ΕΦΗΒΟΙ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ

ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΟ Ι∆ΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ
ΣΧΟΛΗ ΕΠΑΓΓΕΛΜΑΤΩΝ ΥΓΕΙΑΣ ΚΑΙ ΠΡΟΝΟΙΑΣ
ΤΜΗΜΑ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗΣ
ΠΤ Υ ΧΙΑ Κ Η Ε ΡΓ ΑΣΙ Α :
ΕΦΗΒΟΙ
ΚΑΙ
ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ
ΣΠ ΟΥ ∆ Α ΣΤ ΡΙ Ε Σ :
Μ Α Τ ΖΟΓ ΛΟΥ ∆ Α ΦΝ Η-ΝΙ Κ Η
Μ ΗΛ ΙΩ Ν Η Ι Ω Α Ν Ν Α
Ε Ξ Α Μ ΗΝ Ο: ΠΤΥ Χ Ι Ο
Ε ΠΙΒ Λ Ε ΠΩΝ Κ Α ΘΗΓ ΗΤ ΗΣ: κ. ΖΗ∆ Ι Α ΝΑ Κ Η Σ Ζ Α ΧΑ ΡΙ Α Σ
Α Θ ΗΝΑ 2 010
1
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ
ΓΕΝΙΚΟ ΜΕΡΟ Σ
ΠΡΟΛΟΓΟΣ-ΕΥΧΑ ΡΙΣΤΙΕΣ
4
ΕΙΣΑΓΩ ΓΗ
ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΜΟΣ ΕΝΝΟ ΙΩΝ
6
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι
1. ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ ΚΑΙ ΦΥΣΙΟΛΟ ΓΙΚΟΤΗΤΑ ΤΟ Υ ΑΤΟΜΟΥ
10
2. ΨΥΧΙΚΗ ΝΟΣΟ Σ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ
14
2.1 ΕΙ∆Η ΚΑΙ ΜΟΡΦΕΣ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ Σ
17
2.2 ΑΙΤΙΑ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗΣ
20
3. ΣΥΧΝΟΤΗΤΑ ΦΑ ΙΝΟΜΕΝΟΥ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΙΚ Η ΗΛΙΚΙΑ
25
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ
1. ΚΡ ΙΣΕΙΣ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕ ΙΑΣ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ
27
2. ΕΚ∆Η ΛΩΣΗ ΤΗΣ ΚΑΤ ΑΘΛΙΨΗΣ ΣΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ-ΣΥΜΠΤΩΜΑΤΑ
31
3. Η ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΚΟΤΗΤΑ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΙΚΗ ΗΛ ΙΚΙΑ
34
3.1 Η ΑΝΤΙΛΗΨΗ ΤΟ Υ ΘΑΝΑΤΟΥ ΣΤΟΥΣ ΕΦΗΒΟΥΣ
35
3.2 ΠΡΟ∆ΙΑΘΕ ΣΙΚΟΙ ΠΑΡΑΓΟΝΤΕΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑΣ
36
3.2 .1ΘΕΡΑΠΕΙΑ ΤΟΥ ΦΑΙΝΟΜΕΝΟΥ ΤΗΣ ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΚΟΤΗΤΑΣ
37
4. Η ΣΥΜΒΟΛΗ ΤΗΣ ΟΙΚΟ ΓΕΝΕΙΑΣ ΣΤΗΝ ΨΥΧΟΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ ΑΝΑΠΤΥΞΗ ΤΟΥ
ΕΦΗΒΟΥ
39
5 . ΚΟ ΙΝ ΩΝ Ι ΚΟ Ι Π ΑΡ ΑΓ ΟΝΤ ΕΣ ΠΟ Υ Ε ΠΗΡ ΕΑ ΖΟ Υ Ν Τ ΟΥ Σ ΝΕ ΟΥ Σ
45
6. ΠΡΟΛΗΨΗ ΚΑΙ ΘΕΡΑΠΕΙΑ
48
6.1 Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΝΟΣΗΛΕΥΤΗ
52
ΕΙ∆ΙΚΟ ΜΕΡΟΣ
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ
ΑΝΑΛΥΣΗ ΧΑΡΑΚΤΗΡ ΙΣΤΙΚΩΝ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΩΝ
57
2
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙV
∆ΗΜΟΣΙΕΥΣΕΙΣ
63
ΚΕΦΑΛΑΙΟ V
ΣΥ ΖΗΤΗΣΗ
93
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
114
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
120
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
125
3
ΠΡΟΛΟΓΟΣ-ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Εκατοµµ ύρια ά νθρ ωποι σε όλο το ν κόσµο νοσού ν από κατά θλιψη.
Σύµ φωνα µε ιστορικές πηγές, ιατ ρικά κείµ ενα (γ ια πα ρά δε ιγµα κε ίµενα
του Ι πποκρά τη), τα έπη του Ο µήρου, τη Βίβλο και άλλ α αρχαία κείµ ενα,
δια πιστώνουµ ε ότι η κα τάθλιψη πα ρα κολού θησε την α ν θρωπότη τα α πό τα
αρχι κά σ τάδια της ύπα ρξής τη ς µέχρι σήµερα.
Η ση µασία της κατά θλιψης δε ν έχει να κάνει µ όνο µ ε τον α ρι θµό τω ν
αν θρώ πω ν που υ ποφέρου ν, αφορά κα ι τον κί νδυν ο τη ς αυτο καταστ ροφής,
τις δυσκο λί ες για τ η δηµιου ργία δια προσω πικώ ν σχέσεω ν και ε παγγ ελµατικώ ν δραστη ριοτήτων και τις επι πτώ σεις στην οικογέ νε ια και ιδιαίτ ερα
στους έφη βους.
Ωστόσο, όσο σοβαρές κι α ν εί ναι οι οικονοµι κές και κοι νω νι κές επιπτ ώσεις στο άτοµο, δε συ γκρ ί νοντα ι µ ε αυτό που βι ώ νει, διό τι ο ψυχι κός
πό νος που προκαλεί η κατάθ λιψη, συχνά ξεπερ νά τα ανθ ρώ πι να µέτ ρα
κα ι τα όρια α ντοχή ς. Γι’ αυτό το λόγο η πάθηση αυτή οδη γεί συχ νότερα
από οποια δήποτε ά λλη πάθηση σε α υτ οκτονία .
Σκο πός της ε ργα σί ας, εί ναι να διερ ευ νήσει τα αίτια που ο δη γούν το
άτοµο σ τη ν κατά θλιψη, να φωτίσει ορισµέ νες πλ ευρ ές της, καθ ώς κα ι να
ενηµ ε ρώσει όσο το δυνα τό ν πε ρισσότε ρο για τη ν α ντιµετώ πιση του φαινοµ ένου.
Η κα τά θ λιψη ως µ ια νοσολο γική κατά στα ση, αφορά ση µαντικό ποσοστό του π ληθ υσµού, π ροκα λεί τερά σ τια οδύνη στους πάσχοντες και τις
οικογέ νει ές το υς και οδη γεί σ υχ νά σ την ά ρνηση της ζωής.
Η µελέτη που ακολουθεί αφορά στη βι βλιογραφική αν ασκόπηση του
ψυχικού προβλήµ α τος της κατάθλι ψη ς σ ε νεα ρή-εφηβι κή ηλικία, τ ω ν
αιτιώ ν της και το υς πι θαν ούς τ ρόπο υς αντι µε τώ πισή ς της.
Κλεί ν οντας θα θ έλ αµε να εκφ ράσουµ ε την ευ γνωµ οσύνη µας στους ανθρώ πους που σ υνέ βαλα ν κα ι βοή θη σαν σηµ αντι κά για την ε κπόνησ η της
4
πτ υχιακής µας ε ργ ασίας και κυρίως σ την οι κογέν ειά µ α ς για τη ν αµ έριστη συµ παρά στα ση και ηθι κή τους υποστή ριξη κα θ’ όλη τη διά ρκεια τ ω ν
σπουδώ ν µας. Επίσ ης ένα θε ρµό ε υχαριστώ σε όλ ους το υς καθη γητ ές το υ
τµήµατός Νοσηλευτικής για τις πολ ύτιµ ες γνώσ εις τους, που όλα αυτά τα
χρόνια έδωσ αν στους συµφοιτητές µα ς κι εµά ς, αλλά κυρί ως για τη συνεχή προσ πά θειά τους να µας µετα δώσ ουν τη ν α γάπη τους για το ε πά γ γε λµα του νοση λευτή και γ ια το σεβασµό σ τον ά ν θρω πο.
Ιδιαί τερα θα θέλα µε να εκφράσουµ ε τις ευχα ριστί ες µας στον επι βλ έπο ντα κα θηγητή της πτυχιακής ερ γα σ ίας µας κύριο Ζη δια νά κη Ζαχα ρία
για τις υπο δείξεις, συµβου λές κα ι χ ρήσ ιµες πα ρατη ρήσεις του.
Σε όλους εκφ ρά ζουµε της απέ ρα ντη ευ γνωµοσύνη µας.
5
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
ΠΡΟΣ∆ΙΟΡΙΣΜΟΣ ΕΝΝΟΙΩΝ
Η εφηβ εία, εί ναι η περίο δος τη ς ζωή ς του ατόµο υ, στη ν οποία συµ βαίνο υν σωµατι κές α λλα γές και κα τά τη ν οποία γί νε ται η ωρίµα νσ η τω ν
γεννη τικώ ν οργά νων. Εί να ι γε νικά πα ραδεκτό, ότι τα αγόρια µ πα ί νου ν
στην εφηβεία α ργότε ρα α πό τα κορί τσια, εν ώ ακόµα και σε πα ιδιά της
ίδια ς φυλής η εφηβεία µ πορεί να διαφέρει. Η ή βη-εφη βεία αρχίζει π ερίπο υ στη ν ηλι κία 10-11 χρόνω ν κα ι τ ελ ειώ νε ι σ τα 18-2 1, µε τη ν ένα ρξη
της ε νή λι κης ζωή ς (1).
Κατά τη ν εφη βική ηλικία, υπά ρχουν κάποια χα ρακ τη ρι στικά στη συµπεριφο ρά το υ ατόµου, τα οποία θεωρούνται φυσιολογι κά και δε ν εί ναι
ανησυχητικά, α ν µπορούµε να το π ούµ ε έτσι. Χα ρακ τη ριστ ική εί ναι η
συναισθηµατι κή ασ τάθεια µε τις α πότ οµες συ ναισθη µατικές α λλα γές,
κα τά τις οποί ες ο έφη βος τη µια στ ι γµ ή µ πορ εί να εί ναι χαρούµ ενος και
την ά λλη στι γµή να µελα γχολήσει. Ε πίσης οι έφ ηβοι παρουσιά ζου ν συχν ές αλλα γές όσον αφορά τα εν δια φέρον τά τους, δεί χνον τας µε γάλο
πείσµα και ταυτόχρονα να υποτάσ σονται ε ύκολα σ τις απα ιτήσεις της
οµ άδας, που µπο ρεί να α νήκου ν (2).
Σκε πτ όµε νοι τα πα ρα πάν ω, εί να ι φυσ ικό να θεωρήσουµ ε ότι ορ ισµένοι
έφηβοι δείχ νου ν έν το να αυ τά τα χα ρα κτη ριστι κά και κά ποιο ά λλοι κα θόλου ή λιγότ ερο. Γι α ποιό λό γο όµ ως συµβαί ν ει κά τι τέτ οιο;
Οι συµ πε ριφορές αυτο ύ του εί δους οφείλον ται στις φ υσιολογι κές µεταβολ ές, λόγω της φυσ ικής ανάπ τυξης και της γε ννητι κή ς ω ρίµ α νση ς τω ν
εφήβω ν. Ωστόσο, οφείλονται και στα προβλήµα τα της κοι νω νι κής τους
ζωή ς, όπως για πα ρά δει γµ α τί επά γ γε λµα θα επι λέξουν να κά νου ν και
κυ ρί ως αν η προσαρµο γή µε το υς γον είς τους εί ναι οµ αλή, δι ότι σε α υτή
την ηλι κία ο έφηβος νιώ θει πιο µε γά λος, α ισθάν εται άντ ρας ή γ υνα ίκα
6
αντίστ οιχα και έχε ι το δι καίωµα για πε ρισσότε ρη α νεξα ρτησία, εποµέν ως
είναι πι θα νό να αλ λάξει η στάση του απέ να ντι στους γονε ίς και να εµφανί ζον ται σ ταδια κά α ντι ρρήσ εις, δια φωνίες και πείσµατα και σοβα ρές
συγκρούσεις οι οπ οίες πι θα νόν να αποµακρύνο υν ψυχι κά τον έφηβο απ ό
την ο ικογ ένεια, που τόσο την έχει αν άγκη (3).
Τελ ευ ταίο α λλά εξίσου σηµαντι κό, εί να ι ό τι ο έφη βος πρέπει να π ροσαρµοστεί στις σ υγκ ι νήσεις και τις συναισθηµατι κές αλλα γές που του
δη µιουρ γούνται λόγω της σεξουαλι κή ς του ω ρίµα νσης, για αυ τό πα ρατηρο ύµε από τη ν α ρ χή της εφηβείας µέχ ρι την όψιµη εφηβεία (20-21),
αλλαγή στη σ τάσ η του εφή βου προς το αντί θε το φύλο. Στην α ρχή τα
αγόρια και τα κορ ίτσια δείχ νου ν α δια φορία για το α ν τί θ ετο φύλο, έπ ειτα,
υπά ρχ ει η τάση να κάν ουν πα ρ έα α γόρια µ ε α γόρια και κο ρί τσ ια µε κορίτσια και τε λι κά γύρω στα 20- 21 να ε κδηλώ νεται έ ντονο εν διαφέ ρον γ ια
το α ντί θετο φ ύλο ( 4).
Η εφηβ εία λοι πόν εί ναι µια µε τα βατι κή π ερίο δος, κατά τη διά ρ κε ια της
οποίας πα ρατη ρείτα ι (όπως προα ναφ έ ραµ ε) η ωρ ίµανσ η των γε ννη τικ ώ ν
ορ γά νω ν κα θώς και η ανάπτυξη τω ν δευτερογε νώ ν χα ρα κτη ριστικώ ν του
φύλου, ώστε το ά τοµο να γίν εται ι κα νό για α ναπα ρα γω γή. Στα κορί τσια
δια ρκεί συ νήθως από το 12 ο έως το 18 ο έτος τη ς ηλικί ας τους, ενώ στα
αγόρια από το 14 ο έως το 20 ο έ τος τους και συµπί πτει µε τη µετά βα ση
από την παι δική ηλικία σ την ωριµ ότ ητα και χαρακτη ρί ζεται από α ύξη ση
των πνευµα τι κώ ν ι κανοτήτ ω ν και έ ντ αση του συναισθη µατικού βίου το υ
εφήβου (5).
Η εφη βική η λικία εκτός α πό µ ια περ ίοδο σ ηµαντικώ ν α λλα γώ ν και αντίστοιχω ν συµ πε ριφορών, θ εω ρείτα ι η κατεξ οχήν η λικ ία, όπου λα µ βάνο υν χώρα εξελι κτικές διατα ραχές, ο ι οποίες εκ δηλ ών ον ται µε δια ταραχές σ τη σ υµπε ριφορά, αγχώ δεις κα τασ τάσ εις, µαθη σιακές δυσκο λίες,
άρ νηση για το σχολείο (6).
7
Μια από αυτές τις διατα ραχές εί ναι και η κατά θλιψη, η οποία είναι
φυσ ιολογ ική µ έχ ρι εν ός σηµείου στη ν εφηβεία.
Βέβαια εί να ι δύσκολο να διακρί νουµ ε κάτι τ έτοιο, διότ ι η οικογέ νεια
κα ι το π ερι βάλλον του εφή βου εί ναι πιο α νεκ τι κοί α πένα ντί του, λόγω
της δύσκολης α υτή ς περιόδου. Από τη ν άλλη ο ίδιος ο έφηβος αρνείται
να πα ρα δεχτεί ότι έχει κα τά θλιψη, γι α τί φοβά ται ότι οι υπόλοι ποι γ ύρω
του θα του προσ άψουν α δυναµία. Από τη στι γµή όµ ω ς που θα το α ναγνω ρίσει και θα το εµ πιστευτεί στο υς ά λλο υς, α υτό από µ όνο του µ πορ εί
να λει του ργή σει θε τικά και να βοη θήσει σε µ ια θε ραπεί α της κατά θλιψης
(7).
Η κατά θλιψη θ εω ρείται η ασθ ένεια τ ου 21 ο υ αιώ να και εί ναι έ να σ οβαρό π ρόβληµα υγεί α ς πο υ µ πορ εί να επη ρεάσει άτοµα όλω ν τω ν ηλικιώ ν,
συµπερ ιλαµ βα νοµ ένω ν των παι διώ ν και τω ν εφή βω ν.
Τα βασικά χαρα κτη ριστι κά της κατά θλ ιψη ς είναι το συναίσθη µα θλίψης που εί ναι δια ρκές και επίµον ο, η ευερεθιστι κότη τα και η απουσία
ενδια φέρο ντος, ή ικα νοπ οίηση ς α πό οποια δήπο τε δρα στη ριότητα. Επί σης, επηρ εά ζονται η όρεξη , ο ύ πνο ς, τα επίπε δα δρα στη ριότητας και
συγκέ ντ ρωσης, η αυτοπεποίθηση του ατόµου και η εικόνα για τον εα υτό
του (8).
Η κα τά θλιψη δεν ο φείλεται σε προσω πική α δυναµία του ατόµ ου, α λλά
πρόκει ται για ψυχική διατα ραχή πο υ επη ρ εάζει όλο το σώµα και έχει
αντί κτυπο στο ν τρ όπο πο υ ένα άτο µ ο αισθά νε ται, σκέφτεται και συµ π εριφέ ρεται. Ό ταν η ασθέν εια αυτή, στους έφη βους, δε ν αντιµε τω πί ζετα ι
θε ρα πευ τικά , µ ε κατα νόη ση κα ι υποµ ονή α πό τη ν οι κο γέν εια και το
πε ρι βά λλον, µπορε ί να έχει ως αποτ έλ εσµ α τη σχολική αποτυχία , τη ν
κα τάχ ρηση ουσιών και αλκοόλ κα ι µ πορε ί να φτάσει µ έχ ρι τη ν αυτοκτονία (9).
Στατιστι κές µ ελέτε ς που έχου ν γ ίνει και αφορούν τις ψυχικές διατα ραχές και κυρίως την κα τάθ λιψη στους εφήβους, εί να ι συγ κλο νιστι κές,
8
αφού δείχνουν ό τι πάν ω α πό το 20% τω ν εφή βω ν έχου ν συναισθη µατι κά
προβλή µατα, ενώ το 1/3 τω ν εφήβω ν π ου χρή ζουν ψ υχιατ ρικής πα ρα κολούθη σης, πάσχουν α πό κα τάθλιψη (10).
9
ΚΕΦ ΑΛΑΙΟ Ι
1. ΨΥ ΧΙ Κ Η ΥΓ Ε Ι Α ΚΑΙ Φ ΥΣΙ ΟΛ ΟΓ Ι Κ ΟΤ ΗΤ Α Τ ΟΥ Α Τ ΟΜ ΟΥ
Σύµφ ωνα µ ε τη ν Παγκ όσµια Οργά ν ωση Υγείας, σαν “ ψυχική υγεία ”
θε ω ρεί ται η κατά σταση της συναισ θηµα τι κή ς ευεξίας , όπου το ά το µο
µπορεί να ζει και να εργά ζεται µ ε ά νεσ η στη ν κοι νότη τα, κα θώς κα ι να
ικαν οποιεί ται α πό τα π ροσωπικά χα ρακ τη ριστι κά κα ι επι τε ύγµ ατά το υ
(11).
Μπο ρεί ε πίσης να ορισ θεί ως η ανά πτυξη της υ γι ούς ά ποψης του ατ όµου για τ ον εα υτό του και το πε ρι βά λ λον στο οποίο ζει, για να µπο ρεί να
πραγµα το ποιήσει τ ο µ έγισ το βα θµό της αυτοπ λήρωσή ς του . Η ψ υχική
υγεία εί ναι έ να δυναµικό φαινόµεν ο και όχι στατικό. Ουσ ια στικά, δε
µπορεί κα ν ένας ορισµός να απ οδώ σει το νόηµά της, επει δή τη ν ίδια
στιγµή κά θε ορισµ ός τη ν πε ριορί ζει (12).
Η α δυναµία αυτή τ ων ορισµ ών , οφείλεται στη φύση της ψυχική ς υγ είας, που δε ν εί ναι ένα γε γονός, α λλά µια π ρα γµατικότητα που πρέπει να
κε ρδί ζεται σε καθη µε ρι νή βάση, µέσα από διαφορετικές κα τασ τάσ εις.
Ο αγώ νας για τη ν ψυχική υγ εία δε γί νεται αυτόνοµα από τον α γώνα
της ζωής, για α υτό και οι συν θή κες ζωής του ατόµου, τ α ιδια ί τε ρα χα ρακτη ρισ τι κά του κα ι το πολι τισµικό τ ου υπόβα θ ρο α ποτ ελο ύν πα ρά γοντες
πο υ επη ρεά ζουν θετικά ή α ρνητι κά τη ν ψ υχική υ γεία .
Μια ψυχή υποτα γµ ένη στα προσω πικ ά της πάθη, δε µπορ εί ποτέ να εί ναι
υγιής. Ψυχικά υγ ιής είνα ι ε κε ί νος που εί ναι άξιος να νι κά την καθηµ ερινό τη τα, να βρίσκ ει τη δύναµη να ξαναχτί ζει µ έσα από τα ε ρεί πια, να
τοποθ ετεί τις α ξί ες του και τα ιδα νικά το υ πά νω από τη ν καλοπέ ραση και
την ευηµ ε ρία (13).
10
Από τη ν ά λλη µ ερι ά στο χριστια νισµ ό, η ψυχική υγεία δε ν εί ναι α πλά
κα ι µ όνο κάποι ες ψυχολογι κές ισορ ροπί ες, α λλά πλη ρότη τα ζωής, κοι νωνία µ ε το Θεό, αγι ότητα δηλα δή η ιδιότη τα του Θεού κα ι τω ν Αγί ω ν (14).
Κατά και ρούς λοι πόν, γί νον ται, προσ πάθει ες για να κ αθοριστο ύν οι
προϋπο θέσεις εκεί νες πο υ η ολοκλή ρωσ ή τους θα δια σφάλιζε τη ν κατάσταση αυτή της ψυχική ς υγε ίας. Εί να ι κάποια χα ρακτ ηριστι κά µερι κές
έννοιες δη λα δή που ε ί ναι στενά σ υνδεδεµ έ νες µ ε την ψυχική υγεία το υ
ατόµου:
1. Οι απόψε ις του ατόµου για τον εα υτό του .
2. Η δυνατότη τα του ατόµου να διασκε δάζει και να α γα πάει.
3. Η κυρια ρχία του α τόµου στο περι βά λλον του (το εξουσιάζει ή ε ξο υσιάζεται από α υτό) .
4. Ο τρόπος κα ι ο βα θµός της ανά πτ υξη ς του α τόµου.
5. Η προσω πικότητα του α τόµο υ κα ι η δυνατότη τά του για α υτο δυναµία.
6. Η επά ρ κεια µ ε την οποία το άτοµο αν τιλαµ βά νεται τη ν πραγµα τικότητα
κα ι η ικα νότη τά του να δί νει λύσεις σ τα π ροβ λήµα τά τ ου.
7. Ο βα θµός της ανεξαρτητοποίη σης του α τόµου από κοινω νικές επι δράσεις.
8. Η ικα νότη τά του γι α αντίσ τασ η σε καταπι εστικ ές συν θήκες (1 5).
Σύµφ ωνα λοι πό ν µε αυτά τα χαρα κτη ριστι κά, µπο ρούµ ε να πο ύµε ό τι
το ψυχικά υγιές ά τοµ ο έχ ει επί γν ωσ η για την τα υτότητά του, ρεα λιστική
άποψη για τις δυνα τότητ ές και τις ι κανότη τές του και εµπιστοσύνη στο ν
εαυτ ό του. Η προσωπι κότη τά τ ου εί ναι ολοκλη ρωµ έ νη και έχει κα τα φέρ ει
να δη µιουρ γήσ ει µ ια ικανοποιη τική ισορροπία µ εταξύ των συ νει δητώ ν
κα ι ασυν εί δη τω ν δυνάµεων που το πα ρα κι νούν να κά νει κάτι (16).
Έχει πετύχε ι ένα βα θµ ό α νεξα ρτητοποίησης και η συµπεριφορά το υ,
δε ν επη ρ εάζεται α πό εξ ωτε ρι κά γεγονό τα , α λλά α πό εσ ωτε ρική διευ θέτηση των α ναγ κώ ν, τ ων α ν τιλήψεω ν και των επι θυµη τώ ν σ κοπώ ν.
11
Έτσι, η πα ρουσία του ψυχι κά υγιο ύς ατόµ ου, εί ναι ενεργητι κή, δε φέρετα ι α πό τις γ νώ µες τω ν ά λλω ν κα ι εί ναι α νεξά ρ τητο από ξ ένες επι ρρο ές (17).
Το ψυχικά υγι ές άτοµο, µπ ορεί να δε ι τα γεγονό τα γ ύρω του, όπως είνα ι στην πρα γµατι κότητα και όχι ό πως θα ήθελε να ε ίναι. Μ πορ εί να
βά λει τον εα υτό τ ου στη θέση των άλλω ν και να δει τί σκέφτο νται και
πώς αισθά νον τα ι.
Τέλος, το ψυχι κά υγιές ά τοµο µ πο ρε ί να α γα πά ει και να εί ναι α ντάξιο
στις σχέσεις του και στην επικο ι νω νί α µε τους υπόλοιπ ους. Ε ί ναι ι κανό
να π ροσα ρµ όζεται στις κοι ν ωνικές α λλα γές κα ι µ πορεί να ανταπεξέλθει
στις α νάγ κες της κ αθη µερινής ζωής ( 18).
Παρόλα αυτά στην κα θηµ ερι νότητα, χρη σιµοποιούν τα ι διάφορες έννοιες του φυσιολ ογικού, από τ ις οποίες οι πιο αξιόλογ ες εί να ι το ι δα νικά
φυσ ιολογ ικό που τα υτίζε ται (στην ψ υχανα λυτι κή γλώσσα) µε την έ ννοια
της π ροσωπικότη τα ς του κάθε ατόµου ξ εχω ριστά. Στη συνέχεια, εί ναι, το
ηθικά φυσιολογι κό, που τις αξί ες και τους κα νόνες κα θορί ζουν ο κοι νωνι κός περ ίγυρος, η οικογ ένεια, τα επι κρατού ντα ή θη και έθιµ α, διάφορες
µόδες. Μ ια άλλη έννοια , εί ναι, το στα τιστικά φυσιολο γικό, που καθορίζεται από τον τ ρόπο λει τουργίας της πλειονό τη τας τω ν µελώ ν µιας κοινω νι κής οµά δας.
Ακόµη τ ο κοινω νι κά φυσιολογι κό, το οποί ο κα θορί ζετ αι από τις κοινω νι κές α ξί ες που επικ ρα τούν σε κά ποια συγκεκ ριµέ νη κοι νω νία. Και
τέλος, τ ο εµ πει ρικά ή κλι νι κά φ υσιολογικό, που κα θο ρίζει τη φ υσιολ ογικότητα κα λύτ ερα α πό οτι δήπο τε άλλ ο (19).
Υπά ρχουν βέβα ια κάποια στο ιχεία που συ νιστούν το φ υσιολο γι κό, ξ εκι νώ ντας µε τη ν επί γνωσ η ενός σκοπού στη ζωή και την ε πί γ νωση του
κοι νω νι κο ύ ρόλ ου, ώστε να αισθά νετα ι το άτοµο σηµ αντικό µ έλος στη ν
κοι νω νία.
12
Η α ντοχή στις κατα πιεσ τι κές σ υνθή κες το υ πε ρι βάλ λον τος που µπορεί
να κά νουν το ά τοµ ο πιο ευά λωτο και έτσι, εί ναι πιο εύ κολο να “ λυγίσει”,
είναι ση µαντι κό σ τοιχείο το υ χα ρακτήρα .
Επίση ς το αίσθηµ α ταυτ ότητα ς µ ε κάποια κοι νωνι κή οµά δα, ώστε να
πα ίρ νει µέ ρος σ τι ς αποφάσεις και ν α λέε ι τη γ νώµη του, όποια κι α ν
είναι αυ τή και να α ισθάν εται ότι προσ φέρει σ το σ ύνο λο.
Η ικα νότητα για ο µαλές συ ναισθηµα τικές σχέσεις µε το πε ρι βά λλο ν,
ώστε να βοηθά ει το ά τοµο να έχει π νε υµα τική αλ λά κα ι ψυχική ισορ ροπία (20).
Σηµα ντι κό στοιχ εί ο είναι α κόµα, η εφαρµογή του “γ νώ θι σ ’ α υτό ν” και
της α ντ ικειµ ενικής π ραγ µατι κότητας, η ά σκηση αυτοελέ γχο υ και α υτοσυγκρά τησης, γιατί έτσι εί ναι κα λύ τε ρα κα ι για το ί διο το ά τοµ ο αλλά και
για τη ν οργα νι κή τ ου συµ βί ωση µ ε τους υπό λοι πους.
Η ε πί γνωση τω ν α να γκώ ν τω ν άλ λω ν, οµ αλές συναισθη µατικές και ετερόφυλες σχέσεις, που να π ροσ δί δου ν ικα νοποίηση. Με αυτόν τ ον τ ρόπ ο
σέβον τα ι ο ένας τον άλλον και δε δηµ ιουργούνται συγ κρούσεις.
Η ικα νότη τα ενεργ ητικής π ροσα ρµογ ής στο πε ρι βάλ λον . ούτ ε ε γκατάλειψη και απ όσυρση, αλλά ούτε εξέγερσ η. Μόνο δηµ ιουργι κή συµµετοχή
για τη ν καλ υτ έρε υσή του.
Η ανυπα ρξία σωµατικής ή πν ευ µατι κής ανα πη ρία ς.
Τέλος η ι κα νότη τα συντήρησ ης τω ν βιωµάτω ν κα ι χρήσ ης της εµπ ει ρίας που α πορρέει α πό αυτά, ώστε το ά τοµ ο να µαθαί νει από τα λάθη και
τις εµ πε ι ρίες του κα ι να συ νεχίζει α κ όµη πιο δυ νατό ( 21).
13
2. ΨΥ ΧΙ Κ Η Ν ΟΣ Ο Σ ΚΑΙ ΚΑ Τ Α ΘΛ Ι ΨΗ
Ξεκι νώ ντας αυ τή τη ν εν ότη τα, θα µπορούσ αµε να πούµε ότι πι θανό ν
δε ν υ πά ρχει πιο πα ρεξη γηµ ένη και πο λύπλ οκη έννοια α πό αυτή της ψυχική ς νόσου.
Στην κα θηµε ρι ν ότη τά µας, συχνά χα ρακτη ρί ζου µε κά ποιες κα ταστάσεις
σα σχιζοφρενι κές ή άτοµα ως υστε ρικά, εν ώ στην πρα γµα τι κό τητα δε ν
αντι λαµ βα νόµα στε τις έννοι ες αυτές ( 22).
Από την ά λλη πλευ ρά, ε κεί ν ω ν δη λα δή που “ αρνούντα ι” τα ψυχι κά νοσήµ ατα , θεω ρούντ αι όλα τα άτοµα φ υσιολο γι κά , ε νώ χα ρακτηρ ίζου ν τη ν
κοι νω νία ως “ψυχι κά άρ ρωστη”. Εί ναι αρκετά δύσ κολο λοιπόν, να ορίσουµε το τί εί ναι “φυσ ιολογικό ” και τί όχι, για αυτό το λόγο και η έννοια της ψυχι κής νόσου έχ ει µια πολυ µορφία (23).
Η πολυµορφ ία τω ν ψυχι κώ ν νοση µάτ ων, οπότε και η δυνα τό τητα πο λύπλ ευρης π ροσέ γγισης ευνοού ν τις πα ρα πάν ω σ υνει δη τές ή µη συγχύσεις.
Αρχικά λοιπ όν, θα λέ γαµ ε ότι ψ υχική ασθένεια, θεω ρεί ται µια λει του ργική ατέλεια που εκφρά ζεται στους ψυχικο ύς µηχα νισ µούς και δια φέρει
από τις α πα ιτήσ εις και το τί πιστ εύει η ευρύτ ε ρη κοι νω νία (24).
Σήµερα, η ψυχ ική νόσ ος πρ οσεγγί ζεται βάσ ει τρ ιών µ ορφώ ν. Α ρχι κά,
είναι η ιατρική π ροσέ γγιση σύµφωνα µε την οπο ία, αναζη τούνται τα
αίτια τη ς ψ υχικής νόσου σε ορ γα νι κούς πα ρά γοντες, όπως για πα ρά δει γµα η ανατοµία του νε υρι κο ύ συστήµατος, η γενετι κή κα ι βιοχηµ ι κή σύσταση του οργα νισµού. Στη συνέχεια, υπά ρχ ει η ψυχογενε τική προσέγ γιση, βάσ ει της οποία ς οι ψυχικές δια ταραχές οφεί λον τα ι σε ε νδοψυχι κά
αίτια. Κατά τη δι άρκ εια της ψυχοκινητι κής α νά πτυξη ς ενός παι διο ύ,
πρώιµ ες τραυµα τι κές εµ πει ρίες ή ανωµα λίες στη συναισθηµατική και
σεξουαλι κή του α ν άπτ υξη σ ε συν δυα σ µό µε τα ε ρε θίσµα τα πο υ δέχ εται
από το πε ρι βάλ λον, εί ναι δυ νατ όν να δηµιου ργή σουν την ψ υχική νόσο.
14
Τέλος, η κοι νω νιο γε νετική π ροσέ γγι ση, κατά τη ν οπο ία η ψυχι κή ασθένε ια οφείλ εται σε πε ρι βα λλον τικούς πα ρά γοντες, οι οποίοι δια µορφώνο υν-ε πη ρεά ζουν τη ν πρ οσωπι κότη τα ενός παι δι ού (25).
Κατα νοούµ ε λοιπόν, ότι όπ ως η ψυχολογία ενός παιδιού β ρίσκε τα ι σ ε
δια ρκή εξέλι ξη, έτ σι και η ψυχική δι αταραχή δια µορφώ νεται ή ε πη ρεά ζεται από τ ις π ερι βα λλοντι κές συ νθήκε ς. Αυτ ό εί ναι πιο ε ύκο λα αν τι ληπτ ό,
στις δια τα ραχ ές το υ συναισθήµατος-κ ατά θλιψη.
Κάθε ά ν θρω πος, έχει µια ι διαίτ ερη κα ι ξεχ ωριστή προσωπικό τη τα, η
οποία προσδί δει και την σ υµπε ριφορ ά του. Στη ν ψυχ ολογία ενός παι διού
όµ ως, όπως και στ ις ψυχικές εκ δηλώσ εις της ισχύει ότι , το ί διο το στοι χείο της προσω πικότητας, µ πορεί να λει του ργεί καταστ ρεπτι κά (26).
Το συναίσ θη µα τη ς κατά θλιψη ς εί να ι δυνατό ν να εµ φανισθ εί ξε κι νώντας από µια απλ ή δυσφορία και καταλήγο ντας σε βαθιά µ ελα γχολία.
Χαρακ τη ριστι κό είναι το συναίσθη µα τη ς εύκο λης κόπ ωσ ης και της
σωµατοψυχι κής α δυναµίας. Επίσης, η κατάθλιψη µ ει ώ νε ι την τα χύτητα
της σκέψης κα ι δια τα ράσσει ζωτι κά συναισ θήµα τα. Τ ο άτοµο µ ε κα τάθλ ιψη, χά νει τη ν α υτοπεποίθησή του και κά θε ζωτι κό εν διαφέ ρον ( 27).
Ιδιαί τερα συχνή εί να ι η ανι κα νότη τα να λά β ει αποφά σεις και να εκπλη ρώσει κα θηµε ρινές υποχρ εώσεις που αφορούν είτε επα γγελµατ ικές,
είτε οικια κές ε ργα σίες. Ωστόσο κατανοεί το γε γο νός ότ ι χρε ιάζετα ι βοήθε ια.
Στη βαθιά µ ελα γχο λία, το ά τοµο κατ ακλ ύζεται α πό κατ αθλι πτικές παρα λη ρη τι κές ιδέες, οι οποίες σχετίζον τα ι µε ατοµι κή ανι καν ότητα , οι κονοµι κή κατα στροφή, υποχονδρία κα ι άλλες ιδέες. Μ έσα στο πα ρα λή ρη µα,
ωστόσο, εµφανίζον ται πα ραισθητι κές ή ψευδαισ θητικέ ς δια τα ραχές, πο υ
έχου ν να κά νουν µ ε τη ν α υτοπε ποί θη ση του α τόµου. Στη φά ση της µελα γχολίας, εί ναι δυνατόν να εµφα νι σθούν ψ υχοσωµατι κά σ υµπτώµατα,
τα οποία καλύ πτουν τη ν συνα ισθηµ ατική διατα ραχή κα ι αντιµ ε τω πί ζονται λα νθασµένα ω ς σωµατικές ασθ έν ειες (28).
15
Η κα τάθ λιψη ερµ ηνε ύεται µε διά φορους τρόπους, κυρ ι ότερος τω ν οποίων εί να ι η ση µασία της απώλεια ς ενός σ υνα ισ θηµα τικά έ ντονα επε νδε δυµ ένου α ντι κει µένου. Η απώλεια αυτή λοι πόν, προ καλεί ένα συ ναίσθηµα επι θε τι κότη τας π ρος το α ντικ είµε νο ή ακόµη κα ι προς το ί διο το
άτοµο. Έτσι, δηµι ουργούντα ι ε νο χές, εφόσον το αν τι κεί µε νο που χά θηκε
ήταν α γαπηµ έ νο, οι οποίες “ ελέ γχ ουν” τη ν π ροσωπικ ότητα κα ι προ καλούν κα τά θλιψη. Ε ντούτοις, για να σ υµ βεί κάτι τέτοιο ση µαίνει ότι στη
φάση της ψυχο κι νη τική ς α νάπ τυ ξης το ά τοµ ο είχε α νά λογ ες εµ πει ρί ες
στη σχέση του µε το α ντικείµ ενο αγά πης, οπότε σε κά θ ε απώλ εια συ ναισθηµατικά έ ντονα επε νδε δυµέν ου α ν τικειµ έ νου, α ναβ ιώνει η τ ραυµα τική
εµπειρία (29) .
Άλλη ε ρµη νεία της κατάθλιψη ς, έχει να κά νει µε διάφορ ες δια ταρα χές
του µε τα βολισ µού ορισµέ νω ν χηµικώ ν ο υσιώ ν του ο ργα νισµού ως κύ ριες
αιτίες για τη ν εµφ άνισή της.
Τέλος, υπά ρχει και η άποψη της κλη ρονοµ ικό τητας. Η µετα βί βασ η της
προδιά θεση ς για τη νόσο, όπου έχε ι πα ρατη ρη θεί ότι τα παιδιά κα τα θλιπτι κώ ν ατόµ ων έχουν περισσότερ ες πι θα νότη τες να νοσήσουν α πό ότι τα
πα ιδιά φυσ ιολογι κών γον έω ν.
Βέβαια πρόκει ται γ ια µια π ολύ λεπτή γ ραµ µή µε ταξ ύ του φυσιολογι κο ύ
κα ι µη φυσ ιολογι κού, όπως προα να φέρθηκε σε προη γούµενη ε νότητα
(30).
2.1 Ε Ι∆ Η ΚΑ Ι Μ ΟΡΦ Ε Σ ΚΑ ΤΑ ΘΛ ΙΨ ΗΣ
16
Στην εφηβεία, ένα από τα χα ρακτη ρι στικά και σηµαν τι κά γν ωρίσµατα,
είναι η αστάθεια τ ης διάθεσης. Οι εναλλαγ ές που συµ βα ίνου ν στη διά θεση του εφήβου, πο υ τη µ ια στι γµή νι ώθ ει χα ρούµενος και την ά λλη στι γµή είνα ι κακόκεφος και µε λαγχολι κός , δε ν έχου ν φα νερή αιτία (31).
Έτσι, µέσα σε ένα σύν τοµο χρ ονικό διάστηµα , ο έφη βος µπορ εί να πέσει ξαφνι κά α πό τον ε νθουσ ια σµό στην µε λαγχολία, α πό την χα ρά στη
θλ ίψη και α πό τη φιλική διά θ εση στην εχ θρότη τα και την επι θετικότη τα.
Τα καταθλι πτι κά συναισθή µατα που πα ρουσιά ζοντα ι λ οιπόν, µε κύ ριο
κα ι βαθιά ρι ζωµέν ο το αίσθη µα τη ς απελπισίας και της απόγνωση ς είναι
κά τι συ νη θισµένο στην εφηβ εία (32).
Πολύ σ υχνά η κα ταθλι πτική ι δέα, που πα ί ζει πρωτα ρχικ ό ρόλο σε α υτ ή
την οµά δα η λικίας, συνδέεται µ ε έ να αίσ θηµα ηττοπάθ ειας και χαµ ηλής
αυτοεκτίµηση ς.
Σε περι π τώσεις σα ν α υτ ές, ο ασθε νής και στη ν προκε ιµ ένη πε ρί πτ ωση
ο έφηβ ος, υποφ έρ ει α πίσ τε υτα. Όσοι κα ταφ έρνουν κα ι το ξεπ ερ νούν,
δια βεβαιώ νου ν ότι θα προτιµ ούσαν να είχαν περάσει οποια δή ποτε άλλη
αρ ρώστια .
Ανά λογα λοι πόν µ ε τις αιτί ες πο υ προκαλο ύν τη ν κα τ άσταση, διακρίνο νται σε δύο ε ί δη κατά θλιψη ς. Το π ρώ το εί να ι αυτό πο υ χα ρακτηρίζετα ι
ως α ντί δρασ η σε ένα σ υγκ εκριµ ένο γεγο νός. Για πα ρά δει γµ α, το ν θά να το
ενός σ υγγενι κού προσώ που, το δια ζύγιο τω ν γο νιώ ν, τ ην προ δοσ ία από
ένα φίλο. Το α ίσθηµ α που δια κατέχει τον έφη βο εί ναι αυτό της α πογοήτευσ ης, επε κτεί νε τα ι στο χρόνο κα ι π αίρνει υπερβολι κές διαστάσεις, που
δε ν α φήνουν τον α σθε νή να κά νει µια φυσ ιολογική ζωή ( 33).
Νιώθει ότ ι δεν έχε ι να πιαστεί από π ουθε νά , ότι εί ναι µ όνος του κα ι
δε ν µ πορεί να τα β γάλ ει πέ ρα και σκέ φτεται ότ ι η ζωή τ ου δεν έχ ει κα µία
αξία.
17
Αυτό το ε ί δος της κατά θλιψης θερα πεύ εται σχε τι κά εύ κολα, µέσω ψυχοθε ραπείας ή ότα ν ο ασ θενής κα ταφέρ νει να α ν τιµε τωπίσει τα γε γο νότα
πο υ δη µιούρ γησα ν τη θλίψη το υ.
Το δε ύτερο εί δος, εί να ι α υτό που δεν έχει εµφ ανή α ίτια . Εί να ι µ ια άλλου εί δους κα τά θλιψη, που θε ρα πε ύε τα ι δυσκο λότ ερα. Αρχ ίζει χω ρίς να
έχει π ροφα νή αίτια κα ι σιγά – σιγά , όσο περνάει ο και ρ ός, κατα τρώει τη ν
ψυχή και τη θέ ληση του α σθε νούς, υπονοµ εύοντας τε λι κά τη ζωή του. Ο
ασθενής δυσ κολ εύεται και δε ν κατα φέρν ει να θυµη θεί πότ ε µπή κε σ ε
αυτό το αδι έξοδο . Αισθάνετα ι ε νο χές για πράγµα τα χωρίς ι διαίτ ερη
σηµ ασία.
Όλα του φαίνον ται α νούσια, τί πο τα δεν αξί ζε ι τ ον κόπο, ού τε κα ν οι
απλούσ τε ρες, κα θη µε ρι νές συ νή θει ες, όπως το να κά νει µπάνι ο, να ντυθε ί ή να χτενιστεί (34).
Νιώθει συν έχ εια κουρα σµένος και έχ ει ένα αίσ θη µα ακατανί κητης τ εµπελιά ς. Κλαί ει χω ρίς να υ πά ρχει σ υγκεκριµέν ος λόγος, δεν έχει διάθεση
να µι λήσει µ ε κανένα κα ι γε νι κώς δεν έ χει όρε ξη να κά νει απολ ύτως
τίποτα. Τέ λος, δε ν κοιµά ται καλά κα ι ζει, µέρα και νύχτα, έ χοντα ς ως
συντροφιά µ ια αξε πέ ραστη απαισιοδοξία (35).
Κατα νοούµ ε λοι πόν, πως όπ οιος υ ποφέρει από κατάθλι ψη, δεν µπορεί
να εξηγήσει τι του συµ βαί νει, δεν µπο ρεί να βρ ει τους λόγους για να
εξηγήσει την τόση του απογοήτε υση , αλλά µ προστά στην επ ιµονή τω ν
άλλω ν µε λώ ν τη ς οικογ ένειας – “ Γιατί είσαι έτσι; ∆εν έχ εις καν ένα
λό γο!” – α να ζητά ε ι µ ια οποια δήπ οτε δι κα ιολογ ία από την καθηµ ερι νότητα του: τη συµ π εριφο ρά ενός φί λου, τ ο δια ζύ γιο τω ν γονι ώ ν κά ποιο υ
συµµαθη τή ή οποι αδήποτε άλλη αι τί α που θα τον βοηθ ήσει να ερµη νεύσει τη θλίψη του ( 36).
Η κα τά θλιψη στη ν έφηβο, µ πορεί να εκδηλω θεί τε λεί ω ς διαφορε τικά
από ότ ι σε έ να ν εν ήλικα.
18
Τις π ερισσ ότερες φορές εί ναι συν δε δεµ ένη µ ε συ γκεκριµ ένες δια τα ραχές της σ υµ πε ριφοράς όπως εθισµό στα ναρ κω τι κά, α νορ εξία, βουλιµία,
δυσκολ ίες στη µάθ ηση ή σ την αυτοσυ γκ έντ ρωση , σεξουα λική σύ γχ υση.
