...

Totus impari po imparai-‐ Salviamo il mondo

by user

on
Category: Documents
38

views

Report

Comments

Transcript

Totus impari po imparai-‐ Salviamo il mondo
“Totus impari po imparai-­‐ Salviamo il mondo” Percorso di Educazione ambientale in Lingua Sarda anno scolas<co 2012-­‐2013
finanziato ai sensi della Legge 482/99 Classe 2°D-­‐ sede Scuola Secondaria I grado “A. Rosas” Quartu Sant’Elena Beni benius in Sardigna! Beni benius a Cuartu Sant’Aleni! Nosu piciocheddus de sa 2° D si boleus chis<onai de: Sa fauna de is logus umbidus de Comen< podeus arrespramiai sa Sardigna s’energia e agiudai s’ambien< Po prima cosa, si presentaus: conosciamoci! A mei mi nant: • 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
• 
Noemi; Ludovica B. Federico B; Denise C; Sara C.; Federico C; Riccardo; Gloria; Davide; Ludovica G; Erika; Lucrezia; Andrea M; Nicolò; Alessio; Francesco; Francesca; MaBeo; Sara P; Andrea P; Denise P; Giovanni; Nicola; Alessandra; Sara S. Nos biveus e istudiaus a Cuartu Sant’Aleni •  Comen< est su logu e s’ambien< de innoi? A su costau de Cuartu Sant’Aleni ddui est su Staini de Molentargius, unu logu umbidu chi imoi ant bonificau. Prima s’omini interràda a is stanis e is paulis de sa Sardigna Poita? Su staini est su logu de sa canna e de su sinzulu e a nai sinzulu tandus oliat nai màlaria scheta: una maladìa chi faiat morri unu sciacu mannu de genM! Invecias imoi eus cumentzau a chisMonai de "salvaguardia delle zone umide” (Convenzione di Ramsar* de su 1971) de s’Iran chi s’agatat in *Ramsar est una tzitadi su mari Caspio. In su 1971 ant fatu una cunferentzia internatzionali de importu mannu innui ant approvau sa Convenzione internazionale rela3va alle zone umide di importanza internazionale, sopra7u7o come habitat degli uccelli acqua3ci, mellus connota comenM a Convenzione di Ramsar Aintru de is logus umidus e de is stainis de sa Sardigna, nci àndant, bolendi in Atongiu, medas pillonis a fai su niu: Sa Puddixedd’ ‘e àcua (Gallinella d’acqua) • 
• 
• 
• 
• 
Dda bieus essencidenci de is cannas o nadendi trancuìlla mòvendi, afrodiera, sa coita chi asuta est bìanca. Si fait su niu mannu mannu in s’àcua, apicigau a s’erba e ingunis fait is ous, de innui ndi bessint is pilloneddus. Candu ndi bessint de is ous, is pilloneddus nc’arrennescint a sighiri sa mamma nadendi. Calincunu, a bortas, nci lassat is pinnas: casMendi unu punMneddu nieddu chi si bidi de a palas de s’erba, su pilloneddu mancai s’acostat e no si nd’acatat de sa pipara cùada. Intzandus ddu pigat cun d’unu mùssiu, dd’ allupat e si ddu papat asut’ ‘e àcua. Sa Puliga (Folaga) Est prus manna e prus tundarazza de sa Puddixedd’ ‘e àcua, est niedda a dda biri de a largu e portat su bicu bìancu cun d’una màcia bìanca in fronM. Portat is peis birdis e in Atongiu nd’arribant millis e millis in Sardigna, po abarrai innoi totu s’hierru. Is pilloneddus, candu ndi bessint de is ous, podint essi càssaus de: •  stòris (falchi); •  bucch’ ‘e meli (donnole); •  mrexani (volpi). Su Cabon’ ‘e àcua (Pollo sultano) •  In is stanis e is paulis de sa Sardigna, totu in d’unu, s’intendit càntai su Cabon’ e àcua, cun d’una boxi cannìa. •  Est bellu meda de bisura: tènit is pinnas de unu colori azulu forM e is peixeddus cun su bicu funt arrubius. •  Is didus funt lòngus e tènint ungas grussas, chi ddi serbint po caminai e s’appirrocciai a is cannas. •  No ddi praxit a bolai; est curiosu poita pigat sa cos’ e papai e si dda ponit in su bicu cun is peis. •  