ” θνηλφ ελδηαθέξεηαη γηα πνιιέο παξακέηξνπο, πέξα απφ ην κνπζηθφ πεξηερφκελν. ην εξσηεκαηνιφγην ηεο εξγαζίαο, ζηελ εξψηεζε “Γηα πνηό ιόγν ζαο εθιύνπλ νη δίζθνη βηλπιίνπ;”, απαληήζεθαλ ηα εμήο: - Πνηφηεηα Ήρνπ (149) 74% - Γηα αηζζεηηθνχο ιφγνπο (151) 75% - Γηα ζπιιεθηηθνχο ιφγνπο (130) 64% - Γηαηί ηνπο ρξεζηκνπνηψ γηα δεκηνπξγηθνχο ιφγνπο (π.ρ. sampling) (22) 11% - Γηαηη ηνπο ρξεζηκνπνηψ γηα Dj-ing (35) 17% 161 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 Παξαηεξείηαη, φηη νη πεξηζζφηεξνη ελδηαθέξνληαη γηα ηελ πνηφηεηα ηνπ ήρνπ θαη γηα αηζζεηηθνχο ιφγνπο, δειαδή ηελ δηαδηθαζία αθξφαζεο, ην εμψθπιιν θαη γεληθφηεξα φηη ζνπ πξνζθέξεη έλαο δίζθνο βηλπιίνπ ζαλ αληηθείκελν. ην ίδην εξσηεκαηνιφγην, έγηλε θαη ε παξαθάησ εξψηεζε, κε ηα εμήο απνηειέζκαηα: “Δθηόο από ην κνπζηθό πεξηερόκελν ηνπ δίζθνπ, πνία από ηα παξαθάησ ραξαθηεξηζηηθά ζαο ελδηαθέξνπλ γηα έλα δίζθν βηλπιίνπ;” - Δμψθπιιν θαη booklet (159) 79% - Φεθηαθή ερνγξάθεζε θαη επεμεξγαζία ή ςεθηαθφ re-master (26) 13% - Half-speed mastered ή direct to disc recording (30) 15% - 180g ή παξαπάλσ (69) 34% - Πεξηνξηζκέλν αληίηππν (Limited edition) (90) 45% - Dubplate (8) 4% - Σίπνηα απφ ηα παξαπάλσ (12) 6% Απφ ηελ παξαπάλσ εξψηεζε, κπνξεί λα θαηαιάβεη θαλείο φηη νη δίζθνη βηλπιίνπ, έρνπλ πνιιέο παξακέηξνπο, πνπ έλαο αγνξαζηήο κπνξεί λα πξνζέμεη, πέξα απφ ην κνπζηθφ πεξηερφκελν. Μφλν έλα 6% απφ ηηο απαληήζεηο δείρλεη λα κελ ελδηαθέξεηαη γηα ηηο δηάθνξεο απηέο παξακέηξνπο. Οη πεξηζζφηεξνη βέβαηα, δίλνπλ ηελ πξνζνρή ηνπο ζην εμψθπιιν θαη ην booklet κε ηηο ζεκεηψζεηο ηνπ δίζθνπ, θαζψο επίζεο θαη ην αλ έλαο δίζθνο είλαη πεξηνξηζκέλεο θπθινθνξίαο. πκπεξαζκαηηθά ινηπφλ, κπνξνχκε λα πνχκε φηη νη δίζθνη βηλπιίνπ, σο κέζν αλαπαξαγσγήο, δελ ζα θηάζεη πνηέ ζην επίπεδν πνπ θαηέιεμαλ ηα ςεθηαθά κέζα αλαπαξαγσγήο. Γελ πξφθεηηαη πνηέ λα ππάξμεη απηή ε “επθνιία” ζηνλ ηξφπν αλαπαξαγσγήο, θαη νη “εθπηψζεηο” ζηελ πνηφηεηα δσήο, κε ηελ γεληθφηεξε αληίιεςε ηνπ “βάδσ θάηη λα παίδεη, θαη δελ αζρνινχκαη”. Απηφ βέβαηα πνπ πξέπεη λα ζεκεησζεί, έρνληαο ηδηαίηεξε ζεκαζία, είλαη φηη νη δίζθνη βηλπιίνπ δελ είλαη κφλν έλα κέζν λνζηαιγηθφ, γηα αλζξψπνπο κεγάιεο ειηθίαο θαη δελ θαηαηάζεηαη ζηελ θαηεγνξία ηνπ “ξεηξφ”. Πνιινί λένη ζηηο κέξεο καο είλαη απηνί πνπ ην πξνηηκνχλ θαη γη’απηφ παξακέλεη “δσληαλφ”. Σν εξσηεκαηνιφγην ηεο εξγαζίαο, πνπ απάληεζαλ άλζξσπνη νη νπνίνη αγνξάδνπλ δίζθνπο βηλπιίνπ, ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ απαληήζεσλ (62%) πξνέξρεηαη απφ ειηθίεο θάησ ησλ 32 εηψλ. 162 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 ε έλα άξζξν ηνπ σηήξε Λίηνπ ζην stereoworld.gr, κε ηίηιν “Δξαζηέο ηνπ βηλπιίνπ: Τπάξρεη ειπίδα γηα ηνπο κειινζάλαηνπο;” αλαθέξεη ηα εμήο13: “Δηδηθνί ζηα ζέκαηα ηεο κνπζηθήο βηνκεραλίαο εθηηκνύλ νηη ε αύμεζε νθείιεηαη ζην γεγνλόο όηη θαηαλαισηέο - ηδηαίηεξα νη λένη - αλαθαιύπηνπλ ην βηλύιην γηαηί αξρίδνπλ πιένλ λα θαηαλννύλ ηελ αμία λα έρνπλ ζηελ ζπιινγή ηνπο 7'' ή 12'' δίζθνπο νη νπνίνη πξνζθέξνπλ δηαθνξνπνίεζεηο ζην ρξώκα εθδνζήο ηνπο, κεγαιύηεξα θαη πην αζηξαθηεξά εμώθπιια, θαζώο θαη επαλάγλσζηεο ζεκεηώζεηο, ε όια απηά ζα πξέπεη λα πξνζηεζεί θαη ν "δεζηόο" αλαινγηθόο ηνπο ήρνο έλαληη ηνπ πην ηξαρύ θαη ζηεγλνύ πνπ πξνζθέξνπλ νη ςεθηαθέο εθδόζεηο.” O Sean Bidder, δηεπζπληήο ιεηηνπξγίαο ηνπ Vinyl Factory (βξεηαληθφ δίθηπν θαηαζηεκάησλ θαη γθαιεξί, πνπ είλαη αθνζησκέλν ζηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ), παξαηεξεί φηη πνιινί επαλαζηαηνχλ ζηελ ηπξαλλία ηνπ ςεθηαθνχ θφζκνπ θαη δειψλεη: “Δίλαη ζη’αιήζεηα ηόζν επράξηζην λα ςάρλεηο αδηάθνπα γηα θάηη άιιν θαη θαηλνύξγην; Ίζσο νη άλζξσπνη ζέινπλ επηηέινπο λα καζαίλνπλ πεξηζζόηεξα γηα ιηγόηεξα. Να εκβαζύλεηο ζε απηό πνπ επηιέγεηο. Απηό δελ ζεκαίλεη πνηόηεηα δσήο;” 5.2.9. – Οη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο νξηζκέλνη DJ’s πξνηηκνχλ ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ. Οη δίζθνη βηλπιίνπ ήηαλ θαη είλαη ζπλπθαζκέλνη κε ηνπο DJ’s, φισλ ησλ εηδψλ (ξαδηνθσληθνί ή club DJ’s), απφ ηελ αξρή ηεο ηζηνξίαο απηψλ. ηηο κέξεο καο βέβαηα, φπσο είλαη ινγηθφ, πνιινί DJ έρνπλ επεξεαζηεί απφ ηελ ςεθηαθή ηερλνινγία, ε νπνία αθελφο κελ, βνεζάεη ζε έλα κεγάιν πνζνζηφ ηελ δνπιεηά ελφο DJ, αθεηέξνπ δε, απηή ε “επθνιία” ελφο ςεθηαθνχ DJ, κπνξεί λα ιεηηνπξγήζεη αξλεηηθά. Έηζη, ν ξφινο ηνπ DJ ζε πνιιέο πεξηπηψζεηο, έρεη πεξάζεη ζε άιιν επίπεδν, αθνχ θαη ην θνηλφ είλαη πην απαηηεηηθφ θαη ε δνπιεηά ελφο DJ κπνξεί λα πεξλάεη ζην επίπεδν ηνπ performance*, ηδηαίηεξα ζε φιν ην θάζκα ηεο ειεθηξνληθήο κνπζηθήο. Χζηφζν, ν Andreas Lubich, (ν νπνίνο εξγάδεηαη σο ηερληθφο mastering θαη ηερληθφο ράξαμεο απφ ηελ δεθαεηία ηνπ 1990 θπξίσο γηα ειεθηξνληθή θαη dance κνπζηθή), ζε κηα ζπλέληεπμε ηνπ, δειψλεη φηη νη δίζθνη βηλπιίνπ επαλήιζαλ ζην πξνζθήλην ηεο παγθφζκηαο κνπζηθήο βηνκεραλίαο, ιφγσ ησλ DJ, νη νπνίνη πνηέ δελ ζηακάηεζαλ λα παίδνπλ κε απηνχο, αθφκα θη φηαλ απηνί βξίζθνηαλ ζην “πεξηζψξην”, κεηά ηελ έιεπζε ηνπ CD. Δπίζεο, αλαθέξεη φηη, ηα Dubplates πνπ θαηαζθεπάζηεθαλ ηελ δεθαεηία ηνπ 1990, ηδηαίηεξα γηα ηελ reggae/dub θαη ηελ drum’n’bass ζθελή ήηαλ πάξα πνιιά14. * Ελλ. μετάφραςθ: παράςταςθ, εκτζλεςθ. 163 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 Γεληθφηεξα βέβαηα, ηα ηειεπηαία ρξφληα ππάξρνπλ πνιιέο ακθηιεγφκελεο απφςεηο σο πξνο ην ηη κέζν πξέπεη λα ρξεζηκνπνηεί θάπνηνο γηα λα θάλεη έλα DJ set. Πνιινί παιαηφηεξνη θαη δηάζεκνη DJ’s, παξνηξχλνπλ ηνπο λεφηεξνπο λα κάζνπλ λα παίδνπλ κε δίζθνπο βηλπιίνπ θαη φρη κε θάπνην πξφγξακκα πξνζνκείσζεο ζηελ νζφλε ελφο H/Y, ρξεζηκνπνηψληαο ην πνληίθη. Ο θπξηφηεξνο ιφγνο πνπ ζπκβαίλεη απηφ είλαη γηαηί, ε ςεθηαθή ηερλνινγία (φρη κφλν ζηελ κνπζηθή θαη ζηνπο DJ’s), αλ δελ ρξεζηκνπνηείηαη ζσζηά, ιεηηνπξγεί αξλεηηθά ζε νπνηαδήπνηε αλζξψπηλε δξαζηεξηφηεηα. Με άιια ιφγηα, ε ςεθηαθή ηερλνινγία πξέπεη λα ρξεζηκνπνηείηαη εθκεηαιιεχνληαο ηηο δπλαηφηεηεο ηεο θαη φρη κφλν ηηο “επθνιίεο” ηεο. Έηζη, κπνξνχκε λα πνχκε φηη νη θπξηφηεξνη ιφγνη γηα ηνπο νπνίνπο νη DJ’s ρξεζηκνπνηνχλ δίζθνπο βηλπιίνπ είλαη νη εμεο: 1. Πνηφηεηα ήρνπ. Όηαλ έλαο DJ παίδεη ζε κεγάιε έληαζε ζε ερνζπζηήκαηα πνιιψλ watt, ηφηε ε δηαθνξά ηνπ ήρνπ απφ ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ είλαη αηζζεηή. Ο ήρνο είλαη πην πινχζηνο, κε πεξηζζφηεξε ιεπηνκέξεηα, θαηά ζπλέπεηα πην επράξηζηνο θαη απνιαπζηηθφο. 