Η διάγν ωση σε αυτό τ ο εί δος κα τάθ λιψης εί να ι δύσκολη εξαι τίας τω ν
γρήγο ρω ν ψυχ ολο γικώ ν δια κυµά νσ εω ν τ ω ν νέω ν. Υπά ρχ ουν αλλα γές στο
σώµα τους που το υς κά νει να νιώθ ουν ανα σφάλεια. Α ποµα κρύνον ται α πό
την οικ ογέ νε ια και σιγά –σιγά επέρχεται η συ ναισθηµατ ική α στάθ εια . Οι
γονείς καµιά φορά α ποστασιοποιού ντ αι, οι νέοι προσπαθούν να γί νου ν
αποδε κτοί α πό τη ν οµάδα τω ν φίλω ν και έτσ ι ν ιώθουν α ρνη τι κά συναισθήµατα για τ ον ί διο τους τον εαυτό. Για αυτό το λόγο , πολύ σ υχνά, οι
γονείς δε ν µπορ ούν να ξεχωρίσουν τ ην πρα γµα τι κή κα τάθ λιψη από τις
αλλοιώσε ις του χα ρα κτή ρα πο υ χα ρα κτη ρίζου ν την περί οδο της εφηβείας,
όπως εί ναι η θ λίψ η, η στενοχώ ρια , η α πογοή τευσ η, η πα ρο ρµητι κότητα,
η αψιθυµία, η επι θ ετι κότη τα, η εχθ ρότητα (37).
Εκτός βέ βαια από αυτές τις µετα βολές στη διάθ εση , συ ναν τά µε πολ ύ
συχνά στον έφηβο καταθ λιπτι κά επε ισόδια µ ε κλι νικά συµπτώµα τα και
µακ ρόχ ρονες κα τα θλ ιπτι κές καταστά σεις πο υ διακόπτ ονται κατά κα ι ρούς
από σύντο µες πε ρι όδους φυσιολογ ική ς ή χα ρού µενης διά θεσης (38).
Υπά ρχουν λοι πόν δύο τ ύποι εφη βικ ής κατάθλιψης. Η πρώ τη εί να ι η
πρωτογενής κατά θλιψη τω ν εφ ή βω ν, όπου ε δώ το σ ύνδροµο πα ρο υσιάζεται ξα φνι κά , χω ρί ς να υπά ρχ ει ψ υχιατ ρική παθ ολο γία . Παρ όλο που η
δυσφορική διά θ εσ η δε ν είναι το κύριο χα ρακτη ρισ τικό, συνυπά ρχε ι µε τα
πε ρισσότε ρα συµ πτώµ ατα , δηλα δή δι αταρα χές ύπν ου, ό ρεξης και συγκέντ ρωση ς στο σχολείο, αποµ ά κρυ νσης από τη ν κοι νω νική ζωή, περιορι σµός αθλητι κώ ν κα ι άλλω ν δραστη ριοτήτω ν.
Έτσι, µε την πρω τογε νή κα τάθ λιψη εκδηλώ νεται και µια µανιοκα ταθλ ιπτική ασθένεια ή µια κα τάθ λιψη δευτέρου τύπο υ.
19
Ο δε ύτ ερος τύπος εφηβικής κα τάθ λι ψης, είναι η δευτε ρογ ενής κατάθλ ιψη τω ν εφή βω ν, η οποία εί ναι µι α πιο χρόνια και πιο σ υγκ εκριµ ένη
µορφή δυσφορ ίας (39).
Τα πιο σ υνη θισµέ να συµπτώµα τα της εί ναι η απόσυρση και η α πάθεια .
Ο τ ύπος α υτός της κατά θλιψη ς πα ρουσιάζε ται σαν α ποτέλεσµα κά ποιας
απώλ ειας ή τραυµ α τική ς κατάστασης ή µετά από σοβα ρή α ναστάτωση
στην οι κογε νειακή ζωή του εφή βου. Συν δέ εται α κόµα κ αι µε άλ λες διαταραχ ές, όπως κα τάχρησ η οινοπ νε ύµατος ή ναρκω τ ικώ ν, ψ υχογε νής
ανορε ξία, σοβα ρής ανικα νότητας στη µάθη ση η οποία συνοδεύεται α πό
χα µηλή α υτοεκ τίµ η ση, φοβικά ή ιδεοληπτικά ψ υχα ναγκαστικά σύν δρο µα
κα ι ψυχοπα θη τι κή συµπεριφορά (40).
Τέλος, όσον αφορά τη θερα πεία , η πρωτογε νή ς κα τάθ λι ψη αντι δρά στα
αντι κατα θ λιπτι κά και το λί θιο, ενώ η δευτε ρογενής µορ φή χρειά ζεται τη ν
αντι µε τώ πιση από το ί διο το ά τοµ ο αλλά και τη βοήθ ει α της οικογέν ειας
µε πα ρά λληλες πα ρ εµ βάσεις στον κο ινω νικό περί γυρο, καθ ώς επίσης και
τη θ εραπεία του σωµατικού ή ψ υχια τ ρικού συ νδρόµο υ που εµ φανί ζεται
µε τη ν κα τάθ λιψη ( 41).
2.2 Α ΙΤ Ι Α ΚΑΤ Α Θ Λ ΙΨΗ Σ
20
Η κατά θλιψη σ την εφηβεία εί ναι µια ετ ερο γε νής διατα ρα χή και πολλοί
δια φορε τι κοί παρά γο ντες συµµ ετ έχουν στη ν πα θογ ένεσής της.
Όπως έχουµε προα ναφέρει , εί ναι ένα σοβα ρό π ρόβληµα υ γεία ς που είνα ι δυνατό να ε πηρ εάσ ει άτοµα ό λω ν τω ν η λικι ώ ν συµ περιλαµ βα νοµ ένω ν
κα ι τω ν εφή βω ν. Το βασ ικό χαρα κτη ριστι κό της κα τάθλιψης εί ναι τ ο
επίµ ονο και δια ρκές συναίσθηµα θλί ψης κα ι η α πουσ ία ενδιαφέ ρον τος ή
ικαν οποίησης από οποια δήπ οτ ε δραστηριότητα (42).
Η κλι νι κή κατά θλι ψη εποµέ νως, εί να ι πολύ διαφορ ετική από το α ίσθηµα κακή ς διάθεσης ή από το αίσθη µα λύπη ς ή πέ νθους πο υ συ νή θως
συνοδεύουν την απώλεια κά ποιου αγα πηµέ νου προσώπου .
Η ασ θένεια αυ τή , δεν οφ είλετα ι σε προσ ωπ ική αδυ ναµ ία του ατόµ ου,
ούτε σε χαρακ τη ρ ιστικά της προσω πικότητάς του, π ρ όκει ται όµ ως για
µια ψυχι κή α σθέ νε ια που επη ρεάζει όλο το σ ώµ α και έ χε ι αντί κτ υπο στο ν
τ ρόπο που ένα άτοµο α ισθάν εται, σκέ φτεται και σ υµ πε ρι φέρεται (43).
Οι έφηβοι µε κατ άθλιψη εί ναι συ νήθως θ λιµµ έ νοι, ενώ σ ε γ ενι κές
γραµµές βιώ νουν τ ην α σθέ νεια µε πα ρόµο ιο τρόπο µε τ α άτοµα µε γα λύτερη ς ηλι κίας (44).
Υπά ρχουν λοι πόν σηµ αντικές ε νδείξε ις ότι οι δια τα ραχέ ς της διά θεσης
στους εφή βους α ποτε λούν ουσια στικ ά την ίδια διατα ρα χή µε εκεί νη τω ν
ενη λίκω ν.
Οι διατα ραχές της διά θεση ς πα ρουσιάζο νται στα παι διά όλω ν τω ν ηλικιώ ν, α ποτ ελών τα ς µια επίµονη κα τάσταση διαταρα γ µένης διά θεσης,
µειωµ ένης διά θεσης για ε υχά ριστ ες δρασ τηρ ιότη τες, α θ λήµ ατα , φίλους ή
σχολείο κα ι γενι κότε ρα συ ναίσθηµα α ναξιότη τας (45).
Από τη ν άλ λη όµω ς, η α ιτιολογία της κατά θλιψης δεν έχ ει απ όλυτα ξεκα θα ρισ τεί. Τα τε λευταία χρόνια , πολ λές υποθέσεις είδα ν το φως σχε τικά
µε ελλείψεις σ ε δι ά φορους ν ευ ροµ ετ αβι βα στές.
Ταυτόχ ρονα, η αποτελεσµατικότητα των α ντι κα τα θλι πτι κώ ν φα ρµάκω ν, φαί νε τα ι να επι βεβα ιώ ν ει το γεγονός ότι για ορισµέν ες µο ρφές
21
κα τά θλιψης, ε υθ ύνε τα ι έ να γ ενετι κά κλη ρονοµούµ εν ο ελά ττω µα στο
µετα βολισ µό του κε ντ ρικού νε υρι κο ύ σ υστήµατος. Αυτό βέβαια δε σηµαίνει ότι πα ρα γν ωρ ίζετα ι η ση µασία των ψυχο δυναµι κών και κοι ν ω νιογνωστικώ ν πα ραγό ντω ν (46).
Το πα ιδί έρχεται σ τον κόσµο οπλισ µένο µ ε την ικα νό τητ α να εκφ ράζει
βα σικές συναισθη µατικ ές κα ταστάσεις και να ε πι κοι νω νε ί µε τη µητ έ ρα
του για τις α νάγκες του.
Η µη τέ ρα δια βάζει αυτά τα µη νύµα τα κα ι αντα ποκρί νε ται µε τ ρόπους
πο υ έχ ουν σαν α ποτέ λεσ µα εµ πε ιρίες είτ ε ευχά ριστ ες κα ι ε πι βρα βε υτικές,
είτε δυσάρεστες κ αι στε ρητι κές. Α υτές οι εµ πει ρί ες, γί νονται η συ ναισθηµατική µνήµ η του παι διού και τ αυτόχ ρονα σ χηµα τίζουν τον πρώτ ο
πυ ρή να τη ς α πει κό νισης του εα υτού κ αι του α ν τικ ειµ έ νου.
Ότα ν υπε ρισχύουν οι δυσάρεστες σ τε ρητι κές εµ πει ρίες, η αίσθη ση του
εαυτ ού που α ναπτ ύσσετα ι πε ρι λα µ βάνει στοιχεία κα κί ας κα ι αναξιότητας. Παρά λλη λα, αισθήµατα θλίψης κ αι ανη συχία ς αρχίζουν σ ταδια κά να
κυ ρια ρχ ούν ενώ η χαρά, το ε νδια φέρ ον και η πε ριέρ γε ι α βιώ νον ται όλο
κα ι λι γό τε ρο (47).
Φυσικά, α υτές οι πρώ ιµες α ρνη τι κές συναισθηµ ατι κ ές εµπει ρίες µ πορεί
να τροποποιη θο ύν αν, σε κα το πι νά σ τάδια, οι σχέσεις µ ητέ ρας – παι διού
κα ι πα τέ ρα – παι διού προσφέρουν σ το πα ιδί ευκαι ρί ες για ευχα ρίστη ση
κα ι ικα νο ποίησ η.
Στην πε ρί πτωση, όµως, πο υ η οικογένεια κα ι ο κοι νω νι κός πε ρί γυρος
δε ν προσφέρουν α υτές τις εµπ ει ρί ες ή έστω τη ν ε υκα ιρία στο πα ιδί να
αναπτύξει α υτο πε ποίθη ση και να ικα νο ποιη θεί µ έσα από τις δι κές το υ
πρωτοβουλίες, το παι δί µα θαί νε ι και εσωτ ερικεύει τη ν ανι κα νότη τα και
την α πελπισία (48).
Επα ναλα µ βα νόµε νες εµπ ει ρίες ανι κα νότητα ς, σωµατική ς, ψυχικής και
γνωστικής στέρη σης, καθώς και έ λλειψη ε υκα ι ριώ ν που θα επέ τρεπα ν
22
στο παι δί να κα τα κτή σει την ε πιτυ χία και την περη φάνια, γί νοντα ι ο
κα τα θλι πτ ικός πυρ ήνα ς της προσωπι κότητας (49).
Σε α υτό το ση µείο θα πρέπει να α να φερθούµ ε στην απ ώλεια αγα πη µένο υ π ροσώπου. Οι Sandler και J offe, το 1965 υπογράµµισα ν ότι στη ν
νη πια κή ηλικία η α πώλεια ε νός αντι κειµ ένου δε βι ώνεται αρνητι κά για
την α πώ λεια αυτή κα θαυτή του α ντικειµ ένου αλ λά, µά λλο ν, για τη ν
απώλ εια της ψυχοσωµατική ς ευ εξίας (“psyc hophys ical well being”) που
πρόσφερε τ ο αντικείµενο α υτό. Α ργό τε ρα, φυσικά, στην πα ιδική ηλι κία,
η απώλεια του α ντι κειµ ένου β ιώνεται σα ν ένα σο βαρό τρα ύµα α λλά αν το
χα µέν ο α ντικείµε νο αντικα τασταθ εί σωστά, το παι δί, ύστε ρα α πό µια
πε ρί οδο θλίψη ς, δε βι ώ νει κατά θλιψη. Πάντως εί ναι πιθ ανό ότι οι χω ρισµοί και οι επα να λαµ βανόµε νες απ ει λές για την απώ λε ια το υ αντι κει µένο υ ε ί ναι το ί διο παθο γε νείς, όσο κα ι η ίδια η α πώλεια ( 50).
Οι δια τα ραχές της διά θεση ς στα παιδι ά και στους εφ ήβους, τεί νουν ν α
εµφανί ζον ται µε α υξηµ ένη σ υχνότητα στην ί δια οικ ογένεια. Σ τα πα ιδιά
των ενήλικων ασθε νώ ν και στους συγ γε νείς τ ων παι δι ών µε διατα ραχή, η
επί πτωσ η της απώ λειας ισ ορρο πίας σ τον οργα νισ µό καταγράφε ται αυξηµέ νη και η πα ρουσία ενός κα ταθ λι πτι κού γονέα , πι θαν όν δι πλα σιάζει το ν
κί ν δυν ο νόσησης για το πα ι δί. Εάν κα ι οι δύο γον είς εί να ι α σθε νείς τ ότε
το γε γονός αυ τό τ ετ ρα πλασιά ζει τον κί ν δυ νο εµ φάνιση ς διατα ραχής της
διά θεσ ης στο πα ιδί πρ ι ν τα 18 έτη, σε σύγκριση µε τον κί νδυνο πο υ
έχου ν τα παιδιά µ ε γονείς που δε ν έχου ν πρόβληµα υγεί ας, που δε ν εί ναι
ασθενείς (51).
Ωστόσο, η παρα δοχή τη ς γε νετι κής συµµετοχής στη ν εκδήλωση κα τάθλ ιψης στην εφηβε ία, δε ν αποκλεί ει τ η συµµ ετοχή τω ν πε ρι βα λλο ντικώ ν
πα ραγόντω ν. Εξά λλου, τα ά τοµ α µε υ ψηλό γ ενετικό κί ν δυνο εί ναι πε ρισσότε ρο ευα ίσθητα στις επι δράσεις αντίξοου πε ρι βά λλον τος, από ότι τα
άτοµα χαµη λού γε νετι κο ύ κι ν δύνου (52).
23
Οι οικ ογέ νε ιες τω ν κατα θλι πτικώ ν, χαρακτη ρί ζονται α πό ε ντονό τε ρες
συγκρούσεις, απόρ ριψη, π ροβ λήµατ α στην ε πι κοινω νί α, µικρό τε ρη έ κφρα ση τω ν σ υνα ισθηµ άτω ν, λι γότε ρη υποστή ριξη και α υξηµέ να ποσοστά
κα κοποίησης τω ν παιδιώ ν (53).
Η κατά θλιψη στην εφη βεία συν δέ εται ε πίσης µε φτ ωχές ι κα νότητ ες
προσαρµογής και γνωσ ιακές δυσλει το υργίες. Οι έφη βοι που πά σχουν α πό
κα τά θλιψη, έχουν χαµη λή αυτοε κτίµ ηση, έλλε ιψη ελέ γχου στα αρνητι κά
γεγο νότα, νι ώθουν αβοή θητοι και χ ω ρίς ελπί δα και ασ κούν έν το νη κριτική στον εαυτό τους και τους άλ λους (54).
Συνει δη τοποιούµε λοι πόν ότι η ψυχοδυ ναµική προσ έγ γι ση θεω ρεί πως
η αποτ υχία τω ν φυσιολογικ ών δι ε ργα σιώ ν της εφηβείας οδη γεί στη ν
κα τά θλιψη. Ο συµβολι κός αποχω ρισ µός και η δια κοπ ή των δεσµ ών µ ε
τους γονείς παρα πέµ πει στη ν απώ λει α του α ντικ ειµέ νο υ. Τ ο α ντ ικείµενο
αυτό, που κ ι νδυ νεύει να χαθεί, εσωτερικεύεται και ε νδοβάλ λε ται.
Υπά ρχει πά ντα ο φ όβος µ ετα λλα γή ς τ ου α ντικει µέ νο υ αγ άπης και α πειλή που σ υνδέετα ι µε τη ν ερωτι κή ε πέν δυση νέ ω ν αν τι κειµέ νω ν (5 5).
Συνοψί ζο ντας τα στρεσο γόνα γε γονότ α της ζωής, ό πως ο θά νατος, το
δια ζύγι ο, ο χωρ ισ µός, η οικογεν ειακή δοµή , η µ ετανά στευση , η σχολική
αποτυχία, η απόπ ειρα αυ τοκτονίας ή η αυτοκτο νία στο ά µεσ ο περι βάλλο ν, σοβα ρή σωµα τική ασθ ένεια, µ όνα τους ή σε σ υνδυασµ ό µε άλ λους
πα ράγοντες κι ν δύ νου (όπως έλλειψη υποστή ριξης), σ υνδέοντα ι µ ε τη ν
εµφάνισ η κατά θλι ψης σ την εφη βε ία .
24
3. ΣΥ ΧΝ ΟΤΗΤ Α Φ Α Ι Ν ΟΜ Ε ΝΟΥ ΣΤ Η Ν Ε Φ ΗΒ ΙΚ Η ΗΛ Ι ΚΙ Α
Η κα τάθ λιψη ανα δεικ νύε τα ι έ να από τα συχνότ ερα απ αντ ώµενα π ροβλήµατα τη ς εφη βείας. Στη ν ηλι κία αυτή, ο έφηβος κα λεί ται να α ντα ποκρι θεί στις α υξηµ ένες εσω τερι κές κ αι εξω τερι κές ( κοι νω νι κές) απα ιτήσεις για α νεξα ρτητοποίησ η από το υς γον είς το υ.
Οι γονείς λοι πόν, πα ρατη ρούν και α νησυχο ύν πε ρισσότε ρο γ ια εξωτ ερι κευµ ένες διατα ραχές τη ς συµ περιφ ορά ς κατά τη διά ρ κεια της εφηβ είας
κα ι ασχολούνται λιγότε ρο µ ε το πώς πρα γµ ατι κά νι ώ θει ο έφη βος. Παρά λληλα, υπά ρχει µια δυσκολία εκ µ έ ρους τω ν εφήβω ν να µε τα δώσου ν
τα υποκ ειµε νικά σ υνα ισ θήµα τα άγχους κα ι κα τάθ λιψης στους ε νήλι κους
κα ι π ροτιµούν να τα κρατήσουν για τον εαυ τό τους ή να ζητή σουν βοήθε ια από συνοµη λί κους.
Οι διατα ραχές της διά θεση ς λοιπόν, α υξά νουν αυξα νόµ ενης της ηλι κίας και η επικ ρά τηση σε κάθε ηλι κιακή οµάδα εί ναι δραµ ατικά υψηλότ ερη
σε άτοµ α που παρ απέµ ποντα ι για ψ υχιατ ρική εκ τίµη ση σε σύγ κρισ η µ ε
το γε νι κό πλη θυσµ ό.
Οι δια τα ραχές της διά θεσης στα παιδιά και στους εφή βους δια γι γνώσκονται όλο κα ι πιο συχνά και α ντ ι µετω πί ζονται µε ποικι λία προσεγ γίσεων.
Αν και οι κλι νικοί και οι γονείς ανα γνώ ρ ιζα ν πά ν τα ότι οι έφηβοι µπορο ύν να βιώ νου ν παροδι κή θλίψη και απελπισία , έχει γί νε ι πλέ ον σ αφές,
ότι οι δια τα ραχές της διά θεσης εµφανί ζο νται στα πα ι δι ά όλω ν τ ω ν ηλικιώ ν και κά τω από ποι κίλ ες διαφ ορε τικές καταστάσεις.
∆ύο κ ρι τή ρια των δια ταρα χώ ν της δι άθεσης στους εφήβ ους, απο τε λού ν
αφενός η σ υναισ θη µα τική δυσκολία , που εί να ι η κατάθλ ιψη και αφετέρο υ
η ευφορία και η ευε ρε θιστότητα.
25
Αν και τα κριτή ρι α για τις διατα ρα χές τη ς διά θεσ ης είναι σχεδόν ταυτόσηµα σε όλες τις ηλικια κές οµάδες, η έ κφρα ση τη ς δια ταρα γµ έ νης
διά θεσ ης ποι κί λλει σ τα παι διά α νά λογα µ ε τη ν η λι κία.
Μικρά σ ε ηλικία, κατα θλι πτικά παι διά, παρουσιά ζου ν συχνά συµ πτώµατα που εµφανί ζον τα ι λι γότερο συχνά όσο µε γαλώ νου ν, όπως οι αν τίστοιχες µ ε τη διά θεση ακουστικές ψευ δαισθήσεις, οι σωµατικές ε νοχ λήσεις, η απόσυρση, η θλιµ µένη συµ περ ιφορά και η µ ειωµ ένη α υτο εκτίµηση.
Τα συµπτώµα τα πο υ εί ναι πιο σ υχ νά σε κατα θλι πτικο ύς ν εαρ ούς στη ν
όψιµη εφηβεία, παρά σ ε µικρότε ρα παιδιά, εί ναι η διάχυτη α νη δο νία, η
έντονη ψ υχοκ ι νητι κή ε πι βρά δυνση, οι πα ραλη ρητι κές ι δέες κα ι το α ίσθηµα απελ πισίας. Συµπτ ώµατα που εµφανί ζο νται εξίσ ου σ υχ νά α νεξά ρτη τα
της ηλικίας κα ι του αναπτ υξια κού επ ιπέδου εί ναι ο αυτ οκτον ικός ι δεασµός, η καταθλιπ τική ή ευερέ θιστη διά θεση , η αϋπνία και η µειωµένη
ικαν ότητα συγ κέ ντ ρωσης (56).
Ως προς το φύλο, υπά ρχ ει µια σαφ ής υπ εροχή τ ω ν κορ ι τσιών πο υ παρο υσιάζουν κα τάθλιψη. Από την ά λλ η µεριά βέ βαια, η κα τά θλιψη φαίν εται να εί να ι πιο σ υχνή σ τα αγ όρια στη σχολική ηλικ ία που πι θα νόν να
οφείλε τα ι στο ότι τα αγόρια υ περ τε ρού ν αριθ µητικά τω ν κ οριτσιώ ν στις
ψυχιατρι κές πα ραποµπές τω ν κλ ι νικώ ν κέν τρω ν.
Μια έρευνα που έ γι ν ε στη Σουη δία , σε 2.300 µα θη τές η λικίας 16–1 7
ετώ ν, α ναφέ ρει ως επακό λουθο κατά θλιψης 5,8% και α ναλογία φύλου 4
κο ρί τσ ια προς 1 αγ όρι. Στη ν Ελ λάδα, µια αν τίστοιχη έρευνα, που συµπ ερι έλα β ε 1.316 εφ ήβους, ηλι κίας
12–17 ε τώ ν, έ δειξε ιδιαί τερα α υξη µέ-
να ποσοστά κατα θλίψεως µ ε 20, 3% ( 57).
26
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ
1. ΚΡΙ ΣΕ ΙΣ Τ ΗΣ Ε Φ ΗΒ Ε Ι Α Σ ΚΑ Ι Κ Α Τ Α ΘΛ ΙΨ Η
∆ύσκολα θα υπά ρ ξει ά νθρω πος, ο οποίος µ πορεί να ισχυ ριστεί ότ ι δε ν
βί ωσε κρίσιµ ες καταστάσεις ποι κίλης έν τα σης, που τις ξ επ έρα σε µ ε
άλλοτε άλλου βα θµού επιτ υχία. Από καιρό σε και ρό ό µως ψυχοπι εστικά
γεγο νότα, που χα ρακτη ρί ζοντα ι από υψηλή φόρτιση π. χ. όπως απώ λεια
αγαπηµ έν ου πρ οσώπο υ, σοβα ρή α σθέ νεια ή διατα ραχή, β ίαια φυσ ικά
φαινόµε να (σεισµοί, πληµµ ύ ρες) ή πολύν εκρα ατ υχή µατα , µας κάνο υν να
“χάσουµε το µ πούσ ουλα”. Απει λεί τ αι δηλα δή η λειτουργικότητα το υ
“εσωτερικού χά ρτ η ζωής”, που δια θέτουµε όλοι µ ας, αναγ νω ρί ζον τας
ταυτ όχρονα για α υτό ν τη ν ταυτότητά µας (58).
Η εφηβεία λο ιπόν ορί ζεται ως η εξε λικτι κή διεργασία στη ζωή του ανθρώ που, που ξε κι νά βιολογικά µ ε τις µ ετα βολ ές της φυσιολογ ίας της
ήβης κα ι τελι κά σταµατάει µ ε τη ν απόκτη ση τη ς ταυτότητα ς του εα υτο ύ
κα ι του φύλου, κα θώς κα ι του αισθήµ ατος τη ς ανε ξαρ τη σίας όπου και
σηµ ατοδοτ εί τη ν ενη λικίωση τους. Η ενηλι κίωση γίνετα ι κ οι νω νι κά
αποδε κτή µε ά λλο τρόπ ο κα ι σε δι αφορετικό χρό νο, σύµφωνα µε τις
πολιτισ µικές αξίες της κάθε κοινω νί ας. Έτσι, η εφηβεί α αντιµε τω πί ζεται
ως το σύνολο τω ν ψυχολογι κώ ν α ναπτυξ ιακώ ν δια δι κασ ιών που συ νδέονται µε τις µεταβο λές τη ς ήβης, διαµ έσ ου των συγκεκρι µέ νω ν ιστορικώ ν
κα ι κοινω νι κώ ν συ νθη κώ ν.
Ωστόσο, η εφη βεία συχ νά περι γ ράφε τα ι µε όρους που θα ταί ρια ζα ν για
την πε ρι γ ραφή ε νός καταθ λι πτι κού ε πεισοδίο υ. Μι λώ ν τας λοιπόν για τη ν
εφηβεία, µ ας έ ρχε τα ι αυ θόρµητα στο νου η λύπη, η δι έγ ερση και ο θυµός. Η συνεχή ς πα ρατή ρη ση προσφέρ ει πο λλά πα ρα δείγ µατα εφή βω ν πο υ
σπα ταλούν ατελεί ωτες ώ ρες αποµονωµέ νοι, ξα πλ ωµ έν οι, δείχ νο ντας στο
27
κοι νω νι κό τ ους περιβά λλον τη ν πλή ρη α διαφορία για οτι δήποτε αφο ρά
την κα θηµ ερι ν ότη τα . Αν τ ύχει και δεί ξουν εµ πιστοσύνη προς κά ποιο
πρόσωπο κα ι δεχτ ού ν να ανοίξουν συζήτηση, µπορούµ ε να διακρί νουµ ε
αρ νητι κά συναισθή µατα όπως ε νοχή , χαµ ηλή αυτοε κτί µηση, απογοήτευση που ε να λλάσ σον ται µε εκρήξ εις πάθους κα ι µε γαλ οµανίας. Εί ναι σ ε
όλους γνωστό χα ρακ τη ριστι κό, η α πότοµη α λλα γή τη ς ψυχολογικής
διά θεσ ης τ ων εφή βων , όµως οι περι σσότεροι από αυτ ούς πα ρουσιά ζου ν
πολύ συχνά συµ πτώµατα στα θε ρού κατα θλι π τικού σ υναισθή µατος. Η
συγκε κριµέ νη αυτή κατάσταση µα ς παρα πέµ πει στο να ανα ρω τηθο ύµ ε α ν
κα ι πότε η κατά θλι ψη αποτελεί µ ια φυσιολογική εκ δήλ ωσ η της εφη βικής
ηλικίας ή εντάσσετα ι σ τα πλαίσια του πα θολογικο ύ και αποτε λε ί ψυχιατ ρική δια τα ραχή.
Η ψυχα να λυτι κή προσέγ γιση τα υτίζε ι ένα µέρ ος των διε ργασιών της
εφηβείας µε εκ εί νε ς του π έν θους. Ο έ φηβος εί ναι υποχρ εωµέ νος να α ποχωρ ιστεί συµ β ολι κά τους γονε ίς του και να α ποµακ ρυν θε ί α πό τον πα ράδεισο τω ν παι δι κ ών του χρό νω ν, ώστε να µ πορέσει να α ντιµε τω πίσ ει
µόνος το υ µια νέα πρα γµατ ικότητα . Η συγ κε κριµ έ νη α υτή διε ργα σία
δια κοπή ς των σχέσεω ν και της απώ λε ιας του α ντι κειµέ νου έχει ακρι β ώς
τα ίδια στάδια µε εκε ί να τη ς αντιµ ετώ πιση ς ενός θα νάτου α γαπηµ ένο υ
προσώπου. Πα ράλληλα, ε νώ ο έφη βος αποµ ακρύ νε ται α πό τα α γα πηµένα
αντι κείµε να της πα ιδι κής ηλικίας του, πε ρνά ει µια πε ρίοδο όπο υ η απασχόλησ ή του εί ναι στραµµέ νη κυρίως προς το ν ί διο του τον εα υτό . Εί ναι
φανερό λοι πό ν, ότ ι σε αυτή τη ν περί πτωση π ρόκει ται γ ια µια να ρκισσιστική παλι νδρόµη σ η, όπου οι ικα νοποιήσεις ανα ζη τού νται όχι στις διαπροσωπικές σ χέσεις µε τους άλλ ους α νθ ρώ πους, αλλά στ ις φα ντασιώσεις
κα ι στα προσω πικά σ ενά ρια ε νός ε φήβου. Από ε δώ α να βλ ύζονται τα
συναισθήµατα ντ ρ οπή ς, κατ ωτε ρότη τας, χαµηλής αυτ οεκτίµησης και
αυτοπεποί θηση ς και εκφρά ζο υν τη ν α πόσταση από αυτό που θα ήθ ελε
πραγµα τι κά να εί ναι α πό αυ τό που εί να ι.
28
Αναµφισ βήτη τα , στην εφηβεία πα ρο υσιάζον ται πράξει ς ετ ε ρό και αυτό-επι θ ετι κότητας. Το να µεγα λώ νεις σ ηµαίνει ότι παί ρνεις τη θέση το υ
γονέα και εί ναι αυ τό που πραγµα τικά συµβαί νε ι. Το να µεγα λώ νεις εί ναι
από τη φύση του µ ια πράξη ε πι θετι κή (59).
Παρόλο όµως τις οµοιότητ ες, η εφηβ εία δια φορο ποιεί ται από τη διε ργασία του πέ νθους, διότι υπά ρχει µια πορεία δυνα µική. Ο έφηβος π ερ νάει σταδια κά τις δι εργασίες πο υ θα τον α ποµακρύ νου ν από τη ν ε πώ δυνη
κα τάσταση .
Σε α ντίθεσ η πάλι, µε τη ν ψυχα ναλ υτική προσέγ γιση , υπάρχε ι µ ια άποψη που υποστη ρί ζει ότι η εφη βεία δεν εί ναι µια πε ρίοδος µε γά λω ν αλ λαγών για όλο τ ο σύνολο τ ων εφή βων. Έρευν ες σ ε µη κλι νικό πλη θυσ µό,
έ δειξα ν έ να α ρκετά µεγά λο ποσοστό εφή βω ν (80%) να έχουν καλές σχέσεις µε το οικ ογε νε ιακό τους πε ρι βά λλο ν και τους συνοµήλι κούς τ ους
κα ι να µοι ρά ζοντα ι τις ί διες κοι νω νι κές και πολιτ ισµικ ές αξί ες. Οι συγκεκ ριµέ νες έ ρευ νες υ ποστη ρί ζου ν ότι η εφηβεία εί ν αι µια π ερίοδος
ανάπτυξης, πο υ έχ ει τη δυνατότη τα ν α ξεπε ραστεί χωρί ς ανατα ραχές και
ότι η µε τά βαση στην ε νήλι κη πλέο ν ζωή κλεί ν ει τον κ ύκλο της προ οδε υτικά και µε την α ποφυγή µεγάλω ν α νακα τα τάξ εω ν. Σ ύ µφωνα λο ιπόν, µ ε
αυτή τη θεω ρητ ική άποψη, η εµφάνισ η κατά θλιψης δε µπο ρεί πα ρά να
σηµ ατοδοτ εί τη ν ύ πα ρξη πα θολο γίας και να χ ρήζει α νάγ κη θε ρα πευτικής
αντι µε τώ πισης (60).
29
2. ΠΩ Σ Ε Κ∆ ΗΛ Ω Ν Ε Τ Α Ι Η ΚΑ Τ Α ΘΛΙ Ψ Η ΣΤ ΟΥ Σ Ε Φ ΗΒ ΟΥ Σ
Η κα τά θλιψη στη ν εφηβική ηλι κία , έχει όµοια χαρακτ ηριστι κά, αλλά
κα ι σηµ αντι κές δι αφορές από εκεί νη τω ν παι διών και τω ν ενη λίκ ων. Η
κα τά θλιψη τοπ οθε τεί τα ι πιο κοντά στην κλινι κή ει κό να τω ν ε νηλίκω ν,
τονί ζοντας ορ ισ µέν ες διαφορές.
Η βασική διαφορά εί ναι ότ ι ο έφηβος µ πορ εί και πα ρουσιάζει συµ πτώµατα ευε ρε θιστ ικότητας, αντί του καταθλ ιπ τι κού σ υνα ισθήµα τος. Έχει
µια συνεχή γκρί νι α, τα πάντα γύρω του, του φτα ί νε, µ ε α ποτέλεσµ α να
δη µιουρ γούνται π ροβλήµατα στις σχέ σεις του µ ε τους γον είς τ ου αλλά
κα ι στο χώ ρο του σχολείου. Μ ό νος του περ ιορί ζει σε µ εγά λο βα θµό τις
ασχολίες που συν ήθως του π ροσφ έρο υν ικα νοποίη ση κα ι ευχα ρίστη ση
κα ι τις δραστη ριότητες, οι οποί ες ως επί το πλ είστον α παιτούν σηµαντι κή ενέ ργ εια. Συ νεχώς κά νει πα ρά πονα για σωµατική κούρα ση, αλλά
δείχνει κυρίως α δι αφ ορία και βα ρι εστιµά ρα, που αποτε λεί έκφ ρα ση της
ψυχοκι νη τικής του επιβ ρά δυνσ ης.
Επι πλ έο ν τα σ ωµ α τικά ενοχλήµατα όπως για πα ρά δειγ µ α οι πονοκέφαλοι κα ι οι κοιλια κ οί πόνοι, α ντι κα θι στούν συχνά τα υ ποκειµ ε νικά του
30
πα ράπο να πο υ εκφ ρά ζουν θ λίψη, µιζέρια , δυστυχία και έν το νη στεναχώρια . Η πολύ χαµηλή αυτοε κτίµ ηση, έχει σαν α ποτ έλεσµα τη δηµ ιουργία
δια φόρω ν σχόλιω ν και κρίσεω ν για τον εαυτ ό του, τ ου τύπου “είµαι
άσχηµος, βλάκας, µίζε ρος, αντι παθη τικός”. Η απότοµη αλλά και πα ράλλη λα σηµ αντική µε ίωση στις σχολικές επι δόσεις έχει σαν αποτέλεσµα ν α
είναι έ να α πό τα κύρια χα ρακτηρισ τι κά της εφηβική ς κα τάθλιψης.
Η σχολική φοβία , µ ε τη ν έναρξη στην εφηβεία, θεω ρ εί τ αι καταθλιπ τικό ισ οδύ ναµο . Μ ε τον ό ρο σχολική φ οβία εξη γούµε το φόβο του παι διού
να πάει στο σχολείο. Π ρό κει ται γι α µια πολύ δύσ κολη και περ ίεργη
κα τάσταση , που έχει σχέση µε τους ενδοψυχι κούς πα ρά γοντες του παιδιο ύ, µ ε τις εν δοοικογενειακές σχέσει ς και ε πι δράσεις κα ι µε τα στοιχε ία
από τη σχολική πρα γµα τι κό τητα. Στ ους έφηβους, τα συµ πτώµα τα της
κα τά θλιψης εµφα νίζον ται στα διακά . Μια έν τασ η συνε χώς αυξα νόµ ενη,
ένα εί δος νε υρικ ότη τας εκδηλώ νο υν το πρόβληµα. Ο έφη βος δεν εί ναι
κα θόλου πρόθ υµος να πάει στο σχολείο, συνεχώς βρίσ κει δι κα ιολο γί ες
κα ι σ το τέλος το π ρόβληµα περι ο ρί ζε ται σε µια κατηγο ρηµατική ά ρνη ση.
Η σ χολι κή άρνηση στη συγ κε κριµ έ νη ηλικία εµ φανίζετ αι συχνά α πό µια
δι καιολογηµ ένη απουσία, όπως για πα ρά δει γµ α λόγω α σθέ νειας ή κάποιου άλλου οι κογ εν ειακού προβ λήµα τος. Ο έφη βος, ο οποίος χά νει µ ια
σειρά απ ό µαθήµατ α έχει α ργότε ρα µε γά λη δυσκολία στη ν πα ρακο λού θησή τους. Αυτοί εί να ι οι έφηβοι, όπου εί να ι κα λοί µ α θητ ές και δε θέ λου ν
σε καµία π ερί πτωσ η να χαλάσου ν την εικόνα τους και να έχου ν µ ια αν επι θύµη τη βα θµολογία .
Ωστόσο, η σχολικ ή φοβία π ρέπ ει να διαχωριστεί α πό τις πα ρά νοµ ες
απουσίες α πό τ ο σχολείο. Ε δώ το παιδί προσποιεί ται ό τι πη γαί νει σ χολείο, αλλά φεύ γει και π ερ νάει α λλο ύ τις ώρ ες του. Σ υστηµατικά γί ν εται
από παι διά που δε συµ παθ ούν τ ο σχολείο ή απλώς το βρίσ κουν βα ρετό ή
κα ι εξαιτίας το υ χ αµη λού επ ιπέδου που έχου ν στις σ χολικές επι δόσεις
δε ν έχουν τη δυνα τότητα να ε πε νδύσουν στη µάθη ση. Έτσι οι έφη βοι
31
αυτοί νιώ θο υν µοναξιά και απογοή τ ευση και εί να ι δύ σκολα αποδε κτ οί
από το σχολι κό π εριβά λλον. Α υτά τα παιδιά προέρχονται α πό οικογένειες
χα µηλού κοι νω νι κο -οικονοµικο ύ πε ριβά λλον τος µ ε α ποτέλεσµ α να έχου ν
χα λαρ ές συναισθη µατικ ές σχέσεις µε ταξύ τους (61).
Πιο συνοπτι κά σας παρ ουσ ιά ζουµ ε έ να ν πί νακα µε τα σ υµπτώµα τα κατάθλιψη ς που ε µφανίζον τα ι σ ε έ να ν έφη βο (62).
• Χ α µ η λ ή α υ τ ο ε κ τ ί µ η ση , κα κή ει κό ν α γ ι α τ ον ί δ ι ο τ ο υ τ ο ν ε α υτ ό
• Β α θ ι ά θλ ίψ η . Κ λ α ί ε ι µ ό ν ο ς τ ο υ χ ω ρ ίς λό γ ο κ α ι τ ο κά νε ι α ρ κ ετ ά σ υ χ ν ά.
• Συ ν α ισ θ η µ α τ ι κ ό κε ν ό. Σε κά πο ι ε ς π ε ρ ι πτ ώ σ ε ις , τ ο σ υν α ί σ θη µ α α υ τ ό τ ο ν κά νε ι ν α
α ν α ζη τ ε ί δ ι α ρ κ ώ ς νέ α ε ρ ε θ ίσ µ α τ α . Ρ ίχ ν ε τ α ι µ ε εν θ ο υσ ι ασ µ ό σ ε σ υ ν αρ πα σ τ ι κέ ς
δ ρ α σ τ η ρ ιό τ η τ ε ς , τ ις οπ ο ί ε ς ό µ ω ς , ε γ κ α τ αλ ε ί πε ι ε ν τ ε λ ώ ς ξ α φν ι κά γ ι α ν α α ν α ζη τ ήσ ε ις
α π ε λ π ι σ µ έ ν α µ ι α ά λ λ η , η ο π ο ί α ε λ πί ζ ε ι ό τ ι θ α ε ξ α σ φ α λ ίσ ε ι ή θα α µ β λ ύ ν ε ι τ ο κε ν ό
π ο υ υ π ά ρ χε ι σ τ η ζω ή τ ο υ.
• Α ϋ πν ίε ς ή α ν τ ί θ ε τ α πε ρ ισ σ ό τ ε ρε ς ώ ρ ε ς ύ πν ο υ α πό τ ο κ α ν ον ι κ ό ( µ π ο ρ ε ί ν α φ τ ά σ ε ι
σ τ ο σ η µε ί ο ν α κο ι µ ά τα ι δ έ κ α µ ε δε κα τ έσ σε ρ ι ς ώ ρε ς , αλ λ ά σ η κώ ν ε τ α ι σ α ν α µ η ν έ χ ε ι
κ ο ι µ η θ ε ί σ χ ε δ ό ν κ α θ όλ ο υ ) .
• Υ πε ρ β ο λι κ ή κ ο ύ ρ α σ η ε ξ α ι τ ί ας τ ης αϋ π ν ί α ς.
• Α πα ι σι ο δ ο ξ ί α. Κ α µ ι ά φ ο ρ ά ε π ε κτ ε ί νε τ α ι κα ι στ ο ί δι ο τ ο υ τ ο σ ώ µ α : π α ρ α π ον ιέ τ α ι
γ ι α πό ν ου ς σ τ ο κε φ ά λ ι ή σ τ ο σ τ ο µ ά χ ι. ∆ ε ν α σ χ ολ εί τ α ι µ ε κ α ν έ ν α σ πο ρ γ ι ατ ί δ ι α µ α ρ τ ύ ρε τ α ι ό τ ι πο ν ά ε ι πα ν τ ο ύ ή ό τ ι δε ν τ ο ν θ έ λ ο υ ν σ τ η ν ο µ ά δα .
• Α ισ θ ή µ α τ α εν ο χ ή ς γ ια γ ε γ ο ν ότ α τ ου πα ρ ε λθ ό ν τ ος π ο υ έ χ ο υν ή δη ξε π ε ρ ασ τ ε ί.
• Ά γ χ ο ς , ε κν ε υ ρ ισ µ ό ς κ α ι έ ν τ α σ η, π ο υ σε µε γ αλ ύ τ ε ρ ο π ο σ οσ τ ό τ α κ ο ρ ί τσ ι α π ρ ο σ π α θ ο ύ ν ν α τ ο αν τ ι µ ε τ ω πί σ ου ν τρ ώ γ ον τ α ς .
• Έ λ λε ιψ η πρ οσ ο χ ής , σ ύ γ χ υσ η , α πο πρ ο σ αν α τ ο λ ισ µ ό ς .
• Α πο φ υ γ ή ο πο ι ασ δή πο τ ε κ ο ιν ω ν ι κή ς συ ν α ν α σ τ ρ ο φ ή ς.
• Α πά θ ε ι α
α πέ ν αν τ ι
σε
κάθε
καθηµερινή
υποχρέωση:
π ρο σω π ι κή
καθαριότητα,
µ α θ ή µ α τ α , δ ου λε ιέ ς στ ο σ πί τι.
• Έ λ λε ιψ η ε ν θ ου σ ι α σ µ ο ύ κα ι ι κα ν ο πο ί ησ η ς γ ια ο πο ι α δ ή πο τε ε πιβ ρ ά β ε υ σ η.
• Χ α µ η λ ή α πό δο ση σ τ ο σ χ ο λε ί ο ( ξ α φ ν ι κά ) . ∆ υ σ κο λ ί α α υ τ ο συ γ κέ ντ ρ ω σ η ς. ∆ ε σ υ ν δέ ε ι
τ η ν α π ο τ υ χ ί α τ ου σ τ ο σ χ ολ ε ί ο µ ε τ η ν κ α κ ή ψ υχ ο λ ογ ι κ ή τ ο υ κ α τ άσ τ α σ η .
32
• Α ν ι κα ν ό τ ητ α ν α α πο λ α ύ σε ι όσ α π α λ ιό τ ε ρ α τ ο υ ά ρ ε σ αν .
• Α ψ ι θ υ µ ί α, β ί α εν α ν τ ίο ν τ η ς ο ι κο γ έ ν ε ι άς το υ, π ου π ο λ λ έ ς φ ορ έ ς συ ν ο δ εύ ε τ α ι α πό
α ν τ ι κο ιν ω ν ι κ ή συ µ πε ρ ι φ ο ρ ά .
• Α πό πε ι ρ α α υ τ ο κτ ο ν ί α ς.
Π ΙΝ Α Κ Α Σ 1 : Α Ν Η ΣΥ Χ Η Τ ΙΚ Α ΣΗ Μ Α ∆ ΙΑ Τ Η Σ Κ Α Τ Α Θ Λ ΙΨ Η Σ ΣΤ Ο Ν Ε Φ Η Β Ο .
3. Η Α Υ Τ ΟΚΤ ΟΝ Ι Κ ΟΤΗΤ Α ΣΤ ΗΝ Ε Φ ΗΒ ΕΙ Α
Η α υτ οκτονι κή συµπεριφορά σ τη ν εφ ηβι κή ηλικία είναι ένα α πό τα πι ο
συνη θισ µένα επεί γ ον τα περ ιστατι κά. Η µ ελέ τη και η διε ρεύ νησ η του
προβλή µατος αυτού έ γι νε πιο ση µαντική το τελευταίο διάστηµα , λό γω
της δραµα τι κή ς αύ ξηση ς των αυτοκτ ονι ών νέων α τόµω ν.Ε λάχιστα παι διά
ηλικίας κάτω τ ω ν 12 ετώ ν , αυτοκτονούν, α ν και α ρ κετά α πό αυτά τα
πα ιδιά απειλο ύν µ ε αυτοκτο νία ή π ροσπαθο ύν και οι απόπε ιρές τους ήτα ν
ανεπι τυχ είς. Η αυτ οκτον ία α υξά νεται δραµατι κά κυ ρί ως από την ηλικί α
των 15 ετώ ν για να φτάσει στο υψηλότε ρο ποσοστό στο 23 ο έ τος
(Shaffer/F isher 1981). Η ανα λογία των α ποπει ρώ ν α υτοκτονίας σε σ χέση
µε τις ολοκλη ρωµ ένες προσπάθ ει ες ε ίναι 120 προς 1. Τα α γόρια, ι διαίτ ερα α πό 15 έως 19 ετώ ν, ολ οκλη ρώ νου ν πιο συχνά , ε νώ τα κ ορίτσια κάνο υν π ερισ σότερες α πόπει ρες στο σύνολο, αλλά και πε ρισσότε ρες αν επιτυχείς (63).
