...

MASCHERE e RITI - Provincia di Treviso

by user

on
Category: Documents
21

views

Report

Comments

Transcript

MASCHERE e RITI - Provincia di Treviso
MASCHERE
e RITI
CARNEVALI
ARCAICI
dei
Veneto
& Dolomiti
nel
Maschere popolari trevigiane
tra Ottocento e Novecento
Il Carnevale rappresenta da sempre una festa del popolo. Lo stesso “mascherarsi” rappresenta l’espediente per
allontanarsi dal quotidiano, per abbandonare temporaneamente il proprio ruolo sociale e formale.
È un momento in cui ogni regola decade per lasciare spazio alla maschera consentendo un rito d’inversione che
DOOHJJHULVFHOHLQLEL]LRQL,IHVWHJJLDPHQWLVLVYLOXSSDQRSHUORSLLQSXEEOLFKHVÀODWHLQFXLUHJQDQRHOHPHQWLJLRFRVL
HIDQWDVLRVL3DUWHFLSDUHVLJQLÀFDHQWUDUHQHOORVSLULWRGHOJUDQGHULWR1RQDFDVRODVLPERORJLDHODVWUXWWXUDGHL
vecchi carnevali, in alcune zone del Veneto sono ricche di immagini augurali di abbondanza e fertilità. L’assieme dei
personaggi del corteo carnevalesco indica “le forza universali” presenti: sono le anime degli Antenati, degli spiriti ctoni,
che ci rassicurano sul rinnovamento del nuovo anno.
La mostra “Maschere e Riti dei Carnevali Arcaici del Veneto & Dolomiti” ha suggerito al Gruppo Folcloristico Trevigiano
l’idea di riproporre alcune vecchie maschere cittadine.
Esse esprimono la compenetrazione tra cultura urbana e cultura rurale, tipica della Marca Trevigiana: si presentano
sempre in coppia, mediatore-contadino, compare e comare, “revendona” mora e “revendona” bionda e così via. Sono
SHUVRQDJJLFKHLQWHUPLQLPRGHUQLSRWUHPPRGHÀQLUHFRPHUDSSUHVHQWDQWLGHOWHU]LDULRXQVHWWRUHHFRQRPLFRFKHq
sempre più importante nel nostro tessuto sociale.
,O *UXSSR KD ULSURSRVWR DOFXQH ÀJXUH VLD LQ LQWHUQR QHOOD FDVD UXVWLFD FKH LQ HVWHUQR LQ TXDOFKH DQJROR GL YLH H
SLD]]HFROWHLQDWWLYLWjWLSLFKHGHOODÀQH&DUQHYDOHGLXQWHPSR
ÈXQPRGRVFDQ]RQDWRPDÀORORJLFDPHQWHFRUUHWWRGLULFRVWUXLUHGHLIUDPPHQWLGHOQRVWURSDVVDWRRUPDLUHPRWR
Anche per questa riscoperta, frutto di un costante impegno di ricerca e approfondimento della cultura popolare, va
il più sincero ringraziamento della Provincia di Treviso al Gruppo Folcloristico Trevigiano e alle altre associazioni che
KDQQRFROODERUDWR&RQJUHJDSHULOUHFXSHURGHOOHWUDGL]LRQLWUHYLJLDQHH*UXSSR$PLFLGL6DQ0DUWLQRFRQO·DXJXULR
FKHTXHVWDHVSHULHQ]DSRVVDFRQWLQXDUHSURÀFXDPHQWHQHOWHPSR
Leonardo Muraro
Presidente della Provincia di Treviso
3
,O&DUQHYDOHqXQSHULRGRSHFXOLDUHVWUHWWDPHQWHDVVRFLDWRDOODFROOHWWLYLWj
Durante il carnevale, infatti, la particolare percezione del tempo e dello spazio permette a tutti i partecipanti di sentirsi
SDUWHGLXQD&RPXQLWjVYHVWHQGRLSURSUL¶SDQQL·HULQQRYDQGRVLJLRFDQGRFRQLOFRVWXPHHODPDVFKHUD,OÀQHGHOOD
FHOHEUD]LRQHqGDVHPSUHTXHOORGLFUHDUHODFRPSOHWDSDUWHFLSD]LRQHFRPXQLWDULDFKHYDFRVuLQWHJUDQGRVLQHOEXRQ
RUGLQHGHOOHFRVH,Q,WDOLDHQHO9HQHWRLO&DUQHYDOHqVWDWRVRQWXRVDPHQWHFHOHEUDWRSHUVHFROLHUHVWDXQDWUDGL]LRQH
peculiare del nostro territorio e della nostra tradizione.
