...

il lapis satricanus

by user

on
Category: Documents
31

views

Report

Comments

Transcript

il lapis satricanus
Epigrafia giuridica
- Es.: il cd. ‘Lapis Satricanus’:
[----------?] / […]iei steterai
Popliosyo
Ualesiosio
/
s(u)odales Mamartei
(…i sodali di Publio Valerio
posero a Marte)
IL LAPIS SATRICANUS
•La Tavola di Lione (1528)
•La tomba François di Vulci (1857)
• Quondam reges hanc tenuere urbem, nec tamen
domesticis successoribus eam tradere contigit:
supervenere alieni et quidam externi, ut Numa Romulo
successerit ex Sabinis veniens, vicinus quidem sed tunc
externus, ut Anco Marcio Priscus Tarquinius. Is propter
temeratum sangiunem, quod patre Demaratho Corinthio
natus erat et Tarquiniensi matre generosa sed inopi, ut
quae tali marito necesse habuerit succumbere, cum domi
repelletur a gerendis honoribus, postquam Romam
migravit, regnum adeptus est.
• Huic quoque et filio nepotive eius - nam et hoc inter aucotres
discrepat - insertus Servius Tullius, si nostros sequimur, captiva
natus Ocresia, si Tuscos, Caeli quondam Vivennae sodalis
fidelissimus omnisque eius casus somes, pastquam varia fortuna
exactus cum omnibus reliquis Caeliani exercitus Etruria excessit,
montem Caelium occupavit, et a duce suo Caelio ita appellitatus
mutatoque nomine - nam Tusce Mastarna ei nomen erat - ita
appellatus est ut dixi et regnum summa cum rei publicae utilitate
optinuit. Deinde postquam Tarquini Superbi mores invisi civitati
nostrae esse coeperunt, qua ipsius qua filiorum eius, nempe
pertaesum est mentes regni et ad consules annuos magistratus
administratio rei publicae translata est
La tomba François di Vulci
• MACSTRNA (MASTARNA)
• CAILE VIPINAS (CAELES VIBENNA)
• AULE VIPINAS
• MARCE
CAMITLNAS
(MARCUS
CAMILLUS)
• CNEVE
TARCHUNIES
RUMACH
(CNEUS TARQUINIUS ROMANUS)
I CORPORA EPIGRAFICI
• Jan Gruterus, Inscriptiones antiquae totius orbis
Romani in corpus absolutissimum redactae
• Antonio Muratori, Novus thesaurus veterum
inscriptionum, I-IV (Milano 1739-1742)
• Scipione Maffei, Prospectus universalis collectionis
Latinarum veterum ac Graecarum, Ethnicarum et
Christianarum inscriptionum (Verona 1732)
• Ars critica lapidaria
• Progetto di uin Corpus inscriptionum totalitario
• Niebuhr
• 1822 Corpus inscriptionum graecarum - CIG. (1828, 1843, 1853, 1859, 1877)
• Mommsen
• 1863 Corpus inscriptionum latinarum - CIL. - (voll.
I-XVIII) ancora in corspo di elaborazione
• Corpora minori, Supplementa
• Riccobono, Ferrini, Arangio-Ruiz e altri
• Fontes iuris Romani Antejustiniani - FIRA. - vol. I, leges
vol. III, negotia (Firenze 1941, 1943)
• Crawford
• Roman statutes (London 1996)
Abbreviazioni
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
() parentesi tonde
[] parentesi quadre
[…..] parentesi quadre con puntini
[------] parentesi quadre con trattini
…… puntini
{} parentesi graffe
<> parentesi angolari
[[]] doppie parentesi quadre
a punto sottostante a una lettera
/ linea verticale
// doppia linea verticale
(vac.)
(sic!)