Είνα ι γε γο νός ό τι από το 1950, η σ υχνότη τα της αυτοκτονίας στους
εφήβους έχει τ ετρα πλασ ιαστεί α πό 2,5 σε 11,2 α νά 100.000 νέους. Αι τία
για το 1 2% θανά του σ τη συγ κε κριµ ένη ηλι κία αποτελεί η αυτοκτον ία.
Και ει δικά τα τελευταία χ ρόνια οι απόπε ιρες α υτ οκτονί ας έχου ν αυ ξηθ εί
δραµατι κά.
33
Στην παι δι κή αλλά κυρί ως σ την εφη βι κή ηλικία η αυτοκτο νία ανα φέρετα ι ως η 2 η ή 3 η α ιτία θα νά του για τα πα ι διά της ηλικί α ς από 14 έως 18
ετώ ν. Εί να ι α ξιοση µείωτο το γεγονό ς ότι σ την Ε λλά δα έχει δια πιστω θεί
µια α ύξη ση στο ποσ οστό των παιδιών που παρα πέµ φ θηκ αν για αυτοδη λητηρίαση .
Ο αυτοκτο νικός ι δεα σµός εµφανί ζε τα ι σε όλες τις ηλι κιακές οµά δες,
όµ ως όταν η κα ταθλιπ τι κή διατα ρα χή εί ναι σο βαρή τότε η συχνότητά το υ
αυξάν εται. Π ερισσ ότερα από 1 2.000 παι διά και έφηβοι νοσηλεύονται στα
νοσοκοµεία τω ν Η .Π.Α. λόγω αυτοκτ ονικώ ν συµ περιφορώ ν. Σ ε ένα έφηβο, η ι δέα της α υτοκτονίας δε ν εί ναι στα τικό φ αινόµ εν ο, δηλα δή τη µία
στιγµή µπο ρεί να εµ φανί ζεται εντον ότερος και τη ν άλ λη πιο ή πιος. Η
τελική α πόφαση γι α την α υτοκτονι κή δρά ση εί ναι συνή θως πα ρορµη τική
χωρ ίς ε κτίµ ηση των συν επειώ ν της ή α ποτ έλ εσµ α πα ρα τετα µένης σ κέψης
(64).
Αναµφισ βήτη τα , η µέθοδος της απ όπει ρας επη ρ εάζει τη νοση ρότητα
κα ι τα ποσοστά επι τυχίας. Η πιο συχ νή µέθο δος µιας επι τυχούς αυτοκτονία ς που χ ρησ ιµ οποιούν τα παι διά κα ι κυρίως ο ι έφηβοι, εί ναι η χρή ση
πολυβόλω ν όπλω ν που α ντιστοι χεί γι α τα 2/3 του συ νόλου τω ν αυτοκτονιώ ν για τα α γόρια και σχεδόν µισ ό γι α τα κορί τσια. Αµέσ ως επόµ ε νη πιο
χρησιµοποιηµ ένη µ έθ οδος α υτο κτονία ς στα αγόρια που α ντισ τοιχ εί σ το ¼
είναι ο απαγχο νισ µός, εν ώ αντίσ τοιχ α το ¼ των κορ ιτσιών αποπει ρά ται
να α υτο κτονή σει µε κατά ποση τοξικ ών ουσιώ ν. Τέλος, η λιγότε ρη αλλά
επόµ ε νη µέ θο δος αυτοκτ ονίας στα αγόρια εί ναι η δη λητ ηρίασ η µε µονοξεί διο του ά νθ ρα κα .
Η λήψη φαρµά κω ν και η φλε βο τοµ ία εί να ι οι συχνότε ρ οι χ ρησιµοποιούµεν οι τ ρόποι γι α τις απόπ ει ρες α υτοκτονία, ε νώ δεν υπά ρχει πά ντα
άµεση σχέση του επι λε γµ έ νο υ µέσο υ µε τη βα ρύτητα τη ς επι θυµία ς το υ
θα νάτου. Κάθε απόπει ρα εφήβου πρέπει να α ντιµ ετω πί ζε ται πολύ σο βαρά . Αποτε λεί την τελική και α πε λπι σµ ένη κί νηση του εφήβο υ να δια τη34
ρή σει ή να δηµ ιουργήσει τις σχέσεις του µ ε τους ά λλο υς. Η ψυχοδυναµική ε ρµη νεία α ναφ έ ρεται στην αδυνα µ ία τω ν αµ υ ντ ικώ ν µηχανισµ ών και
στον απο κλεισµό τη ς διερ γασ ίας το υ πέν θους. Ο αυτ οκτον ικός έφη βος
δια τηρ εί τις επε νδύσεις του σ τα χα µ ένα αντι κείµ ενα ή στα αντικείµ ενα
πο υ το ν α πογοητ εύουν (65).
3.1 Η ΑΝ Τ Ι Λ ΗΨ Η Τ ΟΥ ΘΑ ΝΑ Τ ΟΥ Σ Τ ΟΥ Σ Ε Φ ΗΒ ΟΥ Σ
Ορισµέ νοι, π ροσπά θησ αν να συν δέσ ουν τη ν έννοια της αυτοκτον ίας µ ε
το βα θµ ό ω ριµότητα ς µε τον οποί ο µπορ εί να γίνει α ν τιλη πτή η έ νν οια
του θα νάτου. Μια αυτοχ ει ρική πράξη έχει τη ν έννοια µια ς πρα γµατι κής
απόπει ρας α υτ οκτονία ς, µόνο σε µ ια προσ ωπ ικότητα που έχει α να γ νω ρίσει εν τέ λει τ ον οριστικό και µη α ναστ ρέψιµο χα ρακτήρα του θα νά το υ, ο
οποίος συλλαµ βά νεται ως διακοπή τη ς κάθε φ υσικής αλλά και πν ευµ α τική ς δραστη ριότητας του α τόµου. Η α ντίληψη του θανά του πρωτ οεµ φανίζεται και δια πλά θ εται κατά τη διά ρκε ια τη ς παι δικής ηλικία ς αλλά µόνο
στην εφη βική ο θάνατος πα ροµ οιάζετ αι µε τέλεια και α θε ρά πε υτη πα ύση
όλων τω ν εκ δηλώσ εων του εφήβου. Αναµφισ βήτητα , εί ναι α να γκα ίο να
δια χω ριστεί η συ νειδητή γνώσ η του θα νά του, α πό τις σ υνει δη τές και µη
35
φαντα σιώσεις που σ χετί ζονται µ ε αυτ ήν. Π ρα γµατι κά η ιδέα του θανά το υ
µας πα ρα πέµ πει σε ποικί λα επί πε δα νοσηµά τω ν και συνειδήσεως, τα
οποία συ νυπά ρχ ουν στο ά τοµο.
Ο α υτο κτονικ ός ι δεασµ ός στους εφήβους που έχουν τά σεις α υτο κτονίας, έχει ή δη µελετηθεί µ έσα από δύο περ ιπ τώσεις: η µ ία α ξιολογεί τη
συνει δητή γ νώση του θα νά του εν ώ η ά λλη δι ε ρε υνά τις φα ντασιώσεις
πο υ συν δέονται µε το θάνα το.
Η π ρώ τη πε ρίπ τωση πε ρι γ ράφηκε από τη µελέτη του McIntire (1971),
η οποία αναφέ ρει π ερισ τατι κά α υτοδηλη τη ρίαση ς σε 515 παι διά και
εφήβους. Σ τις οµ ά δες ηλ ικίας 14-1 6 ετών και 17- 18 ετώ ν ο θά να τος
πε ρι γ ράφε ται σαν ένα ο ριστ ικό τέ λος στο 48% της πρ ώτης οµάδα ς (1416) ε νώ 61% της δεύτε ρης (17-18). Σ το 15% τω ν πε ρι πτ ώσεων της πρώ της οµάδα ς και στ ο 13 % τη ς δε ύτ ερης, ο θά να τος πα ροµοιά στη κε µ ε µια
κα τάσταση η οποί α σ υγκ ρί νε τα ι µ ε το θά να το κα ι πο υ µ πορεί να α ναστραφεί. Εποµέ νω ς η πνευµ ατική α νω ρ ιµ ότη τα του κάθε εφή βου να
µπορέσει να αντι ληφθεί το θάνα το εί να ι α ρκε τά συχνή για αυτό και έχει
τάσεις αυτοκτονία ς. Η τρα γω δία της αυτο κτονίας δεν έχει να κάνει µ ε
την επι τυχηµ έ νη ή αποτυχηµ έ νη έκβασ η της πράξης, αλλά µε τον πόνο
της ψυχής του αυ τόχει ρα (66).
3.2 ΠΡ Ο∆ Ι Α ΘΕ ΣΙ Κ ΟΙ ΠΑ ΡΑ Γ ΟΝ Τ Ε Σ Τ ΗΣ Α Υ Τ Ο ΚΤ ΟΝ Ι Α Σ
Τα χαρακτη ριστικά που διακρί νον τα ι στους εφήβους α υτόχει ρες εί ναι
η πλή ρη ς αδυνα µία τους να βρουν λύσεις σ τα προβλήµα τα πο υ α ντιµ ετωπί ζουν και η έλλει ψη στρατηγικής ώ στε να ξε πε ράσουν τις άµεσες πιέσεις. Κατά συνέπεια λοιπόν , σ ύµφωνα µ ε τα προα ναφερ θέ ντα υ πά ρχου ν
36
ορισµέν οι προ δια θεσικοί πα ρά γοντ ες που οδη γο ύν το ν έφηβο στις α πόπει ρες, κι α υτοί εί ναι οι εξής: (67)
1. Προβλήµατα συµπεριφοράς
• Εθισµός στο κάπνισµα, στα ποτά και στα ναρκωτικά.
• Επιθετι κή και παραβατική συµπεριφορά, σωµατική βία, βανδαλισµοί, κλοπές, προβλήµατα
µε τις αρχές, συλλήψεις.
2. Συναισθηµατικά προβλήµατα
• Μοναξιά,
χαµηλό
αίσ θηµα
αυτοεκτίµησης,
αγχώδεις
διαταραχές,
δυσθυµία,
µείζων
κατάθλιψη, διπολική διαταραχή, ψυχωτικές καταστάσεις.
3. Γνωστικά προβλήµατα
• ∆υσκολί ες στη συγκέντρωσ η και την προσοχή.
4. Απώλεια κάποιου σηµαντικού προσώπου λόγω θανάτου.
5. ∆ιαζύγιο γονέων.
6. Σχολική αποτυχία.
7. Αποτυχία σε διαπροσωπικές σχέσεις.
8. Μετακόµιση σε άλλο σπίτι ή άλλη πόλη.
9. Αποµάκρυνση από την οικογένεια (σπουδές, στρατιωτική θητεία).
3.2 .1 ΘΕ ΡΑ ΠΕ ΙΑ Τ ΟΥ ΦΑ Ι Ν ΟΜ Ε Ν Ο Υ Τ ΗΣ Α Υ Τ Ο ΚΤ Ο Ν ΙΚ ΟΤ ΗΤ Α Σ
Οι έφηβοι που κάνουν α πόπει ρες α υτοκτονίας πρέπε ι να α ξιολογούνται
πρι ν πα ρθεί η α πόφα ση να νοσηλευτούν ή να ε πιστ ρέψουν στο σπ ίτι
τους. Τα παι διά πο υ ανή κου ν στις οµ άδες υψηλού κι νδύνου εί ναι καλό να
νοσηλε υτ ούν σ ε ένα ν οσοκοµ είο µέχρι να υφεθ εί ο αυτοκτ ονικός ιδεασµός. Έφηβοι υψη λού κι ν δύνου θεω ρού νται εκεί νοι που έχο υν ξα να κά νει
απόπει ρες, αγό ρια µεγα λύ τε ρα των 12 ετ ώ ν µε ιστορι κό ε πι θετι κώ ν συµπεριφο ρώ ν, εκεί νοι που χρη σιµοποιούν µ ια επι θετι κή µέθο δο όπ ως
όπλο, εκεί νοι που πάσ χου ν από µείζονα κατα θλιπτικ ή δια ταραχή µ ε
37
κοι νω νι κή απόσυρσ η κα ι απογοήτε υση και τέλος οι έφηβοι οι οποίοι
κά νου ν κατάχρη ση τοξι κώ ν ουσ ιών. Πέρα α πό τα α γόρια, είναι και τα
κο ρί τσ ια που α νή κουν στη ν οµάδα υψη λού κι ν δύνου τα οποία εί τε τ ο
έχου ν σκάσει α πό το σπί τι ή εί ναι έγ κυες και αισθά νονται ε νοχές είτ ε
έχου ν κά νει α πόπει ρα µ ε κά ποι ον άλλ ο τ ρόπο εκ τός από χάπια. Έ να παι δί
ή ένας έφη βος πρέ πει ο πωσ δήποτε να νοση λε υτεί εφόσον ο κλι νι κός έχ ει
ενδοιασµούς για τ ην ικα νότη τα της οικο γέ νειας να το επι τη ρήσ ει ή να
συνεργασ τεί γ ια τ η θε ραπ εία σε εξω τε ρι κή βάση. Σε κάτι τέ τοιες πε ριπτ ώσεις α ναλαµ βά νου ν οι υ πη ρεσίες προσ τασ ίας το υ παι διο ύ οι οπ οίες
ενηµ ε ρώ νο νται πρ ιν το εξιτή ριο του πα ιδιού.
Ότα ν οι έφη βοι µ ε αυτοκτον ικό ι δεα σµό αναφέρουν ό τι δε ν εί ναι πια
αυτοκτο νικοί, το ε ξιτή ριο πρ έπ ει να προ γρα µµατιστεί µ όνο και εφόσον
δια µορφω θ εί ένα σωστό θερα πε υτικό πλά νο, που οφεί λει να πε ρι λα µ βάνε ι ψυχοθε ραπεία, φαρµακο θε ρα πε ία και ότα ν χρ ειά ζεται και οι κογεν ειακή θε ρα πε ία. Επιπ λέον υπά ρχει γρα πτό συµ βόλαιο µ ε τον έφηβο που
υπ ογραµµ ίζει τη συµφω νία του να µ ην συµµ ετ έχει σε αυτοκτον ική συµπεριφο ρά και που παρέχε ι ε να λλα κτι κές λύσεις σε επα νεµφά νιση το υ
αυτοκτο νικο ύ ι δεα σµού, όπου απαι τε ίτα ι. Επιπ ρόσθετα, πρέ πε ι να δοθ εί
εξω νοσοκοµεια κό ρα ντε βο ύ πρι ν το εξιτή ριο και µια ανοιχτή τηλ εφω νική
γραµµή επι κοι ν ωνί ας πρέ πει να εί να ι δια θέσιµη σ τον έφηβο και στη ν
οικογέ νεια σε περ ίπτ ωσ η που ξα ναε µφανισ τεί α υτοκτ ονι κός ι δεασµός
πρι ν την έ να ρξη τη ς θε ρα πε ίας (68).
38
4. Η ΣΥ Μ Β ΟΛ Η Τ ΗΣ ΟΙ ΚΟΓ Ε Ν ΕΙ Α Σ ΣΤ ΗΝ
ΨΥ Χ Ο ΣΥ ΝΑ Ι ΣΘ ΗΜ Α Τ Ι ΚΗ Α Ν Α ΠΤ Υ Ξ Η Τ ΟΥ Ε Φ ΗΒ ΟΥ
Η οικογέν εια εί να ι η πρώ τη οµάδα στην οποία το παι δί γί νεται µέλος. Σ ε
αυτή την οµά δα συνυφαίνο νται για π ρ ώτη φ ορά οι β ιοψυχολο γι κοί και οι
κοι νω νι κοί πα ρά γον τες, οι οποίο ι επη ρεά ζου ν σε µ εγάλο βαθµ ό τη ν
προσωπικό τητα και τη συµπ εριφο ρά τ ου α τόµ ου ( 69).
Οι µ έθο δοι α να τ ροφή ς ενός ατόµ ου, µε λίγα λό για οι σ χέσεις που α ναπτ ύσσ ονται στη ν οικο γέ νεια ( και ι διαίτερα α νά µεσ α στη µά να και το
πα ιδί) δείχνουν π ως εί να ι υπ εύθυν ες για τις α νθρώ πι νες διαφορές, που
δε ν οφεί λο νται σ ε γε νετικούς πα ρά γον τες. Οι τρόποι που το πε ρι βά λλο ν
της οικ ογέ νε ιας υ ι οθετεί για να µ εγα λώσει έ να πα ι δί, είναι ποικί λοι και
επη ρεά ζονται κα ι από τους κοι νω ν ικοοι κονοµι κούς κ αι πολι τισµ ικούς
πα ράγοντες ( 70).
Οι τεχν ικές α να τ ροφή ς που µια οι κογ ένεια χ ρησ ιµοπο ιεί, π ρέπει να
συσχετισθούν και µε άλλες µορφές τη ς κοι νω νικής τους δοµής.
Η οικογέν εια εί να ι ένας θ εσµ ός, που η δοµή του δε ν µέ νει ανα λλοίω τη.
Αποτελεί µια π ρα γµατι κότητα η οποία είναι δυνατόν να προσδιο ριστεί
κα ι ε ποµ έ νως να µ ετα βλη θ εί. Α υτό σ ηµαίνει ότ ι τόσο η οικονοµι κή όσο
39
κα ι η κοι νω νι κή τ ης λειτουργία κα θορί ζεται κα ι αλλά ζει ισ τορικά και
ακολου θεί τις αλλαγές που υφίστα ντ αι όλοι οι κοι νω νι κοί θεσ µοί, ι διαίτερα σε περι ό δους µετασχη µατισµού.
Η ση µερινή κοι ν ω νία οφεί λει να υπ ερασπί ζεται τη ν οι κογέν εια, διότι
έχει α νάγκη να δι α τηρήσει το θεσµό αυτό, ο οποί ος λειτουργεί σα ν µια
“κοινω νι κή µή τρα” όπως ονοµ άζετα ι, στη ν οποία µετ αβι βά ζοντα ι και
αναπα ρά γο νται οι όψεις τη ς επικρα τ ούσ ας ιδε ολο γίας. Ωστόσο, το ί διο
το σ ύστηµα δηµ ιουργεί προ ϋπο θέσει ς που δε ν επι τ ρέπου ν στην οι κογένε ια να ε πι βι ώσει, µε την έννοια ότ ι οδη γο ύν στη ν α µ φισβήτηση του
ρό λου της ή α κόµα απαιτούν τη ν τ ροποποίη ση ή ξεπέρ ασµα του θεσµού
(71).
Η οικογ ένεια ό πως βι ώ νεται σήµερα, θέτει, οι κονοµι κά, κοι νω νι κά κα ι
ψυχολο γι κά προβλή µατα. Την σπουδαιότερη όµ ως ι δεολογική διαµάχη,
θα π ρέ πει να τη ν α να ζητήσουµε στο επί πεδο τω ν σχέσ εω ν της οικογ ένειας.
Οι α πότοµ ες αλλα γ ές στον τ ρόπ ο ζωή ς, σε σ υνδυασµ ό µ ε τη ν εκβι οµηχά νιση, την ερ γασία κα ι τ ων δύο γο νέ ων ε κτός σπι τιού, τη ν α ντικα τάσταση των γον έω ν α πό το νηπια γω γε ίο έως και τη ν τη λεό ραση , δεν ε πιτ ρέπουν τη δια τήρ ηση των παρα δοσ ι ακώ ν τ ρόπων λειτ ου ργίας και έχου ν
δια σπάσει τη ν οικογε νειακή ενότη τα ( 72).
Μιλώ ν τας για πα ρ αδοσ ιακούς τρόπους µια παρα δοσ ια κή αρχή θεω ρεί
αναγκαίο, οι έφηβοι να πα ρα µένουν στη ν οι κογέν εια . Από τη ν άλλη
µε ριά όµ ως, η πολιτεία δεν δί νει στην οικογ ένεια εκεί ν α τα µ έσα, ώστε
να µ πορεί να αν τα ποκ ρι θεί σ τις α νά γ κες του εφ ήβου. Α υτό έχει ως α ποτέλεσµα να α ρνεί τ αι η οικο γέ νεια τη ν ο ικον οµική α νεξαρτησ ία του εφήβο υ (διότι δεν µπορ εί να του τη ν π ροσφέρει), ο πότ ε ο έ φηβος ε ξαρτάται
από µ ια οικογ ένει α πο υ µ ε δυσκολί α τον ζει, ε πηρεάζοντας, τ ο γε γο νός
αυτό, α ρ νητ ικά τον ψ υχισµό τ ου. Όλα αυτά σε συ νδυα σµό µ ε τη ν ι διαιτερό τη τα της ηλι κί α ς (ο έφηβος κα λεί ται να αντιµε τω πίσ ει και να διαχ ει40
ριστ εί κατα στά σεις πα ραπά νω α πό όσ ο µπορεί να α ντ έξει) µπο ρεί να το ν
οδη γή σουν σε ε πι θετι κότη τα , σ ε επανά στα ση αλλά πολ λές φορές και στο
να κλειστεί στον εα υτ ό του, θεω ρώ ντας πως εί ναι υπεύθ υνος για αυτή
την κατά στα ση.
Στις σχέσεις λοι πό ν εφ ή βου – γο νέα , η προσ πάθ εια του εφήβου γ ια αυτονοµία και α νε ξα ρτησία αποτε λεί α πει λή για τη ν ισορροπία που είχε η
οικογέ νεια µέχρ ι την περί οδο αυτή, ότα ν α ρχί ζουν οι δια δι κασίες της
ατοµικοποίη σης του εφή βου. Η ισορροπία α υτή πολύ συχνά εξα ρτά ται
από το βα θµό της εξά ρτησης τω ν παι δι ών από το υς γον είς και α ντίστ ροφα ιδίως αν λά βο υµε υπόψη ό τι πο λύ συχνά η κρίσ η τη ς εφηβείας σ υµ πίπτ ει µ ε τη ν κ ρίση της µέσ ης η λικίας των γον έω ν.
Το κλ ει δί των διε ργα σιών της εφη βεί α ς, είναι η ανεξα ρτη τοποίηση µ ε
την πα ράλ ληλη αποδέσ µευση από τις γο νεϊκές εικόνες (73).
Τα αναµε νόµ ενα α να πτυξιακά επιτε ύγµ ατα του εφήβ ου εί ναι κατα ρχή ν,
ότι κι ν είται µε ταξύ εξά ρτησης και ανεξαρτησίας. Η σχέση του µ ε το
γονέα χρ ειάζεται να ξανα δου λευτεί µ έσ α από τις διε ργασίες της µετάβασης α πό τη ν παι δι κή η λι κία στη ν εν ήλικη ζωή , όπου ο τελι κός στό χος
είναι να πετύχει τη ν αυτονοµ ία κα ι την α νε ξα ρτητο ποίησή του.
∆ύο βασ ικ ές δι εργ ασίες απα ιτού νται από την π λευ ρά του εφή βο υ. Η
µία είναι οι δια δι κασ ίες πέν θους, µ έ σα από τις οποίες πε ρνά ει ο έφηβος
κα ι ότ ι ση µαίνει γ ια α υτόν η α πώλε ια της παι δι κής τ ου ηλι κίας και η
άλλη εί ναι η ε πώ δυ νη δια δικασία της απεξι δα νί κε υσης τ ων γο νέων το υ.
Η απειλή της ισορρο πίας στη ν οι κογένεια προκαλε ί µ ια κ ρίση και οι
γονείς µπορεί να αν τι δράσουν ασ κώντας µ εγαλύτερο έλ εγχο στον έφη βο,
για να ενισχύσουν τη ν ε γκα θί δρυση µιας µε γαλ ύτε ρη ς εξά ρτη σης. Το
τελε υταίο µ πορεί ν α ενισχύεται α πό τον ί δι ο τον έφηβο, που ασυ νεί δητα
µπορεί να τ ο ε πι θ υµεί, ενώ πα ρά λλη λα διαµα ρτύρ ετ αι έντονα για να
αποκτήσει τη ν α νε ξα ρτη σία του (74).
41
Η αντί δραση τω ν γον έω ν, µέσα α πό την οποία εφαρµ όζο νται κα τασταλτι κά µ έτ ρα κα ι ασκείτα ι έντονος έλ εγχος, µ πο ρεί να κά νει τον έφη βο
να α ντι δρά σει µ ε διάφο ρες εκδραµ ατίσεις στη συµπ εριφ ορά του, µ ε
αποµάκρ υνση και αποξ ένωση από τη ν οικ ογέ νε ια, µ ε τη ν α να ζήτη ση
ψευ δώ ν λ ύσεων και πρόσκαι ρω ν διεγέ ρσεω ν, µε το σεξ, µε τα να ρκω τι κά
µε αντι κοινω νι κή συµπ εριφο ρά.
Από τη ν άλ λη π λευ ρά υπά ρχ ει κα ι η πιθα νότητα, ο έφηβος να τροµάξ ει
κα ι να µε ί νει παλι νδροµη µ ένος κα ι προσκολληµ έν ος στους γονείς το υ.
Υπά ρχει κα ι µια ά λλη γο νε ϊκή α ντί δραση και αυτή εί ν αι του τ ύπου “δε
µας χρειά ζεσαι πλέον, µπο ρείς να τ α κατα φέρ εις µόν ος σου”. Αυτή η
αντί δραση µ πορεί να κά νει τον έφηβ ο να αποκτήσει µι α ψευδή ω ριµ ότητα, που βασί ζεται σε ταυτίσεις µε τον ώ ριµο κα ι κοµφο ρµιστή γο νέα και
όχι στις δια δικα σ ίες τη ς σταδιακής ωρίµα νσης, µέσα από τις οποί ες
ανακαλ ύπτ ει τι ο ί διος α να ζητά.
Σε ά λλες πε ριπτώσ εις, αυτή η πρόω ρη αποµάκ ρυνση το υ γο νέα µ πορ εί
να οδη γήσει το ν έφ ηβο στο να αισθα νθεί µόνος, πολ ύ µ ικρός και απε λπισµένος για να µ πορέσει να α ντα ποκ ριθεί στις α πα ιτήσ ει ς του κόσ µου τω ν
µεγά λω ν. Έτσι, πα ραµέν ει ά βουλος και αναποφ άσιστος, ενώ πα ρά λληλα
αναζη τά διαρκώς σ τηρί γµα τα (75).
Η χαλά ρωση τω ν δεσ µών στα µ έλη της οικογέ νειας , επι τρέπει τη ν
δι είσδυση κάθ ε εί δους ε ξωτ ερι κώ ν επι δράσ εω ν (µ έσα µαζικής ε νηµ έρωσης, περιοδικά, κι νηµατογράφος). Ακόµη πε ρισσότε ρο, µε τη ν ενη λικίωση των εφή βω ν στα 18, η οικογέ νεια χάνει την ι κα νότη τά της να παί ζει
αποτελεσµατικά το ρό λο τ ου κύριου φορέα κοι νω νι κοποίη σης, εφόσ ον µ ε
αυτό τον τ ρόπο οι έφηβοι πα ύουν να α ποτ ελούν την ιδι οκτη σία τω ν
γονέω ν.
Είνα ι λοι πόν σ ε µ εγά λο βα θµό αποδεκ τό, ό τι η οι κο γέ νε ια σ ήµε ρα, έχει χάσ ει εν µέρ ει τη σ ηµασία της για το σ χηµα τισµ ό της προσωπι κότητας του πα ι διού. Για παρά δει γµα, ο φυσ ικός πατέ ρας που πα λαιότε ρα
42
θε ω ρεί το πρόσω πο κύ ρους και α ρχηγός της οικογέ νειας , σή µερα σ ε κάποι ες π εριπ τώσεις δε ν εί ναι σε θέση να παί ξει το ρόλο του κα ι να γί ν ει
πρότυ πο και µοντέ λο τα ύτισης. Αντί θ ετα, έχ ει α ντικατα στα θεί α πό άλ λες
εξουσίες που προ βάλλονται, όπως εί ναι οι ήρω ες του κινηµα τογ ράφου,
της µ ουσικής, του ποδοσφαίρου, µ ε α ποτέλεσµα οι έφηβοι να τα υτί ζονται
µε τα νέα πολι τισµικά πρότυπα. Ε πί σης, οι οµ άδες που ανα πτ ύσσ οντα ι
µετα ξύ τω ν συ νοµ ηλίκω ν, εί ναι ένας άλλος τ ρόπος απ οκο πής ίσως από
την οι κογέν εια , από τη στιγµή πο υ οι οµάδες αυτές, επιτρέ πο υν στον
έφηβο να βρει µ ια προσω ρι νή ταυτότητα και να επι βεβα ιώσ ει τη ν π ροσωπικότη τά τ ου έξ ω α πό τα γο νεϊ κά πρότυπα.
Η πα ρέα γί νεται το βοη θητι κό ε γώ τ ου εφή βου , ρυθµί ζει το ά γχος και
την α υτοεκτίµησ ή του, ελέγχει καθοδηγεί και θέτει κριτ ήρια και πρότυπα
συµπερ ιφορά ς, κατά κανό να α ντ ί θετα µε τα παλιά.
Το να α νήκ ει στην πα ρέα σ ηµαίνει γι α τον έφηβ ο απόκ τησ η µιας προσωρι νής τα υτ ότη τας για να α να γνω ρί ζεται α πό τους άλλους, µ έχ ρι να
κα τακ τήσ ει µια δια ρκή και στέ ρεη αίσθη ση του εαυτού τ ου.
Για να ανήκει στη ν οµά δα , ο έφηβος π ρέπει να ασπασ τεί από τη ν ε κάστοτε µόδα που επικ ρατ εί γ ια το κ όψιµο τω ν µαλ λιώ ν, το εί δος της µουσική ς, το ντύσιµο. Πρέπει, δηλα δή, να φορέσει µ ια στολή. Μ όνο οι
όµ οιοι µ πο ρούν να ανήκο υν στη ν πα ρέα. Όποιος διαφορ οποιη θεί απ ειλ εί
το να ρκισσισ τικό κλίµα της οµ ά δας και εξοστρακί ζεται.
Με ά λλα λόγια , η οµάδα τω ν συ νοµ ηλίκω ν υποστη ρί ζει να ρκισσιστικά
τον έφη βο και κ ρατά τη συνοχή τη ς προσ ωπι κότητάς του την πε ρί οδο
αυτή, κα τά τη ν οπο ία εί ναι εξαι ρετ ικά ευά λωτ ος.
Η σ εξουαλ ική µι ζέρια, η ενοχοποίη σ η, το άγχος του σχολεί ου, η κα ταπίεση της ν εα ρής γ υναίκας, εί ναι κατ αστάσεις κοιν ές στους εφήβ ους και
φυσ ικά προ καλούν α νησυχίες και α ντιδράσεις. Ο συν δυα σµός των πα ραπά νω µε τη ν κρίσ η της οικο γέ νειας, η οποία δε ν µ πορεί να παί ζει το
43
ρό λο τη ς όπως άλ λοτ ε, έχου ν ως α ποτέλεσµ α τη ν σύ γχυση, την α ταξία
κα ι τη ν από γνωση του νέου.
Κατα νοούµ ε λοι πόν, ότι η π ροο δευτι κή σ υνει δητ οποίηση τω ν α ντι θ έσεων πο λλα πλασι ά ζε τα ι συνεχώς. Οι έφηβ οι µοιά ζου ν να δί νουν µια
προσωπική µάχη , αισθά νον τα ι ότι ξεκ ινού ν από το µη δέ ν, χωρίς να έ χου ν
να α ντλήσουν τί ποτε απ ό που θενά. Μ ε τις π ράξεις τους εκφ ράζουν στο ν
κόσµο ότι η συ νεπής παρο υσία τω ν ε νη λί κω ν, τα ε υδιά κριτα όριά τους,
είναι απολύ τως α παραίτη τα.
Ενα πόκει τα ι στους ενηλίκους να πα ρ έχουν έλ εγχο κα ι καθοδή γη ση,
βά ση των δι κών τ ους αρχ ώ ν. Αν οι αρχές των γον έω ν έχου ν νόη µα και
ουσία για τους ί διους, θα υπά ρχει στέρεο πλα ίσιο ορί ω ν και έτσι θα
δώσο υν νόηµα στην π ροσπάθεια τ ω ν παι διώ ν το υς γι α ξεπέ ρασµ α τω ν
αρχώ ν. Αν όµ ως, οι αρχ ές εί να ι ρη χές και το π λαίσιο χωρ ίς υπό βα θρο,
τότε ξεκι ν ούν τα π ροβ λήµα τα.
Η βα θιά απογοήτε υση και το άγχος τω ν ε πι θε τικώ ν πα ρορµή σεω ν τ ω ν
εφήβω ν κο ρυφώ νεται ως την κα τα στροφι κότητα. Για αυτό το λόγο τους
είναι απα ραίτη το να ανή κουν σε µι α δοµή, η οποία δεν κατα ρρ έει α πό
την επι θετι κότη τά τους, ούτε α ντ εκδι κείται τις αν τι πα ραθ έσεις που οι
ίδι οι προκαλού ν, ε πειδή τους εί ναι α να γκα ίες, ώσ τε να προσδιορίσουν τα
όριά το υς (76).
Συµπ εραί νουµε λοιπόν, ότι η ι δεολ ογία της κάθε οικ ογ ένειας, πα ρά
όλες τις διαφο ρές ως προς τον τ ρόπο που λειτου ργ εί, έ χει τον ί διο στόχ ο,
πα ίζει τον ί δι ο ρόλο ως θεσµός.
Έτσι, για να π ροσα νατολισ τεί π ρος το µέλ λον ο κά θε έφ ηβος, χρ ειά ζεται µ ια ιδεολογία . Στην εφηβεία, η ιδεολ ογία κα ι η ταυτότητα εί ναι οι
δύο π λε υρές της ί διας διε ργασίας. Για αυτό το λόγο, όταν λέµ ε ότι ο
έφηβος χρ ειά ζεται µια ι δεολο γία, θεω ρούµε ό τι έχει ανά γκη να πισ τέψει
σε κάτι, µ ια θεω ρία ζωής χω ρίς εσ ωτε ρικές αντιφάσεις, ένα σύστη µα
44
αξιών, ι δα νι κών, ι δεώ ν κα ι εικόνων, που θα α πλ οποιεί το χώ ρο κα ι το
χρόνο και θα θέ τει σκοπούς και σ τόχ ους.
Ωστόσο, ότα ν το σύστηµα αυτό α πειλ ηθεί, α µ έσ ως ο έφ η βος α ισθά νεται µα ταιότη τα, νοσ ταλγία και ότι τον εγ καταλεί που ν. Νιώ θει α νε πα ρκή ς, χα µένος, χ ω ρί ς όρ ια, νόη µα και σκοπό, κα ταστάσει ς και σ υνα ισθήµατα πο υ οδηγούν στη ν α υτοκα τασ τροφή το υ, κλεί νεται στον εα υτό το υ
κα ι επη ρεά ζε ται ο ψυχισµ ός του (77).
5. Κ ΟΙΝ Ω Ν Ι Κ ΟΙ Π Α ΡΑ Γ ΟΝΤ Ε Σ Π ΟΥ Ε ΠΗΡΕ Α Ζ ΟΥ Ν Τ ΟΥΣ
Ν Ε ΟΥΣ
Περι βάλλο ν απο κα λούµ ε όλους τ ους εξω τερι κούς πα ρά γον τες, δηλα δή
το φυσικό πε ρι βά λλον, τ ο κοι ν ω νικό κα ι πο λι τισµικό πε ρι βά λλον. Κοινω νι κοπολιτισµι κό πε ρι βά λλο ν ονο µ άζουµε τη ν κ οι νω ν ική οργά νωση µε
τους κανό νες και τους θεσµ ούς α λλά κα ι την ιστορία τους τα έ ργα τ ω ν
πολιτισ µώ ν, τις πε ποι θήσεις, τις κα τακτη µέν ες γ νώσεις, την τ έχ νη, τις
ιδέες κα ι τη ν εξέλιξή τους ( 78).
Το κά θ ε κοι νω νι κοπολιτισµι κό πε ρι βά λλον, έχει δικούς του κα νό νες,
κοι νω νι κο ύς θεσµ ούς, α ντιλήψεις κ αι ε ρµη νεί ες του κόσµ ου, δικές του
αξίες, ι δέες, τέχνη . Όλα α υτά λ οιπόν , µ ετα βι βά ζον τα ι µεθοδευµένα και
ανεπα ίσθητα στα µ έλη της κοι νω νίας. Αυ τή η συστηµα τι κή µετά δοση τω ν
προτύ πω ν συµ πε ρι φορά ς µε τις α ντ ι δρά σεις που πρ οκα λεί στο κά θε άτοµο ξεχωριστά , δια µορφών ει τη ν προ σωπικότητά το υ σ το εσωτε ρικό τω ν
αν θρώ πι νω ν οµ άδω ν.
Η π ροσα ρµ ογή του εφή βου στη ν π ραγµατι κότητα , η α ποτυχ ία ή η επιτυχία π ροσ α ρµογής το υ, δε ν ε ξαρ τάτα ι µό νο α πό τους κοινων ικούς πα ράγοντες αλλά κα ι α πό τις α τοµ ικές του δι εργασίες (79).
45
Παρόλο που η συµ περιφορά ε νός εφ ήβου και τα προβλή µα τά του, σ υνδέονται µε το ρ όλο τω ν κο ι νω νι κοπολιτισµ ικώ ν δο µώ ν και αλ λαγ ών, δεν
πρέπε ι να ξε χνάµε το ρό λο που παίζει το ατοµι κό – ψ υχολογ ικό υπό βαθρο, η παι δι κή ηλι κία και τα πρ ότυ πα που διαµ ορφώ νο νται και τ ροφο δοτούν τη ν προσωπι κότητα του εφήβο υ (80).
Υπεν θυµ ί ζον τα ς τη ν ψυχο λογι κή εικόνα του εφήβο υ σε αυτή τη ν ηλικία, δεν π ρέπει να ξεχ νάµ ε, ότι η εφηβεία εκφρά ζει τη ν α ν τιφατικότητα
από τη ν οποία διακατέχε τα ι ο έφηβος: να επιµ ηκύν ει τη ν παι δική ζωή,
αρ νούµενος τη ν ε νήλικη ή να συντοµ εύσει τη ν πε ρίοδο αυτή, δι ε κδικώντας την ω ριµ ότητ α; Να µ είνει κάτ ω από τη ν κη δεµονία του γονιού ή να
απαλλα γε ί γρή γορα από αυτήν (81).
Σε α υτή τη φάσ η της ζωής του, η συναισθη µατι κή του ισορ ροπία α ναστατώνεται και α υ τό φα ίνεται στις δι απροσωπι κές του σχέσεις. Προσπαθώ ν τας, να δι ευθ ετήσει τις ν έες σχέσεις µ ε τους γονείς το υ, µε τους
άλλους αλλά α κόµ η µε τον ί διο του τον εα υτό, το ί διο του το σώµα, ο
έφηβος υιο θετεί α ντι θε τικές, άστατε ς, συγκρουσιακές στάσ εις, που η
εξέ λιξη τους θα χαράξει το ψυχικό πλαίσ ιο στο οποίο θα εξε λιχθεί η ζωή
του ως ενήλικα ς (82).
Η δη µιουρ γία τω ν εσωτε ρικώ ν προβληµάτω ν του εφή βου α λλά και η
µορφή µε τη ν οποία εκδη λώ νον τα ι, κα θορ ίζοντα ι, όπως προα ναφέ ραµ ε,
κα ι από τον κοι ν ωνι κό πα ρά γοντα, µε δύο βα σικούς τρό πους: από τη ν
κοι νω νία στους κ όλπους της οποίας ζουν, α ναπτύσσ οντ αι και δρουν οι
νέ οι, καθώς επίση ς και από τον οικο γενειακό τους πε ρί γ υρο (83) .
Η κοι νότητα στην οποία ζουν οι έφη βοι , ο κόσµος που συνα νασ τρέφονται, οι πολι τισµ ικές αξίες, το κοι νωνι κοπολι τισµικό π λαίσιο στο οποί ο
µεγα λώ νου ν, γε νι κότ ερα οι κοι ν ωνικοί θ εσ µοί πο υ επι κρατού ν, εί ναι
σοβα ροί λό γο ι για να κατα νοήσουµ ε τις εκδηλώσεις συµπε ριφορά ς το υ,
από τη ν ε πι θετι κότη τα έως τη ν µ ελα γχολία (84).
46
Μαζί µ ε τα πρ οσωπικά π ροβ λήµατα πο υ απα σχολούν τον έφ ηβο, υπά ρχουν και εκεί να που απ ορρέου ν α πό τ ις ι διαίτε ρες απαιτή σεις που έχει η
κοι νω νία από το ν ίδι ο. Η στάσ η της όµως δεν ενθαρρ ύνε ι τη συµµετοχή
του έφ ηβου σ τα κοινω νικά δρώµε να κα ι γ ια αυτό το λόγο α ντι µετω πί ζει
τους σκοπούς τω ν ενη λίκω ν µε δυσπι στία ή τους απο ρρί πτει. Οι κοι νω νικοπολιτι κές φιλοδοξίες της ε ποχής, δε ν πα ρουσιάζουν ελκυστι κές και
κα τάλ ληλες ι δέες, οι οποί ες να ικα νο ποιο ύν τις πνευµα τικές κα ι συναισθηµατικές ανά γκες εν ός εφήβ ου ( 85).
Η µάχη τω ν εφή βων δί ν εται σε δύο µ έτω πα:
α) στον εσωτε ρι κό κόσµο των συ γκρ ούσεω ν, οι οπ οίες πρέ πε ι να αν τιµετω πισ τού ν. Σε αυτή τη φάση, ο έφ ηβος καλ είται να επι λύσει προβ λήµατα ή να δια χειρ ιστεί κάπο ιες κατα στά σεις δύσκολες, για αυτό πρ έπ ει
να έχει πάρει τα κ ατά λλη λα εφό δια από την οι κογέν ει α , το σχολεί ο, τη ν
κοι νω νία, ώστε να µην ε κδηλώσει σ υµπε ριφορά βίαιη, ε πι θε τι κή, διε κδικη τι κή , χω ρίς ηθι κούς κα νόνες και φραγµούς αλλά ούτε κα ι σ υµπε ριφορά
πα θη τική, α νήµπ ορή, σ τρεφόµ ενος σ τον εα υτό του κα ι πέφτον τα ς σε
µελα γχολία
β) στις σχέσεις µ ε τον εξωτ ερικό κόσµο, ο οποίος βρίσκεται σε συνεχή
µετα σχηµ ατισµ ό. Η πα ράτα ση της σ χολι κής ζωής, η οποία σ υνο δεύ εται
από την οι κονοµ ικ ή εξάρτηση του εφ ήβου, ο περ ιορισµ ός της υπε υθυνότητα ς κα ι η έ λλ ειψ η της α υτο νοµ ίας, τον α ναγ κάζουν να συγκρούε τα ι µ ε
τον έ ξω κόσµο (86 ).
Για πολ λούς νέους σήµερα λοι πόν, ε ίναι αισ θη τή η αν ησυχία για τη ν
επα γγελµατι κή τους προο πτική, για τ ο εν δεχόµ ενο να µ εί νου ν άν εργοι ή
να ζήσου ν στο πε ρι θώ ρ ιο. Η πα ράτ αση των σπουδών, εξά λλου, οδηγ εί
στην πα ρά τασ η της οικον οµικής εξά ρτησης κα ι τη ν κα θυστ έ ρηση της
ψυχολο γι κή ς ω ρίµ α νσης. Ο νέος σή µερα, υπε ρπρ οστατευόµεν ος από τ ους
γονείς, εί ναι πιο εύθρα υστος. Η αγ ωνιστ ικότητά του για τη ζωή εί ναι
µειωµ ένη. Επι πλ έον, ο γρή γορος ρ υθµός τεχ νολογικής α νάπ τυξης επι τεί47
νε ι την ανισότητα στις γ νώσεις και δυσκολ εύ ει τη ν επι κοι νω νία γονιούπα ιδιού, µ εγα λώ νον τας το χάσµα αν άµεσ α σ τις γεν ιές. Όλα τα προα ναφερθέ ντα ευο δωτο ύν τη δυσλει τουρ γία τω ν σχέσεω ν µ έσα σ την ο ικογ ένε ια και συν τε λο ύν στη ν προσχώ ρηση σε οµάδες συ νοµη λίκω ν πο υ διαµορφώ νου ν τη δικι ά τους “κουλτούρα ” που, πολ ύ συχ νά , ενώ προ βά λλ εται ως α ντί δραση στο κατ εστηµέ νο τρόπο ζωής, γί νεται α ντι κείµενο
εµπορ ικής εκµε τάλ λε υσης. Όλες οι τεχνικές του σύγχ ρονου µάρ κετι νγ κ
χρησιµοποιού νται για να δηµιουργήσου ν νέες ανά γκες κα ι επι θυµί ες. Τα
µέσα µαζικής ενηµ έ ρωσης, καθώς και η αυξηµέ νη δυνα τότητα µετα κι νήσεων, ενισχύουν τ η διάδοση της “ κουλτο ύρα ς τω ν ν έω ν” και τη διεθνοποιούν ως κοι νω νι κό φαινό µενο ( 87).
6. ΠΡ ΟΛ ΗΨ Η ΚΑ Ι ΘΕ ΡΑ ΠΕ Ι Α
Είνα ι γε νι κά παρα δεκ τό ότι η έ γκαι ρη θε ρα πευτική παρέµ βαση και η
συνεχι ζόµενη φαρµα κευτι κή και ψυχοθεραπευτι κή υπο στήριξη µειώ νου ν
τη διά ρκεια του καταθλ ιπτικού επει σοδίου και π ροφυ λάσσουν α πό τις
υπ οτροπές. Οι έφη βοι υψηλού κ ιν δύ νου, προέ ρχ ονται α πό οι κογέν ειες µ ε
κα τα θλι πτ ικούς γο νε ίς και µ πορού ν να ωφε ληθούν α πό προληπτικά π ρογράµµα τα. Α κόµη , υπ οστηρί ζεται ό τι γνωσ τι κο ύ τ ύπου πα ρεµ βά σεις σ ε
µαθητές γυµ νασίο υ έχου ν προληπ τι κή αξία , µειώνο ντας την κα ταθλι πτι κή
συµπτ ωµ ατο λογία και τον κί νδυ νο ε µφάνισης κα τάθ λι ψης για δύο πε ρί πο υ χρόνια µετά τη ν πα ρέµ βαση (88).