La Mostra “Maschere e Riti dei Carnevali Arcaici del Veneto & Dolomiti” e la sezione “Maschere Popolari Trevigiane
WUD RWWRFHQWR H QRYHFHQWRµ EHQ V·LQVHULVFRQR QHO FDOHQGDULR HYHQWLVWLFR GHO 0XVHR (WQRJUDÀFR 3URYLQFLDOH FKH ÀQ
GDOO·RULJLQHqVWDWRLQGLYLGXDWRFRPHVHGHLGHDOHLQJUDGRGLJDUDQWLUHODFRQVHUYD]LRQHHLOGHSRVLWRGHOOHWHVWLPRQLDQ]H
PDWHULDOLHLPPDWHULDOLGHOO·XRPRHFRQÀJXUDQGRVLQHOFRQWHPSRFRPHXQODERUDWRULRGLULFHUFDHGLGLYXOJD]LRQHGL
studi e ricerche.
Il Museo contribuisce alla tutela e alla valorizzazione della cultura popolare locale, intesa come insieme di credenze, di
espressioni verbali, gestuali e comportamentali che scaturiscono da una consuetudine collettiva lentamente formatasi
H PRGLÀFDWDVL GLPHQVLRQH IRQGDQWH GHOOD QRVWUD VRFLHWj FRQWHPSRUDQHD ,QIDWWL XQR GHJOL RELHWWLYL SULQFLSDOL GHO
0XVHR(WQRJUDÀFR3URYLQFLDOHqTXHOORGLDYYLFLQDUHOHSHUVRQHHLQSDUWLFRODUPRGRLJLRYDQLDOODVWRULDHDOOHYLFHQGH
popolari della propria terra tramite la conoscenza diretta dei manufatti locali e del loro utilizzo, nonché della memoria
familiare e personale.
Floriano Zambon
Vicepresidente della Provincia di Treviso
5
Nane Caregheta,
visto da Gianni Anselmi
6
TEMPI NUOVI, MASCHERE NUOVE
Con l’annessione al Regno d’Italia e l’avvento di un nuovo assetto politico-economico nel Veneto la creatività
SRSRODUHYHQQHVWLPRODWDDHVSULPHUHÀJXUHWHDWUDOLFKHULÁHWWHVVHUROHQRYLWjGHOSHULRGR
Erano anni pieni di fermenti, con l’emergere della questione sociale, la nascita dell’industria, la crisi dell’agricoltura
HLOPRGLÀFDUVLGHLUDSSRUWLIUDFDPSDJQDHFLWWjULPDVWLLPPXWDWLSHUVHFROL
6LDIIHUPDURQRFRVuQXRYHÀJXUHVRFLDOLDFXLFRUULVSRVHURQXRYL´WLSLµOHWWHUDULFKHDOO·LQL]LRHUDQRGHOOHPDFFKLHWWH
GHOOH FDULFDWXUH GL DOFXQL SHUVRQDJJL EL]]DUUL H SRL GLYHQWDURQR GHL VLPEROL ULFRQRVFLXWL GL XQD GHWHUPLQDWD
FDWHJRULD
$GLIIHUHQ]DGHOOHPDVFKHUHDUFDLFKHOHJDWHDLULWXDOLGLXQDFXOWXUDDQWLFDDYROWHDQFKHSUHFULVWLDQDLQFXLLO
WUDYHVWLPHQWRHUDHVVHQ]LDOHSHUHQWUDUHLQXQ·DOWUDGLPHQVLRQHOHQXRYHPDVFKHUHHUDQROHJDWHDOODUHDOWjGHO
PRPHQWRHQRQDYHYDQRXQSDUWLFRODUHELVRJQRGLFRSULUVLODIDFFLDDQ]LFRQLOORURDEELJOLDPHQWRIDYRULYDQRLO
ULFRQRVFLPHQWRHO·LGHQWLÀFD]LRQHFRQXQJUXSSRRXQDFDWHJRULDGLFXLHVSRQHYDQRFRPLFDPHQWHOHPDQLHLWLF
OHHVDJHUD]LRQLHOHDYYHUVLRQL1HOSDQRUDPDVRFLRFXOWXUDOHWUHYLJLDQRWUDODÀQHGHO;,;HO·LQL]LRGHO;;VHFROR
VLLPSRVHURGXHFRSSLHGLSHUVRQDJJLWLSLFLFKHHVSULPHYDQRLOSURIRQGRHFRPSOHVVRLQWUHFFLRGLUDSSRUWLWUDOD
FLWWjHODFDPSDJQDFRQO·HPHUJHUHQHOO·HFRQRPLDGHOWHU]LDULRLGXHFRPSDULHOHGXHFRPDUL
I due uomini, uno sanser e uno massariotoQHLORURQRPL1DQH&DUJKHWDH1DQHGHOHRFKHULYHODQRODORUR
SDUHQWHOD FRQ JOL =DQQL GHOOD WUDGL]LRQH WHDWUDOH 9HQHWRORPEDUGD GHOOD &RPPHGLD GHOO·DUWH PD VLFFRPH LQ
GLDOHWWR 1DQH ROWUH FKH LO QRPH *LRYDQQL SXz LQGLFDUH DQFKH LO VHPSOLFLRWWR O·XRPR FRPXQH R GDEEHQH VL