Supporti informatici
• http://www.archaeogate.it
• http://www.ledonline.it/rivistadirittoromano
• http://www.uni-heidelberg.de/institute/sonst/adw/edh/
• Svet., Aug. CI
• Testamentum L. Planco C. Silio cons. III Non. Apriles, ante annum et
quattuor mensens quam decederet, factum ab eo ac duobus codicibus
partim ipsius partim libertorum Polybi et Hilarionis manu scriptum
depositumque apud se virgines Vestales cum tribus signatis aeque
voluminibus protulerunt. Quae omnia in senatu aperta atque recitata
sunt. …
• Tribus voluminibus, uno mandata de funere suo complexus est, altero
indicem rerum a se gestarum, quem vellet incidi in aeneis tabulis, quae
ante Mausuleum statuerentur, tertio breviarium totius imperii, quantum
militum sub signis ubique esset, quantum pecuniae in aerario et fiscis et
vectigaliorum residuis. Adiecit et libertorum servorumque nomina, a
quibus ratio exigi posset.
RES GESTAE DIVI AUGUSTI
• PRAESCRIPTIO
• Rerum gestarum divi Augusti, quibus orbem terra[rum]
imperio populi Romani subiecit, et impensarum, quas
in rem publicam populumque Romanum fecit,
incisarum in duabus aheneis pilis, quae su[n]t Romae
positae, exemplar sub[i]ectum
• Cap. I
• 1. Annos undeviginti natus exercitum privato consilio et privata
impensa comparavi, per quem rem publicam a dominatione
factionis oppressam in liberatatem vindicavi. 2. Eo [nomi]ne senatus
decretis honorif[i]cis in ordinem suum m[e adlegit C. Pansa et A.
Hirti]o consulibus, con[sula]rem locum sententiae ferendae, et
imperium mihi dedit. 3. Res publica, n[e quid detrimenti caperet, a]
me pro praetore simul cum consulibus pro[viden]dum [iussit. 4.
Populus autem eodem anno me consulem, cum [cos. Uterque in
bel[lo cecidisset, et triumvirum rei publicae costituend[ae creavit.
• CAP. IV
• 1. Bis ovans triumphavi et tris egi curulis triumphos et appellatus sum
viciens et semel imperator, decernente pluris triumphos mihi senatu,
quibus omnibus supersedi. Laurum de fascibus deposui in Capitolio,
votis quae quoque bello nuncupaveram solutis. 2. Ob res a me aut per
legatos meos auspicis meis terra marique prospere gestas quinquagiens
et quinquies decrevit senatus supplicandum esse dis immortalibus.
Diem autem, per quos ex senatus consulto supplicatum est, fuere
DCCCLXXXX. 3. In triumphis meis ducti sunt ante currum meum
reges aut regum liberi novem. 4. Consul fueram terdeciens, cum
scribebam haec, et eram septimum et tricesimum tribuniciae potestatis.
• CAP. V
• 1. Dictaturam et apsenti et praesenti mihi delatum et a
populo et a senatu. M. Marcello et L. Arruntio
consulibus non recepi. 2. Non sum deprecatus in
summa frumenti penuria curationem annonae, quam
ita administravi, ut intra dies paucos metu et periclo
praesenti civitatem universam liberarem impensa et
cura mea. 3. Consulatum quoque tum annuum et
perpetuum mihi delatum non recepi
• CAP. VI
• 1. Consulibus M. Vinicio et Q. Lucretio et postea P.
Lentulo et Cn. Lentulo et tertium Paullo Fabio
Maximo et Q. Tuberone senatu populoque Romano
consentientibus ut curator legum et morum summa
potestate solus crearer, nullum magistratum contra
morem maiorum delatum recepi. 2. Quae tum per me
geri senatus voluit, per tribuniciam potestatem perfeci,
cuius potestatis conlegam et ipse ultro quinquies a
senatu depoposci et accepi
• CAP. VII
• 1. Triumvirum rei publicae constituendae fui
per continuos annos decem. 2. Princeps
senatus fui usque ad eum diem quo
scripseram haec per annos quadraginta. 3.