Σηµα ντι κό στ οιχεί ο τη ς προληπ τική ς στρα τηγι κής εί ναι η πληροφόρηση των εφή βω ν, των γον έω ν, τω ν δα σκάλω ν και της κοινότη τας, που θα
τους βοηθή σει στη ν α ναγ νώ ριση της εφη βι κής κα τάθλιψη ς. Τέτοια εκ-
48
πα ιδευτι κά προ γρά µµατα δείχνουν ότι οι γονείς α ποκτού ν σα φέστερη
αντί ληψη των προ βληµ άτω ν και ανα ζη τούν ε υκο λότερα βοήθεια (89).
Η ανα γ νώ ριση της προ-αυτοκτον ικής φά σης α πό τους γ ονείς κα ι τους
δα σκάλους α ποτελεί α ντ ικείµε νο συζήτη σης, λόγω τ ω ν δια γνωσ τι κώ ν και
δεοντο λογι κώ ν προβληµάτω ν πο υ θέ τε ι (90).
Συµπ ερασµατικά, η εφηβική κατά θλι ψη αποτε λεί µ ια δι ακριτή νοσολογική οντότητα, α ν και έχ ει απ οδειχθε ί η συν έχισή της στην ενήλι κη ζωή.
Βιολο γι κοί, ψ υχο κοιν ωνικοί και δια προσωπικοί πα ρά γοντες ενέχονται
στην εµ φά νισή της. Συν δέ εται άµ εσα µ ε αυτ οκτονι κή συµπε ριφορά και
την πε ριορ ισ µένη κοι νωνι κή και ακα δηµ αϊκή έν τα ξη. Απαιτ εί πολλα πλή
θε ρα πευ τική α ντιµ ετώ πιση (φαρµ ακολογική, ψυχοθε ραπευτική, συµµ ετοχή γονέω ν) και µακ ροχ ρόνια πα ρακολούθηση.
Η α νά πτυξη τω ν π ροληπτικώ ν στ ρατ ηγικ ώ ν θα βοη θή σει στη ν έ γκα ι ρη
αναγν ώ ριση και θε ραπεία της νόσου στη ν εφηβ εία, µ ε απο τέ λεσµα τη ν
κα λύτ ερη δυνα τή µ ετά βαση στην ενή λικη ζωή κα ι τη ν προστα σία τη ς από
τις δυσµε νείς ε πι πτ ώσεις τη ς κατά θλι ψης (91).
Λόγω λοι πόν του αυξηµέ νο υ κι νδύνου απόπει ρας αυ τοκτο νίας και της
συνέχισης της πα θ ολο γίας στη ν ενήλικη ζωή, η κα τά θ λιψη στην εφηβεία
χρή ζει άµεσης και πολύπλε υρης θε ραπε υτι κής α ντ ιµετ ώπισης. Η βασ ική
αντι µε τώ πιση γίνε ται κυρίως εξω νοσοκοµ ειακά κα ι συ νδυάζει φαρµα κοθε ρα πεία και ψυχοθε ρα πε ία (92).
Η νοσηλεία α παιτ είται σπάνια, κυρ ίω ς όταν υπά ρχ ει έν τονος α υτοκτ ονι κός ι δεασµός ή και ότα ν τ ο οικ ογ ενεια κό πε ρι βά λ λον αδυ νατ εί να
φρο ντίσει για τη θε ραπεία τ ου εφήβο υ ή κα ι ότα ν υπά ρχ ουν δια γ νωστι κές
αµφιβολίες.
Είνα ι ι δια ί τε ρης σηµασία ς, λοιπόν, η έγκα ι ρη πα ρέµ βα ση και η θεραπε υτ ική αν τιµ ετώπ ιση τη ς κα τάθλιψης από ει δικό επα γγ ελµ ατία . Η κατάθλ ιψη εί ναι σοβα ρή α σθένεια και εά ν α φεθεί χωρίς θ ερα πεία , τότε µ πορ εί
49
να επι δει νωθ εί σε τέτοιο βαθµ ό που να εί να ι α πει λητι κ ή για τη ζωή το υ
εφήβου.
Εάν ο κα τα θλι πτικός έφη βος α ρνεί τα ι τη θε ραπεία, τό τε θα πρέ πει τα
άλλα µ έλη της οικογ ένειας ή οι άλλ οι ε νή λικες που ε νδια φέρο νται για
αυτόν, να α ναζη τή σουν µια συµ βουλή από ει δι κό επα γγελµ ατία ψυχι κής
υγεία ς (93) .
Η θ εραπεία µπορ εί να βοη θήσει τον έφη βο να κατα νοήσει γ ια ποιο λόγο αισθά νε ται κα τάθλιψη, ε νώ πα ράλλη λα, µπορεί να µ άθει πώς να α ντιµετω πί ζει στρεσογ όνες κατα στά σεις της ζωής. Ανάλο γα µε την περί πτωση, η θεραπεία µ πορεί να πε ριλα µ βά νει ατοµική, οµα δι κή ή οι κογεν εια κή
συµβου λευτι κή πα ρέµ βα ση. Τα φάρµακα επίσης που, εν δεχόµ ε να θα
συστήσ ει ο ψυχίατρος, µ πορεί να εί ναι απα ραί τητα , ώστε να βοη θη θε ί ο
έφηβος να νιώσει καλύτε ρα.
Κάποι ες από τις πιο αποτελεσµα τι κέ ς θε ρα π ευ τικές µ ε θόδους για τη ν
κα τά θλιψη στην εφ ηβεία, εί ναι η ψυχοθε ραπεία η οποία δί νει τη ν ευ καιρία στον έφη βο ν α διερ ευνήσει γεγονότα και σ υνα ισ θήµα τα που εί ναι
οδυνη ρά ή του δη µιουρ γού ν προ βλή µατα. Η ψυχοθε ρα πεία δι δάσκει
επίσης τ ρόπους κα ι ικα νότη τες α ντιµ ετώ πισης τω ν δύσκολω ν κα ταστάσεων.
Οποια δήποτ ε ψυχοθε ρα πευτική µέ θοδος και να ακο λου θηθ εί, οφεί λει
να συµ περι λά βει κατά κά ποιον τρ όπο τους γονείς του εφ ήβου.
Μια άλλη µέ θοδος εί ναι η γνωσ ιακή- συµ περ ιφορι κή θε ραπεία, η οπ οία
βοη θάει το ν έφη βο να α λλάξει τ ον αρ νητι κό τ ρόπο σκέ ψης και συµπε ριφορά του (94).
Μια τ ρί τη µ έθο δος θε ραπείας, εί να ι η διαπροσωπι κή θε ρα πεία, πο υ επικ εντρώ νεται στο πώς α να πτύσσει ο έφηβος υγιέστερ ες σχέσεις τόσο
στο σπίτι, όσ ο και στο σχολείο.
Ο έφη βος, αν κα ι µπο ρεί να επι δει κνύει αµφιθυµικά συναισθήµατα,
είναι ακόµη έ ντον α εξα ρτηµένος α πό το υς γονείς του. Είναι γνωστό δε
50
ότι οι κατα θλι πτ ι κοί έφηβοι π ροέ ρχονται α πό οι κογ έν ει ες µ ε υψηλά
ποσοστά
συ ναισ θηµατικώ ν
διατα ρα χών
και
βιώνουν
έ ντ ονες
εν δο-
οικογε νειακές σ υγκ ρούσ εις.
Η φαρµα κευ τι κή αγω γή, α να κουφ ίζει α πό κά ποια συµ πτ ώµατα της κατάθλ ιψης ε νώ µ πορε ί και πρ έπει να συν δυάζεται µ ε τις άλ λες θερα πείες.
Ενώ όλ οι συµφω νούν ότι η ψυχοθ ερα πεία και οι πα ρεµ βάσεις στον περί γ υρο, που στοχε ύουν να βοη θήσου ν το παι δί να α ποκτήσει αυτοπε ποί θη ση, αυτοεκ τίµη ση και περηφάνια, α ποτ ελούν ση µαντ ικά στοιχεία της
θε ρα πείας, σ το θέ µα της χορήγησ ης φαρµ άκω ν υπά ρχουν σοβα ρές διαφωνίες.
Πολλ οί υποστη ρί ζο υν ότι η χορή γησ η αντι κατα θ λιπτι κώ ν στα πα ιδιά δε
δι καιολογεί ται, για τί οι κύ ριες συναι σθη µατικ ές διατα ραχές, που α ποτ ελούν τη µο να δική ένδειξη για τη χορή γηση αυτών τ ων φαρµ ά κω ν, δε ν
πα ρουσ ιά ζο νται κλινι κά πα ρά στο τέλ ος της εφηβείας.
Επι πλ έο ν η κατα νά λωση αν τικα ταθλι π τικώ ν από το παι δί που ε πιτ εί νει
την αίσ θηση ότι εί να ι “άρρ ωστο” κα ι α νί κα νο, ε νώ πα ράλληλα µ εγαλώ ν ει
την α ν τίσταση τω ν γονι ώ ν στο να αποδεχτούν την ευ θύνη και να α λλάξουν τη στάση τους α πένα ντι στ ο πα ι δί.
Θα πρέ πε ι τ έλος ν α τονιστεί ό τι η χρ ήση των αν τι κα τα θ λιπτι κώ ν περιορί ζεται κα ι ό τι οι πε ρισσότε ροι για τροί αντιµ ετω πί ζουν την κα τά στα ση
µε πα ρ εµ βάσεις σε ψυχολογ ικό και πε ρι βα λλον τι κό επίπεδο ( 95).
6.1 Ο Ρ ΟΛ Ο Σ Τ ΟΥ Ν ΟΣ ΗΛΕ Υ Τ Η
51
Οι περισ σότεροι ά νθρω ποι α ν ε ρω τη θού ν να καθο ρίσου ν το ν ρόλο του
νοσηλε υτή, θα α παντήσουν “ πε ρι ποιείτα ι τ ους ασθεν είς”, “φροντί ζει
τους ασθ ενείς” ή κά τι πα ρόµο ιο. Οι ορισµοί εί ναι σωστοί αλλά έχ ουν τη ν
τάση να τονί ζουν τον πα θητι κό ρόλο του ασθεν ούς. Ο ασθε νής αντιµ ετωπί ζεται σα ν κά ποι ος πο υ δέχε τα ι φ ρον τί δα, πε ριποίη ση κα ι θε ραπεία
χωρ ίς καµία προσ πάθεια α πό µέρ ους του. Το µόν ο πο υ κά νει είναι να
ακολου θεί τις οδη γί ες χωρίς να τις συζητά. Η βα σική θέση για το ρόλο
των νοσ ηλε υτών έχει σχέση µ ε το σκοπό της νοσηλευτι κή ς δραστηριότητας.
Μολονό τι το ε πίκε ντ ρο στη νοση λευ τική φ ροντί δα ποικίλει, φαί νεται
να υπάρ χει µια ευ ρύτ ερη συναί νεση στο ότι ο βασικός σκοπός αφορά τη ν
ανάπτυξη του πα ι διού κα ι τ ου εφή βου. Η ανά πτυξη αυ τή έχει σχέση µε
την σ ωµ ατική, τη συναισθη µατ ική, τη δια νοητι κή και την κοι νω νική
εξέ λιξη τ ω ν νεα ρών ατόµ ω ν. Οι νοση λε υτές πιστεύουν πως ο σκο πός της
δράσης τους σε αυτούς τους τοµ είς ε ίνα ι η ενίσχ υση της υγιο ύς ανά πτ υξη ς.
Σχετικά µε το έ ργο µιας µονά δα ς νοσ ηλευτι κής θε ραπ εί ας, οι νοσηλευτές έ ρχο νται σ ε συνε ργασία µε το υς άλλους ει δι κούς. Οι µ ονά δες λ ειτουργού ν για να δέχονται, να νοσ ηλεύου ν και να απ οκα θ ιστούν παι διά µ ε
ή χωρίς οικογ ένει α. Η σύγχ ρονη ψυ χιατ ρική νοσηλευτ ική δί ν ει έµφα ση
στην ι δέα ότι ο ασ θενής παί ζει ένα ν ενε ργό ρόλο στη θεραπεία που µπορεί πρα γµ ατι κά ν α κα θυστ ερήσει, αν ο νοση λευ τή ς α υξή σει το βαθµ ό
εξά ρτηση ς του ασθεν ούς. Προκει µέν ου έ νας νοσ ηλε υτή ς να µ πορέσει να
αντα ποκρι θεί στη σύγχρο νη α ντ ίληψ η της Ψυχιατρ ική ς Νοσηλευτι κής,
πρέπε ι να έχει π ροσόντα τα οποία να βασίζονται σε µια σωστή θεωρη τική γνώση , αν θέλο υµε να α να πτυχ θο ύν και να χ ρησιµ οποιη θού ν µε πλή ρη
επι τυχία. Οι τοµείς, στους οποίους θα φα νού ν τα προσόντα τω ν νοσηλευτών εί ναι α) η πα ρ ατήρη ση, β) ο τρόπος νοσηλ είας, γ) η ψυ χοθ εραπεία, δ)
η φ ροντίδα και η προ στασία του α σθε νούς.
52
Ένας α πό τους λόγους που επι βά λλου ν τη ν εισαγωγή των ασ θενών στις
ψυχιατρι κές κλι νικές εί ναι η παρα τήρηση. Ο νοσηλ ευ τής ο οποίος εί ναι
κο ντά τους το ν πε ρισσότε ρο χρό νο ε ίναι ο πιο κατά λληλος για αυ τό το
έ ργο. Βέ βαια για να το κάνει σωστά θα πρέ πε ι να κα τα λάβει το λόγο της
πα ρατή ρησ ης, να ξέ ρει τι να προσέξει , να το ανα γ νω ρί ζει και να εί ναι σ ε
θέση να κατα γ ράφει τις πα ρατη ρήσεις του µ ε ακρί βεια και ε πιστηµονικότητα . Οι λόγοι για το υς οπ οίους γί νεται η διαδικασία της παρα τή ρησης
των ασθεν ών α να φέρονται στον πί να κ α 2:(96)
1 . Ε π ι βε β α ί ω σ η ε ν δ ε ί ξε ω ν κα ι συ µ π τ ω µ ά τ ω ν γ ι α ν α γ ί νε ι η
δ ι ά γ νω σ η.
2 . Ση µ ε ί ω σ η τ η ς β ε λ τ ί ω σ η ς ή τ ης ε π ι δε ίν ω ση ς
του ασθε-
ν ο ύ ς α πό τ η θ ε ρ α π εί α, κ α θ ώ ς κα ι τ ω ν π α ρ ε ν ε ρ γ ει ώ ν τ ω ν
φ α ρ µ ά κ ω ν ή τ ω ν µ ε τ αβ ο λ ώ ν σ τ ο πε ρ ιβ ά λ λ ο ν.
3 . Α ν τ ί λ ηψ η κ ά θ ε νέ α ς σ ω µ α τ ι κή ς ή ψ υ χ ι κή ς α σ θ έ ν ε ια ς
π ο υ ε µ φ α ν ί ζ ε τ α ι.
4 . Α ν αγ νώ ρ ι σ η συ µ π τ ω µ ά τ ω ν πο υ σ η µ α ί ν ο υν ό τ ι η σ υ µ πε ρ ι φ ο ρ ά τ ο υ α σ θ ε ν ο ύς θ α εί ν α ι ίσ ω ς ε π ι κί ν δ υ ν η γ ι α τ ον
ε α υ τ ό τ ο υ ή γ ι α τ ο υ ς ά λ λ ο υς .
5 . Ε κ τ ί µ ησ η τ ω ν πα ρ α γ ό ν τ ω ν ε κε ίν ω ν σ τ ην πρ ο σ ω πι κ ότ η τ α
τ ο υ ασ θ ε ν ο ύ ς πο υ θ α β ο η θ ή σ ο υν σ τ η θ ε ρ α πε ί α τ ου .
Η αξία του ν οσηλευ τού ως πα ρατη ρη τή, εξα ρτάται τόσ ο α πό τη ν εκπα ίδευσή το υ, όσο κα ι α πό τη ν έµφυ τη ικα νότητά το υ. Γιατί µε τη ν εκπα ίδευσή του θα φτά σει σ το σηµείο να α να γ νω ρίζει τις αν επα ίσ θητες
αλλαγ ές συµ περιφ οράς, που δείχνουν ιδιαί τερες ψυχι κές καταστάσεις.
Ο νοσηλευ τής θα κά νει πιο α κρι βείς και πιο πολ ύτιµ ες πα ρατη ρήσεις,
αν έχει ικα νοποιη τικές θεω ρητι κές γ νώσεις α λλά και αν δια τη ρεί τη
διά νοιά του αν επηρέαστη σχετικά µ ε τη διάγ νωση του ασ θενούς. ∆ιαφορετι κά θα έχ ει ασυναίσθητα τη ν τάση να τονίσει τις ε νδείξε ις πο υ ται-
53
ριά ζου ν µ ε τη ν γνώµη πο υ είχε προσ χηµα τίσει, ε νώ θα πα ρα βλέπει τελείως ε κεί νες που δε ν ται ριά ζου ν.
Κατά τη διά ρκεια της υπη ρεσ ία ς του, ο νοσηλευτής π ρέπει να εκτ ελέσει ορισµ έν ες δι ερ γασ ίες που έχουν σχέση µε τη φρον τί δα του ασθ ενούς.
Ο νοση λευτή ς πρέπει πά ν τα να θυµάται πως µ ια τεχνική, πο υ εί ναι συνη θισµέ νη για αυτόν, µπορ εί να εί ναι µια µονα δι κή και ανησυχητική
εµπειρία για τον ασθενή.
Το πρώτο και κύριο βή µα του νοσηλευτή εί ναι να διευκρι νίσ ει στο ν
ασθενή το λόγο γι α τον ο ποίο γί νετα ι αυτή η ε ργασία κα ι τον τρόπο πο υ
θα γί νει. Ο ασθενή ς, που κα ταλα βαί ν ει τι θα γί νει και γιατί, έχει πε ρισσότε ρες πι θανότητ ες να συνεργασθ εί . Η εξήγηση φυσ ικά πρέπει να ταιριά ζει στην προσω πικότητα του α σθε νούς.
Στις µέ ρες µας, χά ρη στα µ έσα µαζικής ενηµ έ ρωσης, οι άν θρω ποι γνω ρί ζουν α ρκετά πρά γµα τα για τη ν ια τρική και µ ε µια καλή επικοι νωνία
µπορεί να κα τα νοήσ ει αρκε τά κα λά αυτά που θέ λει να του εξηγή σει ο
νοσηλε υτής.
Επι πλ έο ν ο σωστός νοση λευ τή ς πρ έπε ι να εί ναι ειλικρι νής. Πολλές τεχνι κές ε ί ναι οδυνη ρές για τον ασθε νή . Για αυτό πρέ πει ο νοσηλε υτής, να
ειδοποιήσει τον α σθε νή, όταν φτάσ ει στη φάση που ίσως πονέσει κα ι να
υπ οσχεθεί ότι θα π ροσπα θήσ ει να τ ον κά νει να πονέσει όσο το δυνατό ν
λι γότ ερο. Εί ναι ευθ ύνη του νοσ ηλε υτή να επι δείξει τη δε ξιοτεχνία που
χρ ειάζεται για να κρατήσει το λόγο πο υ έδωσε.
Για να έχ ει κα λή απο δοτικότητα ο νο σηλευτής π ρέ πει ν α καταλά βει το
σκοπό το υ τρό που ε νέ ργειας κα ι το λόγο που γί ν εται το κά θε βήµ α. Η
κα τάλ ληλη ε κµ ετά λλευση αυ τή της ε υκαι ρίας α πό το νοσηλευτή µ πορ εί
να έχε ι θ εραπευτι κή α ξία, ενώ, το αν τί θε το µ πορεί να αποµακρ ύνει για
πά ντα το ν ασθενή από αυτό.
Ο επόµ ενος τοµ έας που δείχ νει ο νοσ η λευ τής τα προσ όντα του εί ναι η
ψυχοθε ρα πεία (97).
54
Ο κά θε άνθ ρωπος αισθάνε τα ι την ανάγκη µια ς στ ενής και ι κανοπο ιητική ς σ χέσης µε έν αν άλλο ά ν θρωπο. Όµως ορισ µένα άτοµα , λό γω τω ν
εµπειριώ ν τ ους από τη ν π ρώ τη πε ρί οδο της ζωής το υς, δυσκολεύονται
πολύ ή αδυνα τού ν να δηµιου ργή σουν τέτο ιες σ χέσεις. Αλλά χω ρίς αυτές
τις σχέσεις είνα ι δύσκολο να εξα κολουθο ύν να δρουν µ ε έ να φυσιολογικό
τ ρόπο µ έσα στην κοι νω νία, µ ε α ποτ έλ εσµα α υτά τα άτοµα να µη ν µπορο ύν να φ ύγουν α πό το ν οσοκοµε ίο ή να φύγουν, να παθαί νουν νευρ ικό
κλονισ µό και να ξα να γυρίζουν πίσ ω. Για να µ άθει ο ασθενής πώς να
δη µιουρ γήσει τέ το ιες σχέσεις, πρέ πει να τους δοθεί η ευκαι ρία για αυτή
την εµ πει ρία κα ι να ενθα ρρυ νθεί σε α υτό.
Αυτός ε ί ναι ο θ ερα πευτικός ρόλος τ ου νοσηλε υτή. Ο ρισ µέ νοι το καταφέρνο υν καλά και άλλοι πολ ύ άσχηµα .Όλοι µπο ρούν να γί νο υν καλύτ εροι
εάν µά θουν τη φύ ση των ε νσ τικτω δών τους πράξ εώ ν τ ους, ώστ ε να α ναπτ ύξουν αυτ ές που εί ναι χρήσιµες και να α ποφ ύ γου ν τις άλλες.
Τέλος εί να ι η φρον τί δα και η προστα σία του α σθε νούς πο υ εί ναι υπε ύθυ νο το νοσηλε υτι κό προσωπι κό. Αν κα ι ο κη δεµον ευ τικός ρόλος του
νοσηλε υτή ελαττώ νε τα ι, υ πά ρχουν ακόµ η περ ιπτώσ εις, όπου οι α σθε νείς
πρέπε ι να µ εί νο υν στο νοσοκ οµείο πα ρά τη θέλησή τους για τη πρ οσωπική τους α σφάλεια αλλά κα ι για τη ν α σφάλεια της κοινω νίας. Οι νοσηλε υτές εί ναι συνήθως προετοιµα σµένοι να πά ρο υν τα µέτρα πο υ α παι τούνται, σε πε ρι πτ ώσεις όπου οι ασ θεν είς δεν α κολουθούν την τυπική οδό
εισαγω γής σ την κλινι κή.
Αν ο ν οσηλευτής κρί ν ει ότι ο ασ θενή ς µπορ εί να βλάψ ει τον εα υτό του
ή κά ποιον άλλο, εί ναι υποχρε ωµένος να τον κρατή σει µ έχρι να το ν δει ο
για τρ ός που τον πα ρακ ολο υθεί . Πολλέ ς φορές α ρκεί ο νοση λευτή ς να το υ
πει µ ε ευγέν εια να πε ριµ έ νει τον γι ατρ ό του. Α ν ο νοσ ηλευτής αφήσ ει
τέτοιους ασθε νε ίς να φύγ ουν, χω ρ ίς να τους εµ ποδίσ ει, πα ραβαί νει το
κα θή κο ν του.
55
Τέλος, µ ε λι γότερο δραµ α τικούς τρό πους ο ν οσηλευτής έχει επίσης να
φρο ντίσει τους ασθε νείς, οι ο ποί οι δεν εί ναι σε θέσ η να φροντίσουν το ν
εαυτ ό το υς. Και ενώ πρέπει να γί νετα ι κάθε προσπά θεια να εν θα ρ ρύν εται
ο ασ θενής να φ ρο ντί ζει µ όνος του τον εαυτό του, πο λλέ ς φορές χρειάζεται ει δι κή βοή θεια (98).
ΕΙ∆ΙΚΟ ΜΕΡΟΣ
56
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙΙ
Α Ν ΑΛ Υ Σ Η ΧΑΡ ΑΚ Τ ΗΡΙΣΤ Ι ΚΩ Ν ΠΕ Ρ Ι ΣΤ ΑΤ Ι ΚΩΝ
Η εφηβεία έρχ εται σαν θύελλα στη ζωή του α ν θρώ που, προ καλώ ν τας
σαρωτι κές α λλα γές στο διά βα τη ς. Α πό την “ προσω πική α νακάλυψη” το υ
εφήβου µέχ ρι τις διάφορες ε κφάνσεις της παθολο γίας το υ ο δρόµος εί ναι
µακ ρύς και συχνά δύσβα τος. Ο κί νδυνος τη ς υπε ρβολής, της λαθ εµέ νης
πα ρέµ βασης όσων τον συνοδεύουν σε αυτό το δρόµο – της οικογέν ειας,
του κοι νω νικ ού π ερί γυρο υ αλ λά κα ι τω ν πάσης φύσεως “ ει δικώ ν” –
ελλοχεύει σε κά θε στιγµή.
Ακολουθο ύν κάποι α περιστα τικά αυ τοκτο νίας που δείχνουν τη σ οβαρό τητα της κα τάστασης. Σε α ντί θ εση µε τις α πόπε ι ρες α υτο κτονίας,
ανα δροµι κές µε λέ τες για αυτοκ τονίες που κατ έληξα ν σε θάνα το δείχ νου ν
ότι το υπόστρωµ α στις πε ρισσότε ρε ς σοβα ρές αυτ οκα ταστροφι κές π ράξεις εί να ι η βα ριά κατά θλιψη.
Ακο λουθεί ένα χα ρ ακτηρ ιστι κό πα ράδ ειγ µα:
Ο Ντέι βι ντ, 15 χ ρονώ ν, λαµ πρός µαθητή ς, χω ρίς προηγο ύµε νο ιστορικό ψυχολογικώ ν δι αταραχώ ν, ή ρθε γι α εξέτασ η µε α ιτιολογικό τη ν υπε ρβο λι κή ε να σχόληση του µ ε τ ο σώµα του, που το θεω ρούσε “αφύσικο”.
Σιγά – σι γά αποσύ ρθη κε α πό τις συ νηθισµένες κοι νω νι κές του δραστηριό τητ ες και άρχι σε να κάνει απουσίες στο σχολείο. Ο πατέ ρας το υ,
άν θρω πος ζεστός και γεµάτος εν διαφέ ρον, δε ν ήξερε πώ ς να εξη γήσει τη
συµπερ ιφορά του α γο ριού. Η µη τέρα έπαι ρν ε από χρόνι α α ντι κατα θλιπ τικά φά ρµακα. Ήτα ν κλεισ µένη στο σπίτι και το βά ρος τη ς ήτα ν υπερβ ολικό. Τ ο παι δί α κολούθη σε µ ια ψυχοθερ απε υτι κή α γω γή πα ίρνο ντας τα υτ ό-
57
χρονα µι κ ρές δόσεις ε νός νευ ροληπτ ικού φαρµάκου γι α να υποχω ρήσ ει
το άγ χος που είχ ε για το σώµα του.
Παρόλη τη ν αρχικ ά καλή α ντί δρασ η στη θερα πεία τ ου, η ενασχόλη ση
µε τις α λλα γές που γί νον τα ν στο σώµ α του συν εχίστηκε. Πάρ θηκ ε τότε η
απόφαση να γί νει εισα γω γή στο νο σοκοµείο α λλά την πα ραµ ονή της
εισαγω γής τ ου βρέ θηκε νεκρός από α σφυξία στο γκα ρά ζ του σ πι τιο ύ το υ.
Στο δω µάτιο του δί δυµο υ α δε λφού του βρέ θη κε ένα σηµείωµ α που του
έλεγ ε πόσο πολύ τον α γαπούσε.
Αυτό το πα ρά δει γµ α, δε ίχνει πως κά θε απε ιλή αυ τοκτο νίας και προπάντω ν, κά θ ε από πει ρα αυτοκτονία ς πρ έπει να λαµ βά νε ται σοβα ρά υπ όψη
από τη ν οι κογέ νεια και το για τ ρό.
Θα π ρέπει σα ν π ρώτο βήµα να ζη τηθε ί έ να πλήρες ιστ ορι κό του α τόµου και της οικογένειας κα ι να δοθεί ι διαίτε ρη προσοχή σ ε ότι αφορά
την πα ρουσία κατα θλιπτι κώ ν συµ πτ ωµ άτω ν στα µέλη τη ς οικογέ νειας και
τους συγ γε νείς.
Ο έφηβος ποτ έ δεν εκφ ρά ζει οι κειοθ ελώς τη ν επί µ ονη ιδέα τη ς α υτοκτονίας που κυρια ρχ εί στις σκέψε ις του και για αυτό τ ο λόγο οι ερ ευ νητές συνιστο ύν µ ια ποι κιλόµο ρφη θερα πεία (9 9).
Ένα ά λλ ο πα ράδειγµα:
Η ΠΕΡΙΠ ΤΩΣΗ Τ ΟΥ ΚΩΣ ΤΑ.
Ο Κώστας ήταν ένα ς πολύ ντ ροπα λός και ευαίσθητος νεαρός 15 ετ ώ ν.
Οι γ ονείς του χώ ρι σαν ότα ν ε κεί νος ήτα ν 4 χρόνω ν. Η µητέ ρα του ξα ναπα ντ ρεύ τηκε ότα ν εκε ί νος ή ταν 10 χρόν ων αλλά υπή ρχα ν πρ οβλήµατα
στη σχέση τη ς µητέρας µε το νέο σύζυγ ο και ο Κώστας, σ υχνά γι ν ότα ν
µάρτυ ρας σ ε πολ λούς κα υ γάδες. Η µ ητέρα του πα ρόλο που α νησυχούσ ε
58
πολύ για τον γιο τ ης ήταν α πασχολη µένη και “ απορ ροφηµ ένη” τόσο από
την ε ργασία της όσο και από τη ν προσωπι κή της ζωή.
Ήτα ν ι δια ί τε ρα “δεµέ νη” µ α ζί του ό τα ν ο Κώστας ήτα ν µι κρός α λλά
της ήταν πολύ δύσκολο πια , να πα ρατη ρήσει τους πο λύπλοκους τ ρόπους
µε τ ους οπο ίους εί χε α ρχίσ ει να αλ λάζει αυτ ός και να αναπτύσσετα ι τα
τελε υταία χ ρόνια. Καθώς η µη τέ ρα δεν ε ίχε ι διαίτ ερη επα φή µε τον έφηβο πλέον γιο της (η µυστικοπά θειά του, άλλωσ τε δε ν τ ον βοή θη σε να τη ν
πλησιάσει), η σχέση τους ε δώ και α ρκετό κα ι ρό δεν ή ταν πολύ στενή,
ούτε γεµά τη κατα ν όηση .
Ο Κώστας κα ι ο πα τρ ιός του είχα ν α ποµα κρυν θε ί, ε πίσης, ο ένας α πό
τον ά λλο. Σ υγκ εκρ ιµένα ο Κ ώστα ς απ εχθα νότα ν τ ο γε γο νός ότι τε λε υταία
ο πα τ ριός του είχ ε α ρχίσει να πί νει κα ι να κα τη γορεί τη µ ητέ ρα του.
Έτσ ι, σιγά –σιγά ο Κώστα ς, αποµονώ θηκε πολλές ώ ρες της ηµ έρας κλει σµένος στο δωµά τιό το υ, ο νει ροπο λώντας. Είχε µε γά λο πά θος για το ν
κι νηµατογ ράφο και ιδιαίτ ερα για τις παλι ές αµε ρικά νι κες ται νίες. ∆ιέθ ετε ολόκληρ ο το χα ρτ ζι λί κι του για να πάει στον κι νη µατογράφο, µε το
Χρήστο, το µο να δι κό τ ου φίλ ο.
Με ρι κές φορ ές προσ παθο ύσε να γρά ψει ο ί διος σενά ρι α για κι νηµατογραφικές ται νί ες και να ον ει ρε ύε ται α τελείωτες ώ ρες ό τι ήταν η θοποιός ή
σκη νοθέτης αλλά τότε έφτα νε σε α πόγ νωση, ε πε ιδή η πε ρί ε ργη σωµατι κή
του δοµή και α νά πτυξη, όπως και οι αδέ ξιες κι νήσ ει ς του, σε κα µία
πε ρί πτωση δεν έµοια ζα ν µε α υτ ές το υ ήρωα του Μά ρλον Μ πρά ντο.
Σχετικά µε τη σεξουαλι κό τητά του α ισθανό τα ν “µπερδεµέ νος” και α ρκε τά συχνά δεν ήτα ν σίγο υρος αν ελκυό τα ν περισσότερ ο από τις γυ ναίκες ή α πό τους άντ ρες. Ντρε πότα ν πολύ για αυτό το µυσ τικό του και
ήταν φοβε ρά δύσκολο να µι λή σει για αυτό το θέ µα.
Στο σχολείο δε ν ά ν ηκε σε καµία οµ ά δα συνοµηλίκω ν το υ. Στη πραγµατικότητα υπή ρχε µια οµάδα αγ οριώ ν στη τά ξη τ ου που πεί ρα ζε τους
άλλους βγά ζοντα ς τους “πα ρατσού κλια”. Α υτ οί κορόι δευα ν το ν Κώστα
59
αποκα λώντας τον συχνά “ πρό βατ ο”, επει δή δε ν του ά ρεσαν τα βία ια και
σκληρά παιχνί δια που έ παι ζαν οι υπόλοι ποι. Έτσι, ο Κώ στα ς ένι ω θε πολ ύ
πλη γωµ έ νος και φοβ ερά θ υµωµ έ νος. Σιγά –σιγά, εκδήλωσε µια απρο θυµία για να πά ει στο σχολείο.
Τελ ευ ταία όλο και περισσότερ ο, η µη τέ ρα του έ πρεπε να πρ οσπα θεί να
τον ση κώσει από το κρε βάτι. Ήτα ν ι δι α ίτε ρα ενοχληµ έ νη µ αζί του ε πειδή
ανησυχούσ ε που θα κα θυστ ε ρούσ ε εξαιτία ς του στην ε ργα σία της. Του
φώνα ξε κα ι τ ου εί πε ότι το µ όνο πρ άγµα που µ πορούσε να κά νει ήτα ν
“τίποτα”, α κρι βώς όπως ο πατ έρα ς του.
Ότα ν έφ υγα ν γ ια τη δο υλειά το υς η µη τέ ρα και ο πα τριός του, ο Κώ στας έµει νε µ όνος στο σπίτι. Αισθα νόταν ότι η ζωή του δεν είχ ε α πολύτως κα νέ να νόη µα . Αισθα νόταν γεµ άτος µίσος για τον εα υτό του και
δυσαρέσκεια απέ ναντι στη µη τέ ρα του, τ ον πα τ ριό τ ου και το σχολε ίο
του. Όλοι σα ν να έδειχνα ν να επι βεβα ιώνου ν α υτό το αί σθηµα, ότι δη λαδή “δεν άξι ζε τί ποτα”. Πή ρε λοι πόν 30 ασπι ρίν ες. Α ργότερα τη ν ίδια
µέ ρα, η µητέ ρα του το ν βρήκε και κά λεσ ε αµ έσως βοή θεια.
Σε αυτή την π ερί π τωση, όπως ά λλω στε στις περισσότερες α πόπει ρες
αυτοκτο νίας, η α πελ πισµέ νη πράξη τ ου Κώστα ή τα ν έ να ς τρόπος “κι νητοποίη σης της προσ οχή ς” του περι βάλλοντος του , για τη ν άσχηµη κα τάστασή του. Έτσι, για τον Κ ώστα, η από πειρα α υτοκτονί ας του στά θηκε η
αφορµή να έρθ ει σ ε επα φή µε κάποιο ν επαγγ ελµατ ία ψυχικής υ γεία ς που
µπορούσε να τον α κούσ ει και να σκεφθεί αυτή τη µα κριά κα θοδική πορεία πο υ το ν οδή γησε, τε λικά, σ τη ν α πό πει ρα.
Μια απόπε ι ρα αυτ οκτον ίας ίσ ως να µη ν επα ναληφθεί ποτέ στ ο µέ λλο ν
αλλά οπωσ δήπο τε π ρέ πει να τη λά βουµ ε πολ ύ σοβα ρά υπ όψη µας και οι
αιτίες που τη προκ αλούν π ρέπ ει να δι ε ρευ νηθούν (100).
ΕΑΝ ΕΝΑΣ ΕΦΗΒ ΟΣ
Σ ΥΝΗΘΙΖΕ Ι ΝΑ Θ ΕΤΕΙ, ΕΠΑ ΝΕΙ ΛΗΜΕΝΑ
ΤΗ ΖΩΗ ΤΟΥ Σ Ε ΚΙΝ∆ΥΝΟ
60
Κι ένα τ ελευτα ίο πε ρι στατικό, είναι η ι στορία το υ C hris.
Ότα ν έ κα νε τη ν α πό πειρα α υτοκτονί ας, έµεν ε προσω ρι νά στο υπόγει ο
της µητέ ρας του. Είχε αποφ ασίσει πως α υτή ή τα ν η τελική του κί νη ση.
Ένι ω θε πολύ πι εσµέ νος και δε ν ή θε λε να µι λήσει σε κανέ να ν για αυτό
(πέ ρα βέ βαια από τ α χιλιά δες α νώ νυµ α πρόσωπα του διαδι κτύου).
Η µη τέ ρα του δε ν ήθελε να µάθ ει τί ποτε για τη ν κατά στα σή του. Μεταξύ τους υπήρχε ένα µ ε γάλο χάσµ α επι κοι νω νίας. Οι γο νείς το υ είχα ν
τις δικ ές τους αν τι λήψεις για το τι εί ναι η κα τά θλιψη κα ι δεν ή θε λαν να
τις αλ λάξουν.
Πάλε υε και ρό µ ε τ ον εα υτό του κα ι κ ατέλη ξε σ το πως η µόνη δι έξοδος
ήταν να δώσ ει τέ ρµα στη ζωή του. Ήθελε να κάνει τους γο νείς του να
νοι ώσουν τύψεις. Αφού πή ρε τα χάπι α, τελι κά άλλαξε γνώµ η και κάλ εσ ε
τις πρ ώτ ες βοή θει ε ς λί γο προτ ού χά σ ει τις αισθήσεις του. Ξύπνησε µετά
από 3 η µέρες στη µονά δα ε ντατι κής θε ρα πείας. Έµει νε κλει δωµ ένος σε
ένα λευκό κελί για πέν τε ηµ έ ρες.
Οι τ οίχοι του ή ταν α πό µα λακό υλι κό, δε ν υπή ρχα ν έ πι πλα και το µόν ο
πράγµα εκεί µ έσα ή ταν µια λε υκή κο υβέ ρτα που του έ δωσαν, κα θώς και
οι κάµερ ες παρα κολούθησης”.
61
Μέσα σε α υτή τη ν προσωπική µα ρτυ ρία µπορού ν να εντ οπίσουν πολ λά
από τα στοιχεία πο υ χα ρακτηρί ζου ν µία α υτοκτονία . Πα ρόλο που οι
αιτίες που µ πορεί να οδη γήσ ουν κά ποιον στην α υτοκτονία εί ναι ποικί λες,
ένα χα ρακ τη ριστι κό πολ λώ ν αυ το κτο νιώ ν εί ναι µια µεγά λη π ερίο δος
έντονω ν α ρ νητ ικώ ν συ ναισ θηµά τω ν, αυτοκτο νικώ ν ι δεα σ µών και α ποκοπή ς από το ν κοι νω νι κό πε ρίγυ ρο. Α κόµη και κά τω από το φως αυτώ ν τω ν
δε δοµέν ω ν όµ ως θ α ήτα ν λά θος να ταυτίσ ουµ ε την αυτ οκτονία α ποκλ ειστικά µε κάποια ψυχική δια τα ραχή.
Μπο ρεί οι περισ σότερο ι κα τα θ λιπτι κοί να έχουν τάσεις α υτο κτονίας
αλλά υπά ρχου ν α ρκε τοί αυτοκτον ικοί έφη βοι, που δε ν έχουν εν δείξεις
(βα ριάς) κα τά θλιψ ης (101).
ΚΕ ΦΑΛΑΙΟ I V
∆ΗΜΟΣΙΕ ΥΣΕΙΣ
62
1. Εφηβική κατάθλιψη: µια ασθένεια της εποχής µας
http://www.radioal fa.gr/health/ health01.php
ΗΜ.∆ΗΜΟΣΙΕ ΥΣ ΗΣ:23/09/2007
Από το ρά διο ΑΛΦ Α 104
Λεµο νιά Σα καλάκη
Στην εκποµπή Π ΟΛΙΤΕΙΑ το υ Ρά δι ο
ΑΛΦΑ 104 καλ εσµέ νος ήτα ν ο κ. Γ κάρο Εσα γιά ν, ψ υχία τ ρος, ψ υχο λόγος π ου
ε ργά ζεται στη ν Κοµοτη νή και µίλη σε
για τη ν Εφηβι κή Κατάθλ ιψη για την
οποία καλό θα ήτα ν να εί ναι ενη µερωµέ νοι ό λοι οι γονεί ς. Συ γκεκρι µένα ο κ.
Γκά ρο Εσαγιά ν
εί πε πως η κα τάθ λι ψη
ως διατα ρα χή εί να ι ίδια τόσο στην παι δική ηλι κία, όσο στη ν εφηβική
αλλά κα ι στη ν ε νή λικη ζωή .
Τα συµ πτώµ α τα εί ναι α υτά που διαφέρουν και επίσης εκεί νο που είναι
σηµ αντικό εί ναι ότι µ ε τη ν εξέλιξη τη ς ψυχια τρ ικής ε πιστήµης ανα γνωρί ζεται ότι υπά ρχε ι κα τάθ λιψη και σ τα παι διά και στους εφήβους πο υ
µέχρι π ρι ν 3 δεκα ε τίες δεν ήτα ν ε υρέ ως γ νωστ ό.
Το δεύτερ ο που π ρέπ ει να ει πω θε ί εί ναι ό τι η συχνό τη τα της κατά θλιψης σ τα πα ιδιά κα ι στους έφη βους δεν εί ναι η ίδια µε αυτή τους ενη λίκους, δεν εί ναι συχ νή διατα ραχή, αλ λά δεν εί να ι και σπά νια.
Επίση µες µε λέ τες στην Ελλά δα για ποσοστά δεν υ πά ρχουν αλ λά παγκόσµιες έ ρε υνες δείχνουν ότι 20 % τω ν εφήβω ν µα θητ ών παρουσιάζου ν
συµπτ ώµ ατα κατά θλιψης κάτι όµως που δε ν εί ναι το ί διο ακρι βώς µ ε το
να έχ ουµ ε εκ δηλ ω µένη τη ν ασθέν εια .
63
Επίση ς ο κ. Γκά ρο Εσα γιάν δι ευ κρί ν ισε ότι η συχνότητ α της κατά θλιψης είναι µ ε γαλύτε ρη στο υς εφήβ ους και λιγότερ ο στα παιδιά.
Όσο για το πο υ οφείλεται αυ τό, υ πά ρχουν κά ποιες εξηγήσ εις που µας
αναφέρουν ότι η εφ ηβεία σα ν ανα πτυξ ιακή πε ρίοδος εµπ εριέ χει ψ υχοτ ραυµ ατικά γε γονότα, ο έφη βος εί να ι διαφορ ετ ικός µ ετ αβά λλε τα ι η π ροσωπικότη τά του, είναι στο τελευτα ίο σκαλοπάτι στη ν πο ρε ία για τη ν
ολοκλή ρωση της π ροσ ωπικότητάς του και έτσι εί ναι ευ άλωτος ψυχολογικά .
Επι πλ έο ν κάτι και νούργιο στα δε δοµ ένα της δικής µα ς κοι νω νία ς εί ναι
ότι οι έφη βοι καλούνται να αν τα γω νιστού ν σκληρά ο έ νας τον άλλο για
µια θέση στο πα νεπιστήµιο για µια µ ελ λοντι κή θέση ε ργασίας, στρεσάρο νται έ ντονα, και αυτ ό εί ναι ένας α πό τους πε ρι βα λλον τικούς πα ρά γοντες που θα µπο ρούσαν να δηµιου ργή σουν τις προϋπ οθέσεις για τη ν
εκδήλ ωση καταθ λι πτι κώ ν συµ πτωµάτ ων στη ν εφηβε ία.
Το σχολικό λοι πόν περι βάλλο ν πα ί ζει ένα σηµαντικ ό ρόλο όπως και τ ο
οικογε νειακό περ ι βάλλον. Α υτό έχει να κάνει µε µ ια άλλ η πτυχή που έχ ει
να κάν ει µ ε µ ία ακ όµα µετα βολή τη ς σύγχ ρονης ελληνι κή ς κοι νω νία ς πο υ
είναι η ερ γαζόµε νη ελλη νί δα µητ έρα , που πρ ι ν µε ρι κές δεκα ετί ες ήτα ν η
εξαί ρεση κα ι σ ήµερα εί ναι ο κανόνας κα ι επι πλέο ν κάτι που επίσης παίζει ρόλο εί ναι ότα ν η ε ργα ζόµ ενη µητέρα , δεν έχει µια σταθε ρή ε ργα σία
απασχολείται µε σ ύντοµ ες συµ βάσ εις έ ργου, υπά ρχ ει η απόλυσή της και
όλα αυ τά δη µιουρ γού ν έ να οι κογε νε ιακό στ ρες α κόµα µε γαλ ύτ ερο στα
πα ιδιά κα ι στο υς ε φήβους.
Συµπ ερασµατικά η εφηβι κή κατά θλιψ η είναι µία ασθ ένεια που έχε ι π ερι βα λλο ντι κούς κα ι βιολο γι κο ύς παρά γον τες.
Σε ε ρώ τη ση αν οι γον είς εί να ι εκπα ιδευµ ένοι να αναγ νωρίσουν τη ν ασθένεια ο κ. Γκά ρ ο Εσαγιάν απά ντη σε πως όχι µό νο οι γο νείς δε ν εί ναι
εκπαι δευµ έν οι αλλά και πολλοί για τροί ά λλω ν ει δι κο τή τω ν. Οι περ ισσότεροι για τροί άλλων ει δι κοτή τω ν δε ν εί ναι ευαισ θητοποιη µένοι για τη ν
64
κα τά θλιψη γε νι κά ακόµα και στους ενήλι κες, αφο ύ πολλές φορές εκ δηλώ νεται µ ε σ υµ πτ ώµατα καµουφλα ρισ µένα τα ο ποία µπο ρεί να οδη γήσουν κά ποιον σε κά ποι ο παθολό γο και ο γιατ ρός να πα ρα γνωρ ίσει τη ν
κα τά θλιψη αφού δε ν εί ναι ε κπαι δε υµέ νος.