2. Ζ απηή αίζζεζε. Έλαο απφ ηνπο θπξηφηεξνπο ιφγνπο πνπ θάλεη ηελ δηαθνξά ζε έλα DJ set, είλαη ε αιιειεπίδξαζε πνπ ππάξρεη κε ην κέζν. Όπσο ππνζηεξίδνπλ πνιινί DJ, φηαλ θάπνηνο παίδεη κε δίζθνπο βηλπιίνπ, ληψζεη ζαλ λα παίδεη έλα κνπζηθφ φξγαλν θαη φηη φια εμαξηψληαη απφ ηα ρέξηα ηνπ. Γεληθφηεξα, ππάξρεη πεξηζζφηεξν ε αλζξψπηλε αίζζεζε ηεο πξάμεο, αθνχ πνηέ κία κίμε ή έλα scratch, δελ πξφθεηηαη λα είλαη αθξηβψο ίδην, φπσο πνιχ εχθνια κπνξεί λα ζπκβεί παίδνληαο κε θάπνην ςεθηαθφ κέζν. 3. Ζ πνηφηεηα ελάληηα ζηελ πνζφηεηα. Σν πιενλέθηεκα ησλ ςεθηαθψλ κέζσλ, πνπ θάπνηνο DJ κπνξεί λα έρεη 50.000 θνκκάηηα καδί ηνπ γηα λα θάλεη έλα set, κπνξεί πνιχ εχθνια λα ιεηηνπξγήζεη αξλεηηθά. Έλαο DJ πνπ πξνηηκάεη ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ, έρεη ζαθψο ιηγφηεξα θνκκάηηα γηα έλα set, αιιά ην πην πηζαλφ είλαη λα έρεη “πξνπνλεζεί” πεξηζζφηεξν ζην θαζέλα απφ απηά, αθνχ ηνπο έρεη δψζεη ηδηαίηεξε ζεκαζία, κε απνηέιεζκα λα παίμεη έλα θαιχηεξν DJ set. Γη’απηφ ην ιφγν, ηηο πεξηζζφηεξεο θνξέο ε ππεξβνιηθή πνζφηεηα, ιεηηνπξγεί ρανηηθά ζην set ελφο DJ15. Δδψ, πξέπεη λα αλαθεξζεί βέβαηα φηη ηα ηειεπηαία ρξφληα έρνπλ δεκηνπξγεζεί θάπνηα interface (κε δηαζεκφηεξν ην SERATO ηεο Rane), πνπ θαηά θάπνην ηξφπν “παληξεχνπλ” ηελ αλαινγηθή θαη ηελ ςεθηαθή ηερλνινγία γηα έλα DJ. Υξεζηκνπνηνχλ εηδηθά θαηαζθεπαζκέλνπο δίζθνπο βηλπιίνπ, νη νπνίνη έρνπλ ραξαγκέλν, έλαλ timecode θψδηθα, ν νπνίνο κεηαηξέπεηαη ζε ςεθηαθφ κέζσ κηαο κνλάδαο ADC. Απηφ ην ςεθηαθφ timecode ζήκα, ζηέιλεηαη ζε έλα ινγηζκηθφ πξνζνκνίσζεο θαη έηζη ν έιεγρνο ησλ θνκκαηηψλ (δει. ηαρχηεηα αλαπαξαγσγήο, θαηεχζπλζε θαη ζεκείν ηνπ θνκκαηηνχ), γίλεηαη απφ ηνπο εηδηθά θαηαζθεπαζκέλνπο δίζθνπο, νη νπνίνη παίδνπλ ζε νπνηνδήπνηε ζπκβαηηθφ πηθάπ. Έηζη, 164 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 κπνξνχκε λα πνχκε φηη ε απηή αίζζεζε πνπ ρξεηάδεηαη έλαο “βηλπιηαθφο” DJ, κπνξεί λα γίλεη θαη κε ςεθηαθά κέζα. Χζηφζν, πάληα ππάξρεη κηα κηθξή θαζπζηέξεζε ζηελ αλαπαξαγσγή, κέζσ ηνπ πξνγξάκκαηνο πξνζνκνίσζεο ζε ζρέζε κε ηελ αληαπφθξηζε ηεο βειφλαο ηνπ πηθάπ, πάλσ ζην δίζθν16. Σέινο, ζην εξσηεκαηνιφγην ηεο εξγαζίαο, ζε κία εξψηεζε πνπ αθνξά ηνπο DJ’s, δφζεθαλ νη εμήο απαληήζεηο: Με πνηό ηξόπν πξνηηκάηε ή ζαο αξέζεη πεξηζζόηεξν λα θάλεηε ηα set ζαο; - Με δίζθνπο βηλπιίνπ (67) 33% - Audio CD (25) 12% - CD ή DVD κε mp3 ή άιιν ηχπν αξρείνπ (1) 0% - Mp3 ή άιιν ηχπν αξρείνπ, κε πξφγξακκα πξνζνκνίσζεο ζηνλ H/Y (24) 12% - SERATO ή άιιν παξφκνην interface (3) 1% - Ableton Live (2) 1% Όπσο θαίλεηαη απφ ηηο απαληήζεηο, ε πιεηνςεθία (33%) ηνπ “βηλπιηαθνχ” θνηλνχ, πξνηηκάεη λα θάλεη έλα DJ set, κε δίζθνπο βηλπιίνπ. Απηφ πνπ είλαη εληππσζηαθφ βέβαηα, είλαη φηη ην SERATO ή αιιν παξφκνην interface, έρεη κφλν ηξεηο (3) απαληήζεηο, θάηη ην νπνίν ζεκαίλεη φηη ην “βηλπιηαθφ” θνηλφ δελ βξίζθεη ελδηαθέξνλ ζε έλα ζχζηεκα πξνζνκνίσζεο ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ. 165 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 5.3 – Απνηειέζκαηα Δξσηεκαηνιόγηνπ – πκπεξάζκαηα. 1. Πόζνπο δίζθνπο βηλπιίνπ πεξίπνπ έρεηε ζηε ζπιινγή ζαο; Κάησ απφ 100. (32) 16 % 100 κε 500. (66) 33% 500 κε 1000. (39) 19% Πάλσ απφ 1000. (65) 32% 2. Πόζνπο δίζθνπο βηλπιίνπ αγνξάδεηε ζην δηάζηεκα ελόο έηνπο; Κάησ απφ 20. (50) 25% 20 κε 50. (61) 30% Πάλσ απφ 50.(71) 35% Γελ αγνξάδσ δίζθνπο πιένλ. (20) 10% 166 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 3. Πνηά είλαη / ήηαλ ε θύξηα πεγή από ηελ νπνία αγνξάδεηε / αγνξάδαηε δίζθνπο βηλπιίνπ; Απφ δηζθάδηθα ηεο πεξηνρήο κνπ. (146) Απφ δηζθάδηθα ηνπ εμσηεξηθνχ πνπ παξέρνπλ πψιεζε δίζθσλ απφ ηελ ηζηνζειίδα 72% ηνπο. (84) 42% Απφ άιινπο ρξήζηεο ηνπ δηαδηθηχνπ κέζσ ebay, discogs, gemm ή άιιε ηζηνζειίδα. (77) 38% Other (20) 10% 4. Πόζν ηθαλνπνηεκέλνη είζηε από ηηο θπθινθνξίεο δίζθσλ βηλπιίνπ, πνπ κπνξείηε λα βξείηε ζηα δηζθάδηθα ηεο πεξηνρή ζαο; δ 1 Καζφινπ ηθαλνπνηεκέλνο (32) 16% 2 (33) 16% 3 (67) 33% 4 (52) 26% 5 Απφιπηα ηθαλνπνηεκέλνο (18) 9% 167 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 5. Γηα πνηό ιόγν ζαο ειθύνπλ νη δίζθνη βηλπιίνπ; Πνηφηεηα ήρνπ. (149) 74% Γηα αηζζεηηθνχο ιφγνπο. (151) 75% Γηα ζπιιεθηηθνχο ιφγνπο. (130) 64% Γηαηί ηνπο ρξεζηκνπνηψ γηα δεκηνπξγηθνχο ιφγνπο. (π.ρ. sampling). (22) 11% Γηαηί ηνπο ρξεζηκνπνηψ γηα Djing. (35) 17% 6. Πνηό είδνο δίζθσλ ζαο αξέζεη λα αγνξάδεηε πεξηζζόηεξν; 12’’ LP (Αικπνπκ) (128) 63% 7’’ Single (68) 34% 12’’ Single (25) 12% πιινγέο απφ δηάθνξνπο θαιιηηέρλεο – ζπγθξνηήκαηα (10) 5% Αζπλήζηζηνπ ηχπνπ (ρξσκαηηζηά βηλχιηα, shellac, αζπλήζηζηε ηαρχηεηα αλαπαξαγσγήο, κε “θιεηδσκέλα” απιάθηα θ.ι.π.) (45) 22% Γελ έρσ θάπνηα ηδηαίηεξε πξνηίκεζε ζην format, αξθεί λα κνπ αξέζεη ην κνπζηθφ πεξηερφκελν (69) 34% 168 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 7. αο ελδηαθέξεη έλαο δίζθνο πνπ αγνξάδεηε / αγνξάδαηε, είλαη original ή επαλέθδνζε; Ναη, αγνξάδσ κφλν original (18) 9% Ναη, πξνηηκψ ηα original, αιιά αγνξάδσ θαη επαλεθδφζεηο (131) 65% Όρη, κε ελδηαθέξεη κφλν ην κνπζηθφ πεξηερφκελν ηνπ δίζθνπ (53) 26% 8. Αγνξάδεηε / αγνξάδαηε κεηαρεηξηζκέλνπο δίζθνπο; Ναη (147) 73% Όρη (8) 4% Μφλν αλ είλαη ζε άξηζηε θαηάζηαζε (47) 23% 9. αο ελδηαθέξεη ε ζπαληόηεηα ελόο δίζθνπ; Ναη (125) 62% Όρη (77) 38% 169 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 10. Έρεηε αγνξάζεη πνηέ θάπνηνλ ζπάλην δίζθν βηλπιίνπ κε αληίηηκν, κεγάιν ρξεκαηηθό πνζό; Ναη (112) 55% Όρη (90) 45% 11. Έρεηε αγνξάζεη πνηέ θάπνηνλ δίζθν, γλσξίδνληαο όηη ην κνπζηθό πεξηερόκελν δελ ζα ζαο ελζνπζηάδεη ηδηάηηεξα; Ναη (106) 52% Όρη (96) 48% 170 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 12. Δθηόο από ην κνπζηθό πεξηερόκελν ηνπ δίζθνπ, πνηά από ηα παξαθάησ ραξαθηεξηζηηθά ζαο ελδηαθέξνπλ γηα έλα δίζθνπ βηλπιίνπ; Δμψθπιιν θαη booklet (159) Φεθηαθή ερνγξάθεζε θαη επεμεξγαζία ή ςεθηαθφ remaster (26) 13% Half-speed mastered ή direct-to-disc-recording (30) 15% 180g ή παξαπάλσ (69) 34% Πεξηνξηζκέλν αληίηππν (90) 45% Dubplate (8) 4% Σίπνηα απφ ηα παξαπάλσ (12) 6% Other (4) 2% 79% 13. αο ειθύεη ην γεγνλόο όηη κπνξείηε λα βξείηε δίζθνπο νη νπνίνη είλαη “κνπζηθά άγλσζηνη” θαη “μεραζκέλνη” από ην επξύ θνηλό; Ναη (177) 88% Όρη (25) 12% 171 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 14. Ζ ζπιινγή ησλ δίζθσλ πνπ έρεηε, είλαη κεγαιύηεξε ή κηθξόηεξε από ηελ ζπιινγή ζε mp3 ζην ζθιεξό δίζθν ηνπ H/Y; Μεγαιχηεξε (74) 37% Μηθξφηεξε (128) 63% 15. ε γεληθά πιαίζηα, πηζηεύεηε όηη ε κνπζηθή έρεη ράζεη ην λνεκά ηεο ηα ηειεπηαία ρξόληα, ιόγσ ησλ ςεθηαθώλ “επθνιηώλ” θαη ηα mp3; Ναη (102) 50% Όρη (100) 50% 172 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 16. Αλ είζηε DJ, κε πνίνλ ηξόπν πξνηηκάηε ή ζαο αξέζεη πεξηζζόηεξν λα θάλεηε ηα set ζαο; Με δίζθνπο βηλπιίνπ (67) 33% Audio CD (25) 12% CD ή DVD κε mp3 ή αιιν ηχπν αξρείνπ (1) 0% Mp3 ή άιιν ηχπν αξρείνπ, κε πξφγξακκα πξνζνκνίσζεο ζηνλ H/Y (24) 12% SERATO ή άιιν παξφκνην interface (3) 1% Ableton Live (2) 1% 17. Αλ είζηε κνπζηθόο παξαγσγόο ή έρεηε θάπνην ζπγθξόηεκα, ζα ζαο ελδηέθεξε λα εθδνζεί ε δνπιεηά ζαο ζε δίζθν βηλπιίνπ; Ναη (129) 64% Όρη (6) 3% 173 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 18. Γηα πνηό ιόγν πηζηεύεηε όηη πνιινί λένη θαιιηηέρλεο – ζπθγξνηήκαηα, εθδίδνπλ ηηο δνπιεηέο ηνπο ζε δίζθνπο βηλπιίνπ αθόκα θαη ζήκεξα; Γηα λα πξνζειθχζνπλ έλα πην “κνπζηθφθηιν” θνηλφ (105) 52% Γηα ηελ πνηφηεηα ηνπ ήρνπ (69) 34% Λφγσ κνπζηθήο θνπιηνχξαο (150) 74% Γελ αθνξά κφλν ηνλ θαιιηηέρλε, αιιά θαη ηελ δηζθνγξαθηθή εηαηξία ε νπνία ζα εθδψζεη ην δίζθν (39) 19% 19. Πνηό πηζηεύεηε όηη ζα είλαη ην θνληηλό κέιινλ ησλ εθδόζεσλ δίζθσλ βηλπιίνπ, γηα ηηο ειιεληθέο κνπζηθέο παξαγσγέο; Θα απμεζνχλ, γηαηί πξνσζνχληαη ζηελ αγνξά φιν θαη πεξηζζφηεξν, απφ ηηο κεγάιεο δηζθνγξαθηθέο εηαηξίεο (19) Θα απμεζνχλ θαη δελ απνθιείεηαη λα (επαλα)ιεηηνπξγήζεη θάπνην εξγνζηάζην καδηθήο παξαγσγήο ζηελ Διιάδα (12) 53% Θα ιηγνζηεχνπλ, ιφγσ έιιεηςεο ελδηαθέξνληνο απφ αλζξψπνπο ηνπ ρψξνπ (δηζθνγξαθηθέο, θαιιηηέρλεο, κεραληθνί ήρνπ θ.ι.π.) (31) 6% Θα παξακείλνπλ ζηα ίδηα επίπεδα, αιιά ζα εθδίδνληαη κφλν απφ κηθξέο – αλεμάξηεηεο δηζθνγξαθηθέο εηαηξίεο (107) 9% 15% Θα ιηγνζηεχνπλ ιφγσ νηθνλνκηθψλ δπζρεξεηψλ ησλ δηζθνγξθηθψλ εηαηξηψλ (31) 15% Other (2) 1% 174 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 20. Πηζηεύεηε όηη νη δίζθνη βηλπιίνπ έρνπλ γίλεη “ηεο κόδαο” ηα ηειεπηαία ρξόληα; Ναη (127) 63% Όρη (75) 37% 21. Πνηό πηζηεύεηε όηη είλαη ην κέιινλ ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ, όζνλ αθνξά ηηο πσιήζεηο; Μφλν φζνη είλαη ήδε ρξήζηεο δίζθσλ βηλπιίνπ, ζα ζπλερίζνπλ λα αγνξάδνπλ θαη ηα επφκελα ρξφληα (99) 49% Θα πξνζειθχνπλ αθφκα πεξηζζφηεξν θφζκν ζην κέιινλ (98) 49% Γελ ππάξρεη κέιινλ γηα ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ (5) 2% 175 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 22. Αγνξάδαηε άιια κέζα αλαπαξαγσγήο γηα ηελ αθξόαζε κνπζηθήο; Όρη, αγνξάδσ κφλν δίζθνπο βηλπιίνπ (54) 27% Ναη θαη CD (125) 62% Ναη θαη SACD ή DVD-Audio (9) 4% Ναη θαη mp3 απφ ην δηαδίθηπν (45) 22% Ναη θαη θαζέηεο (32) 16% Σίπνηα απφ ηα παξαπάλσ (4) 2% 23. Έρεηε αζρνιεζεί πνηέ κε ην set-up ελόο πηθάπ γηα λα “βειηηώζεηε” ηελ αλαπαξαγσγή ησλ δίζθσλ ζαο; Ναη, έρσ δνθηκάζεη δηάθνξα set-up, ζε αξθεηά κνληέια πηθάπ, κε δηαθνξεηηθνχο βξαρίνλεο θαη πνιιέο θεθαιέο θαη βειφλεο (16) Ναη, έρσ πεηξακαηηζηεί κε θάπνηα set-up ζην πηθάπ κνπ θαη έρσ δνθηκάζεη κεξηθέο θεθαιέο θαη βειφλεο (54) 8% 27% Ναη, αιιά έρσ θάλεη κφλν θάπνηεο βαζηθέο ξπζκίζεηο ζην πηθάπ κνπ (81) 40% Όρη, δελ έρσ αζρνιεζεί θαζφινπ (51) 25% 176 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 24. Γλσξίδεηε ηηο δηαδηθαζίεο πνπ απαηηνύληαη γηα λα θαηαζθεπαζηεί έλαο δίζθνο βηλπιίνπ; Ναη, έρσ αζρνιεζεί επαγγεικαηηθά ή εξαζηηερληθά κε ηελ θαηαζθεπή δίζθσλ (13) 6% Ναη, γλσξίδσ αξθεηά επί ηνπ ζέκαηνο, αιιά δελ έρσ αζρνιεζεί πνηέ ζηελ πξάμε (75) 37% Έρσ κφλν θάπνηεο βαζηθέο γλψζεηο επί ηνπ ζέκαηνο (93) 46% Όρη, δελ γλσξίδσ θαζφινπ (21) 10% 25. Ζ ειηθία ζαο. 15 κε 24 (30) 15% 25 κε 32 (94) 47% 33 κε 40 (45) 22% 41 θαη πάλσ (33) 16% 26. Φύιν. Άλδξαο (187) 93% Γπλαίθα (15) 7% 177 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 5.3.1. – πκπεξάζκαηα – Πξνθίι αγνξαζηψλ. Απφ ηηο απαληήζεηο ηνπ παξαπάλσ εξσηεκαηνινγίνπ, πξνθχπηνπλ θάπνηα ρξήζηκα ζπκπεξάζκαηα, γηα ην πσο ην “βηλπιηαθφ” θνηλφ, αληηκεησπίδεη ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ ζηελ ζεκεξηλή κνπζηθή βηνκεραλία, θαζψο επίζεο, ε αλάιπζε θάπνησλ ζπγθεθξηκέλσλ απαληήζεσλ (ζα ππάξρεη ην αληίζηνηρν excel αξρείν ζηελ ειεθηξνληθή κνξθή ηεο εξγαζίαο κε ηηο ιεπηνκεξήο απαληήζεηο), δείρλνπλ δηαθνξεηηθά “πξνθίι αγνξαζηψλ” πνπ κπνξεί λα ζπλαληήζεη θαλείο ζηηο κέξεο καο. Σν εξσηεκαηνιφγην, ην νπνίν πξαγκαηνπνηεζεθε γηα ηνπο ζθνπνχο ηεο ζπγθεθξηκέλεο δηπισκαηηθήο εξγαζίαο, κνηξάζηεθε ζε δηζθνπσιεία κε εηδίθεπζε ζηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ ζην θέληξν ηεο Αζήλαο, θαζψο θαη ζε παδάξηα δίζθσλ πνπ έγηλαλ θαηά ηελ ρξνληθή πεξίνδν δηεθπεξαίσζεο ηεο εξγαζίαο (2012-2013) θαη αλαξηήζεθε ζε ειεθηξνληθή κνξθή ζε κνπζηθά θαη audiophile θφξνπκ ζην δηαδίθηπν, φπνπ νη ρξήζηεο ην ζπκπιήξσζαλ ειεθηξνληθά. Πξέπεη λα ζεκεησζεί φηη εζθεκέλλα έγηλε πξνζπάζεηα λα παξζνχλ απαληήζεηο απφ δηάθνξεο ηάζεηο θαη θνπιηνχξεο, γχξσ απφ ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ, φπσο γηα παξάδεηγκα Dj’s, audiophile, ζπιιέθηεο δίζθσλ θ.ι.π. Οη ζπλνιηθέο απαληήζεηο αλέξρνληαη ζηηο 202, απφ ηηο νπνίεο, νη πεξηζζφηεξεο πξνέξρνληαη απφ αλζξψπνπο πνπ αζρνινχληαη αξθεηά κε ηελ φιε θνπιηνχξα ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ θαη αγνξάδνπλ δίζθνπο αθφκα θαη ζήκεξα. Απηφ κπνξεί λα θαλεί απφ ηελ 2 ε εξψηεζε, ε νπνία δείρλεη φηη ην 75% ησλ αλζξψπσλ πνπ απάληεζαλ, αγνξάδνπλ πάλσ απφ 20 δίζθνπο βηλπιίνπ ζην δηάζηεκα ελφο έηνπο, θαζψο επίζεο απφ ηελ 1ε εξψηεζε θαίλεηαη φηη ην 51% ησλ απαληήζεσλ πξνέξρεηαη απφ αλζξψπνπο, νη νπνίνη έρνπλ κηα ζπιινγή άλσ ησλ 500 δίζθσλ. Οη πεξηζζφηεξεο απαληήζεηο πξνέξρνληαη απφ αλζξψπνπο θάησ ησλ 33 εηψλ (62%), θάηη ην νπνίν ζεκαίλεη φηη δελ έρνπλ δήζεη ηηο “ρξπζέο” επνρέο (δειαδή, ηηο δεθαεηίεο ηνπ 1960 θαη ηνπ 1970), φπνπ νη δίζθνη βηλπιίνπ ήηαλ ην θχξην κέζν αλαπαξαγσγήο ηεο κνπζηθήο, θαζψο νπψο έρεη πξναλαθεξζεί νη δίζθνη βηλπιίνπ έραζαλ ζεκαληηθφ έδαθνο ζηα ηέιε ηεο δεθαεηίαο ηνπ 1980, κεηά ηελ έιεπζε ηνπ CD. Δπίζεο, αμίδεη λα ζεκεησζεί φηη νη απαληήζεηο πξνέξρνληαη θπξίσο απφ άληξεο (93%), ελψ νη γπλαίθεο αληηζηνηρνχλ κφιηο ζην 7% ησλ απαληήζεσλ. Απφ ηελ 3ε θαη ηελ 4ε εξψηεζε, πξνθχπηεη φηη ην αγνξαζηηθφ θνηλφ δελ είλαη ηθαλνπνηεκέλν απφ ηηο θπθινθνξίεο πνπ παξέρνπλ πξνο πψιεζε ηα δηζθάδηθα ηεο πεξηνρήο ηνπ, ρσξίο απηφ λα ζεκαίλεη φηη δελ αγνξάδνπλ απφ ηα ηνπηθά δηζθάδηθα αθνχ ε αγνξά απφ απηά, θηάλεη ην 72%. Βέβαηα, ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ ζπγθεληξψλεηαη ζηηο αγνξέο απφ ην δηαδίθηπν (80%), είηε απφ δηζθάδηθα ηνπ εμσηεξηθνχ, είηε απφ άιινπο ρξήζηεο ηνπ δηαδηθηχνπ κέζσ ebay, discogs θ.