Comments
Description
Transcript
Τ Ε Χ
ΤΕΧΝΟΛΟΓΙΚΟ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΤΙΚΟ Ι∆ΡΥΜΑ ΚΡΗΤΗΣ ΣΧΟΛΗ ∆ΙΟΙΚΗΣΗΣ ΚΑΙ ΟΙΚΟΝΟΜΙΑΣ ΤΜΗΜΑ ΕΜΠΟΡΙΑΣ & ∆ΙΑΦΗΜΙΣΗΣ ΕΙ∆ΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ ΣΤΟ ΝΟΜΟ ΕΒΡΟΥ. ∆ΙΕΡΕΥΝΗΣΗ ΠΑΡΟΥΣΑΣ ΚΑΤΑΣΤΑΣΗΣ ΚΑΙ ΠΡΟΟΠΤΙΚΩΝ ΑΝΑΠΤΥΞΗΣ. ΠΤΥΧΙΑΚΗ ΕΡΓΑΣΙΑ Εισηγήτρια: ΜΚΡΤΣΙΑΝ ΑΝΝΑ, Α.Μ. 335 Επιβλέπων: ΤΡΙΧΑΣ ΝΙΚΟΛΑΟΣ © 2011 Υπεύθυνη ∆ήλωση : Βεβαιώνω ότι είµαι συγγραφέας αυτής της πτυχιακής εργασίας και ότι κάθε βοήθεια την οποία είχα για την προετοιµασία της, είναι πλήρως αναγνωρισµένη και αναφέρεται στην πτυχιακή εργασία. Επίσης έχω αναφέρει τις όποιες πηγές από τις οποίες έκανα χρήση δεδοµένων, ιδεών ή λέξεων, είτε αυτές αναφέρονται ακριβώς είτε παραφρασµένες. Επίσης βεβαιώνω ότι αυτή η πτυχιακή εργασία προετοιµάστηκε από εµένα προσωπικά ειδικά για τις απαιτήσεις του προγράµµατος σπουδών του Τµήµατος Εµπορίας και ∆ιαφήµισης του Τ.Ε.Ι. Κρήτης. ii ΠΕΡΙΛΗΨΗ Σκοπός της παρούσας πτυχιακής εργασίας είναι να µελετηθούν οι ειδικές και εναλλακτικές µορφές τουρισµού που έχουν αναπτυχθεί στο Νοµό Έβρου, καθώς και αυτές που θα µπορούσαν να αναπτυχθούν σύµφωνα µε τα ιδιαίτερα φυσικά και κοινωνικά χαρακτηριστικά του νοµού. Αρχικά, γίνεται µια θεωρητική προσέγγιση των ειδικών και εναλλακτικών µορφών τουρισµού ως εναλλακτικού προτύπου τουριστικής ανάπτυξης από τον µαζικό τουρισµό. Στη συνέχεια, διερευνώνται µέσω δευτερογενών πηγών οι τουριστικοί πόροι του νοµού, µε έµφαση στις ειδικές και εναλλακτικές µορφές τουρισµού έχουν αναπτυχθεί στο Ν. Έβρου. Για την πιο ολοκληρωµένη προσέγγιση του θέµατος, διεξήχθη αριθµός συνεντεύξεων σε πληροφορητές (key informants) – φορείς του νοµού που έχουν την ευθύνη για την τουριστική ανάπτυξη της περιοχής, ώστε να καταγραφούν και οι δικές τους απόψεις. Τα συµπεράσµατα που προκύπτουν από την ανάλυση παρουσιάζουν µεγάλο ενδιαφέρον καθώς καταδεικνύουν µε τον καλύτερο τρόπο την αναπτυξιακή πορεία που ακολουθεί ο τουρισµός σε έναν νοµό, µε ιδιαίτερα και σπάνια φυσικά και ανθρωπογενή χαρακτηριστικά. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ Περιεχόµενα.................................................................................................................... ii Λίστα Πινάκων………………………………………………………………………….4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ……………………………………………...……………………………….5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1: ΕΙ∆ΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ………....6 1.1 Εισαγωγή…………………………………………………………………………..6 1.2 Εναλλακτικές µορφές τουρισµού…………………………………………….……9 1.2.1 Αγροτουρισµός………………………………………………………………….