Προς τη ν κα τεύθυ νση λοι πόν της ε νηµέρωσης πρέ πει να ε ντα θού ν οι
προσπά θει ες τ ω ν ε ιδι κώ ν για να ε υα ισ θητοποιήσου ν και να ενηµ ε ρώσου ν
την κοι νή γ νώµη . Υπά ρχου ν όµως
κάποια συµ πτ ώµατ α που θα α νησυ-
χούσαν τους γο νείς και θα το υς έ βα ζα ν να σκ εφτούν ότι ίσως το παι δί
τους πα ρουσιά ζε ι σηµάδια κατά θλιψ ης.
Επι κε ντ ρώ νο ντας στην εφη βι κή ηλι κία ο κ. Γκά ρο Ε σ αγιάν µ ας εί πε
πως ένα βασικό σηµά δι εί ναι µια ξαφνι κή µετα βο λή στι ς σχολικές επι δόσεις. Αν δηλα δή έ να παι δί εν ώ έχει µια καλή και σταθε ρή επί δοσ η ξαφνι κά αυ τό α νατ ρέ πε ται, π ρέ πει να µα ς π ροβληµατίσε ι. Συνή θως α υτό
φαίνεται στις τάξε ις από Γ’ γυµ νασίου έως και Γ’ λυκείου πο υ εί ναι µια
κρίσιµη πε ρίοδος όπως και οι πα ραµ ονές τω ν Πα νελλα δικών εξετάσεω ν.
Ένα άλλο γε γον ός που θα έπ ρεπ ε να τους π ροβληµατί ζει τους γο νε ίς
είναι το σ κασιαρχείο α πό το σχολεί ο. Όλα αυτά πολλές φορές πε ρι κλείου ν µια εσωτ ερική ανασ τάτωση και εί ναι κα λό να προβ ληµα τί ζονται οι
γονείς χω ρίς όµως να εί ναι τ ιµω ρητ ικοί α ρχής ε ξ α ρχή ς όταν βλέπου ν
τέτοια σηµ άδια στα παιδιά τους. Να αντι µε τω πί ζουν τα γεγονό τα µε µια
κα τα νόηση κα ι ψυχραιµία. « Η σ υµ πε ριφορά του παι διού στο σχολεί ο
είναι ο κα θρ έφτης της ψυχολογικής τ ου υγεία ς» τόνισε.
Επίση ς αλλά συµ πτώµα τα ε ί ναι η αποµόν ωση, η απόσυρση από διάφορες δραστη ριότητ ες, η α ποφυγή τω ν φίλων κ τλ. Όσο γι α το αν υπά ρχ ει
δια φορά α νάµ εσα στα αγόρια και τα κορί τσια οι µελέτε ς δεν το κα τα δεικνύου ν, όµως γε νι κότε ρα θ εω ρείτα ι ότι η κατά θλιψη εί ναι µια δια τα ραχή
πε ρισσότε ρο σ υχνή στα κορί τσια . Α ναρω τη θή καµε α ν το κρά τος γ νω ρί ζει
αυτά τα προβλήµατα και α ν λαµ βάνει µέ ριµ να για τη ν ε νηµ έρ ωσ η των
γονιώ ν.
65
Ο κ. Γκάρο Εσα γι άν εί πε πως σαφώς κα ι γί νονται πράγµατα αν κα ι
λεί που ν πά ρα πολλά πο υ πρέ πει να γί νου ν. Μ έσα από τα προ γρά µµατα
Αγω γή ς Υ γείας και στη δευτ εροβά θµια κα ι πρωτοβά θµια ε κπα ίδευση
υπά ρχ ει γραφείο Α γω γής Υγείας που στηρί ζεται από ε κπα ι δε υτι κούς και
µε τη ν επί βλεψή το υ διορ γα νώ νον τα ι σ εµι νά ρια και εκδη λώσεις για
διά φορα θ έµ ατα όπως και η ψυχι κή υ γεία το υ πα ιδιού.
Ο κ Γκάρο Εσαγι ά ν εί ναι ο ε πιστη µονι κός υπ εύθ υνος του Κέν τρο υ
Πρόληψης Εξαρτησιογόνω ν Ο υσιών Ν. Ροδόπης και έ τσ ι τον ρω τήσαµε
αν µ ε τη ν εµ πειρ ία που δια θέ τει µ πορ εί να µας πει α ν οι γονείς π ροσέ ρχονται σε εκδη λώσεις ε νηµ έρωση ς για θέµατα τα µπού όπως εί να ι η ψυχι κή υγεία και τα ναρκωτι κά. Ε κεί νος µας απά ντησε πω ς δυστυχώς στο
νοµό Ροδόπη ς οι γονείς εί ναι πο λύ κουµ πωµέ νοι και εί να ι ε πη ρεα σµένοι
από το στίγ µα και το ταµ πού τ ω ν να ρκωτ ικώ ν.
Ωστόσο έ να παι δί που πα ρουσιά ζε ι συµπ τώµα τα κα τ άθλιψη ς µ πορ εί
ακόµα να οδη γηθε ί και στα να ρκ ωτι κά , αφού πο λλές φορές τα πα ιδιά
βλέπο υν τα να ρ κω τικά ως µια πρώ τη προσ πάθεια αυτο- ίασης από ψυχολο γικές δυσκολ ίες που τα χα ρακ τηρί ζου ν. «Ε ί να ι κα λό να βλέπο υµ ε τα
πα ιδιά που εί να ι σ τα να ρκω τικά σα ν παι δία που κάτι τους συµ βαί νει και
να µην τα κα τα δικάζουµε ως κα κά άτοµα που πρέπει να α ποβλη θούν απ ό
την κοι νω νία » τόνισε. Γενικότ ερα γι α την κα λή ψυχικ ή υγεία τω ν παιδι ών ο κ. Γκά ρο Ε σαγιάν µ ας εί πε πως οι γ ονείς πρέ πει να έχ ουν α νοιχτό
το δίαυλο επι κοι ν ωνίας µ ε τα παι διά, οι σχέσεις τους να µη ν συρρ ικνώνο νται στο ά γχος των σ χολι κώ ν επι δόσεων και να µ η ν συνοµι λο ύν µα ζί
τους µ όνο για τις σ χολι κές τους δραστ ηριό τητες.
«Τα πα ι διά µας τα υτόχρο να µε το σ χολεί ο βρίσκον τα ι σ τη δυσκολότερη περίο δο της ζω ής τους να σ φυρη λατήσουν µ ια προσ ωπι κότη τα κα ι να
συγκροτή σουν το δικό τους εγ ώ. Άρα τα α πασχολο ύν και άλλα πρά γµατα
όπως η σεξουαλική διαπαι δα γώ γησ η κτλ. Πρέ πει να µάθουµε ό λοι να
επι κοι ν ω νούµ ε µ α ζί τους » κα τέ ληξε.
66
Η κατά θλιψη εί ναι µια ασθέν εια ιάσιµ η, και τα παι διά πο υ πα ρο υσιάζουν σ υµ πτ ώµατα καλό θα εί ναι να ε πισκέπτοντα ι τους ει δικούς. Α ν ένα
πα ιδί σ την εφηβ εί α παρουσιά σει συµ πτώµα τα κα τάθ λι ψης, δεν σ ηµαίν ει
ότι ως ε νήλι κας θα είναι πιο ευά λωτο ς. Η πεί ρα µας δεί χν ει ότι όλα αυτά
ξεπε ρνιό νται µε την πά ροδο και της εφηβείας και ο έφ ηβος τ ελι κά γί νεται ένας συγκροτη µέ νος ε νήλ ικας.(∆ΗΜΟΣΙΕΥΣ Η 1)
67
2.Έφηβοι και ψυχικές διαταραχές στην σύγχρονη Ελλάδα
http://ww w.famil yclub.gr/show.php?mode=Sho wArticle&ca t=20&chil
dcat=56&id =309
ΗΜ.∆ΗΜΟΣΙΕ ΥΣ ΗΣ:08/09/2009
Αγγελική Μενεδιάτου -Ψυχολόγος
Μ.Α. Κλινικής Ψυχολογίας
Τα υποεκτιµη µ έν α µ έχρι π ρότι νος
προβλή µατα ψυχικής υγείας
τε ί νου ν να λά βουν διαστά σεις επι δηµ ίας. Ο
Παγκ όσµιος Ορ γα ν ισµός Υγεία ς (ΠΟ Υ) εκτιµ ά ότι πε ρί πο υ 450 εκα τοµµύ ρια ά νθρω ποι πάσχουν α πό κά ποια ψυχοκοι νω νική διαταραχή µ ε προεξά ρχο υσα τη ν κατά θλιψη. Υπολογί ζε ται δε ότι σε κά ποια χρονική πε ρίοδο το 20 % το υ γε νικο ύ πλη θυσµ ού θα εκδη λώσει ήπ ιες ή σ οβα ρές ψ υχικές διατα ραχές και η κα τάθλιψη σύντοµα θα ανα ρ ριχη θεί α πό τη ν τέτα ρτη θέση στην οποί α βρίσκ εται σήµε ρα, σ την δε ύτ ερη θέ ση τη ς λίστα ς τω ν
πα θήσεω ν πο υ επι βαρύ νου ν πε ρισσότε ρο την δηµόσια υγ εία (σύµφωνα µ ε
κά ποι ες εκτιµήσει ς, η κατά θλιψη ήδη κατ έχει τη ν δεύτ ερη θέση όσον
αφορά τις α ναπτυγ µένες χώ ρ ες).
Αυτό όµ ως πο υ π ροβληµατί ζει α κόµη περισσότερ ο είναι η συν εχώς
αυξαν όµε νη συχ νό τητα µε την οποία οι ψυχικές διατα ραχές χτ υπούν το
«µ έλλον» του κόσ µου : τα παι διά και τους εφήβους. Η αύξηση αυτή
δια πιστών εται τόσ ο εµπει ρικά (άτοµ α ηλικίας 16 - 25 ετών τεί νουν να
68
αποτελο ύν πλέον ένα µε γάλο ποσοσ τό τω ν πε ριστα τικ ών στα γ ραφεί α
των ψυχιάτ ρω ν κα ι τω ν ψυχολόγ ω ν) , όσ ο και ερευ νητ ικά : Το Εθνικό
Ινστι τούτο Ψυχι κή ς Υγείας τ ω ν Η. Π. Α. εκτιµά ότι 3 ε κατοµµύ ρια πα ιδιά
κα ι έφη βοι στη χώ ρα πάσχουν α πό πα ιδι κή κατά θλιψη. Ο ΠΟΥ ε κτι µά ότι
το 10% - 20 % το υ συν όλο υ τω ν παι διών πα γκοσµίως έχου ν έ να ή πε ρισσότε ρα ψυχι κά και συµ περιφορι κά προβ λήµα τα. Τα ί δια ισ χύουν κα ι για
την ελ λη νική π ρα γµατι κότητα : Σ ύµ φωνα µε σ τοιχεία της Παιδοψυχιατ ρικής Κλι νι κής του Πανεπιστηµίου Αθηνώ ν, η συχν ότητα εµφά νισης
ψυχιατρι κώ ν δια τα ραχώ ν στα παι διά κα ι σ τους εφή βους φτάνει το 14% 18 %. Επίσης, υ πάρχει η εκτίµ ηση ότι η κατα θλι πτ ική συµπτ ωµατο λογία
σε παι διά και εφήβους εί να ι α υξη µένη σε σχέση µ ε τις υπόλοιπες χ ώ ρες
της Ευ ρω παϊ κής Ένωσ ης.
∆ιαταραχές συµ περιφο ράς, δια τ ροφι κές διατα ραχές (κυρί ως νε υρογ ενή
ανορε ξία), κα τα θ λι πτι κή συµπτωµατολογία, φοβί ες και γε νικότε ρα α γχώδεις δια ταρα χές, εξά ρτηση α πό ουσίες, εξά ρτηση από το ί ντ ερ νε τ και
ψυχοσωµατι κά συµ πτώµα τα εί ναι τα συνηθέστερα πρ οβλήµατα που συνα ντ ώνται στο υς εφήβους.
Αλκοόλ, ναρ κ ωτικ ά, αυτοκ τονία : τα στοιχεία αποκαλύπ τουν.
Ιδιαί τερα α νη συχητικ ές ενδείξ εις για την γ ενι κότ ερη ψ υχική υγεία τω ν
εφήβω ν απο τε λού ν τα στοιχεία για τ ην χρήση αλκοόλ και να ρκωτικώ ν
ουσιώ ν. Σ ύµφ ωνα µε το Ε θνικό Κ έντρο Τεκµηρίωση ς κα ι Πλη ροφό ρησης
για τα Να ρκωτι κά και τη ν Τοξι κοµα νία (Ε ΚΤΕΠΝ), το 5% τ ω ν εφήβω ν
ηλικίας 11 ε τώ ν, τ ο 11% ηλ ικίας 1 3 ετ ών και το 29% η λικίας 15 ετώ ν
κά νει συχ νή κα ταν άλωση αλκοολούχων ποτώ ν σε εβ δοµ αδιαία βάσ η. Η
κα τα νάλωση οι νοπνευµα τωδώ ν επεκτ εί νεται σε όλο και µικρό τε ρες η λικίες. Το ί διο ισχύ ει κα ι για τις να ρ κωτι κές ουσίες. Σ ύµ φωνα µε στοιχεία
του Ινστι τούτο υ Ψυχικής Υ γείας, έ νας σ τους δέκα εφ ήβους η λικίας 14
69
έως 17 ετών έχει κάνει τ ουλάχισ τον µ ια φορά στη ζωή του χρήση κάποιας πα ράνοµης εξα ρτη σιογόνας ουσία ς. Πά νω από το 1/3 όσων απε υθύ νθη καν σε προγράµµατα τ ου ΚΕ ΘΕΑ την τε λε υταία επταετία, είχα ν
αρχίσει τη ν χρή ση πρι ν από τα 15 τους χρό νια! Η ηλικία ένα ρξη ς χ ρήσης
να ρκωτι κώ ν ουσιώ ν έχει «πέσει » κάτ ω από τα 12 χρό νι α.
Αν και δεν υπά ρχ ουν ε πα ρκή σ τατι στικά – ε ρε υνη τι κά δε δο µένα για
την Ε λλάδα, έ να άλλο α νησυχητι κό φαινόµε νο εί ναι ο αρι θµός α υτοκτ ονιώ ν εφήβω ν και η α ύξη ση της συχνότητας της αυ το κτο νίας ή της α πόπει ρας στα παι διά κάτω α πό τα 15 χρ όνια στη ν Ε υρώπη.
Αυτά τα α ποκαλυπ τικά στοιχεία συν θέτου ν µία α νησ υχη τική , µ ελα νή
εικόνα τω ν προβ ληµά τω ν τω ν εφή βω ν παγ κοσµ ίως και σ την Ε λλά δα.
Έτσ ι α να δύε ται έ να σ ηµαντικό και κ αίριο ε ρώ τηµα: πο ι οι εί ναι οι λόγοι
πο υ οι έφηβοι και τα παι διά «δυστυχούν»;
70
Τι συµβαίνει;
Να διευκρι νιστεί κατ’ α ρχήν ότ ι α ντίθετα α πό ό, τι πισ τεύει ο κόσµος ,
οι ψυχι κές και συµπεριφ ορι κές δια ταραχές εί ναι κοι ν ές (δη λα δή ως ένα
βα θµό α ναµ ενόµ ε νες) στην παι δι κή και εφηβική ηλι κί α. Επι π ρόσθ ετα,
πολλές διατα ραχές που διαγ νώσκον ται κατά τη ν ε νή λικη ζωή σ υχνά
µπορεί να έχο υν α ρχίσει κα τά τη ν παιδική ή εφη βική η λικία. Σ υν επ ώς,
εύλογα µ ια ερµη ν εία της αναφερόµ ενης αύξησ ης της συχνότη τας τω ν
προβλη µάτω ν ψυχι κής υγείας τω ν εφ ή βω ν θα µ πορούσε να εί ναι η αυξηµέ νη - σε σχέση µ ε το πα ρελ θόν - α να γ νώ ρισ η και διάγν ωσ η τους: πολλοί
πε ρισσότε ροι γ ον είς και για τροί τη ς πρ ωτοβά θµ ια ς π ερί θαλψης εί ναι
πλ έον
ευαισ θητοποιη µένοι
σε
θ έµ ατα
ψ υχικής
υγ είας.
Την ί δια στι γµ ή όµως η προ κατ άληψη που ε ξακολουθεί να υπά ρχει
στην Ε λλά δα γ ύρω από τις ψ υχικές νόσ ους και η ε πιφυλακτ ικότητα της
ελληνι κής οι κο γέ νεια ς απένα ντι στους ε ι δικούς και τις ψυχολογι κές
θε ρα πείες έχου ν σαν α ποτέλεσµ α πολύ περ ισσότερα περ ιστα τι κά να
πα ραµέ νου ν α διά γνωσ τα ή α θερά πε υτα. Συχνά, οι γο νείς δε ν καταλα βαίνο υν ή δεν συν ει δητοποιού ν ότι υπά ρχει πρό βληµ α. Σε α υτό σ υµ βάλλει η
αντι κειµε νι κή δυσκολία α ναγνώ ρισης µ ιας πιθανή ς δια ταραχής κατά τη ν
εφηβι κή ηλικία αφού σ υχνά οι α λλα γές στην συµ περιφορά αποδί δονται
από
τους
γον είς
στη ν
«κρίσ η »
της
εφηβ είας.
Πάντως, ακόµη κι ότα ν οι γονείς, οι δάσκαλοι ή ο γιατ ρός υποψιαστούν, συχ νά υποεκτιµ ούν τα συµ π τώ µατα, αποδί δοντας τα στη ν ι διοσυγκρασία του α τόµου (π.χ . εί να ι τ εµ πέλης) ή στις σ υνθή κες ( π.χ. δεν έχει
φίλους γιατί δε ν έχει ελε ύθερο χρό νο) .
Στην αιτιολογία των πρ οβληµάτ ω ν ψυχικής υγείας ενέχο νται πα ρά γοντες βιολογ ικοί , ψ υχολογικο ί και πε ριβα λλον τι κοί, δη λαδή οι κογ ενεια κοί
κα ι κοι νωνι κοί. Ο βα θµός σ υµµε τοχής του κά θε πα ρά γο ντα ποικί λλει
ανάλο γα µ ε την φύση του εκάστοτε προβλή µατος. Κοινός τόπος τω ν
71
ε ρευ νητώ ν εί να ι ότι η αύξηση τω ν ψυχιατ ρι κώ ν προ βληµ άτω ν πα ιδιώ ν
κα ι εφή βω ν σχετί ζε τα ι κυρ ίως µ ε τ ους πε ρι βα λλοντι κούς πα ράγοντες.
Ειδικότε ρα, η υπε ρσυ γκέ ντ ρωση πληθυσ µού στα µ εγάλα αστικά κέ ντ ρα
κα ι η απουσία ελε ύθε ρω ν χώ ρων, η υπερκα τα νά λωση και το κυνήγι του
κέ ρδους ως δεί κτη προσωπική ς επι τυχίας ή αποτ υχία ς, η µίµηση «άπιαστων» πρ οτύ πω ν εµ φάνιση ς, οι ρυθµ οί τη ς καθηµ ε ρι νό τητας και η συρρί κ νωση του ελεύ θε ρου χ ρόνου, η απ αξίωση του σχολε ί ου, η κατά χρη ση
των νέω ν τεχνο λογιώ ν (κι νη τή τη λεφωνία, ίν τε ρν ετ) ε ίναι όλοι πα ρά γοντες που εκ θέτου ν όλο και περισσότερο το σύγχρο νο παι δί και έφηβο
(όπως άλλ ωσ τε και τον ε νήλι κα) στις ψυχικές ασθ ένει ες και ε υνοούν τη ν
εκφόρτ ιση της ψυχική ς έντα σης σ το σώµ α, στις α υτοκα τασ τροφικές
πράξεις, στη ν πα ρα βατι κότητα, στη ν εξά ρ τησ η από ουσίες και στη ν
κα τά θλιψη.
«Κά θε κοι νω νία έχ ει τα παι διά που τ ης α ξίζουν » (Ε υ γέ νιος Τ ρι βι ζάς Ο Ευγέ νιος Τ ρι βιζάς είναι εγκληµ ατο λόγος και βρα βε υµ ένος συγγρα φέας
πολλώ ν βι βλί ω ν γι α πα ι διά και έφηβους).
Η γενιά της τεχνο λογίας.
Ολοέ να αυξανό µεν ο χρόνο αφιε ρώ νουν κα θηµερι νά οι ανήλικοι στη
χρήση του κι νη το ύ τηλ εφώ νου και στην ενασχόλησ η µ ε το ί ν τε ρνετ ( υπολογ ίζετα ι ότι το 90% πε ρί που τω ν παι διώ ν στη ν Ε λλά δα δια θέτει κ ι νητό τηλέφω νο . Παρόµοιες τάσ εις πα ρατηρού νται και στ ον υ πόλοι πο κόσµο). Πέρα από τα αδιαµ φισβή τητα οφέλη τω ν νέω ν τ εχ νο λογιών, έρευνες κατα δει κνύουν τις πιθα ν ές αρνητι κές συνέπει ες στη ψυχική και γε νικότε ρη
υγ εία
τω ν
παι δι ών
και
των
εφή βω ν.
Η κα θηµ ερι νή και α λόγιστη χρή ση του κινη τού τη λεφώ νο υ ή / και
του ί ντ ερνετ µ πορ εί να οδη γήσει σε εξά ρτηση πα ρόµοια µε ε κε ί νη το υ
72
αλκοόλ και της νι κοτί νης (και µε αν τίστοιχο σύ νδροµ ο στέρησης)! Το
κι νητό κα ι τα chat rooms τεί ν ουν να αντικα τα στήσ ουν τη ν βιωµατ ική
επι κοι ν ω νία µέσ ω τη ς φυσικής παρουσία ς ως τον πιο σ ηµαντικό τ ρόπο
επι κοι ν ω νίας µεταξύ των εφή βω ν.
Συχ νά, οι φιλί ες και οι και νο ύριες γνωρ ιµίες περ ιορί ζονται σε αυτ ές
των ι ντ ερ νετικώ ν οµάδων συζήτη σης. ∆η µιουρ γού νται φαινόµενα αποµόνωση ς και εσωστ ρέφειας κα τά τη ν διά ρκεια της σηµαντικότερη ς ίσ ως
πε ρι όδου της α νά πτυξης για τη ν οµα λή κοι νω νικοποίη ση του ατ όµου . Οι
έφηβοι σ τε ρού ντα ι βασικών δεξιοτ ήτων ε πικοι νω νίας και ικα νοτή τω ν
όπως η αντοχή σ την µαταίωση κα ι ο επιτυχηµέ νος ε νδοψ υχικ ός χει ρισµός
δυσάρεστ ων γε γο νότω ν.
Ορισµέ νες φορές, οι ε πι πτ ώσεις εί ναι τρα γι κές, όπ ως στην πε ρί πτ ωση
του 16χρό νου π ου απει λούσε να αυτοκτονήσει ε πει δή αποκλε ίστη κε α πό
ένα βι ντ εο παιχνί δι που πα ί ζεται µ έσω ί ντ ε ρνε τ. Η πλ ειοψηφ ία των γονιώ ν δηλ ώνουν ότι φοβούνται να αφήσουν τα πα ιδιά τους να παίξουν έ ξω
από το σπί τι (σ υνή θως µά λιστα χω ρίς να φρον τί ζουν να α ντι κα θισ τού ν το
οµ αδι κό παιχ νί δι έστω µέσα στο σπίτι). Το α ποτ έλ εσµ α είναι ό τι τα
πα ιδιά µ εγα λώ νο υν ουσια στικά µ πρ οστά α πό ο θόν ες (τη ς τηλ εόρασης,
του ηλ εκτ ρο νι κού υπολογιστή), φοβούντα ι τη ν σ κιά το υς και στε ρούνται
κοι νω νι κώ ν δεξιοτ ήτων.
Με γάλο µ έρος τω ν ψυχικώ ν διατα ραχών της παι δική ς και εφηβι κή ς ηλικίας συν δέεται µε το άγχος τη ς βαθµοθη ρίας: από τ ο δη µοτικό µέχ ρι
κα ι το λύκ ειο οι µ α θητές και οι γο νε ίς τους έχο υν συ νδέσει τη ν πρόοδο
µε τους καλούς βα θµούς, µ ε ένα τρόπο που κα ταλή γει να α ποτ ελ εί α υτοσκοπός και α ναι ρεί όλες τις υπ όλο ιπες λει τουρ γίες τ ης εκπαι δευτι κής
δια δι κασ ίας. Περί που τα µισά παι διά δηµο τικο ύ δη λώ νου ν ότι φοβο ύνται
την α ποτ υχία στο σ χολεί ο και στις εξε τά σεις!
«Η ψύχωση του καλού βα θµού» που καλλιερ γείται στους µ αθη τές τόσο
73
από την οι κογ ένει α όσο και από το σύστηµα βαθµο λόγ ησης και αξιολόγησης του σχολεί ου τεί νει να αγνοεί συσ τηµ ατικά τι ς πολ ύπλοκες και
πολύπλευ ρες α νά γκες τω ν εφήβ ων γι α την υγιή α νάπ τυξη της προσ ωπι κότητα ς το υς. Η α ν τιµετώπιση φυσικά του σ χολεί ου µε α υτό ν τον τ ρόπο
αποτυ πώ νε τα ι και στον σ υνα ισ θηµ α τικό κόσµ ο των παι διών και τ ω ν
εφήβω ν: ά γχος, δυ σαρέσκεια, µα ταίω ση, α πογοήτ ευση (το σχολ είο δε ν
κα ταφέ ρνει να απα ντά σ τα ερωτηµ α τικά τω ν παι διώ ν για τη ν ζωή) πο υ
ολοένα συχ νότερα οδηγ ούν σ ε ακρα ί ες κατα στά σεις: φοβί ες, αυτοκα ταστροφικ ές πράξε ις, αντικοινω νι κές και πα ρα βατ ικές σ υµπε ριφορές πο υ
εκφ ράζου ν τη ν απε λπισία απέ να ν τι σε ένα εξουθ ενω τικό και βα θιά ανταγωνιστι κό σύστηµα εκπα ίδευσης. Α ρκετά ερευνη τικά δε δοµέ να δείχ νου ν
ότι η ψυχοκοι ν ωνι κή εξέλι ξη το υ παι διού µ πο ρεί να επηρεαστεί θε τι κά ή
αρ νητι κά από τα κοιν ω νικά χα ρα κτη ριστικά του σ χολ είου.
Η οργά νωση και η δοµή τη ς εκπαι δευ τική ς δια δικασ ίας µπορεί να χ ρησιµοποιηθ εί για τη ν π ροαγ ω γή της ψυχική ς και γ ενικής υγείας µέσω της
αντα πόκρισης στις εξελι κτικές και ψυχοα ναπ τυ ξιακές ανά γκ ες τω ν παιδι ών . Αντιθέτως, το ελ λην ικό σχολ είο χαρα κτη ρί ζετα ι από την χρή ση
απαρχαι ωµένων τρ όπω ν δι δασ καλία ς κα ι µεθόδω ν εφαρ µογής της πει θα ρχία ς, από τη ν α ναγωγή της επι τυχ ίας σ τις εισα γω γι κές εξετάσεις σε
αυτοσ κοπό, από τη ν κα λλιέ ργεια του αντα γω νισµο ύ α ντί της συνεργασίας, από τη ν κα κή υλι κοτεχ νι κή υ ποδοµή κα ι ελλι πή στελέχωση, από τη ν
επα γγελµατι κή εξουθένωση τω ν εκπα ιδευτι κώ ν πο υ καλούνται να εφαρµόσουν έ να στεί ρο και ανε λασ τικό πρόγραµµα σπουδών. Θα τολµούσε
κα νείς να πει ότι το ελλη νι κό ε κπαι δευτικ ό σύστηµα α ποτελεί έ να πρα γµατικό «φ υτώ ριο » ψυχικ ών διατα ραχ ών για τα παι διά και τους έφη βους
(πι θα νώς κα ι για τους ενήλικους που εµπλέ κον τα ι ά µεσα ή έµµεσα, δηλα δή τους εκπαι δευτι κούς και το υς γον είς).
74
Η κοινωνική απ οµόν ωσ η.
Πρόσφα τη έ ρε υνα του Παν επιστηµίου Αιγαίου σ ε νέους 17 – 28 ετώ ν,
κα τα δει κνύει το εύρος τη ς κοι ν ω νι κή ς µοναξιά ς και του αποµονω τισµο ύ
των νέ ων ως α ντί δραση σε έ να α παξι ωµ ένο σύστηµα ε κπαί δευσης, πολιτικής και δι καιοσύνη ς. Ε νδεικτι κό εί ναι ότι το 73,2% τ ων ε ρωτη θέ ντω ν
δη λώ νουν ότι «πρέπει να εί ναι ε πιφυλακτ ικοί απέ να ντι σ τους συ να ν θρώπο υς τους».
Η απουσία ορα µάτ ων (το 73,2% εν δι αφέρε ται µό νο για την ε παγ γελµατική του α ποκατά σταση ) και η α νασφά λεια στρέφει τους νέους σε µία
ιδι ότυπη ανα βί ωση τη ς οικογέ νειας ω ς προεξά ρχουσας α ξίας: αναδί πλωση στο «ε γώ » κα ι αποµο νω τισµ ός π ου πε ρι κλεί ει το στ εν ό οι κογεν ειακ ό
πε ρι βά λλον και απ οκλ είε ι την κοι νω ν ική δράση, την αλ ληλεγ γύη και τη ν
εµπιστ οσύνη στον σ υνά νθρωπο, τη ν συµµετοχή στα κοι ν ά και τη ν εθελοντική π ροσ φορά ( έ στω και µ ε τη ν µορφ ή τη ς αιµοδοσ ίας).
Παρόλο λοι πόν πο υ εί ναι επιφυλα κτι κοί µ ε τάση προς την κα χυπ οψία,
χωρ ίς φίλο υς, µ ε έ ντονη α νασφά λεια και µε απουσία προοπτικής, οι νέοι
της έρευ νας δη λώ νουν ε υτυχισµέ νο ι !! Άρα γε, οι νέοι εξακο λουθούν να
δια τηρούν την αισι οδοξία τους, υποτά σσουν το αυθεν τι κό σ υνα ισ θηµα τικό τους βί ωµα στην σύγχρο νη κοι ν ωνι κή επι ταγή της «υποχ ρεωτι κής »
ευτυχίας ή απεµ πολούν σταδια κά τη ν κοι νω νική πλευρά της α νθρ ώπι νης
φύσ ης,
άρα
και
τη ς
ίδιας
της
ευ τυχίας;
Το
µέλλον
θα
δεί-
ξει.(∆ΗΜ ΟΣΙΕΥΣ Η 2)
75
3.Έφηβοι και κατάθλιψη: Συναντιόνται ολοένα συχνότερα
http://www.health. in.gr./news /article. asp?IngArticle
ΗΜ.∆ΗΜΟΣΙΕ ΥΣ ΗΣ:02/04/2004
∆ρ Λ ίζα Βάρ βογλη , Ph.D.
Ψυχολόγ ος- Ψυχοθε ρα πεύτ ρια
Η κα τάθ λιψη θεω ρείται η α σθέ νεια τ ου 21ου
αιώνα . Τα σ τατισ τικά σ τοιχ εία σχε τικά µ ε τις
ψυχικές διατα ραχές στην εφηβι κή ηλικία ε ί ναι
συγκλονιστι κά, αφού δείχ νου ν ότι πε ρισσότε ρο
από 20% τ ω ν εφ ή βω ν στο γε νι κό πληθυσµό
έχου ν συναισθηµ α τικά π ροβ λήµα τα, εν ώ το 1/3
των εφ ήβω ν που χρή ζουν ψυχια τρι κής πα ρακολούθησης πάσ χουν α πό
κα τά θλιψη.
Από τη ν ά λλη, το ποσοστό α υτο κτονι ών στην εφη βική η λικία έχ ει α υξη θεί πάνω α πό 200% τη ν τ ελ ευταία δεκαε τία. Παρ όλα αυτά , δε γί ν εται
διά γνωση τη ς κα τά θλιψης σε α υτή τη ν η λικια κή οµά δα, µε α ποτ έλ εσµ α οι
έφηβοι να έχουν σοβα ρά π ροβλήµατα στο σπί τι, το σχολείο, τη ν κοι νωνι κή το υς ζωή και γε νικά την προσαρµογή τους, δυσκολ ίες που συ νήθ ως
συνεχί ζο νται και σ την ενήλι κη ζωή.
Γιατί δε γίνε ται έ γκαιρη διάγν ωση;
Η εφηβε ία χα ρακτηρί ζεται α πό συναισθη µατι κά σκα µπα νεβά σµατα,
διά θεσ η που αλλά ζε ι γρήγο ρα, κατη φή εν δοσκ όπησ η, πολύ δραµα τι κές
εξά ρσεις σ τη συµ περιφορά κα ι ι διαίτε ρη ευαισθη σία. Η κατάθ λιψη έχ ει
76
συµπτ ώµ ατα που είναι πάνω και πέ ρα από την α ναµε νόµενη ' εξελικτι κή
θύελλα της εφηβεί ας.
Για τη διάγν ωση, πέρα α πό τη συνέντε υξη µ ε τον έφη β ο, χρειά ζονται
πλη ροφ ορί ες από τους γονείς και καθηγητ ές του, πληροφορί ες για τη ν
προσωπικό τητά το υ πρι ν το επεισόδι ο αυτό, και για πι θα νούς στ ρεσσογόνους παρά γον τες στη ζωή.(∆ΗΜΟΣ ΙΕΥΣΗ 3)
4.Η ανάπτυξη της ψυχοπαθολογίας κατά την εφηβεία
http://www.iatronet.gr/article.a sp? art_id=160
ΗΜΕΡΟΜ ΗΝΙΑ ∆ ΗΜΟΣΙΕΥΣ ΗΣ: 5 Ιουλ ίου 2004
Τάκη ς Χ. Νικόλα ος, Κλι νι κός Ψυχολόγος
Οι επι δηµιολ ογικ ές διαστάσεις και η αιτιοπα θογ ένεια της γε νι κή ς ψυχοπα θολο γίας αλλά και σ υγκ εκρι µένω ν δια ταραχώ ν και συνδροµ ώ ν, ό πως
η κατά θλιψη, οι νε υρώσεις, η α υτοκαταστροφι κή συµπεριφορά και η
χρήση ουσιώ ν κα τά την εφ ηβε ία , έχουν απο λέσ ει το α ν τικείµ ε νο πολλώ ν
ε ρευ νώ ν.
Είνα ι τέ τοια η πλη θώ ρα τω ν ε ρε υνώ ν, ώσ τε σε πολλές πε ρι πτ ώσεις τα
πο ρίσµατα να εί ναι αντικρουόµ ενα κα ι α ντιφατικά, ι διαίτερα σε ότι
αφορά τη ν κα τά θλι ψη και τις δια τα ρα χές της συναισθη µ ατικής διά θεση ς,
σχετικά µ ε το χα ρα κτή ρα , τη ν έντα ση κα ι το βά θος των σ υµ πτωµά τω ν.
Σχετικά µ ε τη µελέτη, αιτιολόγη ση, αντιµ ετώ πιση και π ρόληψη τω ν
δια ταραχώ ν της εφηβείας, ι διαί τε ρα σηµα ντική υ πήρ ξε η συµ βο λή της
εξε λι κτι κής ψυχοπα θολ ογία ς, η οποί α προσέφερ ε κα ταρχάς έ να πλα ίσιο
για την κατα νόη ση τη ς πα ρ έκ κλιση ς και της δυσπροσαρ µοστικότητας σε
77
σχέση µ ε τη φυσιολογική κα ι πα θο λογι κή εξέλιξη.Θ εωρ είται πως, από τη
στιγµή που η ψυχ οπα θολο γία εί ναι ένα φαι νόµεν ο που εµφ ανίζεται σ ε
ένα ν εξελισσόµενο ορ γα νισµό, ή έννοια της ανά πτυξης εί ναι βασική για
την πε ρι γραφή, την κα τα νόη ση, την αιτιολόγη ση και τ ην αν τιµε τώπιση
οποιασδή ποτ ε δια τ αραχής.Επι πλέον οι µε ταβα τι κές πε ρί οδο ι της εξέλι ξης
όπου ανα δια ρθ ρώ νονται πολλ ές α πό τις πα ραµ έτ ρους τη ς προσω πικότητας α λλά και τη ς σ χέση ς µε το περι βά λλον, µ ία από τις οποί ες - η κυ ρι ότερη ίσ ως - εί ναι η εφηβ εία, ε λκύουν ιδιαί τερα το ε νδια φέρον της ε ξε λικτι κής ψυχοπα θολογίας.
Η βα ρύτη τα και οι διασ τάσ εις της ψυχ οπα θολογίας κα τά την εφηβ εία
έχου ν υπερεκτιµη θεί κα θώς η πεποί θη σ η ότι η εφη βεία εί ναι µία πε ρί οδος " θυελλώ δους ανατα ραχής" α ναπα ρά γε ται ακόµα και α πό τους επα γγελµ ατί ες της ψ υχι κής υγείας αλλά κα ι τους παι δία τ ρους και θ εω ρούν ότι
αυτό το γεγονός εί χε επη ρεάσει α ρνη τικά και τη ν π ρόο δο της έρε υνας για
τις διατα ραχές της εφ ηβείας.
Ωστόσο υπά ρχει έ να σ ηµαντι κό ποσο στό ανά µεσ α στους εφήβους που
αντι µε τω πί ζει δυσκολί ες σ τη ν προσαρµ ογή του και έ χει ανάγ κη α πό
ψυχολο γι κή ή ψυχι α τρ ική βοή θεια. Τ ο ποσοστό αυ τό α νέ ρχε ται πε ρί που
στο 20 % τ ων εφή βων του γενι κού πληθυσµού.
Οι Rutter και οι συνε ργά τες το υ, στη γνωστή έρε υνά το υς στη νήσο
Wi ght (1976) θεώ ρησ αν ότι τ ο ποσοστό τ ων διατα ρα γµέ νω ν εφήβω ν
ηλικίας 14-15 ετών ανέρχ εται στο 13 % βά σει τω ν συ νεν τε ύξεω ν µε τους
γονείς και στο 21% βάσει τω ν συν εν τε ύξε ω ν µε το υς ί διους τ ους εφή βο υς. Εξέτασα ν έ να µεγά λο α ρι θµό εφήβων από το αστικό πε ρι βά λλο ν
της Νέας Υόρ κης και δια πίστωσαν ό τι το 18,7% α πό αυτούς υ πέφ ερε α πό
κά ποια ψ υχι κή δια ταραχή (102).
Ο Μ αδια νός (1998 ) α ναφέ ρει ότι σε πλη θυσ µό 1.3 25 Ε λλή νω ν εφή βω ν,
δια πιστώθηκε ότι το 14,6% από α υτούς πα ρουσ ίαζα ν σοβα ρή έκπτωση
της ψυχικής τους υγε ίας και υπ έφε ρα ν από έξι τουλάχιστον ψυχοπαθολο78
γικά σ υµπτώµα τα. Εν διαφέρον ε ί ναι το εύ ρηµα ότι ο ι έφη βοι από τη ν
πε ρι οχή τω ν Αθη νώ ν χα ρα κτη ρίστηκαν κατα θλι πτικ οί σε µ εγαλύτερο
βα θµό α πό τ ους α υτούς τω ν µ ικρό τε ρων πόλε ων και τω ν αγ ροτικώ ν πε ριοχώ ν της χώ ρας. Φαίνεται πως η δια βίωση µέσα σ τα µεγά λα αστικά
κέ ντ ρα δηµιου ργεί αρνητικές συν θήκες για τη ν εξέ λιξη και τη ν α νάπτυξη
της
επά ρ κειας
στους
εφήβους
(103).
O Offer και οι σ υνεργάτ ες του (1987) θ εώ ρη σαν πω ς είναι ι διαίτ ε ρα
σηµ αντικό να εξετ αστού ν οι διαφορε τικές επ ι δρά σεις του φαινοµ ένου της
ήβης στα αγόρια κα ι στα κορίτσια και ει δικότερα ό,τ ι α φορά τη φύση
των κ υριότε ρω ν ψ υχοπαθολο γι κώ ν δια ταραχώ ν που παρουσιάζον ται στα
δύο φύλα (104).
Η Patter son ( 1991 ) διαπίστ ωσε πως κατά την παι δική η λικία τα κορίτσια παρο υσιάζουν υψη λότερα π οσοσ τά ψυχικής υ γεία ς και κοιν ω νικής
προσαρµογής σε σχέση µ ε τα αγόρια, ενώ µ ετά τη ν εφη βεία πα ρα τη ρεί ται
ακρι βώς το α ντί θετ ο (105).
Ο Rutter (1989) θ εω ρε ί πως αυτή η αντιστ ροφή µπορεί να οφείλεται
στην αύξηση των κα τα θλι πτ ικώ ν συµπτωµά τω ν που παρατη ρεί ται κα τά
την µ ετά βαση α πό την παι δι κή ηλικία σ την εφη βεία . Το ποσοστό εφήβ ω ν
κο ρι τσ ιών στα οποία έχει δια γ νωσ θεί κα τά θλιψη εί ναι σ ηµ αντι κά υψη λότερο α πό το α ν τίσ τοιχο τω ν αγοριώ ν . Αυτή η α να λογία δια τη ρεί ται και
κα τά τη ν ενή λικη ζωή.
Πολλ ές κο πέλες ε κφρά ζο υν επίσ ης ανησυχία για την υγεία το υς, αισθάνον ται ευά λω τε ς στις εσωτερικ ές και εξ ωτε ρι κές πιέσεις που υφίστανται και φοβούν ται ότι κάτ ι θα το υς συµβε ί. Υπά ρχου ν όµως και πολλά
αγόρια που θεω ρού ν ότι εµ πλέκονται σε δραστη ριό τητε ς επικί νδυνες για
την α κεραιότητά τους.
Τα κο ρί τσ ια ανα φέρουν επίση ς κα ι περισσότερα σωµατ ι κά πρ οβλήµατα
σε σχέση µε τα αγ όρια . Ακόµα πα ρουσ ιάζο υν πο νοκεφ ά λους, πόν ους στο
στοµάχι και σ το σ τήθος, ονυχοφα γία, αϋπνί ες, οπτ ικά προβλήµατα, ζα79
λά δες και εµ ετο ύς. Επίση ς, υπε ρέχου ν από τα α γόρια κα ι σε σχέσ η µε
διά φορα ψυχολογι κά προ βλήµ ατα , ό πως α ρνητι κή διά θεση, αυτοϋποτίµηση, άγχος, ευερε θιστι κότη τα, κα τάθλ ιψη, διατα ραχές διατροφής και
αυτοκτο νικός ι δεα σµ ός.
Ο Alexander (198 9) διαπίσ τωσε πως τ α κορί τσ ια κατά τη ν εφηβεία παρο υσιάζουν περ ισ σότερα ψυχολογι κ ά π ροβ λήµα τα σε συνδυασµό µ ε
πε ρισσότε ρα προβλή µατα υγείας. Τα κυριότερα προβλή µ ατα που α να φέρο υν α φορούν τις κοι νω νι κές σχέσεις και τη ν ε ικόνα το υ σώµατος (106).
Οι Offer, Ostrov E . και Ho ward K. υ ποστη ρί ζουν ότι τ α αγόρια έχου ν
δια φορε τι κές ανησυχίες απ ό τα κορί τσια κατά την εφ ηβεία, οι οποί ες
συνδέονται και µε την ψυχική τους υ γε ία . Τα κορίτσια π ροβ ληµα τί ζοντα ι
µε τη ν εµφάν ισή τους, το βά ρος τους, τη σχέση τους µ ε τους γον είς, µ ε
τη συναισ θηµα τι κή τους έ νταση και τη σεξουαλι κή δραστηρ ιότη τα. Τα
αγόρια εκφρά ζουν λιγ ότ ερες α νησυχ ίες σ χετι κά µε τα π ροσωπι κά τους
προβλή µατα, ε νώ συνή θως εκδραµα τίζουν τ ις ε ντάσεις τους µέσα από
επι κί νδυνες σ υµ πε ριφορές όπως εί να ι για πα ρά δει γµα η χρήση ουσιώ ν ή
η σύγκρουσ η µε τους φορείς της εξο υσίας (107).
Άγχος
Το ά γχος έχε ι συναισθη µατικές, νε υροφυσιολογ ικές κα ι γ νωστι κές διαστάσεις.Παίρνει µί α νέα µορφή στην εφηβεία η ο ποία δι αφέρει κατά
πολύ α πό αυ τήν το υ άγχους της παι δικής ηλικία ς. Σ υν δέ εται κυ ρί ως µ ε
κοι νω νι κές καταστ άσεις κα ι περιλαµ β άνει φόβο υς πιο "α φηρη µέν ους"
κα ι γενι κούς, όπως η αγο ραφοβία . Εί ναι δύο έ ως τ ρεις φορές συχνότε ρο
στα κο ρίτσ ια από ότι σ τα α γόρ ια, ενώ οι αγχώ δεις έφηβοι γί νο νται σε
ένα µ ε γά λο ποσοστ ό α γχώ δεις ενή λικε ς.(∆ΗΜΟΣΙΕΥΣΗ 4)
80
5.Ταυτότητα και κατάθλιψη στην εφηβεία
http://healt h.in.gr/ news/article. asp?lngArticleID= 147392
ΗΜ.∆ΗΜ ΟΣΙΕ ΥΣ ΗΣ:5/5/200 8
∆ρ Λ ίζα Βά ρβογλη , P h.D.
Ψυχολόγ ος-Ψυχοθε ρα πεύτρια -Νε υροψ υχολ όγος
Οι δυσ κολί ες, οι α γω νί ες και οι α ναζητήσεις της εφηβεί ας σχετικά µε
την ταυτότη τα -που σ υνοψί ζοντα ι στο ερώ τηµα «ποι ος είµαι, που α νήκω
κα ι που πάω »- κα θ ώς κα ι η εφη βική κ ατά θλιψη ξεκι νού ν ότα ν ο έφη βος
βι ώ νει µ ια α πώ λει α.
Η σηµαντικότ ερη απώ λεια στη ζωή τω ν εφήβων εί ναι η αλλα γή της σχέσης τους µε τους γ ονείς τους: παύου ν να εί ναι το χα ρι τω µέ νο παιδά κι
πο υ είχ ε ό λη τη ν π ροσ οχή και θα υµασµ ό τω ν γονιώ ν του και έπαιρνε
χά δια και α γά πη ό, τι κα ι να έκα ν ε. Στ ην εφη βεία οι έφηβοι αισθά νοντα ι
ότι η αγά πη εί να ι «πά ρε- δώσε », ότ ι κα θώς στα διακά µ παίνο υν σ την
ενη λικίωση οι γονε ίς τους α γα πά νε µε όρους κα ι έχουν υψηλές π ροσ δοκίες α πό αυ το ύς.