Sa Sardigna est s’unicu logu de s’Italia innui ddu poteus agatai: seus fortunaus! Su Concabirdi (Germano reale) •  Est s’anàdi prus conota in is stanis e paulis de sa Sardigna: dda podeus biri in Beranu nadendi cun is anadixeddas afatu... Su Perdizzorronadas (Airone) Is sardus anMgus tzerriànt a c u s t u p i l l o n i “Perdizorronadas” poita tènit s’abitudini de abarrai frimu po oras e oras in mesu de s’àcua bàscia de is stanis de sa Sardigna, duncas pàrit diaderus unu màndroni! Cun su bicu longu si papat: •  brèminis; •  lissas; •  anguiddas; •  arranas e... •  topis puru! E mancai conilleddus chi s’acòstant troppu a s’àcua... Sa mènga (Garze`a) Est su perdizorronadas su prus alliputziu! Est totu bìanca e pàpat piscixeddus e arraneddas. Portant totu e dus càmbas longas: s’assimbillant a pari ma Filìppa o Saba`èri (Avoce`a) portat su bicu longu faci a susu Tzurrulìu de àcua (Cavaliere d’Italia) portat su bicu deretu Crìant e frùcint tres ous. Sempri de prus bieus su Cau marinu bolendi in su celu azulu in logu de mari ma medas bortas ddu bieus in is tzitadis forroghendi s’àliga! Arrundini marina (Rondine di mare) Cau marinu ( Gabbiano reale) Sa gen< arrubia (Fenico`ero) In Campidanu ddu tzèrriant aici poita portat is pinnas a colori de arrosa. In atrus logus de sa Sardigna ddi nànt Mengòni. Sa genM arrubia ndi benit in Sardigna in Atongiu de su Sud de sa Francia poita innoi nc’est prus callenM; calincunu si frimat in is stanis sardus ma is atrus bolant a s’ Africa. Ddus bieus in sa Laguna de Casteddu, S.Gilla e Molentargius, Aristanis. Portant unu bicu mannu cun d’una lìngua grùssa e nci pàssant su tempus forroghendi in su ludu. Forrògant cun is càmbas lòngas lòngas e parint appedalendi! Totu in d’unu nci afùngant sa conca asut’ ‘e s’àcua e cun su bicu scèrrint in su fundu po circai sa cos’ ‘e papai. Sa genM arrubia passat su noM in mesu de su staini poita Mmit a su mrexani e a is cànis sentza de meri. Certas bortas ddus bieus in pei cun d’una camba scèM poita ca s’atra dda tenint pinnigàda. Su Marragau (Gruccione) Est su prus “esoMcu” de is pillonis chi faint bisìta a sa Sardigna. Bènit in Beranu de s’Africa e tenit is pinnas de medas coloris allutus: a color’ ‘e oru, birdis, azulas e su corpus àcabat cun d’una còa longa cun is 3monieris de mesu a punta, chi fait su Marragau totu alliputziu! Fait su niu in terra innui nc’est argilla e arena, aici nc’arrennèscit a scorrovài cun su bicu fossus strìntus e lòngus fintzas dus mètrus. Custus fossus acàbant cun d’unu aposentu innui sa femina crìat cincu o ses ous. Papat baballòMs ma, su chi ddi praxit de prus, funt is apis! S’est praxiu su logu innui biveus? •  A nci tenni a s’ambienM no est a ndi bolli a marolla un arrogheddeddu po ndi ddu portai a domu nostra. •  Chi sigheus a fai aici eus abarrai a solus in custu mundu, chen’ ’e colori birdi de biri: sceM stradas e ciumentu. •  S’omini depit difendi s’ambienM e no depit gherrai cun sa natura! Si boleus donai doxis consillus po agiudai s’ambien<… Unu po donnia mesi de s’annu Seis prontus? Labai de pigai pinna e paperi e de sinnai! Gennarju •  De su primu de Gennarju de su 2011 funt sparessius is sacchiBus de prasMca: po fai sa spesa portadì de domu una sacchita de arroba. Friaxiu •  Carriga beni sa lavatrice e sa lavastoviglie: una famillia sceM podit arrespramiai fintzas a 11 mila litrus de àcua a s’annu. Martzu •  Studandi beni sa luxi candu no serbit a dda lassai alluta. Aprili •  Circa de ponni luxis a