SRWUHEEHDQFKHSHQVDUHDXQOHJDPHFRQO·XRPRFRPXQHLOPHGLHYDOHeverymanGHOOHVDFUHUDSSUHVHQWD]LRQL
/HGXHFRPDULFKHGLSURIHVVLRQHIDQQROHYHQGLWULFLGLSLD]]Drivendugliole o revendoneSLFKHDOODWUDGL]LRQH
WHDWUDOHGHOOH´DOOHJULFRPDULµVRQRLVSLUDWHDOODUHDOWjYLYDGHLPHUFDWLHGHOOHSLD]]HFLWWDGLQHUHJQRGHOOHciàcole
HGHLULFKLDPLHQRQDFDVRYHQJRQRLGHQWLÀFDWHFROQRPHGHOOXRJRLQFXLRSHUDQR3LD]]DGHLFXQLFLH3LD]]DGH
OHHUEHQHOVHJQRGLXQDWRSRQRPDVWLFDLQSDUWHDQFRUDYLYDVHSSXUHQRQGLXVRXIÀFLDOH
7
“i do compari che contrata l’affar”
I DUE COMPARI
8QWHPSRTXDVLWXWWHOHQRVWUHFLWWjDYHYDQRXQDPDVFKHUDFKHQHUDSSUHVHQWDYDLOFDUDWWHUHGHJOLDELWDQWLOH
DWWLYLWj WLSLFKH RSSXUH TXDOFKH SHUVRQDJJLR VWRULFR 7UHYLVR QH DYHYD XQD PHQR IDPRVD GL TXHOOD GL 9HQH]LD
3DQWDORQHFKHUDSSUHVHQWDYDLPHUFDQWLGHOOD6HUHQLVVLPD$UOHFFKLQRLOVHUYLWRUHFKHUDIÀJXUDYDLEHUJDPDVFKL
$Q]ROHWR6SjVHPLFKHUDSSUHVHQWDYDJOLVWXGHQWLGL3DGRYD)DFDQDSSDFKHHUDLOVLPERORGHLIULXODQLsparagnini,
0DUFR3DSDUHODUDSSUHVHQWDQWHGHOORVSLULWRJDXGHQWHGHLYHURQHVLHYLDPDVFKHUDQGR
/DPDVFKHUDWUHYLJLDQDHUDGLIIXVDÀQRDJOLDQQL¶FRQLOQRPHGL1DQH&DUHJKHWD o Caregheta el Mediator
5DSSUHVHQWDYD LO VHQVDOH FKH FRQRVFH WXWWL FKLDFFKLHUD FRQ WXWWL FHUFD VHPSUH GL IDUH DIIDUL YXROH HQWUDUH
GDSSHUWXWWRFRQRVFHWXWWLLSHWWHJROH]]LqXQHVSHUWRGLWXWWRGDLODYRULDJULFROLDOO·HQRJDVWURQRPLDGDLSUH]]L
GHOOHPHUFLDLULPHGLQDWXUDOL
/D FDUDWWHULVWLFD FKH JOL Gj LO QRPH q GRYXWD DO IDWWR FKH FHUFD VHPSUH GL LQWUXIRODUVL QHOOH FRPSDJQLH DOWUXL
VSHFLHDOO·RVWHULDVLFFRPHqXQRVFRFFLDWRUHDOOHVXHULFKLHVWHVLULVSRQGH“no ghe xe posto par ti, me manca ‘a
carega”DOFKHOXLULVSRQGH“la go mi la caregheta” facendo vedere il seggiolino nascosto sotto il tabarro oppure
JLjDWWDFFDWRDOVXRIRQGRVFKLHQD4XDQGRVLDXWRLQYLWDDEHUHHORULÀXWDQRSHUFKpPDQFDQRELFFKLHULOXLGLFH
pronto “go mi el goto”HPRVWUDXQELFFKLHUHGLPHWDOORFKHWHQHYDLQWDVFDRSSXUHDWWDFFDWRDOFROOR6HSURSRQH
GLJLRFDUHDFDUWHHJOLDOWULULÀXWDQRSHUFKpPDQFDLOPD]]RGLFDUWHOXLHVWUDHVXELWRLOVXRPD]]RGLWUHYLVDQH
'LVROLWRKDVRSUDFFLJOLDIROWHQDVRHJXDQFHFRORUYLQRXQSDLRGLEDIIRQLHWRVFDQHOOR
Con la bagolinaSLFFKLDVXOOHERWWLSHUYHGHUHVHVRQRSLHQHHDO]DOHJRQQHDOOHUDJD]]HGLFHQGRFKHGHYHYHGHUH
OHJDPEHSHUYDOXWDUHODPDQ]D
/DPDFFKLHWWDGHOPHGLDWRUHHUDIUHTXHQWHDQFKHQHOOHFRPSDJQLHPDVFKHUDWHFKHDQLPDYDQRLÀOzQHOOHVWDOOH
GXUDQWHLOSHULRGRFDUQHYDOHVFR
,SRFKLULFRUGLGHOSHUVRQDJJLRGL&DUHJKHWDVLWURYDQRLQTXDOFKHFHQQRJLRUQDOLVWLFRVXOFDUQHYDOHWUHYLJLDQRLQ
DUWLFROLGHOODVWDPSDORFDOH*D]]HWWLQR*D]]HWWDGL7UHYLVR,O&DJQDQDJOLLQL]LGHO¶
1HOO·$OPDQDFFR9HQHWRGHO$WWLOLR/D]]DULH7LWR*DU]RQLSDUODQGRGHOFDUQHYDOHGHOOD0DUFDULFRUGDQRXQD
PDVFKHUDSRSRODUHWUHYLJLDQDLOVDODFH&DUHJKHWDFKHLPSURYYLVDYDYHUVLQHOOHFDVHHQHOOHRVWHULH
/·XQLFDVXDUDIÀJXUD]LRQHqXQGLVHJQRGL*LDQQL$QVHOPLVXXQDULYLVWDSXEEOLFLWDULDGHJOLDQQL¶GHOVHFROR