Οι έφη βοι συχνά µπε ρδεύοντα ι σχετι κά µε το τι ακρι βώς π ροσ δοκούν
οι γονείς τους α πό αυτούς και νι ώ θουν ό τι οι γον είς τους γκρ ι νιάζουν για
το κά θ ε τι: τα ρούχ α, την εµφάνιση, τ ο διά βασµα , τις πα ρ έες, τα πά ντα.
Οι έφηβοι ανα πολούν τη ν ε υτυχισµέ νη εποχή της παι δι κής ηλικία ς όπου
τα πε ρισσότε ρα λά θη συ γχωρούντα ν λό γω «α νω ρι µότητ ας». Τ ώ ρα οι
ευθύνες κα ι οι υπο χρεώσεις τους α υξ άνο νται, ενώ οι ί δι οι δεν εί ναι
έτοιµ οι να τις α ναλ άβο υν. Η αίσθηση ότι οι γον είς τους υποβι βά ζουν,
τους α πο ρρί πτ ου ν κα ι η δυσ κολία να αντα πε ξέλθου ν στι ς γον εϊκές απαιτήσεις ευθύ νον ται σ ε µεγά λο βα θµό γ ια τη µείωσ η τη ς αυτο πεποίθη σης
των εφή βω ν, κάτι που πυ ροδοτεί αν τι δραστι κή κατά θλιψη.
81
Η εφη βική κατά θλιψη µ πορε ί να γί νει ι διαί τερα έν τονη κα τά καιρο ύς, εξαιτίας των φυσικών και ο ρµον ικώ ν α λλα γώ ν της ηλικία ς αλ λά
κα ι της συναισθηµ ατικής αστάθειας της εφ ηβείας. Σε αυτή την η λικία οι
εγκεφαλι κ ές δοµ ές που ελέ γχουν το συναίσθη µα, τον α υτοέλεγχο και τις
πα ρορµ ήσεις δε ν έ χουν ω ριµ άσει πλήρως. Οι αλλαγές σ τη δια νόηση, το
σώµα και τις σχέσε ις εί να ι στρεσσογόνες κα ι π ροκαλού ν πίεση και φόβο
στους εφή βους.
Υπά ρχ ει διαφορά στο πώς ο ι µι κρότε ροι και µε γαλ ύτε ροι έφηβοι εκδη λώ νουν κατά θλι ψη. Τα νεότε ρα ά τοµ α τεί νο υν να έ χου ν κα ταστροφική
κα ι αντι κοι νωνι κή συµπε ριφορά, εκ δη λώνον τας θυµό α πένα ντι στους
άλλους κα ι τον εα υτό τους. Θεω ρούν ότι πρέ πε ι να «τιµ ωρή σουν » τον
κόσµο και το ν εα υτό τ ους επει δή αισθά νονται ότι ο ι ί δι οι είναι «κακοί
άν θρω ποι ». Ότα ν α ισθάνον ται ότι στην οι κο γέ νεια τα πράγµατα ε ί ναι
κα τα θλι πτ ικά και δυσ άρεστα , κά νουν την α πό δρασ ή τους εγ κατα λεί ποντας το σπί τι τους.
Οι µεγαλύτε ρης ηλικίας έφηβ οι κλε ί νονται πε ρισσότε ρο στον εαυ τό τους,
βα ριούντα ι, εί να ι α παθ είς, νι ώθουν εκνευρισµό και ότ ι δεν αξί ζου ν τί ποτα. Κάποι οι από α υτούς εξακολουθούν να ε ξω τερι κεύουν αρνη τι κά τη
συµπερ ιφορά τους, α λλά αυτό συνή θω ς δηλ ώ νει ότι η συνα ισθηµ ατι κή
τους α νά πτ υξη δεν έχει φτάσει στο ση µείο πο υ θα έπρεπε να εί ναι ανάλο γα µ ε την η λικία τους.
Ο σηµα ντι κότερος πα ράγ ον τας στη ζωή ενός εφήβου είναι η οικογ ενε ιακή το υ ζωή. Α ν στη ν οι κο γέ νεια υπά ρχει στ ρες κα ι συγκ ρούσεις, ο
έφηβος θα έχ ει αυ ξηµένες π ιθα νότητε ς να υποφέ ρει α πό κα τά θλιψη, γιατί
δε ν έχει µά θει α κόµα πώς να χε ι ρί ζε τα ι τις συγκρο ύσεις των µ εγά λων
γύ ρω του κα ι δεν ξέ ρει α κόµ α πώς να θωρα κίσει το ν εα υτό τ ου. Έφη βοι
µε γονείς πο υ έχουν κατά θλιψη τ εί νο υν να ε κδη λώσουν και οι ί δι οι κα τάθλιψη ή άλλ ες συναισθηµατι κές δι α ταραχές.
82
Καθώς το παι δί π λησιάζει στη ν εφ ηβεία και γί νεται πι ο ανεξά ρτητο, το
να διατη ρή σουν οι γο νείς τη ν ψυ χική τους ε γγύτητα γί ν εται όλο και πιο
δύσκολ ο, αλ λά και πιο ση µαντικό.
Καθώς το παι δί α ποκτά νέες δραστηριό τη τες και εν δι αφέρον τα , επεκτ εί νεται η κοι νω νική του ζωή και όλα αυτά εί να ι σηµαν τικά για το ί διο,
ενώ οι γονείς ε ξα κολο υθούν να είναι η βάση του, ο ι άνθ ρω ποι α πό τους
οποίους πα ίρ νει α γά πη, κα θοδήγη ση και σ τήριξη. Α υτή η σχέσ η του µαζί
τους, θα του προσ φέρει τη σι γουριά και τη στα θε ρότητα που χρειά ζεται
για να γί νει δυνατ ό και να αν τε πε ξέλ θει στη ζωή.
Το πα ι δί στη ν π ροεφηβεία µ πο ρεί να δείχνει ότι δε χ ρει ά ζε ται τη βοήθε ια ή τις σ υµ βο υλές τω ν γονέω ν, ή να δείχνει ότι ν τρέπετα ι για τ ους
γονείς του. Σ ε αυ τή τη φάση τα παι δι ά αρχί ζου ν να εµ πι στεύο νται πε ρισσότε ρο τ ους φίλους και θέ λου ν τον ιδιωτι κό τους χώ ρο κ αι χρόνο -ο πότ ε
ξεκι νούν οι πολύω ρες τηλ εφω νικ ές συνοµι λίες πίσω από ερµ ητι κά κλει στές πόρ τες.
Όσο δύσκολο και α ν εί ναι να δεχθούν οι γονείς α υτές τις αλλαγές, δεν
πρέπε ι να τις πά ρο υν π ροσωπι κά: αποτε λούν υ γι ές σηµ άδι ότι το παι δί
τους α ρχί ζει να γί νετα ι α νε ξάρ τητο. Θ α πρέπει να αφήσουν λί γο λάσκα
τα λου ριά και να α φήσουν πε ρι θώ ριο ανάπτυξη ς, χωρίς αυτό να σ ηµαίν ει
ότι θα α φήσουν τ ο πα ιδί ασύδοτ ο. Οι γον είς εξα κο λου θού ν να ασκούν
σηµ αντική ε πι ρρ οή στη ζωή το υ παι δι ού, όµ ως σε αυτή τ η φάση ο προέφηβος α νταποκ ρί νε ται καλ ύτε ρα σ το π αρά δει γµα που δί ν ουν παρά στις
οδη γίες και στις συµ βουλές τους.
Με τη στά ση και το παρά δει γµά τους προσφέρουν στο ν προέφηβο
αξίες και αφ ήνου ν περι θ ώριο να τις µ άθει κα ι να τ ις εξα σ κήσει: επικοινω νία µ ε σεβασµό, η ρεµ ία, καλ οσύνη, υγιει νή δια τροφή, άσκηση, τήρη ση
των καθηµε ρι νώ ν καθη κόν τω ν χω ρίς βαρυ γκόµια. Με α υτ ό τον τ ρό πο
είναι πολύ π ι θανότε ρο να ακολο υθήσ ει ανάλο γα και ο έφηβος.
83
Για να προλά βουν οι γο νείς την εµφάνιση της εφηβι κής κατά θλιψης
υπά ρχουν πρά γµατ α τα οποία µ πο ρού ν να κάνουν νω ρίτ ερα:
Να ενισχύσου ν τη σχέση τους µε το παι δί, δηλα δή να προσπα θήσου ν να
τ ρώ νε όλο ι µαζί τουλάχιστο ν µία φ ορά τη µ έ ρα και α ν αυτό εί ναι α νέφικτο να το κάν ουν µ ία φορά τη ν ε βδοµ άδα .
Σε αυτή τη ν ηλι κί α δε βά ζει κανείς το παι δί στο κ ρεβάτι, ωστόσο µπο ρεί
να υπά ρχει µια ρο υτίνα ηρ εµία ς, όπου να δια βά ζουν κάτ ι
µαζί, να κου-
βε ντιά ζουν ή ρεµα για τη ν επ όµε νη η µ έρα ή να κάν ουν σ χέ δια για κά ποια
δραστη ριότη τα.
Καλό εί ναι να π ροσκαλέσουν οι γ ονείς τ ο παι δί να κάνει κά τι µα ζί
τους ( όχι να βοη θήσει!) να κά νου ν µ ι α βόλτα, να ψήσου ν έ να κέικ, να
δο υν µ ια κωµω δία µαζί, να ακούσουν τι έχ ει να τ ους πει χω ρίς να σ πεύσουν να κρίνουν, να κα τακρί νουν, να δώσουν απα ντήσεις κα ι λύσεις.
Οι γονείς θα π ρέπει να υπε νθ υµί ζουν στο παι δί ότι το α γαπ ούν, να
επι βρα βεύουν τις προσπά θειές του, να έχου ν τον καλό λόγο στα χείλη
τους γι' α υτό. Να αποφεύγουν τα φιλιά και τις α γ καλιές µ προσ τά σ ε
φίλους του και να προτιµο ύν έ να πλα τύ χαµόγ ελο, χτύπ ηµα σ την πλά τη,
ένωση χεριώ ν ή κλ είσιµο το υ µατ ιού. Να κ ρατούν τις πι ο οικείες εκδηλώσεις α γάπης για µέσα στο σπίτι.
Το να δια τηρ ούν οι γο νείς µια θέσ η στη ζωή του παι δι ού δε σηµα ίνει ότι
πρέπε ι να ανα κατε ύο νται στη ζωή τ ου, αλλά να δηµιου ργο ύν χώ ρο και
για τους ί διους.
Να καλούν τους φί λους του παι διού τους σ το σ πί τι, να τ ους γνω ρί ζο υν,
αλλά να το υς αφήν ουν µόνο υς. Να πηγα ί νου ν οι γον είς στη ν προπόνηση
του παι διού, να γ νωρίσουν τ ους δασκάλους του, να µάθ ουν τα ω ράριά
του.
Οι γον είς πρ έπει να δεί ξουν εν δια φέρον για τη ζωή τ ου πα ι διού τους
, τα εν διαφέ ρο ντα, τις ι δέ ες τις προτιµ ήσεις του. ∆ε ν πρ έπει να κρί νο υν,
να επικ ρί νο υν και να κα τακρί νουν.
84
Αν πα ρατη ρη θούν συµ πτώµα τα κατά θλιψης θα πρέ πει οι γον είς να
απευθ υνθούν σε ει δι κό που θα τους βοη θήσ ει να χει ρισ τούν το πρόβ ληµα του παι διο ύ τους µε τον κατά λληλο τρόπο και θα β οηθήσει και το
πα ιδί να διαχει ριστ εί τα συ ναισθήµατ α και τις σκέψεις του ώστ ε να
ξεπε ράσει τη ν κα τάθλιψη.(∆ΗΜΟΣΙΕ ΥΣΗ 5)
6.Τηλεόραση και βιντεοπαιχνίδια αυξάνουν τον κίνδυνο κατάθλιψης των εφήβων
http://new s.pathfinder.gr/health/530099.ht ml
ΗΜ.∆ΗΜΟΣΙΕ ΥΣ ΗΣ:20.03.2 009
Brian Gardner- No sokomeia.g r-Κατη γορία : Υ γεία
Η πολύω ρη πα ρα κολούθηση τηλεόρα σης ή βιν τε οπα ιχνι δι ών, µπο ρεί να
οδη γή σει σ ε κατά θλιψη το υς εφήβους, σύµφω να µ ε νέα επιστη µονι κή
µελέτη, που κρούει το ν κώ δωνα κι ν δύνου για τις επι πτώσεις στην ψυχι κή
υγεία τω ν πα ι διώ ν από τη συν εχή ε πί δραση τω ν ηλ εκτ ρο νι κώ ν µ έσων,
όπως
α ναφέ ρε ι το Γαλλικό Πρακτορείο, η έρευνα της Ια τρικής Σχολής
του Παν επισ τηµ ίου του Πί τσµπουργ κ τω ν Η.Π.Α. , µε επι κεφαλής το ν
Μπράια ν Πρίµ ακ κα ι δηµοσιεύ τηκ ε στο ε πιστηµονικό έ ντυπο Archi ves of
General Ps ychiatr y.
Εξε τά στη καν χ ιλιά δες έφηβοι, πο υ δεν είχα ν εµ φανίσει κατά θλιψη το
1995, π ρι ν εµφα νι στούν ευ ρέως το Ί ντ ερ νε τ και τα DVD, αλ λά επτά
χρόνια µετά, όταν οι συµµε τέ χο ντ ες ήταν πια 2 2 ετώ ν κα τά µ έσο ό ρο, το
7,4 % είχ ε εµφανίσει σ υµ πτώµα τα κα τάθλιψης.
Οι έφηβοι α ν έφε ραν ότι κά θε µ έρα κατά µέσο ό ρο παρακολουθούσα ν
2,3 ώρες τηλ εόρα σης, 2,34 ώρες ρα διόφω νο, 0,62 ώρ ες βι ν τε οκα σέτ ες
85
κα ι 0,4 ώ ρες έπαι ζα ν παιχνί δια στον υπολογ ιστή (άλλ ες έ ρευνες έχου ν
δείξε ι ότ ι σήµερα πια αυτές οι ώ ρες έχουν α υξη θεί κι ά λλο).
Οι ώ ρες αυτές αφαιρ έθη κα ν από ά λλε ς ωφέλιµες δραστη ριό τητ ες, όπ ως
η άθληση , οι παρέες, το διά βασµα κ. α., που προστα τε ύου ν από τη ν κατάθλ ιψη.
∆ιαπιστώ θηκε ότι οι κοπέλες και νεα ρές γ υναίκες είναι λι γότ ερο πι θανό να α ναπ τύξου ν κατά θλιψη σε σ χέση µ ε το υς νεα ρούς, ότα ν α φιερώνο υν τον ί διο χ ρόν ο στα ηλεκτ ρο νι κά µ έσα .
Σύµφ ωνα µ ε τη ν έ ρευνα , η κατά θλιψ η, που συχ νά σχε τίζεται µ ε τη ν
τ ρίτη ηλικία, στη ν πρα γµατι κότητα αρχί ζει στη ν εφηβ εία ή σ τα πρώ τα
χρόνια της ε νήλι κη ς ζωής.
Οι
ε ρε υνη τές
επίσης
επιση µαίνουν
ότι
η
συχνή
έκθεση
στα
ηλεκτ ρο νι κά µ έσα µ πορεί να ε νθα ρρύνε ι τη ν επι θετι κό τητα, το άγχος, τις
φοβίες και να πα ρεµπο δίσει την α νά πτ υξη της ταυτότητας του παι διο ύ,
ενώ αν οι ώ ρες παρα κολούθησης είναι νυχ τε ρι νές, τ ότε διατα ράσ σεται
κα ι η ικα νότη τα του ύπνου.
Η έρευ να προ τρέπει τους γονείς να πα ρέµ βουν και να ενθα ρρύ νου ν,
µετα ξύ ά λλω ν, την κοι νωνι κή δι κτ ύω ση του παι δι ού.(∆ ΗΜΟΣΙΕΥΣ Η 6)
86
7.Το διαδίκτυο βλάπτει σοβαρά την υγεία .
http://www.athina9 84.gr/node/ 38475
ΗΜ.∆ΗΜΟΣΙΕ ΥΣ ΗΣ:10/02/2009
Εικοσ ιτέσσερα Ε λλη νόπουλα τα τελευταία τ ρία χ ρόν ια επιχ εί ρησαν να
αυτοκτο νήσουν µ έσ ω ίντ ερ νε τ, σύµφ ωνα µ ε στοιχεία της ∆ιώξης Ηλεκτ ρον ικού Εγ κλή µατος. Μά λιστα, πρι ν από λί γο και ρό η υπη ρεσία
πρόλα β ε τη ν απόπει ρα αυτοκτον ίας ενός 12χρονο υ αγοριού που είχε
προµη θευτ εί χά πια προ κειµ έ νο υ να θέ σει τέρµα στη ζωή του.
Οι ει δι κοί κρο ύου ν τον κ ώδω να του κ ινδύνο υ στους γονείς κα θώς ,
σύµφωνα µε έρ ευ να της Μονάδας Εφ ηβι κής Υγ είας του Νοσοκοµεί ου
Παίδω ν «Αγλαΐα Κυ ριακο ύ», το 13,2% τω ν Ε λληνό πουλων α ν τιµ ετω πί ζε ι
υψηλό κί ν δυνο ε θι σµού στο δια δίκτ υο.
Όπως ε πιση µάνθ ηκε σε ηµερί δα που διοργά νωσε ο δή µος Αµ αρουσίου,
οι α ρµόδιες α ρχ ές δέχοντα ι κα θη µερι νά κα τα γγελί ες α πό γονείς που
δια πιστώνουν ότι το παι δί τους έχει εκτ εθεί σε κι ν δύνους και ζη τούν τη ν
πα ρέµ βασή τους.
Οι πι ο συ νηθ ισµένες κα ταγ γελί ες α φ ορού ν πο ρνογρα φία, απόπει ρες
αυτοκτο νίας,
τ ζό γο,
σεξουα λι κή
παρενό χληση,
πώ ληση
να ρκωτικώ ν
ουσιώ ν, υπο κλοπή πιστω τικ ών κα ρτώ ν κα ι φωτογ ραφιώ ν κα ι ψυχολογικό
εθισµό.
Το 4,2 % των εφή βων στην Ε λ λάδα έχ ουν δεχ θεί α πε ιλές µέσω το υ διαδι κτύου, 6% σ υµµ ετέχουν σε τζόγο κα ι 19 % σε πορνογ ρα φικές σελί δες.
Σύµ φωνα µε τους εδικούς, ο κα θη µερι νός επιτ ρε πόµ ενος χρ όνος χ ρήσης
του διαδικτύου για παι διά και εφ ήβου ς εί ναι δύο ώ ρες. (∆ΗΜΟΣΙΕΥΣΗ 7)
87
8.Έφηβοι: Η πολλή τηλεόραση οδηγεί σε κατάθλιψη
http://sdtv.gr/new s-3367.ht ml
ΗΜ.∆ΗΜΟΣΙΕ ΥΣ ΗΣ:06/02/2009
Γ.Μοσ χίδη ς-Ψυχία τ ρος
Archives of General Psychia try
Ερευνη τές α να φέρ ουν ότ ι η πολλή πα ρακολούθηση τη λεό ραση ς στη ν
εφηβεία φαίνετα ι ν α αυξά νει το ν κί ν δυνο κατά θλιψης σ την ενήλικη ζωή,
ειδικά σ τους ά ντ ρες.
Ο Dr. Brian Pri ma ck, του Παν επισ τηµίου τ ου Πί τσµ πουρ γκ, και οι συνε ργά τες του, µ ελ έτησαν τις συνή θε ις περί που 4.100 εφήβων όσο ν αφορά
την πα ρακολού θηση ΜΜΕ.
Ρώτη σαν τους εφήβους πόσες ώ ρες την ηµέρα πέρασαν την πρ οηγούµε νη ε βδο µάδα πα ρα κολουθών τα ς τη λεόρα ση ή βί ντεο, παίζοντας παιχ νίδια στον υ πολογιστή ή ακούγο ντας ρα διόφω νο. Οι έφη βοι α νέφε ρα ν ότι
ασχολούντα ν µε Μ Μ Ε κατά µ έσον όρ ο 5,68 ώ ρ ες την ηµέ ρα, στις οπ οίες
πε ρι λα µ βά νοντα ν 2,3 ώ ρες πα ρα κολο ύθη σης τηλεό ρασης.
Εφτά χρό νια α ρ γότ ερα, στην ηλι κία των 21,8 ε τώ ν κατά µέσον όρ ο, οι
συµµετ έχον τες εξε τάστηκαν και 308 από α υτούς είχα ν ανα πτύξει συµπτώµατα κα τάθ λι ψης (ποσοστό 7,4%).
Σύµφ ωνα µε την έ ρευνα , που δη µοσιεύεται στο πε ριοδικό Archives of
General Ps ychiat r y, για κά θε ώρα πα ρα κολούθησης τηλ εόρασης τη ν
ηµέρα, οι έφηβοι είχαν στατιστι κά σηµα ντ ικά µε γαλ ύτερη πιθα νότητα ν α
εµφανίσ ουν κατά θλιψη ν ωρίς σ τη ν ενή λικη ζωή. Με το ί διο ποσοστό
πα ρακο λού θησης, οι ν έες γυ ναί κες ε ίχαν µ ι κρότ ερ ες πι θα νότη τες κα τάθλ ιψης σ ε σχέση µε τους νέους ά ντ ρες.
88
Όπως ση µειώ νουν οι ερευνητ ές, δε ν φάνηκε στα θερή σχέση µ εταξύ της
ανάπτυξης συµπτ ωµ άτω ν κα τάθλιψ η ς και έκθεσης σε βι ντεοκα σέτες,
πα ιχ νί δια στον υπολογιστή ή ρα δι όφωνο. Υπά ρχουν αρκε τοί πιθα νοί
τ ρόποι µ ε το υς οποίους η έκ θεση στα ΜΜ Ε µ πορε ί ενδεχοµέ νως να αυξή σει τον κί νδυνο κατά θλιψης, σ ηµει ώνουν οι ερ ευ νητ ές.
Ο χ ρόνος που περν ά κάποι ος πα ρα κολ ουθώ ν τα ς τηλεόρα σ η ή χρη σιµοποιών τα ς άλλα η λεκτρονι κά µ έσα µ πορε ί να α ντι καθι σ τά το χ ρόνο κοινω νι κότητας, συµµ ετοχής σε αθλήµ ατα ή ενασχόλησης µε πν ευ µατι κές
δραστη ριότη τες όλα α υτά δηλα δή που µπο ρεί να προστα τε ύσουν από τη ν
κα τά θλιψη.
Η πα ρακολούθηση τηλ εό ραση ς τη νύχτα µ πο ρεί να δι αταρά σσει το ν
ύπ νο, που εί ναι σ ηµαντικός για τη φυσιολογι κή λειτου ργία του ε γκεφάλου και τη συναισθη µατική ανά πτυξη. Επιπλέον, τα µηνύµατα πο υ µεταδί δονται από τα Μ ΜΕ µπορ εί ε νδεχο µένως να ενισ χύσ ουν τη ν επι θετι κότητα και ά λλες επ ικί νδυνες συµ πε ρι φορές, να πα ρεµ βλ ηθούν µε τη διαµόρφωση της ταυτ ότητας ή να προκα λέσ ουν φόβο και άγχος, σηµειώ νου ν
οι ε ρε υνη τές.(∆Η ΜΟΣΙΕΥΣΗ 8)
89
9.Η ακµή αιτία αυτοκτονίας
http://ww w.ant1on line.gr/Science/Ge neral/2006/200611/59fb1d10- 80224710-8fd7-c9a1bef69970.aspx
ΗΜ.∆ΗΜ ΟΣΙΕ ΥΣ ΗΣ:24/09/2 007
Australasian Journ al of Paedia trics, Child Heal th.
Το 1/3 τω ν εφή βω ν που έχουν α κµή σκέφτε τα ι την αυτοκτονία, ε νώ
πά νω από το 1/ 10 α υτών, έχε ι κά νει α πόπει ρα . Σ το α ποτέλεσµα αυτό
κα τέ ληξε έ ρε υνα που έγ ι νε στη Νέα Ζηλαν δία και στην οποία 9. 570
έφηβοι ηλι κίας 12 έως 18 ετώ ν α πά ντησαν σε ε ρω τή σεις, όσον αφορά
στη σχέση της ακµή ς µε εκδήλωση επεισοδί ων κατά θλιψ ης, νευ ρικότητα,
αλλά κα ι πι θα νές α υτοκτονίες.
Η έ ρευ να αυτή εί ν αι α πό τις µ εγα λύτερ ες που έχ ουν διεξαχθεί µ έχ ρι
σήµ ερα σ ε όλο τον κ όσµο και τα αποτε λέσµατά τη ς δηµ οσιεύθηκα ν στο
επιστηµονι κό περιοδι κό Aus tralasian Journal of Paedi atrics and Chil d
Health.
Από το υς 9.570 µα θητ ές, το 24% πο υ είχε προ βλήµ ατα α κµής δήλ ωσ ε
ότι είχε συµ π τώµ ατα κατά θλιψης, ενώ από τους 1. 329 µε σοβα ρά
προβλή µατα ακµής και συµπτώµα τα κατάθλιψης, το 35% δήλ ωσ ε ότι
πολλές φορές σκ έφτηκε τη λύση της αυτοκ το νίας, ε νώ ένα 13% αυτ ώ ν
είχε κά νει α πό πειρ α.
"Ο κί νδυνος εί ναι ο ίδιος για όλ ες τ ι ς ηλικιακ ές οµά δε ς τω ν εφή βω ν,
ανεξάρτητα α πό το φύλο ή τη ν πολι τιστική ταυ τό τητα τω ν εφήβω ν που
ε ρωτή θηκα ν", δήλ ωσ ε ο ∆ρ. Πί τε ρ Γουότσον, µέλος της ε ρευ νητι κής
οµ άδας του παν επ ι στη µίου του Ό κλα ντ που διεξήγα γε την έρευνα. "Εί ναι
πλ έον φα νε ρό ότι, η καλή ψυχι κή υγεία τω ν εφήβων σχετί ζεται και µ ε
την καλή υγεία του δέ ρµα τος", λέει ο ∆ρ Γουότσον.
90
"Εκεί νο που µας π ροκάλεσε έκπληξη επίση ς, είναι τ ο γεγονός ότι π ολλοί έφηβοι σκ έφτον ται τη ν αυ τοκτο νία χω ρίς να πα ρουσιά ζουν συµ πτώµατα κατά θλιψης ή αυξηµ ένης νε υρι κότητα ς", συνέχισ ε ο ∆ρ Γουότσο ν,
τονί ζοντας ό τι αυτ ό σηµα ίνει ότι οι γιατρ οί θα π ρέ πει να ρωτ ούν του ς
ασθενείς τους αν σ κέφ τοντα ι τη ν α υτοκτονία έστω κα ι δεν έχουν οπ οιοδή ποτ ε σύµ πτωµα κα τά θλιψης (108). ( ∆ΗΜ ΟΣΙΕΥΣΗ 9)
91
ΚΕΦΑΛΑΙΟ V
ΣΥΖΗΤΗΣΗ
Η επί πτωση της κατά θλιψης στα παιδιά κυµα ίν εται α νάλογα µε τις µελέ τες α πό 0,4-2,5 % για πα ι διά κά τω τον 12 ετώ ν και τ α οποία θα είχα ν
όφελος απ ό παι δοψ υχιατρι κή πα ρέµ βα ση .
Το ποσοστό α ν έρχ εται σε 10-13 % κα τά τη ν εφη βεία, εν ώ 5 % τω ν εφήβω ν πα ρουσ ιάζει σ οβα ρή κατά θλιψη . Στην όψιµη εφη βεία η συχνότητα
κυµαί νεται α πό 10% έως 20% .
•Το 0.6-1. 7% τω ν παι διών και 1.6-8% τω ν εφήβ ων πά σχουν από δυσθυµία.
• Σ ε παι δια τ ρι κά νοσοκοµεία 7 % τω ν παι διώ ν πα ρουσι άζουν κατά θλιψη κα ι 40% εκεί νω ν π ου νοσηλεύοντα ι σε παιδονευρολογι κά τµήµα τα για
ανεξήγη τες κ εφαλαλγ ίες.
• Σ ε κλι νι κούς πλη θυσµ ούς τα ποσ οστά ε πι κράτησης εί ναι πο λύ υψηλότε ρα κυµαι νόµεν α από 28% τ ων ασθε νώ ν ε νός παι δοψ υχιατρι κού τµήµατος έως 59% στ ους ε νδονοσοκοµεια κούς ασθε νείς Τ α ποσοστά αυτά
δείχνουν πόσο συ νηθισ µένη εί ναι η κα τά θλιψη στην καθηµε ρι νή πα ι δοψυχιατρι κή πρα κτι κή.
Στην Ελλά δα, σ ε µ ια έ ρευ να ( Μα διανός 1993) που συµ πε ριέ λα βε 1316
εφήβους ηλικίας 12-17 ετώ ν , δια πιστώ θηκα ν ιδιαίτ ερα αυξηµ ένα π οσοστά κα τάθ λιψης (2 0,3%) (109).
Είνα ι πο λύ εν διαφ έρουσα η πα ρα τήρηση ότι η επί πτωση της κατά θλιψης είναι µ εγαλύτε ρη ότα ν οι ί διοι οι έφ ηβοι συµπλη ρώνου ν τις δια γνωστικές κλί µακες κα ι µικρότερη ότα ν τ ις συµπληρώ νουν ο ι γον είς τους.
92
Το ποσοστό α υτό αυξάν ει ότα ν πρόκειται για κλι νι κούς πλη θυσµούς.
Έχει υπολογιστ εί ότι 1 σ τα 5 πα ιδιά που πα ρα πέµ πο ντ αι σ ε ψυχια τρικά
τµήµατα πα ρουσιάζει κατα θ λι πτι κή συµπτωµα τολογ ία.
Στα παι διά , η µ εί ζων κατα θ λιπτι κή δια ταραχή ε κδηλώ νεται σε πε ρίπο υ
ίδια α ναλ ογία σε αγό ρια και κορίτσια , σε αν τί θεση µ ε τ ους εφή βους και
τους ε νή λικες όπου υπερτε ρούν οι γυ ναίκ ες. Η διαφορ ά αποδί δεται σ ε
δια φορε τι κές αι τίε ς πα ρά στη ν ηλι κία α υτή κα θ’ α υτή , όπως α λλα γές στο
επί πε δο τω ν ορµο νώ ν, οι οποίες µ πορο ύν να προ διαθέτουν σε κά ποια
ευαισθησία.
Ωστόσο η εφ ηβεία συνο δε ύεται κα ι α πό σηµ αντικές α λλ αγές σ τις γνωστικές λει το υργίες, καθ ώς και α πό δι αφορε τικές ψυχοπι εστικές κα ταστάσεις.
Σε πολλ ές χώ ρες η αυτοκτονία εί ναι µια από τις τρεις πιο κοι νές αιτί ες
του θα νάτο υ σ την οµ άδα ηλικίας 15-34 ετώ ν. Οι πε ρισσότεροι έφη βοι
πο υ α ποπ ει ρώ ν ται να αυ τοκτο νήσουν πά σχου ν α πό κά ποιας µορφή ς συνα ισθηµ ατι κή διατ αραχή. Τα αγό ρια εµφανί ζο υν µ εγα λύτερα ποσοστά
θα νάτου εξα ιτίας αυτοκτ ονίας, ε νώ τα κο ρί τσ ια υπε ρτερ ούν σ τη ν α πόπειρα α υτοκτονία ς κα ι τον ι δεασµό α υτο κτονία ς, χω ρίς όµ ως να επέ ρχεται ο
θά νατος. Η σ χέση µεταξύ π ρώτη ς α πόπει ρα ς αυτοκτον ίας κα ι ε πόµε νης
κυµαί νεται µ εταξ ύ 0,24% κα ι 4,30% .
Εικόνα 1:Ποσοστά αυτοκτονιών ανά τον κόσµο (2002)
93
Σε έρευνα του Πανεπιστηµίου Αιγαίου που πραγµατοποιήθηκε το 2006 σε άτοµα εφηβικής και µετεφηβικής ηλικίας αποτυπώθηκαν τα ποσοστά των νέων που νιώθουν συναισθηµατικό κενό ή κατάθλιψη.
Φύλο * αίσθηση συναισθηµατικού κενού και κατάθλιψης
αίσθηση συναισθηµατικού κενού
Σύνολο
ποτέ
σπάνια
µερικές φορές
συχνά
διαρκώς
3,6%
25,3%
46,4%
18,9%
5,8%
100,0%
8,4%
38,6%
43,2%
9,0%
0,9%
100,0%
φύλο
κορίτσια
αγόρια
Πίνακας 3
Στον πα ρα πάνω πί νακα πα ρατη ρείτα ι ότι το ποσοστό των αγο ρι ώ ν πο υ
βι ώ νουν συναισθη µ ατικό κε νό και κα τά θλιψη σ υχνά ή διαρκώς εί ναι
9,9 %, εν ώ τω ν κοριτσιώ ν π ροσεγγί ζει το 24,7 %.
Η α πογοή τευσ η α πό τις διαπροσω πικές σχέσεις εί ναι έκδη λη κα ι στα
δύο φύλα κατά τη διά ρκεια τη ς εφηβείας:
94
Γράφηµα 1: Οι δια προσωπικές σχέσεις π ροκαλού ν α ισθήµα τα θλίψης
στη σηµ ερι νή εποχ ή
Όπως δείχν ει και τα πα ραπά νω γρά φ ηµα διακ ρί νουµ ε ό,τι και τα δύο
φύλα π λήτ το νται από τ ις δια προσωπικές το υς σχέσει ς όµως οι ά ντ ρες
έχου ν µε γαλ ύτ ερο ποσοστό αισθηµάτ ων θλίψεως απ’ότι οι γυ ναίκ ες.
Η συνύπα ρξη µε άλλες διατα ραχ ές εί ναι πολύ υψηλή (40-70%). Τα
πε ρισσότε ρα πα ι δι ά και οι έφηβοι πα ρουσιάζο υν ταυτόχ ρονα και κά ποια
άλλη ψυχια τ ρι κή δια ταραχή. Σ υχνές εί ναι οι διατα ρα χές δια γω γής, σε
ποσοστό 30-80 % π ερίπου και οι α γχ ώδεις διατα ρα χές , µε κυρία ρχο το
άγχος αποχω ρισµ ού, το ποσοστό τω ν οποί ω ν αν έρχ εται σε 34%. Μ ε γάλη
συν- νοσ ηρότητα παρουσ ιά ζει επίσ ης η κατάθλιψη µε τις µ αθησια κές
δια ταραχές (60-80%). H α να γνώ ρισ η των δια ταρα χώ ν πο υ συνυπά ρχου ν
είναι πολ ύ σ ηµαν τική στην έ κβασ η και τη ν α ν τιµε τώ π ιση της κατά θλιψης, η οποία είναι πολύ εύκολο να αγ νοη θεί σ τις περιπτώσεις που συνυπά ρχει διατα ρα χή δια γω γής.
Η α ιτιολογία τη ς παι δικής κατά θλι ψη ς είναι πολυπα ραγοντι κή και η
δια ταραχή µ πορεί να θεω ρη θ εί αποτ έλεσ µα α λλη λεπί δρα σης δια φορε τικώ ν πα ρα γόν τω ν: προδια θεσικών , που κα θο ρί ζο νται γε νετι κά ή λόγω
πρώιµ ων εµ πει ριώ ν και ψ υχοπιεσ τι κών γ εγονό τω ν ζωή ς που συ ντηρού ν
τη δια τα ρα χή.
95
Μελέτ ες οι κο γε νει ών δείχνο υν α υξηµ ένα ποσοστά κα τά θλιψης µεταξ ύ
συγγε νώ ν.
Μελέτ ες δι δύµ ω ν υπ οστηρί ζουν ότι οι γενετ ικές επι δράσεις στα καταθλ ιπτικά συµ πτώµ ατα εί να ι µέτ ρι ες .
Ωστόσο η σταθε ρότητα τω ν συµπ τω µάτω ν αποδί δετα ι και σε γε νε τικούς πα ρά γοντες.
Σε µε ρι κές πε ρι πτ ώσεις, οι γεν ετι κοί παρά γο ντες α υξά νου ν τη ν ευαισθησία σε αρνητι κές εµ πει ρί ες ζωής εν ώ σε ά λλες α υξά νου ν τη ν τάση για
αρ νητι κές εµ πει ρί ες.
Οι διατα ραχές του συναισθήµατος εί να ι α υτές που έχο υν µ ελετη θεί π ερισσ ότερο σ τα παι διά κα ταθ λι πτι κώ ν γονέ ω ν. Η κα τά θλιψη των παι διώ ν,
σε αυτή την περί πτωσ η έχει δια πιστωθεί ότι κ υµαί νεται από 13-70%. Οι
απόπει ρες αυτο κτονίας αν έρχον τα ι σε 7,8 % στα παιδι ά καταθλ ιπτικώ ν
γονέω ν, διαφορά στατικώς σηµ αντι κή, σε σ ύγκ ριση µε 1,4% στα πα ιδιά
µη καταθλι πτι κώ ν γον έω ν.
Φαίνεται ότι ο τ ύπος της γο νική ς κατάθλιψης πα ίζει ρόλο. Η ύπα ρξη
δι πολικής δια τα ρα χής, η πρώιµ η η λι κία ένα ρξης και οι υ ποτ ροπ ές τω ν
γονέω ν συν δέονται µε υψη λότερ ο κί νδυνο κατά θλιψης στα παι διά. Επίσης, υψηλότερο κί νδυνο διατρέχουν τα παιδιά όταν νο σούν και οι δύο
γονείς.
Εκτός α πό τη γεν ετική επι βά ρυ νση , οι οικογέ νειες κατ αθλι πτικ ών γονέ ω ν χα ρακ τη ρίζο νται
•
από εν το νότερ ες συγκρο ύσεις,
•
πε ρισσότε ρα π ροβλ ήµατα επι κοι νω νίας,
•
µικρότερη έκφ ραση τω ν συ ναισ θηµά των,
•
λι γότ ερη υποστή ρι ξη π ρος τα µέλη της και
•
υψηλότ ερα ποσοστά παι δικής κα κο ποίησ ης.
96
Αυτά τα χα ρακτη ριστι κά αποτελούν περι βα λλ οντι κο ύς πα ρά γοντες,
πο υ, µ ε τη σ ει ρά τ ους, συµµ ετέχουν σ την α ιτιοπαθο γέ νεια της διατα ραχή ς στα παιδιά.
Οι µηχανισµ οί µε τους ο ποίους οι αντί ξοες οι κογ ενει ακές συ νθή κες
οδη γο ύν σ την α νά πτυξη κατά θλιψη ς δεν εί να ι γνωστοί.
Ένας πι θα νός µηχ ανισµ ός εί ναι οι δια ταρα γµ έν ες πρώι µ ες αλ ληλεπιδράσεις µ εταξ ύ µη τέρας και παι διού µπορούν να οδη γήσουν το παι δί σ ε
ανάπτυξη τ ρό πω ν διαχ εί ρισ η του str ess που π ροδιαθέτουν για κατά θλιψη.
Oι γον είς δι δά σκου ν στα παι διά τους να αποσύ ρον ται όταν αντιµε τω πίζουν έ να δύσκολο καθή κον και δεν δηµιουργούν π ροσα ρµοστι κο ύς τ ρόπο υς για τη ρύ θµισ η τω ν α ρνη τικώ ν συνα ισθηµ άτω ν.
Η παι δι κή κατά θλι ψη έχει συν δε θε ί µ ε αρνητ ικά γεγονότα ζωής (κα ταστάσεις πα ραµ έλη ση ς κα ι συναισ θηµ α τική ς αποστέρη σης) , κυρίως α πώλει ες.
Τέτοια γε γονότα, όπως διαζύ γιο, αποστέ ρηση , θά νατος, αυτοκ τονία ,
µόνα τους ή σ ε συν δυα σµό µε ά λλους παρά γοντες κι ν δύνου (πχ έλλε ιψη
υπ οστήρι ξης), ση µατοδοτού ν την έ να ρξη της κατά θλ ιψης.
Στις πε ρι πτώσεις θανάτο υ ή αυτοκτον ίας ο κίν δυ νος κα τ άθλιψη ς είναι
ανάλο γος µ ε το πόσ ο κον τι νό ήτα ν τ ο απολ εσθ έν πρόσ ωπο και τη βιαιότητα της έ κθεσης στο γε γονός.
Επίση ς, µη σοβα ρά στρεσσογόνα γεγονό τα, όπως δυσ κολίες στις σχέσεις µε το υς φίλους (ά σκηση εν δοσχολικής βίας) ή µε τους γονείς, π ροβλήµατα στο σχολείο, α νευρίσκον τα ι σ υχνά στη διάρ κει α του χρό νου της
ένα ρξης που προηγείται της κατά θλ ιψης.
Από τις ψυχα να λύσεις ενηλί κω ν κα ταθλι πτικώ ν φαίνετ αι να υπά ρχει
πά ντα µια πρώιµ η εµπει ρία απώλεια ς, είτ ε αυ τή εί ναι π ραγ µατι κή είτ ε
φαντα σιωσική.
97
Η περ ιγ ραφ ή της ανακλη τι κή ς κα τά θ λιψης στη βρεφική ηλικία τ οποθ έτησε την α πώ λεια της µητέρα ς ως κεν τρικό πυ ρή να.
Η έννοια τη ς απώλ ειας δε ν αφορά µόνο φ υσική απουσία της µ ητέρας,
αλλά κάθε κατάστ αση απα ραίτητη για τη ν ψυχ ολο γι κή ισορ ροπία του
ατόµου.
Έχει υ πογ ραµµισ τε ί ότι στη νηπ ια κή ηλικία η α πώ λεια ενός «α ντ ικειµέ νου α γά πης » δε ν βιώ νεται α ρνη τι κά για την α πώλεια του α ντ ικειµ ένου
κα θεα υτή, αλλά µά λλον για την α πώλ εια της ψυχοσωµατ ικής ευεξία ς πο υ
πρόσφερε το «α ντ ικείµ ενο α γάπη ς». Αξίζει β έβαια να σ ηµειωθεί ότι η
απώλ εια το υ «α ντ ικειµ ένου αγά πης» βιώ ν εται σα ν έ να σοβαρό ψυχικό
τ ραύµ α. Το πώς θα εξε λιχθ εί η α νά πτυξη του παι διού εξα ρτάται α πό το
αν θα υπάρξει γονε ΐκό υ ποκα τάσ τατο για το παι δί, το οπ οίο όµ ως υπο κατάστατο για το παιδί, π ρέπ ει να αν ταποκρί νεται στις ανά γκες του παιδιο ύ µ ε ι κα νοποιη τικό τ ρόπο. Αν α νταποκ ρι θε ί ι κανοπ οιητικά το παι δί,
ύσ τε ρα α πό µια περίοδο θλίψης, δε β ιών ει κα τά θλιψη. Γενι κά υποστη ρίζεται ότι οι χω ρισ µοί και οι επα να λαµ βα νόµ ε νες α πει λές για τη ν α πώ λεια
του «α ντι κειµ ένου αγάπη ς» π ροκα λού ν ψ υχοπα θολογία .
O α ποχ ωρισµός εί ν αι µια πρα γµα τι κή απώλεια που προκ αλεί α πε λπισία. Η α πει λή της α πώ λειας προκα λεί άγχος. Το παι δί α ν τι δρά στη ν α πώλεια µ ε µια ί δια σ ει ρά συµ περιφορώ ν, δη λαδή α πελπισία, απο θά ρ ρυνση
κα ι αποδέσµ ευσ η.
Οι λόγοι τη ς σπα νιότητας γνή σιας µελαγχολία ς στα πα ιδιά πιστεύουµ ε
ότι µ πο ρού ν να εξη γηθ ούν καλ ύτ ερα α πό ψυ χοδυνα µι κής σκοπιάς.
Κατά τις ψυχα ναλυ τικές θεω ρίες για τ η γέ νεση µελα γχολ ίας είνα ι α ναγκαί ο:
1 ο ν ) η ύπα ρξη ενός α υστηρο ύ και α µεί λικ το υ ΥΠΕ ΡΕΓΩ και
2 ο ν ) αυτ ό να έχει προ έλ θει α πό ε νδο βολή και πλήρη σ υνταύτ ιση µε ένα
αντι κείµε νο ( πρόσ ωπο) προς το ο ποί ο τα συναισθήµ ατα είναι αµφ ιθ υµικά .
98
Μετά τη ν ε νδο βολ ή η εχθρότητα προ ς το αντι κείµ ενο αποτελεί πλέον
εχθρ ότητα του Υπερεγώ π ρος το Ε γώ.
Οι σ υνθήκες όµ ως αυτές δύσκολα εί ν αι υπα ρκτές στη ν παι δική η λικία,
κυ ρί ως λόγω τ ω ν συ νεχι ζόµ ενω ν συ ντ αυτίσεω ν.
Εξα ιτίας τ ω ν τελε υταίω ν α υτ ών η πλήρης ε νδοβολή α ποφ εύγ εται και
το Υπερε γώ εξα κο λου θεί να διαµο ρφ ώνετα ι. Η δηµιο υργία του Υ πε ρεγώ
σύµφωνα µε τις σύγχρονες εξελι κτι κές απόψ εις της Ψυχανά λυσ ης δε ν
πρέπε ι να θ εω ρείτα ι αποτέλεσµα εν ός πε ριο ρισµέ νου ψυχικού σταδί ου,
εφόσον µά λιστα δε χόµαστε σήµ ερα «προ δρόµους » του Υπερ εγώ κατά τα
προγε ννητ ικά στά δια (Κλαϊ νι κές απόψεις), αλλά φαίν ετ αι ότι το Υπε ρεγώ
εξακολου θεί να ορισ τικο ποι είται κα ι να εν δυ ναµ ών εται κατά τη «λα ν θάνο υσα περί οδο» (6 ο - 12 ο έτ ος).
Στην πε ρίοδο α υτή η ηθική συν εί δηση δεν έχει α ποκ ρυσταλλω θε ί πλήρως και οι µοµφές δεν διοχετεύοντα ι α πό το Υ πε ρε γώ ως αυτοµοµφές –
ενοχές (όπως στους ενή λικες που ο δηγούνται σ ε µ ελα γχολία).
Το πα ιδί εξα κολουθεί να α ντι δρά π ρος το περι βά λλο ν, τ ους γονείς και
δα σκάλους, από τους οποίους προέρχον ται οι α πα γορ εύσ εις και τ ους
οποίους το Ε γώ α ντιµετω πί ζει ως π ρα γµατι κά γε γονότ α, ζω ντανά α ντι κείµ ενα, π ου µ πορεί ακόµη να απ οφύγ ει, ό πως και τ ις απαγο ρεύσεις
τους.