Pontifex maximus, augur, XV virum sacris
faciundis, VII virum epulonum, frater
arvalis, sodalis Titius, fetialis fui
• CAP. XXV
• 1. Mare pacavi a praedonibus. Eo bello servorum qui fugerant a
dominis suis et arma contra rem publicam ceperant triginta fere millia
capta dominis ad supplicium sumendum tradidi. 2. Iuravit in mea verba
tota Italia sponte sua, et me belli quo vici ad Actium ducem depoposcit;
iuraverunt in eadem verba provinciae Galliae, Hispaniae, Africa, Sicilia,
Sardinia. 3. Qui sub signis meis tum militaverint fuerunt senatores
plures quam DCC, in iis qui vel antea vel postea consules facti sunt ad
eum diem quo scripta sunt haec LXXXIII, sacerdotes circiter CLXX
• CAP XXXIV
• In consulatu sexto et septimo, postquam bella civilia exstinxeram, per
consensum universorum potitus rerum omnium, rem publicam ex mea
potestate in senatus populique Romani arbitrium transtuli. Quo pro
merito meo senatus consulto Augustus appellatus sum et laureis postes
aedium mearum vestiti publice coronaque civica super ianuam meam
fixa est et clupeus aureus in curia Iulia positus, quem mihi senatum
populumque Romanum dare virtutis clementiaeque et iustitiae et
pietatis caussa testatum est per eius clupei inscriptionem. Post id tempus
auctoritate omnibus praestiti, potestatis autem nihilo amplius habui
quam ceteri qui mihi quoque in magistratu conlegae fuerunt.
• CAP. XXXV
• 1. Tertium decimum consulatum cum gerebam,
senatus et equester ordo populusque Romanus
universus appellavit me patrem patriae, idque in
vestibulo aedium mearum inscribendum et in
curia Iulia et in foro Aug. Sub quadrigis quae
mihi ex s.c. positae sunt cenduit. 2. Cum scripsi
haec annum agebam septuagensumum sextum
C.D. LEX DE IMPERIO
VESPASIANI
•1. …foedusve cum quibus volet facere
liceat ita, uti licuit divo Aug(usto), / Ti.
Iulio Caesari Aug(usto), Tiberique
Claudio Caesari Aug(usto) Germanico
•2. Utique ei senatum habere,
relationem facere, remittere / senatus
consulta
per
relationem
discessionemque facere liceat / ita, uti
licuit divo Aug(usto), Ti. Iulio Caesari
Aug(usto), Ti. Claudio Caesari /
Augusto Germanico
• 3. Utique cum ex voluntate auctoritateve
iussu mandatuve eius / praesenteve eo
senatus habebitur, omnium rerum ius
perinde / habeatur servetur, ac si e lege
senatus edictus esset habereturque; /
• 4. Utique quos magistratum potestatem
imperium curationemve / cuius rei
petentes senatui populoque Romano
commendaverit
/
quibusque
suffragationem suam dederit promiserit,
eorum / comitis quibusque extra
ordinem ratio habeatur; /
•5. Utique ei fines pomerii proferre
promovere cum ex re publica / censebit
esse, liceat ita, uti licuit Ti. Claudio
Caesari Aug(usto) / Germanico /
• 6. Utique quaecumque ex usu rei publicae
maiestateque divinarum / hymanarum
publicarum privatarumque rerum esse /
censebit, ei agere facere ius potestasque
sit, ita uti divo Aug(usto), Tiberioque Iulio
Caesari Aug(usto), Tiberioque Claudio
Caesari / Aug(usto) Germanico fuit; /
• 7. Utique quibus legibus plebeive scitis scriptum fuit, ne
divus Aug(ustus), / Tiberiusve Iulius Caesar Aug(ustus),
Tiberiusque Claudius Caesar Aug(ustus) / Germanicus
tenerentur, iis legibus plebisve scitis imp(erator) Caesar /
Vespasianus solutus sit; quaeque ex quaque lege rogatione /
divum Aug(ustum), Tiberiumve Iulium Caesarem
Aug(ustum), Tiberiumve / Claudium Caesarem Aug(ustum)
Germanicum facere oportuit, / ea omnia imp(eratori)
Caesari Vespasiano Aug(usto) facere liceat; /
• 8. Utique quae ante hanc legem rogatam acta
gesta / decreta imperata ab imperatore
Caesare Vespasiano Aug(usto) / iussu
mandatuve eius a quoque sunt, ea perinde
retaq(ue) / sint, ac si populi plebisve iussu
acta essent /
• Sanctio. Si quis huiusce legis ergo adversus
leges rogationes plebisve scita / senatusve
consulta fecit fecerit, sive quod eum ex lege
rogatione / plebisve scito s(enatus)ve
c(onsulto) facere oportebit, non fecerit huius
legis / ergo, id ei ne fraudi esto, neve quit ob
eam rem populo dare debeto, / neve cui de
ea re actio neve iudicatio esto, neve quis de
ea re apud / [s]e agi sinito.