ι.π. πκπεξαζκαηηθά, ινηπφλ θαίλεηαη φηη ην “βηλπιηαθo” 178 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 θνηλφ, θάλεη ηηο αγνξέο ηνπ ζήκεξα, έρνληαο πνιιέο επηινγέο ηηο νπνίεο, ηηο αμηνπνηεί κε θάζε ηξφπν. ηελ 5ε εξψηεζε, ε νπνία έρεη ηδηαίηεξν ελδηαθέξνλ, θαίλεηαη γηα πνηνχο ιφγνπο ην αγνξαζηηθφ θνηλφ επηιέγεη ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ. Σν κεγαιχηεξν πνζνζηφ ζπγθεληξψλεηαη ζηελ πνηφηεηα ηνπ ήρνπ (74%) θαη ιίγν παξαπάλσ ζην φηη πξνηηκά ηνπο δίζθνπο γηα αηζζεηηθνχο ιφγνπο (75%). Έηζη εμεγείηαη ην φηη ε δηαδηθαζία αθξφαζεο ελφο δίζθνπ, καδί κε ην εμψθπιιν θαη ηηο ζεκεηψζεηο πάλσ ζε απηφ, παίδνπλ ζεκαληηθφηαην ξφιν γηα ηελ επηινγή ηεο αγνξάο ελφο δίζθνπ. Όζνλ αθνξά ηελ πξνζνρή πνπ δίλεηαη ζην εμψθπιιν, θαίλεηαη θαη ζηελ 12ε εξψηεζε, πνπ ην 79% απαληάεη φηη είλαη ην πην ζεκαληηθφ ραξαθηεξηζηηθφ ελφο δίζθνπ, κεηά ην κνπζηθφ πεξηερφκελν. ηελ 6ε εξψηεζε γηα ην είδνο ηνπ δίζθνπ πνπ πξνηηκάηαη πεξηζζφηεξν, ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ (63%) ζπγθεληξψλεηαη ζηα 12”ηληζα LP, αιιά εμίζνπ ζεκαληηθή δπλακηθή έρεη θαη ε απάληεζε ζην φηη έλα 34% δελ ελδηαθέξεηαη γηα ην θνξκάη ηνπ δίζθνπ, αιιά κφλν γηα ην κνπζηθφ πεξηερφκελν. Σα ζπκπεξάζκαηα πνπ αθνξνχλ ηελ ζπαληφηεηα θαη ηελ αμία ελφο δίζθνπ, αλαιχνληαη ζε παξαπάλσ ππνθεθάιαην (5.1.1.). Ζ 13ε εξψηεζε, δείρλεη φηη ην “βηλπιηαθφ” θνηλφ, αξέζθεηαη ζην λα βξίζθεη δίζθνπο νη νπνίνη δελ έρνπλ κεγάιε εκπνξηθή επηηπρία θαη γεληθφηεξα φηη είλαη “κνπζηθά άγλσζηνη” θαη “μεραζκέλνη” ζην επξχ θνηλφ. Βέβαηα, ε 14ε εξψηεζε, ε νπνία έρεη ηδηαίηεξε βαξχηεηα γηα ηνλ ηξφπν ηνλ νπνίν ν θφζκνο αληηκεησπίδεη ηνπο δίζθνπο, σο κέζν αλαπαξαγσγήο, ηα απνηειέζκαηα είλαη φηη ν πεξηζζφηεξνο θφζκνο (63%) παξ’φηη αγνξάδεη δίζθνπο, ε ζπιινγή ησλ mp3 ζηνλ H/Y ηνπο, είλαη κεγαιχηεξε απφ απηή ησλ δίζθσλ ηνπο. Απηφ κπνξεί λα έρεη πνιιέο ζπκπεξαζκαηηθέο πηπρέο αθνχ, κπνξνχκε λα πνχκε φηη ν πεξηζζφηεξνο θφζκνο καζαίλεη θαη αθνχεη κνπζηθή απφ mp3, αιιά παξάιιεια ιαηξεχεη ηελ δηαδηθαζία αθξφαζεο απν έλαλ δίζθν βηλπιίνπ. Έλα άιιν ζπκπέξαζκα πνπ πξνθχπηεη είλαη φηη πνιινί ρξεζηκνπνηνχλ ηα mp3, σο έλα κέζν πξν-αθξφαζεο θαη φπνπ “εληνπίδεηαη” κνπζηθφ ελδηαθέξνλ, αγνξάδεηαη ν αληίζηνηρνο δίζθνο βηλπιίνπ. Τπάξρεη θαη έλα αξθεηά κεγάιν πνζνζηφ (37%), νη νπνίνη έρνπλ κεγαιχηεξε ζπιινγή δίζθσλ απφ ηα mp3 ζηνλ Ζ/Τ. Αλ παξαξαηεξήζεη θαλείο βέβαηα ηηο αλαιπηηθέο απαληήζεηο, ην πνζνζηφ απηφ πξνέξρεηαη ζε κεγάιν βαζκφ απφ ειηθίεο άλσ ησλ 33 εηψλ, νη νπνίνη ελδέρεηαη λα κελ έρνπλ ζπλεθαζηεί κε ηελ ζχγρξνλε ηδέα ησλ mp3. Όζνλ αθνξά ην θαηα πφζν έρεη επεξαζηεί ε κνπζηθή (ζε φια ηεο ηα πιαίζηα), απφ ηηο “επθνιίεο” πνπ παξέρνπλ ηα mp3 (εξψηεζε 15), νη απαληήζεηο είλαη κνηξαζκέλεο (50% 50%), αιιά είλαη εληππσζηαθφ ην φηη παξ’φιν πνπ νη πεξηζζφηεξνη έρνπλ κεγάιπηεξε ζπιινγή κε mp3 ζε ζρέζε κε ηνπο δίζθνπο ηνπο, ππάξρνπλ αξθεηνί πνπ πηζηεχνπλ φηη ε κνπζηθή έρεη ράζεη ην λφεκα ηεο, απφ ηνλ ηξφπν αληηκεηψπηδεηαη απφ ηελ κνπζηθή βηνκεραλία, ηα ηειεπηαία ρξφληα. 179 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 ηελ 18ε εξψηεζε, πνπ αθνξά ηνπο ιφγνπο γηα ηνπο νπνίνπο θάπνηνο/ν θαηλνχξγην ζπγθξφηεκα ή θαιιηηέρλεο, εθδίδεη ηελ δνπιεηά ηνπ ζε δίζθνπο βηλπιίνπ, νη πεξηζζφηεξεο απαληήζεηο ζπγθεληξψλνληαη ζην φηη απηφ νθείιεηαη ιφγσ κνπζηθήο θνπιηνχξαο ησλ θαιιηηερλψλ (74%). πκπεξαζκαηηθά δειαδή καδί κε ηελ 17ε εξψηεζε, γηα ην αλ θάπνηνο ζα ελδηαθεξφηαλ λα εθδφζεη ηελ δνπιεηά ηνπ ζε δίζθν βηλπιίνπ ζήκεξα, βιεπνπκε φηη ππάξρεη έλαο “ζεβαζκφο” ζην θνξκάη, φζνλ αθνξά ηελ ζέζε ηνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. Απηφ θαίλεηαη θαη απφ ηηο απαληήζεηο πνπ ζπγθεληξψλνπλ ην 52% (αθνχ ε απαληήζεηο ζηελ 18ε εξψηεζε είλαη πνιιαπιήο επηινγήο), φηη ε έθδνζε ελφο δίζθνπ βηλπιίνπ, πξνζειθχεη έλα πην “κνπζηθφθηιν” θνηλφ. Όπσο ιέεη θαη ν Υξήζηνο σηεξφπνπινο ζηελ παξαπάλσ ζπλέληεπμε (5.2.6. – ζει, 157), νη ειιεληθεο εθδφζεηο δίζθσλ βηλπιίνπ πηζαλφηαηα λα ζπλερηζνπλ λα θπθινθνξνχλ ζην εκπφξην ζην θνληηλφ κέιινλ. Έηζη θαη νη πεξηζζφηεξνη (52%), ζηελ αληίζηνηρε εξψηεζε ηνπ εξσηεκαηνινγίνπ (19ε), πηζηεχνπλ ην ίδην. Όηη δειαδή, νη εθδφζεηο δίζθσλ βηλπιίνπ ζα παξακείλνπλ ζηα ίδηα επίπεδα κε ζήκεξα, αιιά ζα εθδίδνληαη κφλν απφ κηθξέο “αλεμάξηεηεο” εηαηξίεο. πκπεξαζκαηηθά ινηπφλ, θαίλεηαη φηη ην “βηλπιηαθφ” θνηλφ, πηζηεχεη φηη νη δίζθνη βηλπιίνπ αθνξνχλ κφλν ηνλ θφζκν πνπ “ζέβεηαη” ην θνξκάη, θαη ην πξνσζνχλ εηαηξίεο ρσξίο λα έρνπλ θάπνην κεγάιν νηθνλνκηθφ θέξδνο. Αμίδεη βέβαηα λα ζεκεησζεί φηη έλα πνζνζηφ 30%, πηζηεχεη φηη ζα ππάξρεη πησηηθή πνξεία ζηελ φιε παξαγσγή δίζθσλ, είηε γηα νηθνλνκηθνχο ιφγνπο, είηε απφ ην φηη ζα ππάξρεη έιιεηςε ελδηαθέξνληνο απφ αλζξψπνπο πνπ βξίζθνληαη ζηνλ ρψξν ηεο κνπζηθήο βηνκεραλίαο. ηελ 21ε εξψηεζε, ε νπνία αθνξά ην πνην ζα είλαη ην κέιινλ ησλ δίζθσλ απφ άπνςε πσιήζεσλ, νη απφςεηο είλαη ζε ηζνξξνπνία. Έλα πνζνζηφ 49%, πηζηεχεη φηη ζα απμεζνχλ νη πσιήζεηο, ελψ ην ίδην πνζνζηφ, απαληάεη φηη, κφλν φζνη αγνξάδνπλ ζήκεξα δίζθνπο βηλπιίνπ, ζα ζπλερίζνπλ θαη ηα επφκελα ρξφληα. Βέβαηα, ζηελ 20ε εξψηεζε, ην κεγαιχηεξν πνζνζηφ (63%) πηζηεχεη φηη νη δίζθνη βηλπιίνπ έρνπλ γίλεη “ηεο κφδαο” ηα ηειεπηαία ρξφληα, θάηη πνπ ζεκαίλεη φηη, φηαλ απηή ε κφδα ζηακαηήζεη, ζα ππάξρεη πηψζε ζε φια ηα επίπεδα (παξαγσγήο θαη θαηαλάισζεο). Οη δχν ηειεπηαίεο εξσηήζεηο (23ε θαη 24ε) αθνξνχλ θάπνηα ηερληθά ζέκαηα, απφ ηα νπνία κπνξεί λα θαηαιάβεη θαλείο φηη έλα κεγάιν πνζνζηφ ηνπ “βηλπιηαθνχ” θνηλνχ δελ έρεη επίγλσζε γηα ην πσο πξέπεη λα ρξεζηκνπνηεί ην πηθάπ θαη ηνπο δίζθνπο, θαζψο επίζεο ην πσο απηνί θαηαζθεπάδνληαη. Έλα αξθεηά κεγάιν πνζνζηφ (56%) έρεη κφλν θάπνηεο βαζηθέο γλψζεηο ή δελ γλσξίδεη θαζφινπ, γηα ηελ δηαδηθαζία παξαγσγήο-θαηαζθεπήο ελφο δίζθνπ βηλπιίνπ, ελψ έλα πνζνζηφ (65%) δελ έρεη αζρνιεζεί κε ηηο ξπζκίζεηο ελφο πηθάπ γηα λα βειηηψζεη ηελ πνηφηεηα αλαπαξαγσγήο απηψλ. Χζηφζν, κέζα απφ ηελ ζπγθεθξηκέλε πηπρηαθή εξγαζία, κπνξεί θαλείο λα θαηαλνήζεη ζε βάζνο, ηνλ ηξφπν πνπ ιεηηνπξγνχλ νη δίζθνη βηλπιίνπ θαη κε πνηφλ ηξφπν γίλεηαη ε ζσζηή αλαπαξαγσγή ηνπο. 180 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 Παξαθάησ παξνπζηάδνληαη ελδεηθηηθά, θάπνηεο ζπγθεθξηκέλεο απαληήζεηο* (απφ ηηο αλαιπηηθέο απαληήζεηο ζην excel) νη νπνίεο καο βγάδνπλ ζπκπεξάζκαηα γηα ην πσο αληηιακβάλεηαη θάπνηνο ηελ φιε θνπιηνχξα ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ, ζε