Γι’ αυτό το παι δί, µη εσωτερι κ εύο ντας τη σύ γκρουση , αν τι δρά προς
τους άλ λους µε νε υρικ ότητα , ευερ εθισ τικό τητα και δύστρο πη συµπε ριφορά.
Αντί θετα στο ν ε νήλικα οι απα γο ρεύσεις εί ναι εσω τερι κές και τ υχό ν
µοµφές προέρχοντα ι από το Υπερεγ ώ, το οπο ίο δε ν µπορ εί αυτός να
αποφύγει και προκα λείται υποτίµη ση του Εγώ, αίσθηµα αναξιό τητας και
µελα γχολία.
Οι δυ να τότητ ες ν έων σχέσε ων και α ντιδράσ εω ν του π αιδιο ύ π ρος το
πε ρι βά λλον
(συ νεχιζόµ ενες
συ ντα υτίσεις),
εµποδί ζο υν
την
ο ριστική
99
ενδο βολή α µφιθυµ ικώ ν α ντι κειµέν ω ν και στη συνέχεια τη σύγ κρο υση ή
την πα ρα δοχή ό τι όλα χά θη κα ν, γι α υτό και οι αυ τοκτο νί ες εί ναι σπα νιότατες στη παι δική ηλικία.
Εξά λλο υ τα πα ι διά έχου ν και δυ να τότητες π ροβολής κα ι έτσι εξωτε ρίκε υση ς τµήµατος του Υπ ερε γώ σε µορφ ές όπως «Μπαµ πούλας», ο «Α ράπη ς» κ λπ.
Σηµα ντι κές µ ελ έτ ες έχουν ασχολη θ εί µε τον προσ διορ ισ µό βιολογικώ ν
δεικτώ ν τη ς παι δικής κατά θλιψης. Οι διατα ραχές του µ ετα βολισµού τ ω ν
νε υροδιαβ ι βαστώ ν , κυρίως τω ν µ ονοαµι νώ ν , ενοχο ποιούνται για τη ν
κα τά θλιψη των ενη λίκω ν. H υπόθεση της υποδραστη ριότητας τω ν µο νοαµινώ ν δεν έχει α ποδειχθεί στη ν κα τάθλιψη τω ν παι δι ών κα ι τ ων εφήβω ν . Τα κατα θλι πτικά παι διά πα ρο υσιάζουν ελαττ ωµένη έκ κριση αυξητική ς ο ρµόνης, που πιθα νό ν οφείλ ετα ι σε δυσλειτουργί α τω ν κεν τρικώ ν
νο ρα δρενερ γι κώ ν υποδοχ έω ν.
Ορισµέ νοι ερευ νητ ές µ ι λού ν για υπε ρέκκρισ η της α υξη τική ς ορµ όνης
στα παιδιά κατά την διάρκεια του ύ πνο υ α ν και ά λλες έρ ευνες δεν το
επι βε βαιώ νο υν.
Ένα άλ λο µο ντέλο στη ρί ζε τα ι στις γν ωσ ια κές θεω ρίες ( cognitive t heories). H κύ ρια ι δέα του µοντέλου αυτ ού εί ναι ότι τα κα τ αθλι π τικά άτοµα
αναπτύσσουν µ ια πα ραµο ρφωµέ νη αν τίληψη το υ κόσµ ου (όπως, για
πα ράδει γµ α, ότι τα πράγµ α τα δεν θα πάνε κα λά), η οποί α αντί ληψη οφείλε τα ι σε προη γού µενες κα κές εµ πει ρί ες. Ό τα ν το πα ιδί βρ ίσ κεται σε
δύσκολ ες σ υνθήκε ς, αυτή η παρα µορφωµέ νη α ντί ληψη (disturbed negative cogniti on) ε µφανίζε ται και οδη γε ί σε κατά θλιψη.
Σε αυ τό τ ο µοντ έλο τη ς κατά θλ ιψης στηρί ζεται η γνωσια κή θε ραπεία
της κατά θλιψη ς.
Σύµφ ωνα µ ε την γνωσιακή θε ωρία, η κατά θλιψη δεν ενερ γοποι είται
απλώς απ ό αρνητ ικές εµ πει ρί ες ζωής, αλλά κυρίως από τ ον τρόπο µε το ν
οποίο το ά τοµο τις αντ ιλαµ βά νεται και τις ε πε ξε ργά ζε ται.
100
Η µελ έτη τη ς γ νωσ ιακής λει τουρ γίας κατα θλι πτ ικ ώ ν παι δι ών έδειξ ε ότι
τα παι διά αυτά πα ρουσιά ζου ν χαµ ηλή αυτοκ ριτική, σηµαντικ ές γ νωσιακές δια στρ εβλώσει ς και αίσθηµα έλ λειψη ς ελ έγχου σε αρνητι κά γε γο νότα.
∆ιαφορετ ικές µ ελ έτες υ ποστη ρί ζουν τη σχέση µεταξ ύ γ νωστι κώ ν λαθώ ν και κα τάθ λιψη ς στα παιδιά.
Οι έφηβοι µ ε κα τ άθλιψη πα ρουσ ιάζουν π οικι λία γνω στικών λα θώ ν,
όπως επιλεκτι κή π ροσοχή στα α ρνητι κά χα ρακτηριστικά τω ν γε γονότω ν,
ενώ τεί νου ν να απ οδί δουν τα θετι κά γε γονότα σε ασταθείς εξω τερ ικούς
πα ράγοντες.
H κλι νι κή ει κόνα τη ς παι δικής κατά θλιψης παρο υσιάζει αρκετ ές διαφορές α πό εκεί νη τω ν ε νη λίκω ν.
Η λεκ τική έκφ ραση τω ν συναισθηµά τω ν θλ ίψη ς, απόγν ωσης, απελπισίας σπά νια συ ναν τά ται σε παι διά.
Μελα γχολι κά ή ψυχωτι κά συµ πτ ώµ ατα , υπολειµµα τική λει τουργικότητα, απόπ ει ρες αυ τοκτο νίας και αυτοκτονί ες σ υνα ντών τα ι συχνότ ερα όσο
αυξάν ει η η λι κία.
Αντί θετα, το άγχος αποχω ρισµού, φοβί ες, σωµατικά συµπ τώµα τα και
δια ταραχές σ υµπε ριφοράς εί ναι συχ νότερ ες στην παι δι κή ηλικία .
Ακόµη κα ι κα τά τη διά ρκεια της πα ιδι κή ς ηλι κία ς, η κλι νι κή ε ικόνα
της κα τάθ λιψης αλλά ζει α νά λογα µ ε το α να πτυξια κό σ τάδιο του παι διο ύ
(110).
Ο παι δοψ υχο λόγος R. Spitz, µε τις έρ ευν ες του στα ορφ ανοτροφεία µετά το ∆ε ύτ ερο Παγ κόσ µιο Πόλε µο, έ δειξε ότι ένα βρέφος µπορ εί να έχ ει
αισθήµατα λύπης και να ζήσει µια κ ατα θλιπ τι κή εµ πε ι ρία συν οδευόµ ενη
από έν το νη ψυχοκινητι κή ε πι βρά δυνση.
Η κλι νι κή εικό να, όπως τη ν π ερι έγρα ψε ο Spitz, σ΄ένα βρέφος 6-8 µηνώ ν που χω ρίζετα ι α πό τη µ ητέρα του πε ρι λαµ βά νει γενι κή απάθε ια,
άρ νηση επα φής, α διαφορία πρ ος το π εριβά λλον, α νορ εξία και αϋ πνία .
101
Εάν β ρεθεί έ να µ ητρικό υποκατάστατ ο ανάµεσα στον 3 ο – 5 ο µή να α πό
τον α ποχωρισµό, η εικό να της κατά θλ ιψη ς, εξαφ ανί ζεται προοδευτι κά.
∆ιαφορετ ικά, εξελίσσεται σε µια κατά στα ση φυσικού και ψυχισµο ύ
µαρασµού.
Ο S pitz, αναφερόµ ενος στην ανακλητ ική κατά θλιψη, έσ τρεψε τη ν π ροσοχή στις ψυχοσωµατικές ε κδη λώσει ς της κατά θλιψης στη ν α ρχή της
ζωή ς.
Σήµερα δεχόµασ τε ότι η βρεφι κή κατά θλιψη εκδηλώ νε ται µε:
Α. Συναισθη µατ ική ατονία: Το βρέ φος δε ν ασκεί τις α ισθητηρια κές
του ι καν ότητες, δε ν έχει διά θεση να κοιτά ει, να ακού ει , να µυρί ζει , να
κι νεί ται, να γνω ρί ζει, να λ ειτ ουρ γεί, ν α προοδεύει.
Β. Κι νητι κές πρωτ οβου λίες µειω µέν ες, φτωχή µιµι κή, µ ονο τονία, τά ση
για επα νάλη ψη τω ν ί διω ν δρασ τη ριοτή τω ν [α ποµον ώνον ται κα ι κουνιούνται µπρος πίσω ( rocking) µε ε νδεί ξεις ελαφρά ς νοητ ικής καθυσ τέ ρησης].
Γ. Φτωχή α λληλ επιδρασ τική σ χέση µε τη µητέρα, µεί ωση των πρ ωτοβο υλιώ ν α λλά και τω ν α παντήσεω ν σ τις προ τροπές, α ποτυχ ία επικοι νωνία ς.
Ενδεικτι κά σ υµπτώ µατα που συντ ρέχο υν µ πορεί να είναι κλάµα, ά ρ νηση για λήψη τ ροφής, δια τα ραγµ ένος ύπνος, επι βρά δυ νση σ ωµ ατικής τ ους
ανάπτυξης, χω ρίς ν α υπά ρχουν οργα νι κά ευ ρήµα τα.
Στην λα νθά νουσα ηλικία η κατάθλιψ η µπορ εί να εκφ ρα στεί µε τα εξής
συµπτ ώµ ατα :
102
•
Σχολι κή αποτυχία µε δυσ κολία συγ κέν τρωσ ης της προσοχής.
•
Ευε ρε θιστότητα , δυσκολία σ τις κοι ν ωνι κές σχέσ εις και αδυνα µία
να α ντ έξουν ακόµα κα ι µι κρές µ ατα ι ώσ εις.
•
Ψυχοσωµατι κά συµ πτώµα τα εί ναι ε πίσης συχνά. Κοι λι ακά άλγη,
κεφαλα λγί ες, εγ κόπριση.
Στην ηλι κία α υτή τα παι διά έχουν µ εγα λύτερη δυνα τότ ητα να εκφράσουν τα συ ναισθήµ ατά τους, αν και δε ν οµ ολο γού ν ότι έ χου ν κα τά θλιψη.
Πιο συχ νά όµ ως α ν αφέρουν ότι α ισθά νονται πλήξη , ότι βα ριού νται και
ότι δε ν έχου ν ε νδια φέρον να κάνουν πρά γµα τα.
Τα οποία άλλα συµπτ ώµατα µ πορεί έµµ εσα να υποδηλώνουν κατά θλιψη.
Επε ι δή στην παι δι κή ηλικία οι κα τα θλιπτι κές καταστάσεις εκδηλ ώ νονται κυ ρίως ως α κεφιά µ ε ευσυγκι νη σία, άγχος, φόβους και εύκ ολα κ λάµατα και ΣΧΕΤΙΚΗ ελάτ τωσ η τω ν ενδιαφερόντ ω ν, του πα ιχνι δι ού και
της σχολικής από δοσ ης, συµ περαί νετα ι ότι οφείλει κα ν είς να εί ναι ε πιφυλακτικός στη διάγνωση της κα τάθ λιψης σε παιδιά έ ως 11-12 ετώ ν,
διό τι η συµπτωµατ ολογική ε ικόνα µ πορεί να αποτε λεί ε κδήλωση κατα ναγκαστι κής ή φοβικής νεύρωσης, διαν οητικής κα θυστέ ρηση ς, αντί δρασης
αρ νητισµού προς τ ο πε ρι βά λλον κ.α.
Την ε παλ ληλία ε ξάλλου κα τά θλιψης στα παιδιά µε α γχώδη α ντ ί δρα ση
αποχω ρισ µού, σχολική φοβία και διαταραχές συµπε ριφοράς δέχονται
σήµ ερα οι πε ρισσότε ροι .
Εποµ ένως και ό τα ν κα νείς δεχ θεί τ ην ύπα ρξη κα τάθ λιψης σε πα ιδιά
∆ηµοτικο ύ πρ όκει ται γ ια αν τι δραστ ική ή α γχώ δη κατάθ λιψη και όχι
µελα γχολία όµοια µε τω ν ε νηλ ίκω ν (µεί ζονα κατά θλιψη ). Ένα σηµα ντικό
θέµα έρ ευνας στην ψυχολογία α ναφέρεται στο κα τά πόσο οι α γχο γόνες
κα ταστάσεις της ζωή ς, που π ροέ ρχ ονται από κοιν ω νικούς ρόλους ή καταστάσεις, (π.χ. µ η επι θ υµητά γε γον ότα, χ ρόνι ες δυσκ ολίες, πολλα πλές
απαιτή σεις ρ όλω ν ) έχου ν ή δεν έχουν πάντοτε δυσ µενείς σ υνα ισθηµ ατι103
κές σ υνέ πει ες. Τ ο νόη µα, πο υ έχει γι α το ά τοµο ο κοι νωνι κός ρόλος, που
µπορεί να προκαλέ σει άγχος α πο τε λεί το βασ ικό στοιχεί ο για τη ν κατανόηση της ψυχολογ ικής το υ ε πί δρα σης.
Κάποιοι ε ρε υνη τές πρ οτ εί νουν ότι τα αρνη τικά γε γονότ α ζωής πιέ ζου ν
συναισθηµατι κά ή προκαλούν κατά θλ ιψη µ όνο ό ταν το άτοµ ο τα υτί ζεται
ή δεσµ εύε τα ι µ ε τα βα σικά χα ρακ τη ρι στικά του γεγονότος, πο υ ζει.
Οι έφηβοι ε γκα θι δρ ύουν τις α ντι λήψεις για το ν εα υτό τους µ έσα α πό
την α νάληψη ρόλων (π.χ. Είµα ι πα ιδί, µα θη τής, κα λή κόρη, αδελφός
κλ π).
Οι ταυτότητες του εγώ ορί ζονται ως στάσεις και αντιλή ψεις, που παρεισφρέουν στην κοινω νική δοµή, α να παρίσ τα ν τα ι στις σχέσεις ρό λω ν µ ε
τους ά λλους και δι αµ ορφώ νουν τη ν προσ ωπικότητα το υ εφή βου. Π ρό κειται ουσια στικά για απαντήσεις στην ε ρώτηση «Ποι ος εί µ αι;», αποτελού ν
πη γές υ πα ρξια κού νοήµα τος ή σκο πού
τη ς ζωής. Οι προσδοκί ες, πο υ
σχετί ζο νται µ ε τ ους ρόλους αυτ ούς πολλές φορές ορ γα ν ώνον ται σε «θ εατ ρική » συµ περιφορά
σε συγκεκριµ ένα πλαίσια. Η κ ατοχή πολ λαπλώ ν
ρό λω ν κα ι τα υτοτή των µειώ ν ει το ά γχ ος, την απογοήτ ευ ση και τη διαταρα γµέ νη επαφή µ ε τους άλλους. Οι µ ελέτ ες επι βεβαιώ νου ν ότι οι πολ λαπλοί ρόλοι ή οι τα υτότητ ες ρόλων γε νι κά µειώ νουν τα συµπτ ώµατα ή τη ν
ψυχολο γι κή διατα ραχή. Κά ποιοι ρόλοι εί ναι πιο ουσιώ δεις και κεντρι κοί
στην α υτοα ντί ληψη του εφήβου, ει δι κά αυτοί που µπο ρού ν να ε λε γχ θού ν
από τη ν κοι νω νία ή από το υ περ εγώ.
Περισ τατι κά, που βλάπτουν ή αφαιρούν ή α πειλούν
ταυτ ότητες
π ροε ξά ρχουσες
ή α ντιλήψεις, εν ισχύουν τα ψυχο πα θολογι κά συµπτώµα τα
γρηγο ρότ ερα.
Κατά τη διά ρ κεια της εφηβείας και µ ε αφετη ρία τις σωµα τικές αλ λαγές, η ανά πτυξη τη ς αυτοα ντίληψη ς και οι µ ετα βολές τη ς αυτοεκτίµησης
πε ρνούν από πολλ ά σ τάδια αναδόµη σης. Αργότε ρα ( π ρος το τέλος της
104
εφηβείας) θα έχου ν ή δη διαµορφώσει µια νέα σταθε ρότερη αίσθη ση της
αξίας και του εα υτ ού τ ους.
Ο τοµ έας της εξωτ ερικής εµφά νισης είναι ο π ρώ τος – χ ρονι κά – που θα
υπ οστεί τις πολλές και δραµα τικές αλλαγ ές. Ο τ ρό πος που θα βιώσου ν
τις αλλαγές α υτ ές οι έφηβοι, ι δίως σ το πρ ώτο στάδιο, προσ διο ρί ζει σε
µεγά λο βα θµό και το βαθµ ό και τη ν ποιότητα της αυτ οεκτίµ ησης. Σηµαντικό τατο, γι’ αυτ ούς, εί ναι, ό χι µό νο π ώς βιώ νουν τις αλλα γές το υ
σώµατός τους, αλλά κυ ρίως πώς νοµίζουν ότι οι «γ εν ικευµέν οι άλλοι »
αποδέχον τα ι
τις
α λλα γές
α υτ ές.
Ο
«κα θρεφτι ζόµ ενος
εα υτός»
το υ
Coole y, εδώ, εί ναι ρεα λιστικός και δεν δείχνει πα θητικότητα, πα ρά µόνο
επιφα νεια κά κα ι στατι κά ε ρευν ώµ ενος, αλλά υ ποθάλπει µ ια κρ υφή «ηφαιστεια κή δρασ τηριότη τα ». Α να ζητώντας την νέα τ ους τα υτότητα µ ε
σκοπό τη ν έ νταξή τους σε ευρ ύτ ερα κοι νω νι κά σύνολ α και σ υνε ι δητοποιών τα ς τη ν ύπα ρξη ε νός εα υτο ύ µ ε πε ρισσότε ρα αφηρηµέ να στοι χεία,
οι έφηβο ι ανα δοµ ο ύν σ υνεχώς τη ν προσωπικότητά τους.
Η ν οητική τους εξέλιξη, µ έσα α πό τι ς εµπει ρί ες που τώ ρα τις α ντι λαµβά νον ται διαφορε τικά, το υς ε πιτ ρέπ ει µεγα λύτε ρη πολλα πλό τητα επιλογών, π ροβ λεψιµ ότη τα στις δι ε ρε υνή σεις τους, εξατ οµί κε υση της σκέψης
τους, ευαισθη σία.
Ενδιαφέρονται όλο και περισσότερ ο για τον εα υτ ό του ς ,ως δυ ναµ ι κά
εξε λισσόµ ενο υποκ είµε νο πα ρατή ρη σης, και η αυτοεκ τί µη σή τους εµφανί ζεται να ακο λου θεί αυτή τη δυν αµική . Άλλωστ ε στην περ ίοδο της
εφηβείας, σύµφω να µ ε τον Erikson ( 1968), ολοκλη ρώνετα ι και η δια µόρφωση του ίδιου τους του εαυτού.
Οι έφηβ οι, όµως, σήµερα βρίσκου ν λιγότερες πηγές για κοι νω νι κή κα ι
συναισθηµατι κή υ ποστή ριξη. Ε πιπ ρόσθετα, έ νας αυξανόµ ενος α ρι θµός
εφήβω ν βι ώ νει το σ υνα ισθηµα τι κό τ ρα ύµα ε νός χω ρισµού, τη ν αστά θεια
πο υ προ κύπτει ό τα ν ζει π ρώ τα µ ε το ν ένα από τους δύο γο νείς κι έπειτα
µε τον ά λλο ν ή όταν µε τακι νείται από σ χολείο σε σχολείο, α λλά κα ι τη
105
µοναξιά, α ποτ έλ εσµα της εξωτε ρικής ερ γασ ίας του ενός ή και των δύο
γονιώ ν γ ια ε κτεταµ έν ες πε ρι όδους στη διά ρ κεια της ηµέ ρα ς.
Αποτέλεσµα τέτο ιων α λλα γώ ν εί ναι ότι πολλοί έφηβοι εί ναι λειτ ου ργικά α νί κα νοι να συγ κε ντ ρω θού ν στα σχολικά τους κα θήκοντα κα ι βιώ νου ν
ψυχολο γι κό πόν ο και πί εση. Μ έχ ρι να ικα νο ποιη θούν οι συναισθηµατι κές
ανάγκες τ ω ν παιδι ών για ασφά λεια , ταυτ ότητα, α λλά κ αι η αίσ θηση ότι
ανήκου ν κά που, εί ναι α νίκα να να λει τουργήσου ν δια νοη τικά και ψυχι κά.
Οι έφηβοι µ ε χα µηλή α υτοεκ τίµη ση εν διαφέ ρον τα ι π ερι σ σότερο να διατηρή σουν τη δι κή τους αίσθηση αυτοσε βασ µού ή “να πέσ ουν µε τιµή ”
πα ρά να προσ παθή σουν περισσότερ ο, για να πε τύχου ν. Εµπλέκονται σε
αµυντι κές συµ πε ρι φορές προ κειµ ένου να αποτρέψου ν τους ά λλους να
κα ταλά βου ν πόσο ανεπα ρκε ίς και ανα σφαλείς αισ θάνονται. Αυτοί οι
αµυντι κοί µη χα νισµοί µ πορεί να εί να ι ένας α πό τους ακόλουθους:
Επανάσταση, αντίδραση, άµυνα ή εκδίκηση.
∆εν πιστεύουν, πειράζουν ή υποτιµούν τους άλλους.
Λένε ψέµατα, εξαπατούν ή αντιγράφουν.
Κατηγορούν τους άλλους, όταν τα πράγµατα δεν πηγαίνουν καλά.
∆εν αναλαµβάνουν την ευθύνη για τις πράξεις τους.
Εκφοβίζουν ή απειλούν τους άλλους.
Αποσύρονται, είναι ντροπαλοί, επιρρεπείς σε κατάθλιψη ή ονειροπόληµα.
Εµπλέκονται σε καταστάσεις φυγής, όπως βραδύτητα, σκασιαρχείο, ναρκωτικά ή εξάρτηση από το αλκοόλ.
Οι έφηβοι µε χαµηλή αυτοεκ τίµηση:
106
Θεω ρο ύν ό τι δε ν α ξίζο υν την π ροσοχή κα ι τη φ ρο ντί δα τω ν άλλω ν, α λλά
ακόµα και ότα ν τη ν δέχονται τη ν αντ ιµετ ωπί ζουν καχύποπτα.
Επα ναπα ύονται, α κόµα κι αν οι κα τασ τάσ εις της ζωή ς τους εί ναι π ροβληµατικές, και π ροτιµού ν τη διαι ώ νισή τους, πα ρά να πληρ ώσουν το
τίµηµα της αλλα γή ς. Οι περισ σότερες νοση ρές συµ περιφορές εί ναι µα θηµέ νες και πολλές φορές η αδυναµία αντιµ ετώ πισής τους οφείλεται και
στην έλλειψη θέ ληση ς, αλλά κα ι στα δε υτ ερογε νή οφέλη, που προ κύπτουν από την δια τήρησ ή τους, όπως για πα ρά δει γµα η δια ρκή ς προσοχή
κα ι το ε νδιαφέρον τω ν ά λλω ν, η αποφυγή προκλήσεω ν κ .λ.π.
Ο φόβος τη ς απ όρριψη ς κα τα τ ρέχει και οριο θετε ί τις π ράξ εις τους. Ό τα ν
εµπλα κούν σε κάποια συναισθηµατι κή σχέση, γίνονται υπερ βολ ικά ζηλόφθον ες, εξα ρτη τικοί ή αναπτ ύσ σουν µα ζοχιστι κά χαρακ τη ριστ ικά,
φοβούµε νο ι ότι θα απολέσουν την αγά πη, που µε τόση επ ίπονη υπέ ρβα ση
κέ ρδισ α ν. Συ νή θως αυτή η συµπε ριφορά εξω θεί τους υπόλοι πους να τους
εγκα τα λεί πο υν, ε πι βε βαιώ νοντας έτσι τους α ρχι κούς τ ους φόβους.
Σπα νίως γ ί νοντα ι δι εκδι κητι κοί. Η χαµ ηλή αυτοεκτίµη ση τους αποτρέπει
από το να α ναλα µ βάνουν πρω τοβουλί ες, να εµπ λέκονται σε συγκρούσεις,
κα ι να υπ ερασπί ζονται τις απόψ εις τους, ακόµα κι ότα ν έχουν το δί κιο µ ε
το µ έ ρος τους. Πολλές φορ ές πίσω α πό τη χαµηλή αυτ οεικόνα εµ φωλ εύ ει
ένας λανθά νω ν να ρκισ σισµός, δε δοµ ένου ότι η δει λία τούς π ροστατ εύ ει
από τη ν έ κθεση του εα υτού τους στη ν κρίση τω ν άλλω ν .
Επι ζητούν τη ν επιδοκιµ ασία τω ν άλλω ν και εξα ρτούν τη διά θεσ ή τους
από αυτήν.
Παρά το ότι µπορ εί να διαθ έτουν υψη λό δείκτη νοηµ οσ ύνη ς, δε ν µ πορο ύν να επιλ ύσου ν προ βλή µατα κοι νωνι κού περιεχοµ έν ου. Εί να ι ε πι ρρ επείς σ το µ υστι κισµ ό και τη µοι ρολα τ ρία.
Πολλ ές φορές κα ταφεύγουν σε υπερωρ ίες σ τον ακαδηµ αϊκό ή εργασιακό
τοµέα, επι ζητούν την υπε ρε πί δοσ η, την εξουσία ή το χρή µα, µέσα πο υ
πρόσκα ι ρα τους προσφέρουν ανα κούφ ισ η από την α νασφάλειά τους.
107
Ό,τι για τ ους υ πόλοι πους δρα ως θ ετι κός ε νισχυτή ς, σ ε α υτούς εί ναι
αδιάφορο. Εί ναι αν ίκαν οι να α πολα ύσ ου ν τις µι κ ροχα ρές της ζωής, γε γονός που π ροοιω νί ζει κα τάθλιψη .
Αδυνατούν ή α ρνούνται να αξι ολογή σουν σ ωσ τά τις δυνα τότητές τους
κα ι αισθά νονται α µηχα νία, ότα ν οι άλλοι τους επαι νο ύν.
Η ταυτότη τα του ε αυτού τους ε ί να ι απ ροσδιόριστη, χω ρίς συνέπεια και
στοχοθεσία. Υιοθετού ν συµ περιφορές, για να γί νου ν αρεστοί στους άλλους.
Έχουν χαµηλή συν αισθηµ ατική νοηµ οσύνη και επικ οι νωνια κά πρ οβλήµατα.
Γίνο νται επι θετι κοί, ότα ν απ ειλη θού ν, ει δι κά εά ν δια θέ το υν υψηλή
φαινοµε νι κή αυτοεκτίµ ηση.
Κάθε µαταίωση στη ζωή τ ους εί ναι πηγή ανεξέ λε γκτου άγχους, µε λαγ χολία ς κα ι αποσ υντονισµού .
Είνα ι εξα ρτηµέν οι από τη ν οικογέ νε ιά τους και δια τηρ ούν τη σχέσ η αυτή
κα ι µετά τη ν ε νη λι κίωση.
Εκδηλώ νο υν συχν ά νευ ρωσικές συµ περιφορές, όπ ως ροπή προς το ν
αλκοολισµό, τη χα ρτοπαι ξία, τα να ρκ ωτι κά, τον υπερ κατανα λωτισ µό, τις
σεξουαλι κ ές ακρό τη τες και το ν η δονι σµ ό.
Η εφηβεία συχ νά π ερι γ ράφεται µε όρ ους που θα τα ί ριαζαν για τη ν περι γ ραφή ενός κατα θλι π τικο ύ επεισο δίου.
Μιλώ ν τας για τη ν εφηβεία, α ναφ έρο υµε αυ θόρ µητα τη λύπη , τη δι έγερση , το θυµό.
Τα λογοτεχ νι κά έ ργα που α ναφέροντ αι σε αυ τή τη ν πε ρίοδο τη ς ζωής
πε ρι γ ράφου ν τη θλ ίψη, τον πεσιµισµό, τη ν α υτό-υ ποτίµη ση.
Η κα θηµε ρι νή πα ρατήρησ η π ροσφέρε ι πλείστα πα ρα δεί γµατα εφήβω ν
πο υ πε ρνούν ατέλειωτες ώρ ες αποµ ονω µένοι, ξαπλωµ ένοι ή κα θιστοί,
δείχνοντας βα ρεµά ρα και α διαφο ρία για το κά θε τι που αγγί ζε ι η κα θηµε ρι νότη τα. Αν τ ύχει και µ ας εµ πιστευθούν κα ι συζητ ήσουν µαζί µας,
108
δια κρί νουµε αισ θήµ ατα ε νοχής, ντ ροπής, απογοή τε υση ς πο υ εναλλά σσονται µε εξά ρσεις πάθους και µεγαλοµ ανία ς. Η α πότοµη αλλαγή της διάθεσης εί ναι γνωστ ό χα ρα κτη ριστι κό της εφη βείας, αλλ ά οι περισσότεροι
έφηβοι πα ρουσ ιάζουν συχνά σταθερό κατα θλι πτικό σ υνα ίσθηµα . Αυτή η
κα τάσταση δη µιουρ γε ί ερ ωτηµα τι κά για το α ν και πότε η κατά θλιψη
αποτελεί µια φυσιολο γι κή εκδήλωσ η της εφ ηβείας ή εν τάσ σεται στο
πλαίσιο τ ου πα θολογι κού και α ποτελε ί ψυχια τρι κή διατα ρα χή.
Τα σύγχρο να ψυχ ια τρ ικά ταξι νοµι κά συστήµα τα DSM - IV και ICD 10
την τοποθετού ν πλη σιέστερα στη ν κλ ινι κή ει κόνα τω ν ε νη λί κω ν, τονί ζοντας κά ποι ες διαφορ ές. Α νάλογα µε την έ νταση και τη διά ρκεια τ ω ν
συµπτ ωµ άτω ν, πε ριγράφονται δύο βασικές κλι νικές ει κόνες, η µ εί ζω ν
κα τα θλι πτ ική διατ αραχή (πιο βα ριά µορφή) και η δυσθυµία ( πιο ή πια
µορφή). Η βασ ική δια φορά από τη ν κα τάθ λιψη ενη λί κω ν εί να ι ότι ο
έφηβος µ πορεί να πα ρο υσιάζει ευερεθιστότητα α ν τί του κατα θλι π τικού
συναισθήµατος. Γ κ ρι νιά ζει συ νεχώς, όλα το υ φταί νε, µε α ποτέλεσµ α να
δη µιουρ γούνται προβλήµ ατα στις δια π ροσωπικ ές του σχέσεις, στην οικογένεια, αλλά και στο χώ ρο του σ χολείου. Πε ριορίζει τις δραστηριότητ ες
πο υ σ υνή θως του προσφέρ ουν ευχα ρίστηση και τις δρα στη ριότητες που
απαιτο ύν ση µαντι κή εν έργεια .
Παρα πονεί τα ι για κού ραση, αλλά κυ ρί ως δείχ νε ι µια αδιαφ ορία και
βα ρεµ άρα, πο υ α ποτελεί έκφραση τη ς ψυχοκ ι νητι κής του επι βρά δυ νσης.
Η χαµη λή αυτοεκτί µηση οδηγεί σε κρίσ εις και σχόλια γι α τον εα υτ ό το υ,
του τύ που «είµαι ηλίθι ος, χαζός, βλάκα ς, αντι πα θητικός». Εί ναι σ υχνή
κα ι σ ηµαντι κή η µείωση τω ν σχολι κ ών επ ιδόσεω ν, βασ ικό χα ρακτηρ ιστικό της κα τάθλιψης στην εφηβεία. Η σχολική φοβία µ ε ένα ρ ξη στην εφηβεία θεω ρεί τα ι κα ταθλι πτικό ισοδύν αµο. Οι διατα ραχ ές της διαγ ωγής,
επίσης µε ει κόνα ψ υχοπαθητ ικής διατ αραχής, µπορ εί να αποτελού ν καταθλ ιπτικό ισοδύνα µ ο. Τα συµπτώµ α τα επιθ ετ ικότητας ε ί ναι πιο συχ νά στα
109
αγόρια, ε νώ στα κορί τσια συχνότ ερα εµφα νί ζονται συµ πτώµ ατα δια ταραχή ς της σεξουα λι κής συµπεριφορά ς.
Αν και η Εφη βική Κα τάθ λιψη µ πορεί να α πο δειχθεί µ ι α χρόνια υ ποτ ροπιά ζουσα διατα ραχή και να έχει σ οβα ρές σ υνέπειες στη ζωή το υ
πα ιδιού και τις οικογέ νειας, λί γες εί ναι οι έρε υν ες που α ναφέ ρονται στη ν
πρόληψή της. Γενι κά, εί ναι αποδεκτό ότι για τη ν υγιή ψ υχοσυναισθηµατική α νά πτυξη του παι διού κα λό εί να ι να αποφεύγονται οι πρώ ιµοι α ποχωρ ισµοί (πχ µακρ οχρόνια απουσία µητέ ρας, ταξί δια, ν οση λεία ).
Στη π ερίπτωση θανάτου της µ ητέ ρας , οι φ ροντί δες π ρέπει να πα ρέχονται από ένα άλ λο σταθερό πρόσ ωπο και να µη ν υπά ρχε ι συχνή ε ναλ λα γή
πλαισίου διαµονής κα ι φροντ ιστών.
Οι ερ γασ ίες του Spitz κα τέδειξα ν
την α ναγ καιότη τα για επά ρκεια αλλά και για µονιµότητα του προσω πι κού
των ι δρυµάτων παι δικής µ έριµ νας. Αυτές οι συ νθή κες δρουν π ρολη πτι κά
για τη ν α ποφυγή τη ς ανακλητικής κα τάθλιψη ς (111).
Οι έφηβ οι µε δυσ θ υµία πα ρουσιάζουν το π ρώ το επεισόδι ο µεί ζονος κατάθλιψη ς 2-3 χ ρόνια µ ετά τη ν ένα ρξη της δυσ θυµ ίας. Τα παι διά α υτά
αποτελο ύν οµ ά δα υψη λού κιν δύ νου και έχουν α νά γκη προλη πτικής αν τιµετώ πισ ης. Π ρο ληπτι κές σ τρα τηγ ικές µπορο ύν επίσης να αποτ ρέψουν τη ν
εγκα τάσταση άλλω ν διατα ραχώ ν. Η µεί ζω ν κα τάθ λιψη, πχ συχνά προηγείται της χρή σης ουσιώ ν και η θε ρα πεία της εποµ ένως δρα π ρολη πτι κά
για την ουσιοεξά ρ τησ η.
Ορισµ έν ες προληπτι κές στρατη γι κές έχου ν
αναπτυχ θεί µ ε κύρ ιο σκοπ ό τη ν ελά τ τωση του κι ν δύ νου εµφάνισης ψυχικώ ν δια τα ραχώ ν στα παι διά κατα θ λι πτι κώ ν γον έω ν. Π ροτεί ν ονται τόσο
πα ρεµ βάσεις υποσ τηρι κτικές –σ υµ βο υλευτι κές στο υς γ ον είς και ολόκληρη τη ν οικογ ένεια όσο κα ι ψυχο θερα πε υτ ική α ντιµ ε τώ πισ η για να βοη θήσει το παι δί να δι αχει ρισ τεί τ ις δυσκολί ες που πρ οκα λούν οι σ υνα ισ θηµατικές δια τα ραχ ές των γονέω ν. Σ ηµαντι κό εί ναι επίσ ης να εκπαι δευτού ν
τα παι διά, οι γο νεί ς κα ι οι δάσ καλοι στη ν ανα γνώρ ιση συµπτ ωµ άτω ν της
κα τά θλιψης. Μ πορούν έτσι να ζητήσου ν έγ και ρα βοή θεια κα ι να επι δεί110
ξουν κα λύτ ερη θερ απε υτι κή συµµ όρφ ωση . Η πρώιµη α ν ίχνευσ η π ροστατεύει τ ο παι δί από τις µακρ οχ ρόνιε ς συνέπει ες της κ ατά θλιψης, που
έχου ν α ρνητι κή επί δρασ η στα σ χολικά επι τε ύγµατα , επη ρεά ζου ν τις
σχέσεις µε τους γονείς και τους συνοµηλίκους και α υξά νουν το ν κί ν δυνο
αυτοκτο νίας στην πα ι δική η λι κία ή την εφ η βεία .
Αυτό, που φαίνε τα ι από πολλές έ ρευ νες και έχ ει γί νε ι πια α ποδε κτ ό
είναι ότι ότα ν έ νας άνθ ρω πος έχ ει τον έλε γχο της ζωής του και δε ν εί ναι
στο έλεος ά λλω ν εξω τε ρι κώ ν πιέσε ων µ πορ εί να α να πτύξει συµ πε ριφορές, που προά γουν τη ν υγεία του και να α ναστείλει α υτέ ς που π ροκα λού ν
βλά βη.
Η ευπα θής αυτοεκ τίµη ση του κα ταθλ ιπτ ικού ατόµου µ εταβά λλεται περισσ ότερο α πό τις εξ ωτ ε ρικές διακ υµάνσεις α πό ότι εκεί νη τω ν «φ υσιολο γικώ ν ». Τα άτοµα, που βιώ νουν κατά θλιψη εί ναι λιγότε ρο ι κα νά να
ανταµ είψου ν τον εαυτ ό τους ή να νιώσουν π λη ρότη τα για τις α νάγ κες
τους, α ν δε ν υπά ρ χει ε ξωτ ερι κή α ντ αµοιβή. Η α νά λυσ η του κοινω νικο ύ
πλαισίου και η σηµα σία του για την κατά θλιψη π ρέ πει να ληφθεί υπόψη
µε έµφ αση στις α κόλουθ ες περιοχές:
1.
∆ιερ εύνηση της φύσης και έντασης των γ εγονότω ν της ζωής και
των α ντι ξοοτήτω ν που βιώ θηκα ν α πό τον έφη βο.
2.
Κοι νω νι κή υποστή ριξη που ισοδυν αµεί µε
ποιό τητ α στεν ώ ν
σχέσεων .
3.
Κοι νω νι κή ευπά θει α, πα ράγο ντ ες που µπορεί να εί ναι ι διαίτεροι
σε συγκ εκρι µέν ες καταστάσεις, όπως φτωχό βι οτι κό ε πίπε δο, αν ερ γία ή
γενικότερες κ οι νω νι κο – πολιτισµι κές αξίες και
4.
τέλος,
πα ρα τή ρηση της φά σης ζωή ς κατά τη διά ρκεια της ο-
ποίας οι σ κοποί ή οι ρόλοι α ναπτ ύσσονται πα ράλλη λα µ ε τη βίωση τρα υµατικώ ν γεγονότων (112).
111
112
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Η ζωή εί ναι γεµά τη α πό κα λές κα ι κα κές σ τι γµ ές, από χαρές και λύ πες.
Αλλά ότα ν αισ θά ν εται κα νείς “θ λιµµ ένος” και α υτό δι αρκεί για πολλές
ε βδοµ ά δες, ή όταν δυσκολε ύεται να α νταποκ ρι θε ί σ τις καθη µ ερι νές
φρο ντί δες, ίσως να υποφέρει από µια σ υνη θισµέ νη στις µέ ρες µα ς ασθένε ια, τη ν κα τάθ λι ψη. Είναι µια ασ θέν εια που θε ραπεύετα ι. Α ν όµ ως τη ν
αµελή σει κα νείς, τ ότε µ πορεί να γί νε ι σοβα ρή.
∆εν εί ναι ασυνή θι στο για τ ους νέους να έχο υν “τις µ αύρες τους”. Η
εφηβεία εί ναι πά ντοτε µ ια περίοδος γ εµά τη ανησυχί ες, µε όλες τις αλ λαγές πο υ σ υνο δεύουν αυτή τη φά ση της ζωής: σωµατι κές, ψυχολογι κές,
συναισθηµατι κές κα ι κοι νωνι κές.
Οι µ η ρεα λιστικές προσδοκί ες τω ν γονέω ν ή της κοι νων ίας για ακα δηµαϊκή επιτυχία, µπορεί να οδη γήσουν σε ένα δυνατό αίσθηµα από ρριψης
κα ι σε βα θιά α πογοήτε υση . Ότα ν τα πράγµα τα δε ν πά ν ε κα λά στο σ χολείο ή στο σπί τι, οι έφη βοι συχνά α ντι δρο ύν µε υπε ρβο λικό τ ρό πο. Πολλοί µ πορεί να α ισθάνονται ότι η ζωή εί να ι άδικη ή ότι τ α πράγµα τα ποτέ
τους δε ν έ ρχο νται βολι κά. Αισθά νον ται πιεσµ ένοι και “ µπε ρδεµέ νοι”.
Τα αντικρουόµ ενα µηνύµα τα µε τα ο ποία οι γονείς, οι φί λοι και η κοι νω νία βοµ βα ρδίζου ν τους νέους, κά νουν τα πράγµα τα ακόµη χει ρότε ρα.
Οι σ ηµερι νοί νέο ι β λέ πουν όσα προσ φέρει η ζωή, κα λά και άσ χηµα στη ν
τηλεόρα ση, στο σχολεί ο, στα περιο δι κά και στο internet. Υποχ ρεώ νονται, ε πίσης, να µ ά θου ν για τη ν απειλή το υ AIDS , ακόµη κι αν δε ν εί ναι
ενερ γοί σεξουα λικά, ή δεν κά νουν χρ ήση ναρκωτι κώ ν.
Οι έφη βοι χ ρε ιάζονται την καθο δή γηση των ε νη λί κω ν, πε ρισσότερ ο
από κά θε άλλη φορά στη µέχρι τώ ρα ζωή τους, προκε ιµ έν ου να κα τα νοήσουν τις φυσιολο γικές και συναισθη µατικές α λλα γές που τους συµ βαίνο υν. Όταν η κα κοκεφιά τους περιορί ζει τη λ ει τουρ γι κότητά τους σ ε
113
κα θηµε ρι νή βάση, αυτό µ πορεί να εί ναι έν δειξη σοβα ρής σ υνα ισθηµ ατική ς ή ψυχικής δια τα ραχής, που χ ρει ά ζε ται προσοχή, ε πειδή µ πορεί να
οδη γή σει σε εφηβι κή κα τάθ λιψη. Τότ ε οι γ ονείς και οι κηδεµ όνες πρέπει
να α ναλά βουν δρά ση. Όπως δια κρί νουµε και α πό τις πα ραπά νω δηµοσιεύσεις η συχνότη τα εµφάνισης της κατάθλιψης στους εφήβους αυξά νεται ε πι κί νδυνα. Η κατά θλιψη µ πορε ί να εί ναι δύσκολο να δια γ νωστ εί
στην εφηβι κή η λι κία, κα θώς ίσως οι ενή λικες θεω ρού ν φυσιολογ ικές τις
“κακοκεφιές” τ ω ν εφή βω ν. Από την άλλη πλ ευρά, οι έ φηβοι δε ν κατανοούν ή δεν εκφ ρά ζουν τα σ υναισ θή µα τά τους πολύ κ αλά. Ίσως να µη ν
αντι λαµ βά νονται τα συµπτ ώµατα και έτσι α δυνατο ύν να ζητήσουν β οήθε ια.
Οι έφηβοι µ πορεί να πει ραµα τί ζοντα ι µε τα να ρκω τικά ή το α λκοό λ ή
µπορεί ακόµη να πα ρουσ ιά ζουν µια αχαλίνωτη σεξουα λικότητα προκ ειµέ νου να α ποφύγουν τα κα ταθλι πτι κ ά συναισ θήµα τα. Ενδέχεται ε πίσης
να εκφ ράσου ν τη ν κατά θλ ιψή τους µ ε εχθ ρική , ε πι θε τι κή ή ριψοκί ν δυνη
συµπερ ιφορά . Αλλ ά τέ τοιες συµ περι φορές οδηγο ύν µ ό νο σε νέα προβ λήµατα, σε βα θύτερη κα τά θλιψη και σε διά λυση σχέσε ων µε φίλους, τη ν
οικογέ νεια, ή τους υπεύθυν ους του σ χολεί ου, και ορισµ ένες φο ρές στη ν
δι καστική ε ξουσία ή και στη ν αυ το κτονία.
Η πράξη της αυ το κτο νίας εί να ι έ να κοι νω νι κό γεγ ονός του οπο ίου οι
πολλαπ λές λει του ργί ες αντιστοιχο ύν στην πολ υπλο κότη τα τω ν πα ρα γόντω ν που τη ν κα θο ρί ζο υν.
Κατα ρχά ς, α ποτελ εί σ υνέπεια τω ν π αθολογ ικώ ν α λλη λεπι δρά σεω ν εφήβου και π εριβά λλοντος. Η δυνα µι κή τους δε ν εί να ι αρκετά γ νωστή,
πα ρά το ση µαντικό εν διαφέ ρο ν τ ο οποίο έχουν προκαλέσει. Ως αιτία
αυτής της σ χετική ς άγνοιας µ πορεί να θεω ρη θεί ο α ποσπασµατικός χαρα κτή ρας τω ν µ ελε τών που έχουν α φιερωθεί σε α υτό το θέµα. Η πρόοδος
της γ νώσης, απα ιτεί, σήµε ρα τη διαπ λοκή τω ν διαφόρ ων τρόπω ν π ροσέγγισ ης του εφήβο υ. Αν λεί π ει αυτή η δια δι κασ ία οι πλη ροφορί ες πα ρα µέ114
νο υν α νολοκλή ρω τες. Ωστ όσο, προκ ύπτουν ορισµ ένα γε νι κά δεδοµέ να. Η
πράξη αυτοκτονία ς, ενώ εί να ι µια από πει ρα φυ γής από µια ανυ πόφορη
κα τάσταση , αποτελεί επίση ς µια ύστατη π ροσπάθεια τρο ποποίησής της.