VFRUVRqUDSSUHVHQWDWRFRPHXQYHFFKLRFROWDEDUURFKHDOSRVWRGHOODbagolina porta una scuriaGDFDYDOOLSHUFKp
PROWLPHGLDWRULYHQLYDQRGDOODFDPSDJQDFROFDOHVVHHXVDYDQRODIUXVWDDOSRVWRGHOEDVWRQHGDSDVVHJJLR
I suoi detti tipici costituiscono una serie di proverbi e modi di dire diffusi nel mondo commerciale del secolo
VFRUVR
9
Rito del tajaman par serar l’afar
LE MASSIME DEL MEDIATORE
´(OPRQGRHO[HPH]RGDYqQGDUHPH]RGDFRPSUDUHPLVRQ
qua par combinar”.
´0HMRYqQGDUHSHQWLUVHGHSRFKLVFKHLFKHWHJQHUHSHQWLUVH
magnàndose i dei”.
´1HOSDJDUQRqVVDUFRUHQWHFKHSROQjVVDUO·DVVLGHQWHFKHQR
te paghi gnente”
“I omeni xe come i meloni: de diese, ghe ne xe tre de boni”.
“I boni afari fa i boni amissi e i boni amissi fa i boni afari”.
“Marcante o marcatin; no ghe manca el so quatrin”.
“Chi no se incontenta de l’onesto, perde el mànego e anca el çesto”.
“Tera mora fa bon pan, tera bianca fa paltan, tera rossa patate
americane”.
“Un bon scodidor xe un tristo pagador”.
“El poro can in man de l’avocato xe come un sorze in boca
del gato”.
“A lume de candela, no se stima né dona né tela”.
“La bona càneva fa el bon vin e la bona cavala fa el bon
pulierin”.
“La cavessa liga la bestia e la parola liga l’omo”.
“Tanta tera tanta spesa, poca tera tanta resa”.
“Col bocal xe svodà, el contrato el xe serà”.
“L’esperiensa xe la mare de la siensa”.
“Pagar e morir ghe xe sempre tempo”.
“Chi no ga orto e no copa el porco, tuto l’anoga el muso storto”.
“L’ocasion fa l’omo ladron e la dona frascona”.
“Bò par arar, vache par semenar”.
“Un scheo de mona in scarsela no fa mai dano”.
“La bona grepìa fa la bona bestia”.
“El pan del mona el xe el primo magnà”.
“Vin sul sasso, meloni sul grasso”.
´7XWWRJDXQSUHVVREDVWDÀVVDUORµ
Chi co le vache lavora la tera va al mulin con la puliera”.
“La bote canta ma el goto pianze”.
´&RHOSDUHID&DUQHYDOLÀRLID4XDUqVLPDµ
“Mejo dar e pentir che tegnerse e patir”.
“Tre robe vol la campagna: bon tempo, bona semensa, e boni
brassi”.
“Loda la montagna, ma tiente al pian; loda la polenta, ma
tiente al pan”.
“Presto par natura e tardi par ventura”.
“Ojo de sora, vin de mezo, pomi de fondo”.
“De setembre e de agosto, bevi vin vecio e lassa star el mosto”.
“Fame fator un ano, se no divento sior me dano”.
“Mi no vago a combàtar, ma impenir la me pignata”.
“Tera nera, bon pan la mena, tera bianca, presto la stanca”.
´&KLYROHOSRPRVEDVVDODUDPDFKLYROODÀDFDUHVVDODPDPDµ
“Drio el campo vien fora la gombina”.
“ A bona porta, bon bataor”.
“Casa fata e vigna posta no se sa quanto la costa”.
“Presto al marcà, tardi a la guera”.
“Galina pelada no fa vovi”.
´&DPSLÀQFKpVHSROODYRUDUOLERVFKLÀQFKpVHSROFRPSUDUOLµ
´2GHSDMDRGHIHQHOFRUSRJDGDqVVDUSLHQµ
“Grassa cusina, magro testamento”.
“Marcante de ojo, marcante de oro, marcante de vin, marcante
povarin”.
11
Ambulanti nel giro de casàe
1DQH &DUHJKHWD HQWUDYD D YROWH LQ VFHQD DFFRPSDJQDQGRVL DG XQ DOWUR EL]]DUUR SHUVRQDJJLR LO GHJQR VXR
compare 1DQHGHOHRFKHGHWWRDQFKH1DQH0DVVDULRWWRXQDPDFFKLHWWDFKHUDSSUHVHQWDYDLOWLSRGHOFDPSDJQROR
FKHQHLJLRUQLGLPHUFDWRFDODLQFLWWjSHUYHQGHUHLVXRLSURGRWWLHQHDSSURÀWWDSHUIUHTXHQWDUHDVVLGXDPHQWHOH
RVWHULHFRPHVLSXzLQWXLUHGDOVXRULFKLDPR´0LVRQ1DQHGHOHRFKHHVSHUWRDQFDGHSLWRQHHFLRFKHµ
ÈFRPSDJQRGLELVERFFLDGL1DQH&DUHJKHWDHVLSRUWDGLHWURTXDOFKHRFDRDOWULDQLPDOLGDFRUWLOHDYROWHLQ
FHVWDDYROWHLQFDUULROD
,OVXRDEELJOLDPHQWRqFDUDWWHUL]]DWRGDOOHbraghe da aqua altaODUJKHHULYROWDWHDOO·LQVLQVLHPHDOOHgalosse co
le brocheRDLJURVVL]RFFROLGDVWDOODFKHJOLGDQQRXQDQGDPHQWREXIIRGLVROLWRSRUWDXQcapel da vendema di
SDJOLDVÀODFFLDWDHDOFROORXQFRORUDWLVVLPRVWUDQJROLQ
,OSHUVRQDJJLRPLWLFRGHOVHQVDOH1DQHKDLVSLUDWRDQFKHODPXVDSRSRODUHFKHFHQHKDODVFLDWRTXHVWRULWUDWWLQR
VFULWWRLQSXQWDGLSHQQDQHOGLDOHWWRUXVWLFR
Ogni giorno de marcà
1DQHUHGHLPHGLDWRUL
el vien sempre consultà
da paroni e da fatori.
Lu conosse ogni mercante,
betolier o marcantin
e co un far acomodante
el tira l’aqua al so muli.
Lu se imbusa dapartuto
come el fusse a casa sua;
par bagnarse el beco suto
ghe vol solo ‘na batùa.
Lu el conosse ogni ciesura 1,
prà o tera da vassor
e coi passi el la misura
mejo de un pertegador 2.
4XDOFKHYROWDHOIDHOVDQVHU
de morosi, e a nosse fate,
el se ciapa co piasser
un bel baro de savate.
&XVVu1DQH&DUHJKHWD
porta vanti el so mestier;
ora serio, ora macieta
el sa farse benvoler.
1RJKH[H¶QDPDUFDQVtD
che da lu no sia tratada,
campi, case, vin, boarìa,
paja, fen, formajo,biada.
El va in giro su un saret 3
co na scuria da carioto
par guidar el so piavet 4
e tegnerlo sempre al troto.
Lu el te bate le casàe
ÀQDO·XOWLPRFROPHO
par un poche de forcàe
de leame o stramedel.
Co ‘l se ferma a ‘na cieseta 5
el tol tripe co un quartin
e in tabaro o in porçeleta 6
sona sempre el so tacuin.
1
2
3
4
5
6
ciesura: podere, terreno con casa
pertegador: agrimensore, stimatore
saret: calesse, carrozzella
piavet: cavallo di razza Piave
cieseta: osteria, bettola
porçeleta: giaccone, giacca imbottita
13
“Revendona” venditrice di uova
(disegno di Lorenzo Viola)
“Revendona” vista da Luigi Serena
´5HYHQGRQHµYHQGLWULFLGLÀRUL
(disegno a carboncino di Sante Cancian)
$WWXDOPHQWHLOSHUVRQDJJLRGL1DQH&DUHJKHWDYLHQHLQWHUSUHWDWRGD&ODXGLR%DOGRVLQJRODUHÀJXUDG·DUWLJLDQR
DUWLVWDHPDULRQHWWLVWDTXHOORGL1DQHGHOHRFKHqLQYHFHDIÀGDWRD%UXQR0DWWLHOORFKHGXUDQWHLOPanevin delle
&j0DWHD&DVLHULPSHUVRQDDQFKHODÀJXUDGLBepo Gobo da Casier, il popolare astrologo e venditore di lunari e
DOPDQDFFKL
)LQRDOOD6HFRQGD*XHUUD0RQGLDOHLFDUQHYDOLFLWWDGLQLHUDQRDQLPDWLSXUHGDXQDOWURDOOHJURFRPSDUH1DQH
de le strasseVWUDFFLYHQGRORFDUDWWHUL]]DWRGDOJURVVRVDFFRLQVSDOODHGDXQpiron da ciche, un bastone munito
GL SXQWHUXROR SHU UHFXSHUDUH L PR]]LFRQL GL VLJDUHWWH GD ULFLFODUH (UD LO UDSSUHVHQWDQWH GHOOD SLWWRUHVFD H
XPRUDOHXPDQLWjFKHYLYHYDQHOSRSRODUHTXDUWLHUHGHOOD“Cale de oro”, completamente raso al suolo dal tragico