•Gai 1.5.: Constitutio principis est quod
imperator decreto vel edicto vel epistula
constituit; nec umquam dubitatum est,
quin id legis vicem optineat, cum ipse
imperator per legem imperium accipiat
•D. 1.4.1pr. (Ulp. l. 1 Inst.): Quod
principi placuit, legis habet vigorem:
utpote cum lege regia, quae de imperio
eius lata est, popoulus ei et in eum
omne suum imperium et potestatem
conferat
•Inst. 1.2.6: Sed et quod principi placuit,
legis habet vigorem, cum lege regia,
quae de imperio eius lata est, populus ei
et in eum omne suum imperium et
potestatem concessit
•Deo Auctore 7: …cum enim lege
antiqua, quae regia nuncupabatur,
omne ius omnisque potestas populi
romani in imperatoriam translata sunt
potestatem…
IL CIPPUS VETUSTISSIMUS DEL
FORO
• Iscrizione in caratteri latini arcaici, disposti in
verticale e con andamento bustrofedico, incisa sulle
cinque facce di un blocco di tufo a forma
troncopiramidale, mancante della parte superiore,
scoperto nel 1899 sotto la ‘Niger Lapis’, databile al
tempo della monarchia di Servio Tullio, vi si legge
il sostantivo ‘rex’, in forma dativa arcaica, ‘recei’
(riga 5^ faccia 2^) al nominativo re[x] (riga 7^ della
faccia 2^)
Le interpolazioni postclassiche e
giustinianee
LINEE DI STORIA DELLA
COSTITUZIONE ROMANA
1) (La fase protourbana X-VIII a.C.) L’età
regia 754/3 (?)-510 a.C.
2) L’età repubblicana 509-24 a.C.
3) L’età del Principato 23 a.C.-283 d.C.
4) L’età del Dominato 284-526 d.C.
5) L’età giustinianea 527-565 d.C.
LA FASE PROTOURBANA
- X sec. Triginta populi Albenses (Albani,
Veliensi, Querquetulani, Vimitellari) X sec.
a.C.
- VIII sec. rito del Septimontium (Palatium e
Cermalus, cime del Palatino - Velia Cispius, Oppius e Fagutal, cime
dell’Esquilino - Celio - Subura), legame
religioso tra i pagi che esistevano sul
territorio ove sarebbe sorta Roma
ORDINAMENTO COMUNITA’
INSEDIATE SUL PALATINO
- Il sistema patriarcale
- Il sistema gentilizio
IL SISTEMA PATRIARCALE
•Familia proprio iure (da distinguere
dalla familia communi iure)
•Pater familias titolare di: potestas,
manus, mancipium
FAMILIA PROPRIO IURE
P
/ / \
f f m (conventio in manum)
/
n
FAMILIA COMMUNI IURE
•
[p]
/ \
\
f<P> f<P> m (caput et finis familiae)
/
n
IL SISTEMA GENTILIZIO
• Il carattere politico, militare della gens quale
struttuta autonoma
• Le 3 tribù gentilizie dei: Tities, Ramnes,
Luceres (per la ‘tradizione’ solo con Romolo
e l’unità civica, secondo parte della dottrina
solo a seguito della fusione Latini/Sabini,
Romolo/Tito Tazio)
• Clientes (non ingenui)/patroni
LA FONDAZIONE DI ROMA
• 753? Secondo Varrone
• 752 secondo i Fasti Capitolini
• 752/1 ovvero l’anno I della VII olimpiade secondo Dionigi di
Alicarnasso
• 751/0 ovvero l’anno II della VII olimpiade secondo Polibio e
Diodoro
• 750 per Livio
• 748 per Fabio Pittore
• 729/8 ovvero l’anno V della XII olimpiade secondo Cincio
Alimento
• 848 (lo stesso anno della fondazione di Cartagine) per Timeo di
Tauromenio
L’ETA’ REGIA
• 1. Romolo (per un periodo assieme a Tito Tazio) (753?