fluorescenza invecias de cussas a incandescenza: durant de prus e faint prus pagu dannu a s’ambienM. Maju •  Piga sa machina sceM candu M serbit diaderus; chi podis piga su trenu opuru… banda a pei o in bicicreta. Mesi de Lampadas •  No lessist s’àcua sciaendi de su grifoni candu no M serbit. Mesi de Argiolas •  S’arregorta diferentziada de s’aliga no est cosa de pagu contu: faeus prus pagu anidride carbonica e nci guadangiaus totus in saludi. Austu •  A nci fuliai s’aliga in su satu est comenM a nci fuliai su dinai de totu sa comunidadi. Cabudanni •  Prus pagu prasMca comporaus e mellus est po s’ambienM nostru. Mes’ ‘e Ladamini •  Studandi e no lessist a manera stand by a is aparechius eletronicus poita ca sighint a imperai sa metadi de s’energia chi ddis serbit candu funt allutus. Donniassantu •  Poni su crabetori a is pingiadas candu ses fendi buddiri s’acua. Mesi de Paschixedda •  Circa sa cos’ ‘e papai de su logu innui bivis: diaici fais arricai s’economia de sa bidda tua e sa cos’ ‘e papai no fait girus mannus po lompi a sa mesa de is domus nostras. “Poni in men<! Agiuda s’ambien<!” -­‐  A ndi segai is matas -­‐  Su traficu de is machinas -­‐  Is scaricus de is industrias FAINT AMANNIAI IN S’ ARIA IS GAS MALUS COMENTI A S’ ANIDRIDE CARBONICA Custus gas atziant sa temperatura e trumbulant su CLIMA Sa pregunta manna est… •  ITA PODEUS FAI PO S’INCUINAMENTU? ARRESPUNDEUS CUN D’ UNU FUEDDU: ENERGIA LIMPIA Risorsas energe<cas rinnovabilis: •  Energia de s’acua •  Energia de su mari •  Energia geotermica •  Energia de su soli •  Energia eolica Eus fatu bisita a un Impiantu Fotovoltaicu Eus biu is palas eolicas de acanta In Sardigna… Acua Soli Terra Bentu Energia limpia E ancora podeus imperai… Biomassas Materiali organicu chi torrat a cresci e podit essi imperau comenM a combusMbili: •  arrefudus de s’agricoltura, de is matas, de allevamentu de su besMamini Biocarburan<s Materialis de s’agricoltura (po fai un esempiu: mais e canna de zuccuru) chi, fatus fermentai, podint essi imperaus invecias de sa benzina o su gasoliu. Seus abarraus a iscola a meri E eus imparau is fueddus in lingua sarda Saludaus a totus Torraus gratzias po s’ai ascutau! A si biri! Arrivederci! Au revoir! See you! “To`us impari po imparai-­‐ Salviamo il mondo” -­‐  Docente di Lingua Sarda: Prof.ssa Giuseppina Fan< -­‐ Co -­‐ docente Disciplina non LinguisMca: Prof.ssa Susanna Vassena -­‐  Coordinamento con la scuola media capofila di Quartu Sant’Elena Porcu-­‐ SaBa e le Scuole partner di Pagnacco (Friuli Venezia Giulia), Faeto (Puglia) e Alghero: Prof.ssa Maria Carla Sarritzu Un ringraziamento parMcolare: -­‐  al Preside della Scuola Secondaria “A. Rosas”, Prof. Paolo Rossei; -­‐  ai collaboratori scolas<ci; -­‐  alle famiglie per il sostegno ai ragazzi; -­‐  a tui gli alunni della classe 2° D-­‐ sede centrale, per l’impegno e la partecipazione mostraM nella realizzazione dell’alvità. Calendarizzazione aività di Lingua Sarda veicolare Gennarju Orario curriculare -­‐ 
Lunis 21-­‐ h.12.30-­‐ 13.30 -­‐ 
Lunis 28-­‐ h.12.30-­‐ 13.30 Friaxu Orario curriculare e extracurriculare -­‐ 
-­‐ 
Lunis 4-­‐ h.12.30-­‐ 13.30 Mercuris 6-­‐ h.13.30-­‐ 15.30 -­‐ 
Mercuris 13-­‐ h. 13.30-­‐ 15.30 -­‐ 
Lunis 18-­‐ h.12.30-­‐ 13.30 -­‐ 
Mercuris 20-­‐ h. 13.30-­‐ 15.30 -­‐ 
Mercuris 27-­‐ h. 13.30-­‐ 15.30 Martzu Orario curriculare e extracurriculare -­‐ 
Lunis 4-­‐ h.12.30-­‐ 13.30 -­‐ 
Lunis 4-­‐ h. 13.30-­‐ 16.00 -­‐ 
Lunis 11-­‐ h. 13.30-­‐ 16.00 
Fly UP