ERPEDUGDPHQWRGHO9HQHUGu6DQWRFKHGLVSHUVHLVRSUDYYLVVXWLDLTXDWWURDQJROLGHOOD0DUFD
LE DUE COMARI
$FFDQWRDOODFRSSLDGLPDVFKHUHGHLGXHFRPSDULLQWHUYHQLYDVRYHQWHQHOORVFHQDULRFDUQHYDOHVFRTXHOODIHPPLQLOH
GHOOHGXHFRPDULDQFKHORURPHGLDWULFLIUDODFDPSDJQDHODFLWWjLQTXDQWRFRPSUDYDQRGDLFRQWDGLQLXRYD
SROODPHFRQLJOLYHUGXUDHSLDQWHFKHSRLULYHQGHYDQRQHOOHSLD]]HXUEDQHHVHUFLWDQGRDSSXQWRLOPHVWLHUHGL
revendone
(UDQRSRSRODQHGDOODOLQJXDVYHOWDGDLULÁHVVLSURQWLHGDOODEDWWXWDIDFLOHSURFDFLHPDOL]LRVHFKHSRVVLDPR
FRQVLGHUDUHWUDOHSULPH´LPSUHQGLWULFLµHFKHFLWHQHYDQRDVRWWROLQHDUHLOORURstatus con ornamenti e gioielli
YLVWRVLDOOHRUHFFKLHSRUWDYDQRJURVVLrecini, come bùcole, s-cione, giosse, e al collo sfoggiavano uno o più giri di
maninRURODYRUDWRHLQWUHFFLDWR,QWHVWDSRUWDYDQRDVHFRQGDGHOODGHOODVWDJLRQHXQFDSSHOORGLSDJOLDFRQ
QDVWURFRORUDWRHÀRULRSSXUHXQID]]ROHWWRQHDOODfurlanaFLRqDQQRGDWRVXOODQXFDXQDOWURID]]ROHWWRda colo
scendeva sul petto e i suoi lembi incrociati spesso venivano fermati dalla traversaXQDPSLRID]]ROHWWRGDVSDOH
VFHQGHYDVXOODVFKLHQDVRVWLWXLWRLQLQYHUQRGDXQHOHJDQWHVFLDOOHGLODQDFRQOHIUDQJH$OODFLQWRODHUDQRIHUPDWL
DYROWHXQRRGXHWDEDFRQLDPSLID]]ROHWWLFRORUDWLVVLPLFKHDJJLXQJHYDQRXQDQRWDSLWWRUHVFDDOO·DEELJOLDPHQWR
FRPSOHWDWRGDXQDDPSLDFDPLFLDELDQFDXQDRSLFzWROHDYROWHULQIRU]DWHDOOHHVWUHPLWjGDEDO]HGLFXRLRH
XQDLPPDQFDELOHWUDYHUVDXQJUHPELXOHFRQGXHFDSDFLWDVFKHXQDSHULFRQWDQWLHO·DOWUDSHUHIIHWWLSHUVRQDOL
/HFDO]DWXUHXVXDOLHUDQRsocoleti di legno, papusse di feltro scuro e muleteFRPRGHFLDEDWWHGLFXRLR
4XDOFKHrevendona bene in arnese portava tra i capelli una SqWHQDGLDUJHQWRDGHQWLÀVVLFKHLQRULJLQHVHUYLYD
a eliminare dal cuoio capelluto le JqQGHQHRXRYDGLSLGRFFKLR8QDOWURRUQDPHQWRGLSDUWLFRODUHSUHJLRHUD
il trémoloXQRVSLOORQHLQÀOLJUDQDG·DUJHQWRFKHVLLQÀODYDQHOcoconRFURFFKLDO·DFFRQFLDWXUDWUDGL]LRQDOHGHL
FDSHOOLIHPPLQLOLHFKHLQFDVRGLQHFHVVLWjVLSRWHYDWUDVIRUPDUHLQDUPDGDGLIHVD
3HULORURFRORULHODORURYLYDFLWjLQVLHPHDOOHlavandere le revendone sono state uno dei soggetti preferiti dei
SLWWRULWUHYLJLDQLGD/XLJL6HUHQDD6DQWH&DQFLDQGD3DYDQ%HQLQDWRD/RUHQ]R9LROD8QDSURVSHURVDYHQGLWULFH
GLSLD]]DKDIRUQLWRLOPRGHOORDOORVFXOWRUH/XLJL%RUURSHUODVWDWXDDOO·,WDOLDLQ3LD]]D,QGLSHQGHQ]DFKHLWUHYLJLDQL
FKLDPDQRDQFRUDOD´7HUHVRQDµLQULFRUGRGHOODVXDLVSLUDWULFH
1HOOH PDQLIHVWD]LRQL FDUQHYDOHVFKH DWWXDOL OD ÀJXUD GHOOD revendona bionda q LPSHUVRQDWD GD &DUOD 3RYHOODWR
mentre il ruolo di revendona moraqLQWHUSUHWDWRGD(OHRQRUD=DQQLQL
15
MASCHERE D’EPOCA
16
/HPDVFKHUHLVSLUDWHDSHUVRQDJJLUHDOLVRQRDYROWHFRVuVWUHWWDPHQWHOHJDWHDOSHULRGRVWRULFRLQFXLKDQQR
DYXWRVXFFHVVRGDYHQLUHGLPHQWLFDWHLQIUHWWDFRQODÀQHGHOO·HSRFDGLFXLVRQRVWDWHXQRGHLVLPEROL
ÈTXHVWRLOFDVRGHO&RQWH7LWWD5LQDOGLXQDEL]]DUUDÀJXUDGLQRELOHWUHYLJLDQRSURGLJRHEXUORQHFKHQHJOLDQQL
GHOODGRPLQD]LRQHDVEXUJLFDFRPELQDYDVFKHU]LIHURFLHVEHIIHJJLDYDVRSUDWWXWWRLJHQGDUPLGHOO·,PSHULDO5HJLR
*RYHUQRFRPHLOVXRFRHYR0DUFKHVHGHO*ULOORVLGLYHUWLYDDVEHUWXFFLDUHJOLVELUULSDSDOLQL
,QHSRFDXPEHUWLQDHPHUVHSRLD7UHYLVRODÀJXUDGHO´*REER3HUDOHµXQFDUWRODLRFKHHUDFRQRVFLXWRFRPH