a.C. - 716 a.C.)
• 2. Numa Pompilio (715 a.C. - 674 a.C.)
• 3. Tullo Ostilio (673 a.C. - 642 a.C.)
• 4. Anco Marzio (642 a.C. - 617 a.C.)
• 5. Tarquinio Prisco (616 a.C. - 579 a.C.)
• 6. Servio Tullio (Mastarna?) (578 a.C. - 535 a.C.)
• 7. Tarquinio il Superbo (535 a.C. - 510 a.C.)
• Complessivamente, secondo la ‘tradizione’ circa 245 anni
754/3-509/7
ROMOLO, LATINO
(TITO TAZIO, SABINO)
• Il mito (Numitore —> Rea Silvia, Marte —> Romolo e Remo,
Amulio, Faustolo, Acca Larenzia, Rhome?)
• Le riforme che Romolo avrebbe operato secondo la tradizione
(critica storica):
• a) divisione populus in patricii e plebeii
• b) 3 tribù gentilizie
• c) curiae (comitia curiata)
• d) 3 centuriae equites
• e) consilium patrum (gentium)
• f) Fratres Arvales
• g) heredium
• Divisione del regnum con Tito Tazio (ratto delle sabine)
• Gens Romilia, necropoli del Foro
LA MONARCHIA LATINO-SABINA
•1) ROMOLO (TITO TAZIO)
•2) NUMA POMPILIO
•3) TULLO OSTILIO
•4) ANCO MARZIO
NUMA POMPILIO, SABINO
• Re sacerdote e legislatore
• Le riforme che avrebbe operato secondo la
tradizione (critica storica): a) Regia
• b) collegi sacerdotali (Flamines, Vestali,
Pontifex, Salii)
• c) riforma del calendario: 12 mesi, 355 giorni +
ogni 2 anni mese Mercedonio (fine Febbraio),
distinzione dies Fasti/dies Nefasti, 3 giorni di
riferimento (kalendae, Idi, Nonae)
TULLO OSTILIO, LATINO
•Re
guerriero:
distruzione
di
Albalonga
(combattimento
Orazi/Curiazi)
•Provocatio ad populum?
ANCO MARZIO, SABINO
•Le riforme che avrebbe operato
secondo la tradizione (critica storica):
a) Fetiales
•b) infrastrutture (Pons Sublicius, porto
di Ostia, via Ostiense, carcer)
LE ISTITUZIONI DI ROMA DURANTE
LA MONARCHIA LATINO-SABINA
•
•
•
•
•
•
•
•
1) REX
2) POPULUS (PATRICII - PLEBEII)
3) CURIAE (COMITIA CURIATA)
4) 3 TRIBUS GENTIUM
5) CONSILIUM PATRUM GENTIUM (SENATUS)
6) COLLEGI SACERDOTALI
7) GENTES (CLIENTES)
8) FAMILIAE
IL REX
Sacerdote - capo militare (vitalizio? dinastico?)