φπνηα θνηλσληθή νκάδα ή ηάζε θη αλ βξίζθεηαη απφ απηέο πνπ παξνπζηάζηεθαλ παξαπάλσ (DJ, ζπιιέθηεο δίζθσλ, audiophile – ππνθεθάιαην 5.1.). Αξρηθά, φπσο θαίλεηαη ζηελ 7ε απάληεζε, νπσο βξίζθεηαη ζην αξρείν excel, έρεη απαληήζεη έλαο αγνξαζηήο δίζθσλ κε κηα ζπιινγή άλσ ησλ 1000 δίζθσλ θαη κεγαιχηεξνο απφ 41 εηψλ. Σα κνπζηθά είδε πνπ απαξηίδνπλ ηελ ζπιινγή ηνπ, είλαη γχξσ απφ ην rock, απφ ηηο δεθαεηίεο ηνπ 1960 θαη κεηά. Μπνξνχκε λα δνχκε ινηπφλ, φηη έλα ηέηνην πξνθίι, πξνηηκάεη λα θάλεη ηηο αγνξέο ηνπ απφ ηνπηθά δηζθνπσιεία αθνχ ε αμηνιφγεζε γηα ην πφζν ηθαλνπνηεκέλνο είλαη απφ ηηο θπθινθνξίεο πνπ κπνξεί λα βξεη ζε απηά, είλαη ην 3 (κε κέγηζην ην 5). Δπηπιένλ, είλαη ζεκαληηθφ ην φηη ν θπξηφηεξνο ιφγνο πνπ ηνλ ειθχνπλ νη δίζθνη, είλαη ε ζπιινγή ηνπο θαη απηφ θαίλεηαη απφ ην φηη έρεη κεγαιχηεξε ζπιινγή δίζθσλ απφ ηελ αλάινγε ζε mp3 ζηνλ H/Y ηνπ. Ο ίδηνο απαληάεη φηη ην θπξηφηεξν ραξαθηεξηζηηθφ πνπ ηνλ ειθχεη ζε έλα δίζθν βηλπιίνπ είλαη ην αλ είλαη πεξηνξηζκέλν αληίηππν θαη φηη γεληθφηεξα ηνλ ελδηαθέξεη ε ζπαληφηεηα ελφο δίζθνπ. Δπίζεο, απαληάεη φηη εθηφο απφ ην λα αγνξάδεη δίζθνπο βηλπιίνπ (20 κε 50 αλα έηνο), αγνξάδεη θαη audio CD. πκπεξαζκαηηθά ινηπφλ, κπνξνχκε λα πνχκε φηη ην ζπγθεθξηκέλν πξνθίι αγνξαζηή, αλήθεη ζηελ θαηεγνξία ηνπ “ζπιιέθηε” κε έκθαζε ζε ζπγθεθξηκέλν κνπζηθφ είδνο. Παξ’φι’απηά, παξά ηελ ειηθία θαη ηελ ρξφληα ελαζρφιεζε κε ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ, απαληάεη φηη δελ έρεη αζρνιεζεί πνηέ κε ην set-up ηνπ πηθάπ ηνπ γηα λα “βειηηψζεη” ηελ αλαπαξαγσγή ησλ δίζθσλ ηνπ, φπσο επίζεο δελ γλσξίδεη θαζφινπ ηηο δηαδηθαζίεο πνπ απαηηνχληαη γηα λα γίλεη ε παξαγσγή-θαηαζθεπή ελφο δίζθνπ βηλπιίνπ. Έηζη, θαίλεηαη ην πφζν ζεκαληηθή κπνξεί λα απνδεηρζεί ε ζπγθεθξηκέλε εξγαζία γηα αγνξαζηέο κε ίδην ή παξφκην πξνθηι. ηελ ζπλέρεηα ζα δνχκε ηελ απάληεζε 43 απφ ην excel, ε νπνία ζε αξθεηά ζεκεία, ην πξνθίι ηνπ αγνξαζηή είλαη ίδην κε ην πξνεγνχκελν παξάδεηγκα. Σα θνηλά ζεκεία είλαη φηη θαηέρεη πάλσ απφ 1000 δίζθνπο ζηελ ζπιινγή ηνπ, είλαη άλσ ησλ 41 εηψλ, αγνξάδεη απφ ηα δηζθάδηθα ηεο πεξηνρήο ηνπ, ελψ αγνξάδεη θαη CD. Οη δηαθνξέο είλαη φηη ε αμηνιφγεζε γηα ηηο θπθινθνξίεο πνπ κπνξεί λα βξεί ζηα ηνπηθά δηζθνπσιεία είλαη ζην 4 (κε άξηζηα ην 5), φηη ε ζπιινγή ηνπ απαξηίδεηαη θπξίσο απφ ηδαδ θαη θιαζζηθή κνπζηθή θαη ην φηη απηφ πνπ ηνλ ειθχεη ζηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ είλαη ε πνηφηεηα ηνπ ήρνπ θαη ε γεληθφηεξε αηζζεηηθή ηνπο. Δπίζεο, έλα ραξαθηεξηζηηθφ πνπ δείρλεη λα ελδηαθέξεηαη (εθηφο απφ ην εμψθπιιν θαη ην κνπζηθφ πεξηερφκελν), είλαη ην αλ είλαη έλαο δίζθνο half-speed mastered ή έρεη γξαθηεί κε * Να ςθμειωκεί ότι οι απαντιςεισ δεν είναι ονομαςτικζσ και ζτςι τα παραδείγματα που αναλφονται δεν κρίνουν ςε προςωπικό επίπεδο τισ απόψεισ κάποιου ςυγκεκριμζνου ατόμου. 181 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 ηελ ηερληθή ηνπ direct-to-disc recording. πκπεξαζκαηηθά ινηπφλ, κπνξνχκε λα πνχκε φηη ν ζπγθεθξηκέλνο αγνξαζηήο αλήθεη ζηελ θαηεγνξία ησλ audiophile, αθνχ φπσο απαληάεη, έρεη δνθηκάζεη πνιιά set-up ζην πηθάπ ηνπ, έρνληαο δνθηκάζεη αξθεηνχο βξαρίνλεο θαη πνιιέο θεθαιέο θαη βειφλεο, ελσ παξάιιεια έρεη θάπνηεο βαζηθέο γλψζεηο γηα ηηο δηαδηθαζίεο πνπ απαηηνχληαη γηα λα θαηαζθεπαζηεί έλαο δίζθνο βηλπιίνπ. Παξαθάησ ζα αλαιπζεί ε απάληεζε 196, ε νπνία καο δείρλεη ην πξνθίι ελφο DJ πνπ έρεη κία ζπιινγή 500 κε 1000 δίζθνπο θαη ζηελ πιεηνςεθία ηεο, απαξηίδεηαη απφ techno θαη house κνπζηθή. Αλήθεη ζηελ ειηθηαθή νκάδα απφ 15 κε 24 εηψλ θαη φπσο απαληάεη ην θνξκάη πνπ πξνηηκάεη σο DJ, είλαη νη δίζθνη βηλπιίνπ θαη εηδηθφηεξα ηα 12’’ single. Σν εληππσζηαθφ είλαη φηη απαληάεη πσο αγνξάδεη πάλσ απφ 50 δίζθνπο ζην δηάζηεκα ελφο έηνπο, αιιά φιεο νη αγνξέο ηνπ γίλνληαη απφ δηζθάδηθα ηνπ εμσηεξηθνχ πνπ παξέρνπλ δίζθνπο πξνο πψιεζε απφ ηελ ηζηνζειίδα ηνπο. Ζ αμηνιφγεζε ηνπ γηα ηα ηνπηθά δηζθάδηθα είλαη 1 (κε άξηζηα ην 5). Ζ ζπιινγή ησλ δίζθσλ ηνπ είλαη κηθξφηεξε απφ ηελ αληίζηνηρε ησλ mp3 ζηνλ H/Y ηνπ, ελψ απαληάεη πσο αγνξάδεη θαη CD, αιιά θαη mp3 απφ ην δηαδίθηπν. Δδψ, κπνξεί λα θαλεί, απηφ πνπ πξναλαθέξζεθε παξαπάλσ, φηη δειαδή πνιινί ρξεζηκνπνηνχλ ηα mp3 σο έλα είδνο πξν-αθξφαζεο, πξηλ αγνξάδνπλ θάπνην δίζθν. Δπίζεο, απαληάεη φηη έρεη θάλεη κφλν θάπνηεο βαζηθέο ξπζκίζεηο ζην πηθάπ ηνπ, γηα ηελ αλαπαξαγσγή ησλ δίζθσλ, ελψ παξάιιεια έρεη κφλν θάπνηεο βαζηθέο γλψζεηο γηα ηελ παξαγσγή-θαηαζθεπή ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ. πκπεξαζκαηηθά ινηπφλ, ην παξαπάλσ παξάδεηγκα δείρλεη έλαλ ζχγρξνλν DJ ειεθηξνληθήο κνπζηθήο, πνπ “ζέβεηαη” ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ θαη ζίγνπξα έρεη ηειείσο δηαθνξεηηθή αληίιεςε πξνο απηνχο, ζε ζρέζε κε ηα 2 πξψηα παξαδείγκαηα. Σν ηειεπηαίν παξάδεηγκα, πνπ είλαη ζηελ απάληεζε 14, αθνξά έλα πξνθίι πνπ δελ είλαη θαη ηφζν ζπρλφ, φζν ηα πξνεγνχκελα. Αλήθεη ζηελ ειηθηαθή νκάδα απφ 25 κε 32 εηψλ θαη έρεη κηα ζπιινγή απφ 100 κε 500 δίζθνπο, κηθξφηεξε απφ ηα mp3 ζηνλ H/Y ηνπ, αιιά δειψλεη πσο αγνξάδεη 20 κε 50 δίζθνπο ζην δηάζηεκα ελφο έηνπο, θάηη πνπ θαλεξψλεη πσο αζρνιείηαη ελεξγά κε απηνχο. Ζ ζπιινγή ηνπ απαξηίδεηαη θπξίσο απφ “καπξεο” κνπζηθέο (soul, funk, jazz, hiphop), ελψ νη νγνξέο ηνπ θαίλεηαη λα γίλνληαη θπξίσο απφ άιινπο ρξήζηεο ηνπ δηαδηθηχνπ κέζσ ebay, discogs θαη άιιεο ηζηνζειίδεο. Βέβαηα, έρεη απαληήζεη πσο αγνξάδεη θαη απφ ηα ηνπηθά δηζθνπσιεία, αιιά ε αμηνιφγεζε ηνπ πξνο απηά είλαη ην 2 (κε άξηζηα ην 5). Ο θχξηνηεξνη ιφγνη πνπ ηνλ ειθχνπλ νη δίζθνη βηλπιίνπ είλαη ζπιιεθηηθνί αιιά ην ζεκαληηθφηεξν είλαη φηη ηνπο ρξεζηκνπνηεί γηα δεκηνπξγηθνχο ιφγνπο, φπσο γηα παξάδεηγκα ην sampling*. Όπσο θαη ζην παξαπάλσ παξάδεηγκα (ηνπ DJ), έρεη θάλεη κφλν θάπνηεο βαζηθέο ξπζκίζεηο ζην πηθάπ, ελψ έρεη κφλν θάπνηεο βαζηθέο γλψζεηο γηα ηηο δηαδηθαζίεο πνπ απαηηνχληαη γηα ηελ παξαγσγή-θαηαζθεπή ελφο δίζθνπ βηλπιίνπ. πκπεξαζκαηηθά, κπνξνχκε λα πνχκε φηη αλήθεη ζηελ θαηεγνξία ηνπ digger, δειαδή ε * Ζ δεηγκαηνιεςία κνπζηθψλ θξάζεσλ ή ήρσλ, γηα ηελ αλαδεκηνπξγία κνπζηθήο. 182 Κεθάιαην 5ν – Ζ ζέζε ησλ δίζθσλ βηλπιίνπ ζηελ κνπζηθή βηνκεραλία. 2013 αληίιεςε ηνπ πξνο ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ, εθηφο απφ ηελ αλαπαξαγσγή, είλαη ζην λα βξίζθεη δίζθνπο γηα λα ηνπο ρξεζηκνπνηεί δεκηνπξγηθά θαη λα αλαθαηαζθεπάδεη ηηο θξάζεηο θαη ηνπο ήρνπο πνπ πξνέξρνληαη απφ απηνχο. 1 Wikipedia, “Record Collecting”, “http://en.wikipedia.org/wiki/Record_collecting”, ηειεπηαία επίζθεςε : 13/3/2013. 