….9 1.2.2 Οικολογικός-Φυσιολατρικός Τουρισµός(Οικοτουρισµός)………………………..11 1.2.3 Πολιτιστικός Τουρισµός……………………………………………….………….13 1.2.4 Αθλητικός τουρισµός…………………………………………………….………..14 1.2.5 Τουρισµός Υπαίθρου……………………………………………………….……..15 1.2.6 Περιηγητικός Τουρισµός……………………………………………………….…17 1.2.7 Θαλάσσιος Τουρισµός……………………………………………….……………17 1.2.8 Ορεινός Τουρισµός……………………………………………………….……….18 1.2.9 Χειµερινός Τουρισµός……………………………………………………….……18 1.2.10 Ορειβατικός Τουρισµός……………………………………………………….…19 1.2.11 Τουρισµός Περιπέτειας………………………………………………………….20 1.3 Ειδικές Μορφές Τουρισµού………………………………………………………...21 1.3.1 Κοινωνικός Τουρισµός…………………………………………………………....21 1.3.2 Τουρισµός Υγείας…………………………………………………………….…...22 1.3.3 Εκπαιδευτικός Τουρισµός………………………………………………………....23 1.3.4 Θρησκευτικός Τουρισµός……………………………….………………………....23 1.3.5 Συνεδριακός Τουρισµός…………………………………….……………………..24 1.3.6 Εκθεσιακός Τουρισµός………………………………………….…………………25 1.3.7 Τουρισµός Κινήτρων……………………………………………….……………...25 1.3.8 Θεµατικός Τουρισµός………………………………………………….…………..26 1.3.9 Αστικός τουρισµός ή τουρισµός πόλεων………………………………………….26 1.4 Οφέλη του τουρισµού………………………………………………………….…….27 1.5 Αρνητικές επιπτώσεις τουρισµού -αιτίες ανάπτυξης εναλλακτικών µορφών τουρισµού……………………………………………………………………………28 1.5.1 Οικονοµικές επιπτώσεις…………………………………………………………...28 1.5.2 Κοινωνικό-πολιτιστικές επιπτώσεις……………………………………………….29 1.5.3 Επιπτώσεις στο περιβάλλον………………………………………………………..30 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ……..………………………….32 2.1 Γεωγραφία του Νοµού Έβρου……………………………………………………….32 2.1.1 Αλεξανδρούπολη…………………………………………………………………..33 2.1.2 ∆ιδυµότειχο………………………………………………………………………...33 2.1.3 Ορεστιάδα………………………………………………………………………….34 2.1.4 Σαµοθράκη…………………………………………………………………………35 2.2 Τουριστικοί πόροι Νοµού Έβρου………………………………………...………….36 2.2.1 Πολιτιστικοί Πόροι……………………………………………………...…………36 2.2.1.2 Μουσεία και άλλοι πολιτισµικοί πόροι………………………………...………..49 ii 2.2.2 Φυσικοί Πόροι……………………………………...……………………………...60 2.2.3 Θρησκευτικοί Πόροι………………………………………………...……………..68 2.2.4 Τοπικές Πολιτιστικές Εκδηλώσεις…………………………………...……………76 2.3 Άλλες ειδικές και εναλλακτικές µορφές τουρισµού στο Ν. Έβρου………………….77 2.3.1 Αγροτουρισµός…………………………………………………………...………..77 2.3.2 Συνεδριακός Τουρισµός……………………………………………………………78 2.3.3 Σχολικός Τουρισµός………………………………………………………...……..78 2.3.4 Ιαµατικός Τουρισµός………………………………………………………...…….78 2.3.5 Τουρισµός Περιπέτειας…………………………………………………………….79 2.3.6 Θεραπευτική Ιππασία………………………………………………………………79 2.3.7 Ορειβατικός Τουρισµός……………………………………………………...…….80 2.4 Το τουριστικό προφίλ του Ν. Έβρου…………………………………………...