FONDAMENTALE ELEMENTO DI
MEDIAZIONE FRA GLI DEI E LA
CIVITAS, IL PRINCIPALE GARANTE
DELLA PAX DEORUM (AUSPICIA)
NOMINA: INTERREGNUM (auspicia ad
patres redeunt, interrex, creatio, lex curiata
de imperio, inauguratio)
- POTERI: POTESTAS espressivo di un’autorità politicoreligiosa sulla civitas di analoga a quella spettante ai patres
sulle gentes e sulle familiae e esercitata in concorrenza
con questa (IMPERIUM, ma solo a partire dalla
monarchia etrusco-latina)
1) comando militare
2) regolamentazione rapporti civitas con altri stati (bellum
iustum/Fetiales)
3) direzione vita civitas in relazione a questioni interne di
generale interesse
a) Prendere gli auspicia (funzione di primaria importanza)
b) leges regiae
c) convocazione comitia curiata
d) coercizione recalcitranti alla potestas-imperium
(in vincula deductio, verberatio, multae dictio,
pignoris capio, poena capitis)
e) repressione dei crimina (perduellio,
parricidium)
(di solito senza la neceisstà di un intervento da
parte del rex: piacula, talio, consecratio capitis
et bonorum)
f) esercizio della iurisdictio (ius dicere)
- INSEGNE: trono d’avorio coperto di toga
purpurea, scarpe rosse, corona d’alloro, scettro
d’avorio con l’aquila di Giove, toga picta, toga
palmata, currus, 12 lictores con fasci e scuri, sella
curulis (le ultime 2, però, di sicuro connesse con la
titolarità dell’imperium e, quindi, con la fase
etrusco-latina)
- AUSILIARI:
quaestores
parricidii,
duovi
perduelliones, tribuni celerum
- SOSTITUTI:
Flamen
Dialis,
Magister
populi/Dictator
POPULUS
• Patricii (compito di curare i sacra, di rivestire le
magistrature, di esercitare la iurisdictio e di
amministrare lo Stato assieme al rex)/Plebeii (compito
di attendere all’agricoltura, alla pastorizia ed ai
commerci)
- le diverse ipotesi in ordine al fondamento socio-giuridico
della distinzione
- Punti sicuri
• Patricii: appartenenti alle comunità originarie delle
gentes
• Plebei: etimo (lat. moltitudo) - ‘gentes non
habent’
CURIAE (COMITIA CURIATA)
• Assemblea dei cives maschi, articolata in 30 curie (10 per
ognuna delle 3 TRIBU’ dei TITIES, dei RAMNES, dei
LUCERES)
• LUOGO DI RIUNIONE: COMITIUM (da coeundo =
andare insieme)
• COMPOSIZIONE
• COMPETENZE (secondo la tradizione tradizione)
• 1) FUNZIONE ELETTORALE
• 2) LEX CURIATA DE IMPERIO
• 3) FUNZIONE LEGISLATIVA
• 4) FUNZIONE GIUDICANTE IN MATERIA
CRIMINALE (PROVOCATIO AD POPULUM)
• CRITICA STORICA: LE REALI ATTRIBUZIONI DEI
COMITIA CURIATA
• 1) PARTECIPAZIONE ALLE FUNZIONI RELIGIOSE
• 2) LEX CURIATA DE IMPERIO (REGIFUGIUM, carattere non
vitalizio rex?)
• 3) INAUGURATIO
• 4) PRESA DI CONOSCENZA DELLE DECISIONI E DELLE
PRESCRIZIONI DI INTERESSE COLLETTIVO
• 4) ADLECTIO GENTIS
• 5) DETESTATIO SACRORUM
COMITIA CURIATA CALATA (24 marzo e 24 maggio)
• 6) ADROGATIO (QRCF)
• 7) TESTAMENTUM CALATIS COMITIIS (QRCF)
CONSILIUM PATRUM
(SENATUS)
COMPOSIZIONE E NOMINA
COMPETENZE
1) INTERREGNUM
2) DARE PARERI SE RICHIESTO AL
REX (VINCOLANTI?)
3) AUCTORITAS PATRUM?