2 Tim Neely, “Goldmine Record Album Price Guide”, Ζλσκέλεο Πνιηηείεο : Krause Publications (2007), “Grading your records”, ζει : 15 – 18. 3 Tim Neely, “Goldmine Record Album Price Guide”, Ζλσκέλεο Πνιηηείεο : Krause Publications (2007), “Lbel identification guide”, ζει : 22. 4 Wikipedia, “Matrix numbers”, “http://en.wikipedia.org/wiki/Matrix_numbers”, ηειεπηαία επίζθεςε : 13/3/2013. 5 Elvis Records US, “The matrix number”, “http://www.elvisrecords.us/the-matrix-number/”, ηειεπηαία επίζθεςε : 13/3/2013. 6 Υαξάιακπνο Πνιπρξνληάδεο, “Θπζαπξνί από βηλύιην γηα ζπιιέθηεο κε ρνληξό πνξηνθόιη”, Διιάδα : Κπξηαθάηηθε Διεπζεξνηππία (21/8/2011), “ http://www.enet.gr/?i=news.el.article&id=303058”, ηειεπηαία επίζθεςε : 13/3/2013. 7 Wikipedia, “Record Store Day”, “http://en.wikipedia.org/wiki/Record_Store_Day”, ηειεπηαία επίζθεςε : 13/3/2013. 8 Digital music news, “Still Gaining: Vinyl sales up 16.3 percent in 2012”, “http://www.digitalmusicnews.com/permalink/2012/121004vinyl”, ηειεπηαία επίζθεςε : 13/3/2013. 9 Business Wire, “The Nielsen Company & Billboard’s 2012 music industry report”, “http://www.businesswire.com/news/home/20130104005149/en/Nielsen-Company-Billboard%E2%80%99s2012-Music-Industry-Report”, ηειεπηαία επίζθεςε : 13/3/2013. 10 How to sell Vinyl Records, a guide by discogs, “Vinyl record Sales growth”, “http://www.howtosellvinylrecords.com/”, ηειεπηαία επίζθεςε : 13/3/2013. 11 Θνδσξήο Καλειιφπνπινο, “Ζ καλία κε ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ”, Διιάδα : Σν Βεκα (9/2/2012), “http://www.tovima.gr/vimagazino/views/article/?aid=442583”, ηειεπηαία επίζθεςε : 13/3/2013. 12 Φψηεο Απέξγεο, “Γεύηεξε ληόηε γηα ην βηλύιην”, Διιάδα : Ζ Καζεκεξηλή (27/10/2012), “http://news.kathimerini.gr/4dcgi/_w_articles_civ_2_27/10/2012_499976”, ηειεπηαία επίζθεςε : 13/3/2013. 13 σηήξεο Λίηνο, “Δξαζηέο ηνπ βηλπιίνπ: Τπάξρεη ειπίδα γηα ηνπο κειινζάλαηνπο;”, stereoworld.gr, δεκνζίεπζε : (24/1/2009), “ http://www.stereoworld.gr/articlesdesc.php?id=33”, ηειεπηαία επίζθεςε : 13/3/2013. 14 Icrates.org, “Loop_O: Master of the grooves”, δεκνζίεπζε (7/1/2011), “http://www.icrates.org/l_o_o_p_omastering-the-grooves/”, ηειεπηαία επίζθεςε : 13/3/2013. 15 DigitalDJTips, “A different viewpoint: 5 reasons why vinyl Djing beats digital”, δεκνζίεπζε: (13/11/2010), “http://www.digitaldjtips.com/2010/11/why-vinyl-djing-beats-digital/”, ηειεπηαία επίζθεςε : 13/3/2013. 16 Wikipedia, “Vinyl Emulation Software”, “http://en.wikipedia.org/wiki/Vinyl_emulation_software”, ηειεπηαία επίζθεςε : 13/3/2013. 183 Λεμηιόγην αγγιηθώλ όξσλ: - 45/45 single groove system (ζει:19, 54, 79) : Σν ζχζηεκα πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηηο θεθαιέο ράξαμεο, ψζηε λα δεκηνπξγεζνχλ ζηεξενθσληθά απιάθηα. - Antiskate (ζει: 37, 43, 52, 121) Δίλαη ην βάξνο κεξηθψλ γξακκαξίσλ πνπ πξνζηίζεηαη ζηελ βειφλα πξνο ηα έμσ, θαηά ηελ αλαπαξαγσγή, ψζηε λα ππάξρεη ηζνξξνπία ζηελ “αλάγλσζε” ησλ ηνηρσκάησλ ελφο απιαθίνπ, δειαδή ζην skating force. - Armtube (ζει: 38) : Ο ζσιήλαο ηνπ βξαρίνλα πνπ εθηείλεηαη απφ ην pivot point κέρξη ηελ άθξε, πνπ βξίζθεηαη ην headshell. - Azimuth (ζει: 46, 121) : Ζ παξάκεηξνο πνπ νξίδεη ηελ θαηαθφξπθε ζρέζε πνπ έρεη ην cantilever ηεο θεθαιήο κε ην απιάθη ηνπ δίζθνπ. - Backcueing (ζει: 54) : Ο φξνο απηφο ρξεζηκνπνηείηαη απφ ηνπο DJ’s θαη ζεκαίλεη ε θίλεζε πνπ ζεκαδεχεηαη ή καξθάξεηαη έλα ζεκείν ηνπ δίζθνπ απφ ην νπνίν ζα μεθηλήζεη λα παίδεη έλαο δίζθνο. - Belt Drive (ζει: 34) : πζηεκα νδήγεζεο ηνπ πιαηψ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζε πνιιά πηθάπ κεηά ην 1970, κέρξη θαη ζήκεξα. Ζ ιεηηνπξγία ηνπ βαζίδεηαη ζε έλα κνηέξ, πνπ κεηαθέξεη ηελ θίλεζε ηνπ πηθάπ κέζσ κίαο ηξνραιίαο κε ηκάληα. - Bootleg (ζει: 134) : Μηα θπθινθνξία ελφο δίζθνπ πνπ δελ έρεη επίζεκε άδεηα απφ θάπνηα δηζθνγξαθηθή εηαηξία. Με άιια ιφγηα, “πεηξαηηθφο” δίζθνο. - Burnishing Facets (ζει: 75, 82) : Οη φςεηο ζηίιβσζεο ηεο βειφλαο ράξαμεο. - Cantilever (ζει: 39, 44, 55) : Διιεληθά = Τπνζηήξηγκα. Δίλαη ην ηειεπηαίν κεραληθφ κέξνο, αθξηβψο πξηλ ηελ βειφλα. Δίλαη έλαο κηθξφο ζσιήλαο πνπ εμέξρεηαη απφ ηελ θεθαιή πνπ νπζηαζηηθά “θξαηάεη” ηελ βειφλα. - Cartridge Compliance (ζει: 39) : Διιεληθά = Δλδνηηθφηεηα θεθαιήο. Όξνο πνπ δείρλεη ην πφζν ραιαξή ή ζθιεξή είλαη ε αλάξηεζε πνπ θξαηάεη ην cantilever. - Cartridge (ζει: 56) : Ζ θεθαιή αλαπαξαγσγήο, ε νπνία κεηαηξέπεη ηηο κεραληθέο δνλήζεηο ηεο βειφλαο, ζε ειεθηξηθφ ζήκα. - Clicks θαη Pops (ζει: 62, 118, 135) : Οη ζηηγκηαίεο παξακνξθψζεηο πνπ δεκηνπξγνχληαη ζε έλα δίζθν απφ ηπρφλ αθαζαξζίεο ή γξαηδνπλίεο. Σα clicks αθνχγνληαη ζηηο πςειέο ζπρλφηεηεο ηνπ αθνπζηηθνχ θάζκαηνο, ελψ ηα pops αθνξνχλ θπξίσο ζνξχβνπο ζηηο ρακειέο ζπρλφηεηεο. - Direct Drive (ζει: 36, 72) : χζηεκα νδήγεζεο ηνπ πιαηψ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζε πνιιά ζχγρξνλα πηθάπ θαη είλαη θηιηθφ πξνο ηνπο DJs. Ζ ιεηηνπξγία ηνπ βαζίδεηαη ζε έλα κνηέξ ην νπνίν βξίζθεηαη αθξηβψο θάησ απφ ην πιαηψ θαη κεηαδίδεη ηελ θίλεζε ζε απηφ απ’επζείαο. 184 - Direct Metal Mastering (ζει: 71, 99) : Δίλαη κηα ηερληθή πνπ ρξεζηκνπνηήζεθε κεηά ηελ δεθαεηία ηνπ 1970, πνπ αξρηθή ράξαμε δελ γίλεηαη ζε αινπκηλέλην δίζθν κε επηθάιπςε ηνπ απαινχ βεξληθίνπ (lacquer) αιιά ζε έλα δίζθν απφ ραιθφ κε ππφζηξσκα ράιπβα. - Direct-to-disc recording (ζει: 95, 162) : Σερληθή ερνγξάθεζεο-ράξαμεο δίζθνπ, πνπ ην ερεηηθφ πιηθφ ραξάδεηαη απ’επζείαο ζην δίζθν, ρσξίο δειαδή, λα ρξεζηκνπνηεζεί καγλεηηθή ηαηλία ή άιιν κέζν εγγξαθήο. - Drive System (ζει: 28, 34) : Σν ζχζηεκα νδήγεζεο ηνπ πιαηψ. - Dubplate (ζει: 101, 103) : Γίζθνη “ληνπκπιαξίζκαηνο” ή αιιηψο εξαζηηερληθήο ράξαμεο, πνπ ρξεζηκνπνηνχληαη γηα δηάθνξνπο ζθνπνχο εθηφο εκπνξίνπ. - Effective length (ζει: 40) : Ζ ελεξγή απφζηαζε απφ ην pivot point, κέρξη ηελ άθξε ηεο βειφλαο. - Effective Mass (ζει: 39, 58) : Διιεληθά = Δλεξγή Μάδα. Σν πνζνζηφ ηνπ βάξνπο πνπ βξίζθεηαη θαηά κήθνο ηνπ βξαρίνλα, αλάινγα κε ηελ ζέζε ηνπ. - Electroplating (ζει: 66) : Γαιβαληζκφο ή επηκεηάιισζε κε ειεθηξνρχηεπζε. Δίλαη ε δηαδηθαζία επηθάιπςεο ελφο πιηθνχ φπνπ ηα κεηαιιηθά ηφληα κέζα ζε έλα πγξφ δηάιπκα θηλνχληαη ζε έλα ειεθηξηθφ πεδίν γηα λα επηθαιχςνπλ έλα αγψγηκν πιηθφ. - Extented Play (EP) (ζει: 14, 26) : Γίζθνο πεξηνξηζκέλεο ρξνληθήο δηάξθεηαο. - Gimbal bearing (ζει: 38) : Σχπνο