Σε α υτή την α ντίθ εση β ρίσκε τα ι η βα θύτερη ενότη τα τ ων τάσεω ν αυτοκτονίας. Κά λεσµα σε βοή θεια, µή νυµ α διατα ραχής και θυµ ού, η πράξη
της α υτοκτονίας εγγράφεται στις δια δικασίες επι κοι νωνί ας και ε πη ρεά ζει
την α νάπτ υξή τους. Μαρ τυρά µ ια διαταρα χή τ ων διαπρ οσωπικώ ν σ χέσεων έξω από το πλα ίσιο των οποί ων δε µπο ρεί να γί νει κα τα νοη τή η πράξη
της αυτοκτονίας. Οι δια τα ραχ ές κοι νω νικώ ν σχέσεω ν κι νούν σ υνα ισθήµατα τα οποία δε ν είνα ι αν εκ τά, τα οποία το υ ποκεί µε νο δε µ πορεί να
ελέγ ξει, ή να εξα ν τλή σει µ έσ α από ε να ρµονισµέ νες µ ε τη ν κατά στα ση
συµπερ ιφορές. Α υτά τα συναισ θήµατ α, τα οποία κυ ρια ρχούντα ι α πό τη ν
κα τά θλιψη και την εχ θρότη τα, εκ τονώ νον τα ι µ έσα από τη ν π ράξη που
κα τε υθύ νε ται στο σώµ α και που έχει αξία ως εξω λεκ τικ ή επι κοι νωνία.
∆εν εί να ι πια δυνατό να πε ριορίσουµ ε την έ ννο ια της αυτοκτονίας θεωρώ ντας τη ν ως συν έπ εια της κα τ άθλιψης και της επιθ ετι κότητας, η
οποία µη µ πορώ ντ ας να ε κφ ρα στεί σ τον εξω τερι κό κόσ µο, εφαρµ όζεται
στο υποκείµ ενο. Α υτή η α ντί ληψη , ισ τορι κά η π ρώ τη, β ρίσκετα ι σε α ν τίθεση µε µια άλλη, σύµ φωνα µε τη ν οποία η κα τά θλιψη επι βάλλεται ως
άµυνα ε νά ντια σ τη ν αυτοκτονία και κατά τη ν οποία η αυτοκτον ία σχετίζεται µ ε την ε πι θε τικότητα , πο υ εκδηλών εται σ το πε ρι βάλ λον. Οι α πόπει ρες α υτοκτ ονία ς τω ν εφήβων µ π ορεί να οφε ίλον τα ι στις δυσκολί ες
προσαρµογής που συνοδεύο νται από έντονο ά γχος, και ακραί ες κα ι απρόβλε πτ ες αλλαγέ ς διά θεσης, που σ υνδέονται µ ε τ ις αλ λαγ ές στο σώµα,
στον ψυχισµό και στις εξω τερι κές συν θήκ ες τη ς ζωής. Έγι νε π ροσ πάθεια
να β ρε θεί η πη γή της ψυχολο γι κή ς ε υθραυστότητα ς η οποία δι ε υκολύν ει
την α υτοκ το νική α ντίδρασ η µέσα στις αρχαϊκές, α νασφαλείς και αβέ βαιες σχέσεις. Μπορούµε να α ναρ ωτη θούµε µήπως αποδί δον τα ς πρ ονοµιούχο θέσ η σ το ρόλο της πρ ώτης παι δικ ής ηλικίας σε βά ρ ος τω ν µε τα γεν έ115
στερων σ ταδί ων τ α οποία κα τά συν έπ εια εξα ρτ ώ νται α πό αυτή, α να θέτουµ ε στη θε ρα πε υτική εξωπρα γµα τικούς σ τόχους εξαρτ ώντας την επι τυχία τη ς α πό τη ν ψυχολογι κή επεξε ργασία τω ν π ρογ ενετι κώ ν σ τα δί ω ν.
Βασικά η αγωγή πρ έπει κύρια να έχει ως ά ξονα το πα ρόν, γιατί πρέ πει να
στοχεύει στη ν τ ροποποίη ση των εν εργώ ν οι κογε νειακώ ν σ χέσ εων: γ νω ρίζουµε πως µια α ποτελεσµ ατι κή πα ρέµ βα ση απα ιτεί τη θε τική τροποποίηση των συ νθηκώ ν τ ης ζωής το υ εφή βου.
Ορισµέ νοι έφηβοι ύστερα από µια α ποτυχία θε ω ρούν ως λύση την από πει ρα αυτοκτον ί ας. Αιτία της αυτοκτονίας εκτός της κατά θλιψη ς εί ναι
κα ι η έλλ ειψη επι κοιν ω νίας µε τους γον είς. Η απόπει ρα αυτο κτο νίας δε ν
είναι παρά µ ια κραυγή α πε λπισίας γ ια β οήθ εια που απευθύ νει ο έφηβος
στους γονείς του και στον κοι νω νι κό του περί γ υρο. Οι γο νείς πρέ πει να
προσέχου ν τ ις αλλαγές στη ν συµ πε ρι φορά το υ παι διού τ ους, στο σχολείο,
στις συνή θει ές του. Τέλος, θα πρ έπ ει να προσέξουµε πως εά ν ο έφη βος
προσπά θησε µ ία φορά να αυτοκ τονή σει εί ναι πο λύ λογι κό να ξα ναπ ροσπα θήσει, εά ν δε ν του δο θεί η α νάλ ογη ψυχολογική υπο στή ριξη . Ά ρα θα
πρέπε ι οι γο νείς να βοηθήσουν το π αιδί τ ους βρίσκ οντ ας τρό πους για να
αντι µε τω πιστούν ο ι κίνδυνοι που το α πει λούν. Η α υτο κτ ονία λοιπό ν εί ναι
όν τως λύση φυ γής, σε συν θήκ ες τε ρά στιας πίεση ς όπο υ ο άνθ ρωπος δε ν
βρίσκει δι έξο δο. ∆ιέξο δος όµ ως πά ν τα υπάρχει, α ρκε ί να έ χει κά ποιος
την α ν τοχή γ ια να τη ν ψάξ ει.
Ανα κεφαλαιώ νον τα ς, όπως είπαµ ε κ αι στον πρόλογο, η κατά θλιψη πο υ
µπορεί να έχ ει σαν αποτέλεσµα την αυτοκτο νία
είνα ι µια α σθένεια θ ε-
ρα πεύσιµη. Η θε ρα πεία µ πορεί να βοηθή σει τον έφηβο να κατανοήσει για
ποιο λόγο α ισ θά νεται κατά θλιψη , ε νώ πα ράλ ληλα µ πορεί να µάθει π ώς
να αν τιµ ετω πί ζει σ τρεσσογόνες κα τ αστά σεις της ζωής. Ανά λογα µ ε τη ν
πε ρί πτωση η θε ρα πεία µ πορεί να περι λαµ βά νει α τοµ ική, οµα δι κή ή οικο-
116
γενειακή σ υµ βο υλε υτι κή πα ρ έµ βαση. Ακόµα , ε ί να ι ση µαν τικό να α να φέρο υµε πως ότα ν ο καταθλι πτι κός έφη βος αναγν ω ρί ζε ι την α νά γκη να
αναζη τήσ ει βοήθει α, αυτό είναι έ να σπουδαίο βήµ α για ανά ρρωσ η. Όµ ως
ας µην ξεχ νάµ ε ότ ι µ ερι κοί έφη βοι α να ζητού ν µόνοι το υς βοή θεια. Ίσ ως
να χ ρειά ζον τα ι εν θά ρ ρυνση από τους φίλους τους κα ι υποστή ρι ξη από
τους ε νή λι κες που α νησυχού ν για α υ τούς, στο να α να ζη τήσ ουν βοήθεια
κα ι να ακολουθήσου ν τ ις συστάσεις τω ν ει δικώ ν ε πισ τηµόν ω ν για τη
θε ρα πεία τους.
Χρειά ζοντα ι µε γά λη υποστή ρι ξη τα νέα παιδιά, για τί ω ς επί τω πλεί στον δια νύου ν τη δυσκο λότερη ηλι κία της ζωής τους, το µε τα βατι κό
στάδιο, την ΕΦΗΒ ΕΙΑ.
Εν κα τα κλείδι, κά θε άν θρωπος είναι µοναδικός και α ναντι κατά στα τος.
Κανέ να ς περ ι βαλλ οντικός ή κοι νω νικός πα ρά γοντας δε µπορεί ολοκληρω τι κά να το ν αλ λάξει.
Είνα ι κοι νω νικά α πο δε κτό ότι τα ά τοµα εί ναι ο ντότη τες µο να δικές στο
σύνολό το υς, ό τι η ζωή απο τε λείται από αµοιβαία κα ι α υθό ρµητη επι κοινω νία µ ετα ξύ τ ω ν α νθρώ πω ν και του πε ρι βά λλο ντός τους και ότι τα
άτοµα , έχουν µ ια µ ονα δι κή ικα νότητα να α να πτ ύσσ ονται , να δέχον τα ι και
να προσφέρουν.
Υπά ρχουν όµως, κά ποιες στι γµ ές, όπου η επικο ινω νία µετα ξύ τ ων ανθρώ πω ν κλο νί ζεται . Αυ τό µπορεί να ξεκι νήσει από τα π ρώ τα χ ρόνια της
ζωή ς του ατ όµ ου, όταν η δοµ ή της οι κο γέ νειας δεν εί ναι σωστά θεµ ελι ωµέ νη έχει α ντί κτ υπο στην εξέλιξη τη ς πο ρεία ς του α τόµ ου, α πό την εφηβεία έως και την ενηλι κίωση .
Η εφηβεία, εί ναι, α πό τις δυσκολότε ρες φάσεις στη ζω ή ενός α ν θρώπο υ. Οι διατα ραχ ές της διά θεση ς σε αυτή τη ν ηλι κία ποικί λουν. Η αστάθε ια τη ς διά θεσ ης εί ναι ένα α πό τα πιο χα ρακτη ριστι κά γνω ρ ίσµατα της
εφηβείας.
117
Μέσα σε ένα σύντοµ ο χρο νικό διάστηµα , ο έφηβος συχνά, χωρίς φαν ερή αιτία µπο ρεί να πέσει α πό τον εν θουσιασµό σ τη µελα γχολία, από τη
χα ρά στη θλίψη, από τη φ ιλι κή διά θε ση στην εχθ ρότητα . Η πα ρουσία τω ν
κα τα θλι πτ ικώ ν συ ναισ θηµά τω ν εί να ι κάτι συνη θισµέ νο στη ν εφηβεία.
Εκτός βέ βαια α πό τις µ ετα βολές στ η διά θεση συχ νά συνα ντάµ ε στο ν
έφηβο κατα θλ ιπτικ ά επεισόδια µ ε κλ ινι κά συµ πτώµα τα, που δια κόπτονται κα τά και ρούς α πό σ ύντοµ ες περ ιόδους φυσ ιολο γι κής ή χαρούµε νης
διά θεσ ης.
Οι π ρα γµ ατι κ ές όµ ως δυσκο λίες και τα µ εγάλα προβλή µατα, αρχίζου ν
από τη στι γµή που αποφασίζει καν είς να τα “ βγάζει πέρα ” µ όνος του,
χωρ ίς τη βοήθεια κανε νός. Αλ λά η βοή θεια κά νει τη διαφορά , η οποία
είναι δια θέσ ιµη µ ε πολλ ούς και ποι κί λους τ ρόπο υς και µπορ εί να προέλθε ι α πό πολλές µ ερι ές (από γο νείς, φίλους, συγ γε νείς, γιατ ρούς, επαγγελµ ατί ες ψυχική ς υγεία ς, υπη ρεσίες κ.α .).
Επι ζητώ ν τα ς τη ν βοή θεια, ε κατοµµ ύρια ά νθ ρω ποι σε όλο τον κόσ µο
ανακαλ ύπτουν τ ώρα, ότι πρά γµα τι µπορο ύν να ζήσου ν τη ζωή ς τους
απαλλα γµ ένοι α πό την κατά θλιψη !
118
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Ο τρ όπος σκέψης και αντι µε τώ πισ ης των κατα στά σεω ν που α ντιµ ετωπί ζουµ ε κα θηµερι νά, εί ναι καθορι στικό στοιχε ίο γι α τη γένεση της
κα τά θλιψης. Οι αρ νητι κές σκέψε ις πο υ µ πο ρε ί να έχει έ να ς ά νθρω πος για
τον εαυτό του, η α στα µάτητη αυστηρή αυτοκ ριτι κή κα ι οι απαισ ιόδοξες
προβλέψεις του γι α το µέλλο ν, επη ρεάζουν τη ν α ντίλη ψη του για το π ως
πραγµα τι κά εί ναι η δι κή του ζωή. Συχ νά οι άν θρωπ οι µε κατά θ λιψη,
λό γω ενός συ γκε κριµ ένου τρ όπου σ κέψη ς, ενώ έχο υν πετύχει κά τι πολ ύ
σηµ αντικό, στην ο υσία το βι ώ νου ν ω ς µια αποτυχία ή έ να πισ ωγ ύρισ µα.
Θεω ρο ύν έ να εµ πόδιο ή µια δυσκολία σαν µια προσω πι κ ή αποτυχία.
Η απαισιόδοξη αυτ ή προσέγ γιση , του ς κά νει να τα βλέ που ν όλα µαύρα και αν έλπι δα. Έ στω και εάν εί ναι ε πιτ υχη µέν οι και έχουν α ξιοζήλε υτα
αποτελέσµατα στη ζωή, εν τού τοις εγ κλω βί ζοντα ι σε µ ι α παγί δα α ρνητικώ ν σκέψεω ν που τους βα σανί ζει οδη γώ ντας τους σ τα αδιέξ οδα της
κα τά θλιψης.
Οι σ κέψε ις µας λ οιπόν , έχο υν κα θορισ τι κό ρόλο στη δια-
µόρφωση της διά θεσης µ ας. Η τάση στο να βλέπουµ ε πε ρισσότε ρο τη ν
αρ νητι κή µε ριά τω ν πρα γµά τω ν πα ρά τα υπό λοι πα, µπορ εί να φτάσ ει στο
σηµ είο που να απο µακρύνει κά θ ε χα ρά α πό τη ζωή µας.
Έτσι, για να α ποφε υχθεί α υτή η κα τάσταση, το να βλέπου ν δηλα δή οι
νέ οι τη ζωή απαισι όδοξα και ορισµ έν ες φορές να οδη γού νται στη ν κατάθλ ιψη, θα π ρέ πει ν α συµ βάλλουν όλοι οι κοι ν ω νικοί φορείς.
Πρ ωτα ρχι κό ρόλο στη ζωή του παι δι ού, έχει η οικογέ νεια . Οι γο νείς
θα πρέ πει να ενηµ ε ρώ νο νται για την παι δική και εφη βι κή κατά θλιψη από
διά φορα βι βλία και συγ γράµατα, ότα ν ή δη τα παι διά τους βρίσκονται στα
πρώτα σ τάδια της ζωής το υς. Αυτή η ενηµέ ρωση, θ α βοη θήσ ει τ ους
119
γονείς να συµ περι φέρονται στα πα ι διά το υς µε τον αν άλογο τρ όπο . Να
τους δείχνουν τη ν α γάπη τους, να έχ ουν σωστή επικοι νω νία µ ε τα πα ιδιά
κουβε ντιάζο ντας κα ι δί νοντά ς τους συµβουλές, να πε ρνά νε α ρ κε τό χ ρόνο µ α ζί το υς κα ι να εί ναι δίπ λα το υς σε κά θε δύσκολη φάση τη ς ζωής
τους.
Εκτός απ ό την οι κογ ένεια, αναµφισβή τητα και το σ χολείο είναι µια
µικρή κοι νω νία, σ την ο ποία ζουν κα ι ανα πτ ύσσουν την προσω πι κότητά
τους τα παι διά. Επ ει δή η εφη βική η λι κία ε ί ναι µια δύσκ ολη περίοδος στη
ζωή του παι διο ύ και κυ ρια ρχούν συν ήθως α ρνη τι κά σ υναισ θήµα τα (όπ ως
ο θυµός, η ο ργή, η θλίψη κα ι η α ρ νητική διά θεση) σ ε οποιοδή ποτ ε ερέθισ µα και να δεχτούν, α ντι δρούν µ ε ά σχη µο τρόπο και α ρκετές φορές µ ε
επι θετι κό τη τα α πέν αντι στους συµ µα θη τές τους.
Εποµ ένως, το σχολείο εί ναι υποχρε ωµένο να ε νηµε ρώ νε ται και να ενη µερ ώνει, ορ γα ν ώνον τας διάφορα σεµινά ρια , µε καλεσµένους ει δικούς
πα ιδοψυχ ολό γους κα ι παι δοψ υχιάτ ρους, τα ο ποία θα α φορο ύν τους εφήβο υς κα ι τους κι νδύνους που ελοχε ύου ν. Σ’αυτά τα σεµινά ρια, κα λό θα
είναι να σ υµµ ετέχουν όχι µόνο οι κα θη γη τές και οι µα θητές αλλά και οι
γονείς.
Εξίσ ου σηµ αντι κό ρόλο έχο υν και τα Μ .Μ.Ε. Ε πει δή η τ ηλεόρασ η, είνα ι ως επί το πλεί στον το βασικό µ έσο ενηµ έρωση ς, θα πρέπ ει οι υπε ύθυ νοι να προβάλ λου ν εκποµ πές µε θέµ α τα για τα παι διά κα ι τ ους εφήβο υς. Εκτός όµως από την τη λεό ρα ση που δεν εί να ι κα ι
η σ ωσ τότε ρη
πη γή ενηµέρ ωσης για το υς εφή βους, υπά ρχου ν διάφορ α πε ριοδι κά και
εφηµερί δες µ ε ε πι στηµονι κά άρ θρα πο υ µπορούν να συµ βουλευτούν και
τα οπο ία αφορούν τους νέο υς και την ψυχική τους υ γε ία
120
Ωστόσο, ο τοµ έας της πρό ληψης θεωρεί ται κα ι ε ίναι πολύ ση µαντ ικός
κα ι ουσιώ δης για τη ν α νά πτυ ξη προγραµµά τω ν τους τ οµ είς της ψυχι κής
υγεία ς και ψυχοκοιν ω νική ς εξέλι ξης του εφήβου. Με αυτή λοιπό ν τη
λο γική θα πα ρουσι άσουµε κά ποιες προτά σεις για το ν ρόλο τω ν ι δρ υµάτων ψ υχι κή ς υγεία ς.. Θα πρέ πει α ρχι κά να δη µιουρ γηθ ούν και να α ναπτ υχ θού ν κατά λλη λα εκπαι δε υτικά π ρογ ράµµ ατα , αφού κα θοριστο ύν οι
προτε ρα ιό τη τες, µ ε πα ρά λληλη προσπάθεια να κα θοριστού ν ποια συµπτώµατα συ νθέ το υν τη ν εικό να ε νός παι δοψυχιατ ρι κο ύ προ βλή µατος.
Στη σ υνέ χεια θα πρέπει να βελ τιω θο ύν οι δια γνωστ ικέ ς ικανότητες τω ν
ατόµω ν που ερ γά ζον ται σε ι δρύµ ατα ψυχικής υγείας , µε στόχο να µ πορο ύν να διακρί νουν, κα ι εν δεχοµέ νως να α ντιµε τω πί ζουν εφ ή βους µ ε
ψυχολο γι κές διατα ραχές. Τέ λος, εί ναι σηµαντικ ό να αν αφερθεί ότι είναι
απαραί τητο να αξιολογη θούν τα α ποτελέσµ ατα αυτ ώ ν τω ν προ γραµµάτων.
Υπά ρχουν όµως και άλλοι λόγοι που κά νουν απα ρα ίτ ητη την α νάπτυξη
προγραµµάτω ν σχετικώ ν µε τη ν παι δι κή ψυχι κή υγ εία . Εξίσου σπουδαίο
ρό λο πέρα από τα ιδρύµ ατα ψυχι κής υγ είας έχο υν κα ι οι ψυχιατρι κές
κλι νι κές
στα νοσ οκοµ εία. Οι κλι νι κές α υτ ές θα πρέπει να δια θέτου ν
εξειδικευµ έ νους γι ατρ ούς κα τάλλη λα εκπα ι δευµέν ους. Ό πως εί ναι γ νωστό
το θ έµ α της εκπα ίδευσης στην παι δοψυχιατ ρι κή πρέπει να περ ιέχ ει κάποιους παρά γον τε ς.Ο πρώ τος εί ναι ο κα θορισµός των εκπαι δευτικώ ν
στόχων .Ο κα θορισ µός αυτός π ρέ πει ν α είνα ι σ υγκ εκρ ιµένος και να π εριγράφει τι πρέπει να ξ έρει ο ει δι κε υόµ ενος, πώς να ε νε ργεί και γ ενικά
στοιχεία που να πε ρι γράφου ν πώς πρέπει να συµ περιφ έρε ται κα τά τη ν
άσκηση της εργασ ίας του.Έ να ς δεύτ ερος πα ρά γο ντας ε ίναι η περι γραφή
της µεθο δολογία ς, µε ποιο, δηλα δή, τρόπο θα επιτε υχθούν οι στόχοι πο υ
έχου ν κα θοριστε ί.. Κα ι ένας τρί τος και βασικός πα ρά γον τας είναι ότι
121
πρέπε ι να γί νεται σωστά η εκτίµ ηση, δηλα δή να ε ξε τά ζεται α ν το α ποτ έλεσµα εί να ι το ε πι θ υµητό.
Κλείν οντας θα πρ έπει να α ναφέ ρουµε το πόσ ο σηµαντι κ ός εί ναι ο ρόλος
του κοι νο τικού νοσηλευτή στην πρόλη ψη και θερα πεί α-αποκατά στα ση
εφήβω ν µ ε κα τά θλιψη.Ο κοι νοτικός νοσηλε υτής εί ναι υποχρεω µέ νος να
έχει γνώση τω ν βασικών θεω ριώ ν τη ς ανά πτυξης ( γ νωστική ανά πτυξηψυχανα λυτι κές θε ωρ ίες της π ροσωπι κότητα ς). Να έχει τη δυ νατότητα να
κα τα νοήσει το ν εσ ωτε ρικό ψυχι κό κόσµ ο του εφήβου κα ι της οι κογέν ειας
κα θώς και της αλλ ηλεπί δρασης του µε τον ευρ ύτε ρο κοινω νικ ό π ερίγυρο. Κα ι τ έλος εί ναι καλό για τον νοσ ηλευτή να
συµ µ ετέχ ει σε οµά δες
κοι νοτήτων ώστε να αποκτά γν ώσεις και εµ πε ιρίες µ έσ α από τ ις συζη τήσεις που θα τον β οηθή σουν σ το να αντι µ ετω πί ζει κα λύτ ε ρα τους ασθενε ίς.
122
ΤΗΛΕΦΩΝΑ ΕΠΙΚΟΙΝΩΝΙΑΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΑΙ∆Ι ΚΑΙ ΤΟΝ ΕΦΗΒΟ
-
Γραµµή επικοινωνίας για την κατάθλιψη: 210-65.15.600
-
Τηλεφωνική γραµµή στήριξης παιδιών και εφήβων: 116-111
-
Γραµµή µαζί µε το παιδί: 11525
-
Γραµµή υποστήριξης παιδιών και εφήβων-S.O.S: 801.801.1177
-
Τηλεφωνική γραµµή ψυχολογικής υποστήριξης ΙΘΑΚΗ / Γραµµή Άµεσης
βοήθειας - S.O.S.: 1145
-
Γραµµή στήριξης και παρέµβασης στην κρίση: 800.11.3.7777
-
«Κόκκινη γραµµή» για γονείς και εφήβους:801.801.1177
ΣΧΕ∆ΟΝ Ο ΛΑ ΟΣ Α ΘΑ ΚΑ ΝΕΤΕ
ΘΑ ΦΑΙΝΟΝΤΑΙ ΑΣΗΜΑΝ ΤΑ.
ΟΜΩΣ Ε ΊΝΑ Ι ΠΟ ΛΥ ΣΗ ΜΑΝΤΙ ΚΟ
ΝΑ ΤΑ Κ ΑΝΕΤΕ!
Μαχάτµ α Γκάντι (1869- 19 48)
123
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
ΑΓΓΕΛΙ∆ΗΣ ΓΕΩΡ ΓΙΟΣ (ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ) – ΕΛΕΥΘΕΡΙΑ∆ΟΥ ΜΑΡΙΑ (ΠΑΙ∆ΟΨΥΧΙΑΤΡΟΣ) –
1.
Α Ϊ Β Α Ζ Ι Α Ν Θ Ω Μ Α Σ ( Ψ Υ Χ Ι Α Τ Ρ Ο Σ ) , Κ Α Τ Ε Ρ Ι Ν Η 2 0 0 4 . (94)
ΒΛΑΧΟΣ ΙΕΡ. ,“ΨΥΧΙΚΗ ΑΣΘΕΝΕΙΑ ΚΑΙ ΥΓΕΙΑ”, Ι.Μ. ΓΕΝΕΘΛΙΟΥ ΤΗΣ ΘΕΟΤΟΚΟΥ (ΠΕΛΑΓΙΑΣ), ΛΕΙΒΑ∆ΙΑ
2.
1989. (26)
ΓΙΑΝΝΟΠΟΥΛΟΥ ΧΡ. ΑΘΗΝΑ, “ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΝΟΣΗΛΕΥΤΙΚΗ”, ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ “Η ΤΑΒΙΘΑ”, Σ.Α., ΑΘΗΝΑ 2007.
3.
(14,22,27,92,96)
ΙΕΡΟ∆ΙΑΚΟΝΟΥ Χ., “ ΨΥΧΙΚΑ ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΑ ΣΤΑ ΠΑΙ∆ΙΑ”, ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ “ΜΠΕΤΟΡΙ∆Η”, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ 1991.
4.
(48)
ΚΑΡΑ∆ΗΜΑΣ Χ. ΕΥΑΓΓΕΛΟΣ, “ΨΥΧΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΥΓΕΙΑΣ”, ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ “ΤΥΠΩΘΗΤΩ”, ΓΕΩΡΓΙΟΣ ∆ΑΡ∆Α-
5.
ΜΟΣ, ΑΘΗΝΑ 2005. (97)
.
ΛΑΖΑΡΑΤΟΥ Ε. – ΑΝΑΓΝΩΣΤΟΠΟΥΛΟΣ ∆.Κ., “ΕΦΗΒΕΙΑ ΚΑΙ ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ” (ΑΡΧΕΙΑ ΕΛΛΗΝΙΚΗΣ ΙΑΤΡΙΚΗΣ
6.
2001), ΥΠΗΡΕΣΙΑ ΠΑΙ∆ΙΩΝ ΚΑΙ ΕΦΗΒΩΝ – ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΑΘΗΝΩΝ – ΑΘΗΝΑ. (32,42,54,56,60,61,65)
ΜΑ∆ΙΑΝΟΣ ΜΙΧΑΛΗΣ –‘’ΚΟΙΝΟΤΙΚΗ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ ΚΑΙ ΚΟΙΝΩΝΙΚΗ ΨΥΧΙΚΗ ΥΓΕΙΑ’’ , ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ
7.
΄΄ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ’’ , 1998. (103,109)
ΞΗΡΟΤΥΡΗΣ ΗΛ., “ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΟΛΟΓΙΑΣ”, ΤΟΜΟΣ Β’, ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ “ΚΕΝΤΑΥΡΟΣ”, ΑΘΗΝΑ 1979. (13,25)
8.
.
9.
ΠΑΠΑΓΕΩΡΓΙΟΥ Ε., “ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ”, ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ “ΠΑΡΙΣΙΑΝΟΥ Α.Ε.”, ΑΘΗΝΑ 2004. (11,15,18,31,40)
10.
ΠΕΝΤΑΓΑΛΟΣ Γ., “ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ”, ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ “ΠΑΡΑΤΗΡΗΤΗΣ”, ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ. (24)
11.
12.
ΣΥΓΓΡΑΜΜΑ: ΄΄ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΣΕ ΕΦΗΒΟΥΣ, ΕΝΗΛΙΚΕΣ ΚΑΙ ΗΛΙΚΙΩΜΕΝΟΥΣ’’ , ΚΑΤΕΡΙΝΗ 2004. (100)
ΣΥΚΙΩΤΗΣ ΠΑΝΑΓΙΩΤΗΣ M.D., P.H.D. – ΝΕΥΡΟΛΟΓΟΣ/ΨΥΧΙΑΤΡΟΣ, “Η ΑΥΤΟΚΤΟΝΙΑ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ”,
ΑΘΗΝΑ 2009. (63,67)
13.
ΤΣΙΑΝΤΗΣ
Ι.,
“ΑΝΑΠΤΥΞΗ
ΤΟΥ
ΠΑΙ∆ΙΟΥ
ΜΕ
ΕΜΦΑΣΗ
ΣΤΗ
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΙΚΗ
ΠΛΕΥΡΑ: ΑΠΟ ΤΗ ΒΡΕΦΙΚΗ ΗΛΙΚΙΑ ΣΤΗΝ ΕΦΗΒΕΙΑ”, ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ ΕΚ∆ΟΣΗΣ ΤΣΙΑΝΤΗΣ
Ι., ΑΘΗΝΑ 1997. (1,3,13,74,75)
124
14.
ΤΣΙΑΝΤΗΣ Ι., “ΦΥΣΙΟΛ ΟΓΙΚΑ ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤ ΙΚΑ ΤΗΣ ΕΦΗΒΕΙΑΣ ΣΤ ΗΝ ΨΥΧ ΙΚΗ Υ ΓΕΙΑ
ΤΟΥ ΠΑΙ∆ΙΟΥ ΚΑΙ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑ Σ”, ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ “ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ”, ΑΘΗΝ Α 1991. (2,59,110)
15.
ΤΣΙΑΝΤΗΣ Ι. – ΜΑΝΩΛΟΠΟΥΛΟ Σ Σ., “ΣΥΓΧΡΟΝΑ ΘΕΜΑΤΑ ΠΑΙ∆ΟΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗΣ”, Β’
ΤΟΜΟΣ, ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ “ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ”, ΑΘΗΝΑ 1988. (38,39,46,49,57,68,73,95,98,99)
16.
ΤΣΙΑΝΤΗΣ Ι., “ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ ΚΑΙ ΑΠΟΠΕΙΡΕΣ ΑΥΤΟΚΤΟΝ ΙΑΣ ΣΤΗΝ Ε ΦΗΒΕΙΑ”, ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ “ΚΑΣΤΑΝΙΩΤΗ”, ΑΘΗΝΑ 1992. (33,64)
17.
ΧΑΡΤΟΚΟΛΛΗΣ Π., “ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΣΤΗΝ ΨΥΧΙΑΤΡΙΚΗ”, ΕΚ∆ΟΣΕΙΣ “ΘΕΜΕΛΙΟ”, ΑΘΗΝΑ
1986. (23)
1 8 . A l e j an d r a V a l l e g a – N a ge r a , “Ε Φ Η Β Ε ΙΑ , η ά γ ρ ι α η λ ι κ ί α ” , Ε κ δό σ ε ι ς “Ε Ν Α Λ ΙΟ Σ ”, Μ ά ρ τ ι ος 2 00 1, Α θ ή ν α . ( 3 4 , 6 2 , 7 6)
1 9 . - A l e xa n d er P o l l a t s e k – La wr e n c e / E i r b a u m A s s o c i a t e s , 1 98 9. ( 10 6 )
20. Anthony E,
“T h e R ea c t i o n s o f P a r e n t s t o A d ol e s c e nt s a n d t o o t h e i r be h a v i or ” ,
i n P ar e n t h o od , i t s Ps yc h o l o g y a n d P s yc h o p a t h o l o g y, e d. b y E . J . A n t h o n y a n d
T h e r . B e ne d e k, Li t t l e B r o wn C o , B o st o n 1 9 7 0 . ( 7 0 )
2 1 . B e ne d e k T h e r e s e , “T h e F a m i l y a s a P s yc h o l o g i c F i el d i n P a r e n t h o o d: It s P s yc h o l o g y a n d P s yc h o p a t h ol o g y” , J a m e s A n t h o n y a n d B e n e de k E d i t o r s , Li t t l e
B r o wn a n d C o . , 1 9 7 0. ( 7 1 )
2 2 . B l o s P e t e r , “T h e A d o l e s c e n t Pa s s a g e ” , In t e r n a t i o n a l U n i v e r s i t y, P r e s s In c . , N . Y .
1 9 7 9. ( 72 )
2 3 . B R E N T D A , PO L IN G K . , M c K A IN B . , B A U G H E R M . A . , Ps yc h o e d u c a t i o n a l
P r o g r a m f o r f a m i l i e s o f a f f e c t i ve l y i l l c hi l d r e n a n d a d o l e s ce n t s. I a m A c a d C h i l d
A d ol e c Ps yc h i a t r y 1 9 9 3 . ( 8 9)
125
2 4 . C O LL E LM , B E LA I R J F, D IF E O M. , W E IS S J . , LA R O A C H E C . , E xt e nd e d
o p e n l a b el f l u o xe t i n e t r ea t m e n t o f a d ol e s c e n t s wi t h ma j o r d e p r e s s i o n . I C h i l d
A d el e s c P s yc h o p h a r ma c o l 1 9 9 4 . ( 9 0 )
2 5 . C o p f e r ma n n ( E ) . P r ob l è m e s d e l a j e u u e s s e . F u l l P e t i t e C o l l e t i o n M a s p e r o, P a r i s
1 9 7 2. ( 81 , 8 3 )
2 6 . C o u n c i l o f E u r o p e ( 1 9 8 4 ) : E d u c a t i o n f o r h e a l t h : Pr e ve n t i n g D e p e n d en c e a nd
A d di c t i o n, C o u n c i l o f E ur o p e , S t r a s b o u r g . ( 8 7 )
2 7 . C S IK Z E N T M IH A LY I M . , LA R S O N R . : B e i n g A d ol e s c e n t N E W Y o r k, B a si c
B o o k s 1 9 8 4 . ( 8 8)
2 8 . E r i k s o n ( E ) , C h i l d h o o d a n d S o c i et y, W . W. N o r t o n a n d C O , 1 9 8 2. ( 8 2 )
2 9 . F l a c h F F. : Κ ατ ά θ λ ι ψ η . Η µ υσ τ ι κ ή τ η ς δ ύ ν α µ η. Ε κδ όσ ει ς “∆ ΙΟ ∆ Ο Σ ” , Α θ ή ν α
1 9 7 4. ( 29 )
3 0 . F r e u d ( A ) , Le M o i e t l e s M e c a n i s m e s d e D è f e nc e ( t r a d. A . B e r m a n ) , P. U . F . ,
P a r i s 1 9 6 9. ( 8 0)
3 1 . G e se l l A . , Y o ut h : T he Y e a r s fr o m T en t o S i xt e e n, A c a d e m y P r e s s , Ν έ α Υ ό ρ κ η
1 9 5 6. ( 20 )
3 2 . G l e n n ys P a r r y, “ Ψ Υ Χ Ο Λ Ο Γ ΙΚ Ε Σ Κ Ρ ΙΣ Ε Ι Σ Κ Α Ι Η Α Ν Τ ΙΜ Ε Τ Ω Π ΙΣΗ Τ Ο Υ Σ” ,
Ε Κ ∆ Ο ΣΕ ΙΣ “Ε Λ Λ Η Ν ΙΚ Α Γ Ρ Α Μ ΜΑ Τ Α ” , Α Θ Η Ν Α 1 9 8 0. ( 5 8 )
3 3 . H A R T A M A N N ( H ) , “ P s yc h o a n a l ys i s a n d S o c i o l o g y” i n P s yc h o a n a l ys i s T o d a y e d
L o n a r d , S. In t e r n a t i on a l U ni v e r s i t i e s Pr e s s, In c N e w Y o r k 1 9 4 4 . ( 5, 7 8)
3 4 . - H E N R I C H A B R O L ‘ ‘ Ο Ι Τ Α ΣΕ ΙΣ
ΤΗΣ
Α Υ Τ Ο Κ Τ Ο Ν ΙΑ Σ
ΤΟΥ
ΕΦΗΒΟΥ’’
Μ ε τ ά φ ρ ασ η : Α ι κ α τ ε ρ ίν η Τ ε ρ ζό γ λ ο υ , Ε κδ ό σε ις : Χ α τ ζ ην ι κο λ ή , 1 98 7 . ( 6 6)
126
3 5 . J a e g e r W. , P a i de i a : T h e Id e a l s o f G r e e k C ul t u r e , T r a n s G . H i g h e s t N e w Y o r k :
O x f o r d U ni v e r s i t y P r e s s 1 9 4 5 , 2 d E d i t i o n , V o l . I. ( 6 9)
3 6 . J e s s o r R . a n d J es s or S . L . , “P r o b l e m b e h a v i o u r a n d P s yc h o s o c i al D e ve l o p m en t :
A L o n gi t u d i n a l St u d y o f Y o u t h ” A c a d e m i c P r e s s , Ne w Y o r k 1 9 7 7 . ( 6 )
3 7 . - K o v a c s M . , P a po u s k as S . et a l ( 1 9 9 8) D e p r e s s i ve d i s o r d e r s i n c hi l d ho o d I I I. A
l o n g i t u di n al s t u d y o f c o - m o r b i d i t y wi t h l a nd r i s k f o r c o n d u c t di s o r d e r s. J o u r n a l of
a f f e c t i v e d i s o r d e r s 1 5, 2 0 5 - 2 1 7 . ( 7)
3 8 . K o k k e v i A . a n d S t e fa n i s C . N . ( i n P r e s s) : “ P a r e n t a l R e a r i n g P a t t e r n s a n d P r u g
A b u s e ”, A ct a P h yc h i a t r i c a Sc a n di n a vi c a . ( 9)
3 9 . K r a e p el i n E m i l , “ P h yc h o p at h o l o g i e ” , 7 A uf l , S 8 1 5 . ( 1 2 )
4 0 . M e u d e l G . , “ La c r i s de s ge n e r a t i o n s ” , P a yo t , P a r i s 1 9 6 9 . ( 1 1 2)
4 1 . M e r t o n ( R . K . ) , S o c i a l T h e o r y a n d S oc i a l St r u c t u r e, F r e e P r e s s 1 96 8 . ( 7 9, 8 4 )
4 2 . O f f e r D . , O s t r o v E . κ α ι H o wa r d K . , T h e A b s ol e s c e n t : “A Ps h yc o l o gi c a l Se l f –
P o r t r a i t ” , B a si c B o o k s , Ν έ α Υ ό ρ κη 1 9 8 1. ( 4 1 , 1 0 4 , 1 0 7 )
4 3 . O v e r c o m i n g d e p r e s s i o n i n l i f e : Φ υλ λ ά διο τ ο υ N a t i o n a l Me n t a l H e al t h A ss o ci a t i o n, U . S. A . ( 7 7)
4 4 . P a t t e r so n , G R ( 1 9 8 2 ) : A s o ci a l Le ar n i n g A p p r oa c h ν α 3 : C o e r ci r e f a mi l y
P r o c es s . C a s t al i a P u b l i s h i n g C O , E u g e n e . ( 5 , 19 , 1 0 5)
4 5 . R o we D . ( 1 9 8 3 ), H el p i n g t h e d e p r e s s e d p a t i e n t N u r s i n g T i m es , L o n d o n. ( 9 3 )
4 6 . R u t t er ( M ) , “S o c i o c u l t u r a l i n fl u e n c es ” i n C h i l d P s yc h i a t r y e d . M . R u t t e r a nd L.
H e r s or , B l a c k we l l S ci e n t i f i c P u b l i c a t i o n s , L o n d o n 1 9 7 9. ( 8 5 , 8 6 , 1 0 2 )
127
4 7 . S a n d l e r a n d J o f f , “N o t e s o n c hi l d ho o d d e p r es s i o n ” In t e r n a t i o n a l J o ur n al o f
P s yc h a n a l ys i s 4 6: 8 8, 1 9 6 5 . ( 8, 5 0 )
4 8 . - S p i t z R . : ‘ ‘ M o t h er l e s s i n f a nt s ’ ’ , c h i l d d ev e l o p me n t 2 0 , 1 9 4 9. ( 1 1 1 )
4 9 . W a l t o n H . , “E d u c a t i o n a n d t r a i n i n g i n p h yc h i a t r y” K i n g E d wa r d ’ s H o s pi t a l
f u n d f o r L o n d o n, 1 9 8 6 . ( 4 )
5 0 . - W e x l e r D . B . , T he A d o l e sc e nt S e l f -S t r a t e g i e s f o r S e l f - S o o t h i n g a n d S e l f E st e e m i n A d ol e s c e n t s , W. W . N o r t o n, Ν έ α Υ ό ρ κη 1 9 9 1. ( 2 1 )
128
INTERN ET - li nk s
h t t p: / / ww w. m y. a e g e a n . gr / we b / a r t i c l e
η µ. δ η µ .
0 4/ 0 5 / 0 9.
Κατάθλιψη
και
α υ τ ο κ τ ο ν ί α στ η ν ε φ ηβ ι κή η λ ι κί α – Ε υσ τ ρά τ ι ο ς Π α πά ν η ς / Π α να γ ι ώ τ η ς Γι α β ρ ί ν ης .
(10)
.
h t t p: / / ww w. d e p r e ss i o n a l i a n c e. o r g ( 3 0 )
52.
51.
53.
h t t p: / / ww w. n e t . s c h oo l b o o k . gr “ Π ρ όλ ηψ η κα ι άρ θ ρ α ” Α θ ήν α 2 0 0 6 . ( 9 1 )
54.
h t t p: / / ww w. h e a l t h . i n g r / p a r e nt s / a r t i c l e . a s p ( 1 7 , 2 8, 1 0 1 )
55.
h t t p: / / ww w. r c p s yc h . a . u k / p u b l i c / d e p / d e p . ht u l Α θ ή ν α 2 00 3. ( 4 7 )
56.
h t t p: / / ww w. i a t r o n e t . gr / a r t i c l e, Η α ν ά π τυ ξ η τ η ς ψ υ χο πα θ ο λ ο γ ί α ς
ε φ η β ε ί α, Τ ά κ ης Χ . Ν ικ ό λ α ο ς – Κ λ ιν ι κό ς Ψυ χ ολ ό γ ος 2 0 0 4. ( 4 3 )
κατά
τ ην
h t t p: / / ww w. K a t h i me r i n i . gr / 4 dc gi / - w- a r t i c l es - wo r l d _ l _ 3 0/ 0 9 / 2 0 0 4_ 1 1 7 8 5 9 . ( 5 5 )
57.
.
58.
h t t p: / / ww w. h e a l t h . q l d . g o v . a y. / b ro c h u r e / i m h s / d e pr e s s i o n. ht m ( 3 7 )
59.
h t t p: / / ww w. r i z o s p a s t i s . g r / Φ Τ Ω Χ Ε ΙΑ - Α Ν Ε ΡΓ Ε ΙΑ - Α Π Ο Κ Λ Ε ΙΣΜ Ο Σπρ ο κ α λ ο ύ ν
δ ι α ρ κέ ς s t r e s s στ ο υς ν έ ο υς , Α Θ Η Ν Α 2 0 0 4. ( 5 2 )
“Εφηβεία
και
κ α τ ά θ λ ιψ η ”
60.
h t t p: / / ww w. m ya v a t a r . b l o g s p o t . c o m / 2 0 07
2 0 0 4. ( 3 5 )
61.
h t t p: / / ww w. yg e i a o n l i n e . g r . l i nd e x . p h p ?
0 2 / 0 9/ 2 0 0 9.
1 5 χ ρ ο ν ο υ” , Γ εω ρ γ ί α Τ ζ ή µ α – Ψ υ χ ο λ ό γ ος . ( 3 6 , 5 3 )
62.
h t t p: / / ww w. k a t a t h l i p s i . g r - Κ α τ ά θ λ ι ψ η – Συ µ π τ ώ µ α τ α – Ε νη µ έ ρ ω σ η γι α τ ην
Κ α τ ά θλ ι ψ η ” , Α θ ή ν α 2 0 0 0 . ( 44 )
63.
h t t p: / / ww w. h e a l t h vi e w. g r “ Ε Φ Η Β ΙΚ Η Κ Α Τ Α Θ Λ ΙΨ Η ” Ε Υ ΣΤ Ρ Α Τ ΙΟ Σ Π Α Π Α Ν Η Σ
1 0 / 0 8/ 2 0 0 9. ( 1 6, 4 5 )
64.
h t t p: / / ww w. i n . g r / h e al t h / ΄ ΄ Έ φ η β ο ι κα ι Κ α τ ά θ λ ιψ η : Συ ν α ν τ ι ο ύ ν τ αι
σ υ χ ν ό τε ρ α’ ’ , 2 0 0 4 - ∆ ρ . Λ ί ζ α Β α ρ β ό γλ η - Ψ υ χο λ ό γο ς , Ψ υχ ο θ ε ρ α πε ύ τ ρ ι α. (5 1 )
65.
h t t p: / / ww w. a n t 1 o n l i n e . g r / S c i e n c e / G e n e r a l / 2 0 0 6 , Η µ. ∆ η µ ο σ ίε υ σ η ς 2 4 / 9 / 2 0 07 .
(108)
“Η
ψυ χ ολ ο γ ί α
January
ε ν ός
ολοένα
129
LINKS ∆Η ΜΟΣΙΕΥΣΕΩΝ
6 6 . h t t p: / / ww w. r a d i o a l f a. g r / h e a l t h/ h e a l t h 0 1 . p h p (∆ Η ΜΟ ΣΙΕ Υ ΣΗ 1)
67.
h t t p: / / ww w. f a m i l yc l u b . g r / s h o w. p h p? mo d e = S h o wA r t i c l e &
a t = 2 0& c h i l d c a t = 5 6 & i d = 3 0 9 ( ∆ Η ΜΟ Σ ΙΕ Υ ΣΗ 2 )
6 8 . h t t p: / / ww w. h e a l t h . i n. gr . / n e ws / a r t i c l e. a s p? In g A r t i c l e ( ∆ Η Μ Ο ΣΙΕ Υ Σ Η 3)
6 9 . h t t p: / / ww w. i a t r o n e t . gr / a r t i c l e. a s p? a r t _ i d = 1 6 0 ( ∆ Η ΜΟ Σ ΙΕ Υ ΣΗ 4 )
7 0 . h t t p: / / h ea l t h . i n. gr / n ews / a r t i c l e . a s p? l n g A r t i c l e ID = 1 4 7 3 9 2 (∆ Η ΜΟ ΣΙΕ Υ ΣΗ 5)
7 1 . h t t p: / / n e ws . p a t h f i n d e r . gr / h ea l t h / 53 0 0 9 9 . ht m l ( ∆ Η ΜΟ ΣΙΕ Υ Σ Η 6)
7 2 . h t t p: / / ww w. a t h i n a 9 8 4. g r / no d e / 3 8 4 7 5 ( ∆ Η ΜΟ Σ ΙΕ Υ ΣΗ 7 )
7 3 . h t t p: / / s d t v. g r / n e ws - 3 3 6 7 . h t m l ( ∆ Η Μ Ο ΣΙΕ Υ Σ Η 8)
7 4 . h t t p: / / ww w. a n t 1 o n l i n e . g r / S c i e n c e / G e n e r a l / 2 0 0 6 / 2 0 0 6 1 1/ 5 9 f b 1 d 10 - 8 0 2 2 - 4 7 1 0 8 fd 7 - c 9 a 1 b e f 6 9 9 7 0. a s p x ( ∆ Η Μ Ο ΣΙΕ Υ ΣΗ 9 )
130