COLLEGI SACERDOTALI
Vitalizi, cooptatio, inauguratio pro collegio o pro
comitia curiata, inizialmente composti da soli
patrizi
1) Pontefici
2) Feziali
3) Auguri
4) Fratres Arvales
5) Vestali
6) Flamines (Maiores - Minores)
7) Luperci
PONTEFICI
Collegio pontificale
Struttura:
Funzioni:
collegio presieduto dal pontifex maximus
parere su cerimonie religiose
deliberate dalla città e su quesiti giuridici
composto da 5 sacerdoti in età monarchica
(15 sacerdoti in età tardo - repubblicana)
assistenza tecnica ai magistrati
destinati a presiedere le cerimonie
scelti per cooptazione
elaborazione e applicazione di primitive norme
relative alla vita della comunità
carica vitalizia
enunciazione del calendario
FEZIALI
Collegio feziale
Struttura:
Funzioni:
pater patratus scelto di volta in volta
per l'incontro con il pater patratus di un altro popolo
competenti per i rapporti internazionali di Roma
(formalizzazione)
composto da 20 sacerdoti
assicurare o chiedere il risarcimento di torti
arrecati a Roma da comunità straniere
carica vitalizia
controllo su esatta applicazione dei trattati già esistenti
scelti per cooptazione
dichiarazione di un bellum iustum
AUGURI
Auguri
Struttura:
Funzioni:
collegio composto da 5 membri
non mera ricerca della volontà divina
ma di un incremento della potenza spirituale
valutazione della legittimitˆ
giuridico - sacrale degli atti pubblici
FRATRES ARVALES
12 componenti (figli di Faustolo)
Preposti al culto della Dea Dia (maggio,
3 giorni: lustratio)
Istituiti secondo la tradizione dallo
stesso Romolo
Carmen e Acta Arvalium
VESTALI
• Albalonga - Rea Silvia (madre di Romolo e Remo)
• A Roma istituite da Numa Pompilio?
• COMPOSIZIONE (inizialmente 3 o 4 poi 6
fanciulle patrizie, di età compresa tra i 6 e i 10
anni, CAPTIO - il servizio sarebbe doveva durare
30 anni: 10+10+10 - Atrium Vestae)
• COMPITI
• ONORI E PRIVILEGI
• CAUSE DI CONDANNA
FLAMINES
•3 MAIORES (DIALIS, MARTIALIS,
QUIRINALIS) - 12 MINORES
•CONFARREATIO
LUPERCI
• LUPERCALIA (in onore del dio della
fertilità Lupercus - 15 febbraio - grotta
chiamata Lupercale sul Palatino)
STRUTTURA ORDINAMENTO
MONARCHIA LATINO-SABINA
1. IL SISTEMA DEL FATUM (BHA = FARI =
PARLARE, RIVELARE, il diritto rivelato dalla divinità,
concretantesi in una serie di norme proibitive, nefas)
2. IL SISTEMA DEL IUS QUIRITIUM (norme
espressione dei MORES MAIORUM COMUNI ALLE
GENTES, prodotto esclusivo della volontà umana)
3. IL SISTEMA DELLE NORME POSTE IN ESSERE
MEDIANTE ACCORDI (FOEDERA) TRA I PATRES
GENTIUM O ANCHE MEDIANTE LEGES (LAG =
DIRE,
PRONUNCIARE,
STABILIRE)
PROCLAMATE DAL REX (REGIAE)
LE FONTI DI COGNIZIONE
IN ETA’ REGIA
• DIRETTE:
• Cippus vetustissimus sotto la Niger Lapis
• La tomba François di Vulci
INDIRETTE:
Tecniche
Il liber singularis enchiridii di Sesto Pomponio
conservato in D. 1.2.2
Gli Annales Maximi?
Atecniche
Le narrazioni di: Diodoro Siculo, Polibio, Livio,
Dionigi di Alicarnasso, Appiano, Plutarco etc.
(‘tradizione’)
LA MONARCHIA ETRUSCO-LATINA
LUCIO TARQUINIO PRISCO
SERVIO TULLIO (MASTARNA?)
LUCIO TARQUINIO IL SUPERBO
Fly UP