ξνπιεκάλ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηνπο βξαρίνλεο ησλ πηθάπ, ην νπνίν απνηειείηαη απφ έλα ζεη απφ δαρηπιίδηα θαη έηζη επηηξέπεη ηελ θίλεζε ηνπ βξάρίνλα πξνο θάζε θαηεχζπλζε. - Half-speed mastering (ζει: 21, 26, 72, 94) : Σερληθή ράξαμεο δίζθνπ, πνπ ε φιε δηαδηθαζία γίλεηαη ζηελ κηζή ηαρχηεηα, κε ζθνπφ λα ραξαρηνχλ νη δηαθπκάλζεηο ηνπ αθνπζηηθνχ ζήκαηνο κε κεγαιχηεξε αθξίβεηα. - Head shell (ζει: 43) : Σν πιαζηηθφ ζηήξηγκα πνπ βηδψλεηαη ζηνλ βξαρίνλα, ζην νπνίν ελζσκαηψλεηαη ε θεθαιή θαη ε βειφλα. - Idler Wheel (ζει: 34) : Παιαηφ ζχζηεκα νδήγεζεο ηνπ πιαηψ πνπ θπξίσο ρξεζηκνπνηνχηαλ ζηα γξακκφθσλα. Ζ ιεηηνπξγία ηνπ βαζίδεηαη ζε έλα κνηέξ ην νπνίν κε ηελ βνήζεηα ελφο γξαλαδηνχ κεηαθέξεη ηελ θίλεζε ζην πιαηψ. - Inner Groove Distortion (ζει:85, 98) : Ζ αξκνληθή παξακφξθσζε πνπ δεκηνπξγείηαη ζηα εζσηεξηθά απιαθηα ηνπ δίζθνπ, γηαηί ε πιεξνθνξία ζε απηά είλαη πην “ζπκππθλσκέλε” ιφγσ ηεο κηθξφηεξεο ηαρήηπηαο πνπ αλαγθαζηηθά ππάξρεη ζηα εζσηεξηθά απιάθηα. - J ή S shape tonearm (ζει: 42) : Οη βξαρίνλεο πνπ έρνπλ κηα θιίζε 22-25 κνηξψλ, ψζηε λα δηνξζψλεηαη ζε θάπνην βαζκφ ην lateral tracking error. 185 - Laser Turntable (ζει: 61) : Μεραλέο αλαπαξαγσγήο δίζθσλ πνπ “δηαβάδνπλ” έλα δίζθν κε ηε βνήζεηα αθηίλαο laser θαη φρη κε βειφλα. - Lateral tracking error (ζει: 41, 62) : Λάζνο πιεπξηθήο ηξνρηάο. Ζ δηαθνξεηηθή γσληαθή ζρέζε ηεο βειφλαο κε ην απιάθη ηνπ δίζθνπ ε νπνία δεκηνπξγεί αξκνληθή θαη θαζηθή παξακφξθσζε ζην αθνπζηηθφ ζήκα θαη είλαη έλα απφ ηα πην ζεκαληηθά ραξαθηεξηζηηθά ηνπ “βηλπιηαθνχ” ήρνπ. - Lead in groove (ζει: 30) : Σν πξψην απιάθη ελφο δίζθνπ ζηελ εμσηεξηθή πιεπξά ηνπ, ην νπνίν ραξάδεηαη ρσξίο ερεηηθφ ζήκα. - Lead out groove (ζει: 76) : Σν ηειεπηαίν απιάθη ελφο δίζθνπ ζηελ εζσηεξηθή πιεπξά ηνπ, ην νπνίν δελ έρεη ερεηηθφ ζήκα θαη ζπλήζσο είλαη “θιεηδσκέλφ”. Γειαδή, φηαλ θηάζεη ε βειφλα ζε απηφ, ζην ηέινο ηεο κηαο πιεπξάο ελφο δίζθνπ, παξακέλεη πάλσ ζε απηφ ρσξίο λα μεθχγεη θαη λα πάεη πάλσ ζηελ εηηθέηα ηνπ δίζθνπ. - Long Play (LP) (ζει:14) : Γίζθνο καθξάο ρξνληθήο δηάξθεηαο. - Mass spring system (ζει: 40) : Ο ζπλδπαζκφο ηνπ effective mass κε ην compliance ηεο θεθαιήο, δειαδή έλα ζχζηεκα ζπληνληζκνχ ηεο θεθαιήο θαη ηνπ βξαρίνλα. - Master Lacquer (ζει: 64, 95, 103, 141) : Δίλαη ν πξψηνο δίζθνο, πνπ γίλεηαη ε ράξαμε σζηε λα νδεγεζεί κεηέπεηηα ζην εξγνζηάζην γηα λα γίλεη ε καδηθή παξαγσγή δίζθσλ. πλήζσο είλαη θαηαζθεπαζκέλνο απφ αινπκίλην (ή άιιν κέηαιιν) θαη έρεη κηα επηθάιπςε απφ έλα είδνο βεξληθίνπ ην νπνίν νλνκάδεηαη lacquer. ηελ αγγιηθή βηβιηνγξαθία ν δίζθνο απηφο κπνξεί λα βξεζεί κε ηα εμήο νλφκαηα: “wax blank”, “acetate”, “soft-cut”, ή απιά “lacquer”. - Metal Matrix (ζει: 65) : Σν πξψην κεηαιιηθφ αληίγξαθν γηα ηελ δηαδηθαζία καδηθήο παξαγσγήο. Ο δίζθνο απηφο είλαη απφ αζήκη θαη ηα απιάθηα ηνπ είλαη “αξλεηηθά”, δειαδή πξνο ηα έμσ. Μπνξεί λα νλνκαζηεί θαη σο metal master ή father. - Metal Mother (ζει: 67) : Ολνκάδεηαη θαη “κήηξα” ζηα ειιεληθά. Δίλαη ην επφκελν κεηαιιηθφ αληίγξαθν απφ ην metal matrix, ην νπνίν έρεη ηα απιάθηα θαη πάιη ζε θαλνληθή κνξθή. - Moving Coil Cartridge (ζει: 57) : Κεθαιή θηλνχκελνπ πελίνπ. - Moving magnet cartridge (ζει: 56) : Κεθαιή θηλνχκελνπ καγλήηε. - Original (ζει: 141, 145, 153) : Οη πξψηε παξαγσγή ελφο δίζθνπ, απφ ην εξγνζηάζην καδηθήο παξαγσγήο. πλήζσο νη original δίζθνη έρνπλ κεγαιχηεξε αμία απφ θάπνην repress ή θάπνηα επαλέθδνζε (reissue). - Outer-Inner null point (ζει: 42) : Σα ζεκεία πνπ ην γσληαθφ ιάζνο (lateral tracking error) κεδελίδεηαη, αθνχ ζε δχν ζπγθεθξηκέλα ζεκεία ηνπ δίζθνπ, 186 ππάξρεη αθξηβψο ε ίδηα γσληαθή ζρέζε κε απηήλ ηνπ απιαθίνπ. Σα ζεκεία απηά είλαη ζηηο 2.4 θαη ζηηο 5 ίληζεο. - Overhang (ζει: 39, 43, 47) Διιεληθά = Πξνεμνρή. Δίλαη ε απφζηαζε απφ ηελ άηξαθην ζην θέληξν ηνπ πιαηψ, κέρξη ηελ απφζηαζε πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ην λνεηφ ηφμν ηεο πνξείαο ηεο βειφλαο απφ ην εμσηεξηθφ κέξνο ηνπ δίζθνπ πξνο ην εζσηεξηθφ. - Pinch Effect (ζει:50, 75, 82) : Σν θαηλφκελν θαηά ην νπνίν ε βειφλα δελ εθάπεη αθξεηά θαιά ζην απιάθη, ιφγσ ηνπ φηη πεξλάεη απφ “θιεηζηέο ζηξνθέο”, πνπ ελδέρεηαη λα ππάξρνπλ, ιφγσ ησλ νξηδφληησλ δηαθπκάλζεσλ ηνπ. - Pivot Point (ζει: 39) : Ο θεηξηθφο θάζεηνο άμνλαο πνπ βξίζθεηαη ζηελ βάζε ελφο βξαρίνλα. - Pivoted tracking tonearm (ζει: 37) : Ο πην ζπλεζηζκέλνο ηχπνο βξαρίνλα, πεξηζηξεθφκελεο ηξνρίαο. - Plinth (ζει:29) : ηα ειιεληθά κπνξεί λα κεηαθξαζηεί σο πιίλζνο, πνπ είλαη ην θαινχπη ην νπνίν ηνπνζεηείηε πάλσ απφ ηελ βάζε ελφο πηθάπ, ψζηε λα ελζσκαηνζνχλ πάλσ ηνπ ηα ππφινηπα εμαξηήκαηα. - Post ή Pre Echo (ζει:71, 80) : Παξακφξθσζε ερνχο, πνπ δεκηνπξγείηαη ζε ζπζθεπέο αλαπαξαγσγήο. ηνπο δίζθνπο βηλπιίνπ απηφ ζπκβαίλεη γηα ην ιφγν ηνπ φηη έλα απιάθη κπνξεί λα επεξεάδεηαη απφ ηηο δηαθπκάλζεηο “γεηηνληθψλ” απιαθίσλ. Με άιια ιφγηα, είλαη κηα, ρακειήο έληαζεο αλαπαξαγσγή ησλ γεηηνληθψλ απιαθίσλ, παξάιιεια κε ηελ αλαπαξαγσγή ηνπ απιαθίνπ πνπ δηαζρίδεη ε βειφλα. - Record Lathe (ζει:72) : Ζ ιέμε “lathe” ζηα ειιεληθά κεηαθξάδεηαη σο, ηφξλνο. Ο φξνο “record lathe”, είλαη γεληθά νπνηαδήπνηε κεραλή ράξαμεο δίζθνπ. - Reissue (ζει:141) : Ζ επαλέθδνζε ελφο δίζθνπ, αλεμάξηεηα απφ ηελ δηζθνγαθηθή εηαηξία, ρψξηο λα ππάξρεη θάπνην ζηάληαξ γηα ην πνηα πεγή έρεη ρξεζηκνπνηεζεί ψζηε λα γίλεη ε παξαγσγή ζην εξγνζηάζην. - Repress (ζει:92) : Όηαλ έλαο δίζθνο θπθινθνξήζεη ζην εκπφξην, έρνληαο γίλεη θαηλνχξγηα παξαγσγή απφ ην εξγνζηάζην, κε δηαθνξεηηθφ ή ην ίδην stamper. - RIAA curve (ζει:59, 122) : Ζ θακπχιε πνπ εθαξκφδεηαη ζην αθνπζηηθφ θάζκα γηα ηελ ράξαμε ησλ δίζθσλ, ελψ ε αληίζεηε θακπχιε εθαξκφδεηαη ζηνπο πξνεληζρπηέο γηα πηθαπ, ψζηε λα έξζεη θαη πάιη ζε flat επίπεδα ην ερεηηθφ απνηέιεζκα. - RPM (ζει: 5) : Revolutions ή Rounds Per Minute. Ζ πεξηζηξνθέο πνπ θάλεη έλα πιαηφ ελφο πηθάπ ζηελ δηάξθεηα ελφο ιεπηνχ. Σα πην ζπλεζηζκέλα είλαη 33 1/3 , 45 θαη 78 RPM. 187 - Rubber mat (ζει: 32) : Σν θπθιηθφ ππφζηξσκα απφ θανπηζνχθ ή γνκνιάζηηρα, ην νπνίν ηνπνζνηείηε πάλσ ζην πιαηφ, γηα λα αθνπκπήζεη πάλσ ν δίζθνο ψζηε λα δεκηνπξγείηαη θαιχηεξε επαθή ηνπ δίζθνπ κε ηελ θίλεζε ηνπ πιαηφ. - Rumble (ζει:30, 62, 127) : Θφξπβνο ρακειψλ ζπρλνηήησλ, πνπ δεκηνπξγείηαη απφ ηα κεραληθά κέξε ελφο πηθάπ. - Scratch (ζει: 23, 54) : Ο φξνο απηφο έρεη δχν έλλνηεο. Ζ πξψηε είλαη ε νπνηαδήπνηε γξαηδνπληά πνπ ελδέρεηαη λα ππάξρεη ζηελ επηθάλεηα ηνπ δίζθνπ, νη νπνία δεκηνπξγεί clicks θαη pops θαηά ηελ αλαπαξαγσγή. Ζ δεχηεξε έλλνηα, είλαη ε θίλεζε πνπ θάλεη έλαο DJ, ρεηξνθίλεηα πάλσ ζην δίζθν, αιιάδνληαο ηελ ηαρχηεηα θαη παξάιιεια ην ηνληθφ χςνο, δεκηνπξγψληαο λέα ερεηηθά απνηειέζκαηα. - Skating force (ζει: 43) : Ζ θεληξνκφινο δχλακε πνπ “ηξαβάεη” ην ζπλνιηθφ ζχζηεκα θεθαιήο-βειφλαο-βξαρίνλα πξνο ην εζσηεξηθφ ηνπ δίζθνπ. - Slipmat (ζει:32, 116) : Σν θπθιηθφ ππφζηξσκα απφ νιηζζεξφ χθαζκα ή αιια ζπλζεηηθά πιηθά, ην νπνίν ηνπνζεηείηε πάλσ ζην πιαηφ, γηα λα αθνπκπήζεη πάλσ ν δίζθνο. πλήζσο ρξεζηκνπνηείηαη απφ dj’s, θαη ιεηηνπξγεί δηαθνξεηηθά απφ έλα ππφζηξσκα απφ γνκνιαζηηρα (rubber mat). - Stamper (ζει: 68, 140) : Σν ηειεπηαίν κεηαιιηθφ αληίγξαθν πνπ νδεγείηαη ζηελ πξέζζα ψζηε λα δεκηνπξγεζνχλ νη δίζθνη βηλπιίνπ. Έλα stamper κπνξεί λα παξάγεη πεξίπνπ 1000 δίζθνπο βηλπιίνπ. - Strain Gauge Cartridge (ζει:58) : Κεθαιή ζηελ νπνία ε ιεηηνπξγία ηεο βαζίδεηαη ζε κία κεηαβαιφκελε αληίζηαζε ε νπνία κεηαβάιεηαη κε ηηο θηλήζεηο ηεο βειφλαο. Απηνχ ηνπ ηχπνπ νη θεθαιέο είλαη ζπλήζσο πςεινχ θφζηνπο θαη ρξεζηκνπνηνχληαη θπξίσο απφ ην audiophile θνηλφ. - Stylus ή needle (ζει: 48) : Ζ βειφλα, ε νπνία έξρεηαη ζε άκεζε επαθή κε ηα απιάθηα ελφο δίζθνπ. - Tangential tracking tonearm (ζει: 47) : Ο ηχπνο βξαρίνλα πνπ θαηά θχξην ιφγν ρξεζηκνπνηείηαη ζηηο κεραλέο ράξαμεο, ν νπνίνο θηλείηαη παξάιιεια κε ηνλ δίζθν. - Test Groove (ζει: 76) : Διιεληθά : Γνθηκαζηηθφ απιάθη. Δίλαη ην πξψην “θιεηδσκέλν” απιάθη πνπ ραξάδεη ν κεραληθφο ήρνπ γηα λα δηαπηζηψζεη φηη νη δηαζηάζεηο θαη ην βάζνο ηνπ απιαθίνπ βξίζθνληαη ζηα επηζπκεηά επίπεδα. - Tonearm’s Bearing (ζει: 38) : Σν ξνπιεκάλ ηνπ βξαρίνλα. - Tracking force (ζει: 19, 44, 53) : Σν πνζνζηφ βάξνπο ηεο βειφλαο πάλσ ζηνλ δίζθν ζην θαηαθφξπθν επίπεδν, ην νπνίν θαζνξίδεη ζε κεγάιν βαζκφ ηελ θζνξά ηνπ δίζθνπ αιιά θαη ηεο βειφλαο. Σππηθέο ηηκέο ηνπ tracking force είλαη απφ 1 εσο 5 γξακκάξηα. 188 - Unipivot bearing (ζει: 38) : Σχπνο ξνπιεκάλ πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζηνπο βξαρίνλεο ησλ πηθάπ, ην νπνίν κνηάδεη ζαλ κηα κπάια ζε έλα θιπηδάλη θαη έηζη επηηξέπεη ηελ θίλεζε ηνπ βξαρίνλα πξνο θάζε θαηεχζπλζε κε ρακειή ηξηβή. - U-shaped grooves: Μνλνθσληθά απιάθηα ελφο δίζθνπ κε θάζεηε κεηαηφπηζε. - Vacuum hold down system (ζει: 33) : Σν ζχζηεκα πνπ ρξεζηκνπνηείηαη ζε κεραλέο ράξαμεο, (αιιά θαη ζε θάπνηα πηθάπ), ζην νπνίν κία εμσηεξηθή αληιία δεκηνπξγεί έλα ζηξψκα αέξα θάησ απφ ηελ επηθάλεηα ηνπ πιαηψ θαη νπζηαζηηθά “ξνπθάεη” ην δίζθν πξνο ηα θάησ, ψζηε λα πεηπρέλεηαη φζν ην δπλαηφλ θαιχηεξε επαθή ηνπ δίζθνπ κε ην πιαηψ. - Varigroove (ζει: 77, 95) : Σερληθή πξναθξφαζεο ηνπ ζήκαηνο πξνο ράξαμε, ε νπνία θαζνξίδεη ηελ ηαρχηεηα ηνπ κεραληζκνχ πεξηζηξνθήο ηνπ βξαρίνλα ηεο κεραλήο ράξαμεο θαη θαη’επέθηαζε αιιάδεη ηελ απφζηαζε ησλ απιαθίσλ, ψζηε λα κελ ππάξρνπλ πξνβιήκαηα “γεηηνληθψλ” απιαθίσλ. - Vertical tracking angle (VTA) (ζει: 45) : Ζ θαηαθφξπθε γσλία πνπ έξρεηαη ζε επαθή ε βειφλα κε ηνλ δίζθν. πλήζσο απηή ε γσλία είλαη πεξίπνπ 20 κνίξεο. - V-shaped grooves: Μνλνθσληθά απιάθηα ελφο δίζθνπ κε νξηδφληηα κεηαηφπηζε. - Wow θαη Flutter (ζει: 34, 46) : Γχν παξακνξθψζεηο πνπ παξνπζηάδνληαη ζε αλαινγηθά ζπζηήκαηα αλαπαξαγσγήο. Σν wow είλαη κηα πνιχ κηθξή αιιαγή ζηε ηαρχηεηα αλαπαξαγσγήο κε απνηέιεζκα ηελ αθνπζηή δηαθνξά ζην pitch ηνπ ήρνπ. Σν flutter είλαη ε γξήγνξε δηαθχκαλζε θαηά ηελ αλαπαξαγσγή, ε νπνία θάπνηεο θνξέο αθνχγεηαη ζαλ tremolo. 189 Πξνηεηλόκελε Βηβιηνγξαθία: - Roland Gelatt, “The Fabulous Phonograph 1877-1977 (2nd edition)”, Μεγάιε Βξεηαλία, Camelot Press Ltd, 1977, ISBN: 0 304 29904 9 - Walter L. Welch, “From Tinfoil to Stereo: The Acoustic Years of the Recording Industry, 1877-1929” Ζλσκέλεο Πνιηηείεο, University Press Of Florida, 1994, ISBN: 0813013178. - Robert Harley, “The Complete Guide to High-End Audio – 4th edition”, Ζλσκέλεο Πνιηηείεο, Acapella Publishing, 2010, ISBN: 978 0 9786493 1 9 - Ian R. Sinclair, “Audio and Hi-Fi Handbook – 4th edition”, Μεγάιε Βξεηαλία, Reed Educational and Professional Publishing, 1998, ISBN: 0 7506 3636 X - Oliver Read, “The Recording and Reproduction of Sound”, Ζλσκέλεο Πνιηηείεο, Howard W.Sams & Co Inc, 1952 - Peter Copeland, “Manual of Analogue Sound Restoration Techniques”, Μεγάιε Βξεηαλία, The British Library, 2008 - Bob Katz, “Mastering Audio – 2nd edition”, Ζλσκέλεο Πνιηηείεο, Focal Press, 2007, ISBN: 0240808371 - Larry Boden, “Basic Disc Mastering – 2nd edition”, Ζλσκέλεο Πνιηηείεο, Full Sail Recording Workshop, 1981 - AES Anthology Series, Edited by Stephen F. Temmer, “DISK RECORDING VOL.1: GROOVE GEOMETRY AND THE RECORDING PROCESS” - AES Anthology Series, Edited by Stephen F. Temmer, “DISK RECORDING VOL.2: DISK PLAYBACK AND TESTING” - Brett Milano, “Vinyl Junkies: Adventures in Record Collecting”, Ζλσκέλεο Πνιηηείεο, St. Martin Griffin Press, 2003 ISBN: 0 312 30427 7 - Roy Shuker, “Wax Trush and Vinyl Treasures: Record Collecting as Social Practice”, Μεγάιε Βξεηαληα, Ashgate Publishing, 2010, ISBN: 9780754667827 190 - James P. Goss, “Vinyl Lives”, Ζλσκέλεο Πνιηηείεο, Aventine Press, 2010. - James P. Goss, “Vinyl Lives II”, Ζλσκέλεο Πνιηηείεο, Aventine Press, 2013. - Travis Elborough, “The Vinyl Countdown: The Album from LP to iPod and Back Again”, Μεγάιε Βξεηαλία, Soft Skull Press, 2009, ISBN: 978 1 59376 237 7 - Dave Thompson, “Goldmine Record Album Price Guide – 7th Edition”, Ζλσκέλεο Πνιηηείεο, Krause Publications, 2013, ISBN: 1 4402 3496 5 DVD: - Michael Fremer, “21th century vinyl: Michael Fremer’s Practical Guide to Turntable Set-up”, 2006. - Michael Fremer, “It’s a Vinyl World After All”, 2008. - Pip Piper, “Last Shop Standing: The Rise, Fall and Rebirth of the Independent Record Shop”, 2013. - Paolo Campana, “VinylMania – When life runs at 33 revolutions per minute”, 2012. - Alan Zweig, “Vinylb”, 2000 - Doug Pray, “Scratch”, 2001 191 Πξνηεηλόκελα ζέκαηα γηα πεξαηηέξσ έξεπλα: - Μειέηε θαη θαηαγξαθή δνλήζεσλ θαη ηαιαληψζεσλ ζε πηθάπ, βξαρίνλα, θεθαιε θαη cantilever βειφλαο θαηά ηελ αλαπαξαγσγή. χγθξηζε κνληέισλ πηθάπ θαη νδεγίεο γηα ζσζηφ set-up ηνπ θάζε κνληέινπ. - Καηαζθεπή κεραλήο ράξαμεο. Μεηξήζεηο θαη αλαιχζεηο ηνπ ερεηηθνχ απνηειέζκαηνο. - Υαξαμε δίζθνπ κε laser cutter. Μεηξήζεηο θαη αλαιχζεηο ηνπ ερεηηθνχ απνηειέζκαηνο. - Αλάιπζε ηερληθψλ γηα ηηο δηαδηθαζίεο απνθαηάζηαζεο θαη βειηηζηνπνίεζεο ςεθηνπνηεκέλσλ αξρείσλ ήρνπ, απφ αλαινγηθά κέζα αλαπαξαγσγήο. 192