il massimo esperto di tajar tabari FRQ XQD OLQJXD FKH taja, cuse e sopressa al cui confronto impallidiscono i
cultori del gossipRGLHUQR2OWUHFKHVSLULWRFDXVWLFRLO*REER3HUDOHHUDRUJDQL]]DWRUHGLIHVWHHGLYHUWLPHQWLH
YLHQHULFRUGDWRQHOOHFURQDFKHSRSRODULSHUDYHUHLQWURGRWWRLQFLWWjO·XVDQ]DDJUHVWHGLbrusar la vecia a metà
4XDUHVLPDFKHDOORUDVLFKLDPDYDVHJDUODYHFLD
1HOO·HUDIDVFLVWDODÀJXUDSLHFFHQWULFDHLQGLPHQWLFDELOHGLEXUORQHHUDTXHOODGL&DSSHOOHWWRXQnicolotoFKH
foraggiato dagli studenti universitari trevigiani, si prestava a mettere in scena parodie a sfondo sovversivo nei
JLRUQLGLPHUFDWRFKHOXLWHUPLQDYDLQYDULDELOPHQWHFRQXQVRJJLRUQRLQJXDUGLQDRXQDEHYXWDGLROLRGLULFLQR
/HVXHVDWLUHHUDQRFRVuSXQJHQWLFKHJOLFRVWDURQRULWRUVLRQLÀQRDLJLRUQLGHOOD/LEHUD]LRQHLQFXLVFRPSDUYH
WUDJLFDPHQWHLQXQLQFLGHQWHPDLFKLDULWR
3HUULFRUGDUHDOPHQRLSLFDUDWWHULVWLFLIUDLSHUVRQDJJLGHOODQRVWUDWUDGL]LRQHFDUQHYDOHVFDLO*UXSSR)ROFORULVWLFR
7UHYLJLDQRLQRFFDVLRQHGHOODPRVWUDVXOOHPDVFKHUHGHO9HQHWRKDULSURSRVWRXQDFRSSLDHVHPSODUH&DUHJKHWD
H OD 5HYHQGRQD FROWL LQ XQ PRPHQWR SDUWLFRODUH GHO SHULRGR FDUQHYDOL]LR 1HOOD FXFLQD UXVWLFD VWDQQR LQIDWWL
WUDWWDQGR XQ PDWULPRQLR FKH QHOOD FRQVXHWXGLQH SRSRODUH DYYHQLYD JHQHUDOPHQWH LQ &DUQHYDOH SULPD GHO
SHULRGROLWXUJLFRGHOOD4XDUHVLPDHGHLJUDQGLODYRULDJULFROLLOPHGLDWRUHVWDFRPSLODQGROD´FDUWDGRWDOHµFRQOD
stima dei beni della sposa; la “revendona”VWDLQYHFHFRQWUDWWDQGRODTXDQWLWjGL´SROODPHJUDVVRµGDIRUQLUHSHULO
PDWULPRQLRFKHSRWHYDGXUDUHDQFKHSLJLRUQLVRSUDWWXWWRSHUFKpHUDSUHYLVWRGDOODFRQVXHWXGLQHLO“revolton”,
XQSUDQ]RFRQVRODWRULRGHOOHVXRFHUHFKHSHUDQWLFKLVVLPDXVDQ]DQRQSRWHYDQRSDUWHFLSDUHDJOLVSRQVDOLPD
GRYHYDQRULPDQHUHDFXVWRGLUHODFDVDGXUDQWHOHIHVWHGLQR]]H
1HOODULFRVWUX]LRQHGHJOLDPELHQWLGLYLWDWUDGL]LRQDOHÀJXUDQRDQFKHDOFXQLDPEXODQWLDUWLJLDQLFKHFRQODORUR
DWWLYLWjFRQWULEXLYDQRDOGLYHUWLPHQWRGHOSHULRGRGHOOHPDVFKHUH0DULD “fritolina”FKHLQXQDFDSDFH“farsora”
FXFLQDYDDOO·DQJRORGLTXDOFKHSLD]]DOHVXHIULWWHOOHUHFODPL]]DWHFROULFKLDPRPDOL]LRVR“la frìtola calda”1DQH
&DVDGRURIRU]XWRSHVFLYHQGRORFKHDUULYDYDELODQFLDQGRVXOODVXDWHVWDXQDSLUDPLGHGLFHVWLSLDWWLFRQWHQHQWL
PROOXVFKLFURVWDFHLHSHVFLROLQLGHOODODJXQD
'XUDQWHOH)LHUH1DQHYHQGHYD“folpi e moscardini”, mentre in Carnevale offriva i suoi “caraboi”FKLRFFLROHGL
PDUHGDHVWUDUUHGDOJXVFLRFRQXQRVSLOORFKHXQWHPSRHUDQRXQFLERSRSRODQRPHQWUHRJJLVRQRXQDUDULWj
JDVWURQRPLFD
$QFKHOHGXHERWWHJKHDUWLJLDQOLULFRVWUXLWHSHUO·RFFDVLRQHULFRUGDQRLO&DUQHYDOHLO“batirame” aveva tra i suoi
articoli più pregiati le “conche da frìtole”, artistici contenitori in rame panciuti e costolati con i quali si smerciavano
“frìtole, castagnole, cròstoli e pendoleti”WLSLFLGROFLFDUQHYDOHVFKL
3HUÀQR LO “calegher” R FLDEDWWLQR SURSRQHYD FUHD]LRQL
VSHFLDOLFDO]DWXUHEXIIHFRPHFLDEDWWRQHFRQOHSXQWH
DUULFFLDWH ]RFFRORQL VJDQJKHUDWL VFDUSH FRQ WDFFKL
IXQDPEROLFL FKH YHQLYDQR XVDWL GDL JUXSSL PDVFKHUDWL
VRSUDWWXWWRVXLFDUULDOOHJRULFL
Si completa così una piccola galleria di personaggi
FKH ÀQR DOOD VHFRQGD PHWj GHO VHFROR VFRUVR KDQQR
contribuito all’allegria di tanti carnevali tenendo in vita
ODIDPDJDXGHQWHGHOOD0DUFD*LRLRVD
“Revendona” Venditrice di oche sulla panchina
di Luigi Serena
Compari e comari al marcà
SUMMARY
NEW TIMES, NEW MASKS
With the advent of the reign of Italy a new political and economical order was established in tne Venetias and this change reflected also in the
appearance of new theatrical characters which became tne recognized symbols of the emerging social categories.
Differently from archaic masks for which disguising was essential to enter a new dimension, the new masks were linked to the reality of the
moment and their clothing was functional to the identification with a particular group or category, stressing their whims, favourite words and
idiosincrasies.
In the passage from the XIX to the XX century new couples of characters expressed the changing of relations beyween town and country in the
Trevisian area: the “jolly fellows” and the “merry wives”.
The fellows, both named Nane (Johnny) are probably linked to the local theatrical tradition of the “Zanni” from the Comedy of Art.
The wives are street vendors of poultry and vegetables taking their name from the square where they carry on their activity.
THE TWO JOLLY FELLOWS
In old times nearly all cities had a masked figure representing the character, the jobs and the flaws of their inhabitants. Treviso was symbolized by
“Nane Caregheta” or “el mediator”, that is the middleman who pretends to know everyone, every gossip, every goods. He is a well-known guest of
inns, where he is outstanding in drinking and card-playing. He attended also the winter wakes in the country; he is characterized by a walking cane
and a small chair which he carries around under his cloak.
He usually speaks using proverbs, old sayings and slang phrases which express hos debt to rural culture.
He is sometimes accompanied by his chummy friend Nane de le oche, a farmer coming to town to sell his geese and to test the wines of taverns.
THE TWO MERRY WIVES
The counterparts of the jolly fellows were the “merry wives”, people women who bought poultry and vegetables from the farmers and sold them
in town operating in streets and squares, not shops.
They wore colourful garments and showed rich jewels to underline their their status of independent women, becoming thus one of the favourite
subjects of Trevisian artists.
The fair-haired wife is known as the vendor of Hens Square while the black-haired vendor is named after Rabbits square.
PERIOD MASKS
Some masks are so closely linked to the historical period in which they live that they are quicly forgotten when their age is over.
This is the case, for instance, of the Count Titta Rinaldi who played tricks to cops in the Austrian rule, like Marquis Del Grillo in papal Rome.
In the monarchic era the spirit of the time was embodied by the stationer Perale, who introduced the rite of burning the Witch for Mid-Lent.
19
Fly UP