……80 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3: ΜΕΘΟ∆ΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ………………..…………………..86 3.1 Εισαγωγή…………………………………………………………..………………...86 3.2 Τι είναι και ποιος είναι ο σκοπός της ποιοτικής έρευνας…………..………………..86 3.3 ∆ιαδικασία της ποιοτικής έρευνας…………………………………..………………87 3.3.1 Η σε βάθος συνέντευξη……………………………………………..……………..88 3.3.2 Οµάδες εστίασης και οµαδικές συνεντεύξεις………………………..…………….89 3.3.3 Προβολικές τεχνικές…………………………………………………..…………...89 3.3.4 Οι µελέτες περίπτωσης…………………………………………………..………...90 3.3.5 Συµµετοχική παρατήρηση………………………………………………..………..90 3.4 Μεθοδολογία της έρευνας…………………………………………………..……….91 3.5 Περιορισµοί της έρευνας……………………………………………………..……...93 ΚΕΦΑΛΑΙΟ: 4 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ,ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ………………………………………………………………………..……95 4.1 Αποτελέσµατα έρευνας…………………………………………………………..…..95 4.2 Συµπεράσµατα-προτάσεις…………………………………………………………..101 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ………………………………………………………………………...104 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ………………………………………………………………………107 ΞΕΝΟΓΛΩΣΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ…………………………………………………….107 ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ………………………………………………………..110 ΠΗΓΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ∆ΙΑ∆ΙΚΤΥΟ……………………………………………………….110 iii ΛΙΣΤΑ ΠΙΝΑΚΩΝ Πίνακας 2.4.1 ∆ιανυκτερεύσεις στα καταλύµατα ξενοδοχειακού τύπου στο νοµό Έβρου, ξενοδοχειακές κλίνες και πληρότητες…………………………………………………79 Πίνακας 2.4.2 ∆ιανυκτερεύσεις σε κάµπινγκ στο νοµό Έβρου……………………….79 Πίνακας 2.4.3 Αφίξεις στα ξενοδοχειακά καταλύµατα στο Ν. Έβρου………………..80 Πίνακας 2.4.4 Αφίξεις στα κάµπινγκ στο Ν. Έβρου…………………………………..81 Πίνακας 2.4.5 Ξενοδοχειακό δυναµικό ανά κατηγορία στο Ν. Έβρου………………..81 Πίνακας 2.4.6 ∆υναµικότητα του Ν. Έβρου σε τουριστικά κάµπινγκ………………...82 Πίνακας 3.4 Στοιχεία πληροφορητών έρευνας………………………………………...89 4 ΕΙΣΑΓΩΓΗ Ο τουρισµός αποτελεί έναν διαδεδοµένο τρόπο διασκέδασης σε όλο τον πλανήτη κατά τον οποίο µεµονωµένα άτοµα ή ολόκληρες οµάδες ανθρώπων µετακινούνται σε διάφορους προορισµούς στους οποίους διαµένουν τουλάχιστον για 24 ώρες. Αποτελεί µια βασική πηγή εσόδων για κάθε τόπο εάν και εφόσον οργανωθεί, προβληθεί και προωθηθεί µε τον καλύτερο δυνατό τρόπο για τα καλύτερα δυνατά αποτελέσµατα. Η παρούσα πτυχιακή εργασία παρουσιάζει την ήδη υπάρχουσα τουριστική κατάσταση που επικρατεί στον Νοµό Έβρου καθώς και τις απόψεις και αντιλήψεις των πληροφορητών (key informants) για την ανάπτυξη των εναλλακτικών µορφών τουρισµού στην ευρύτερη περιοχή. Στο πρώτο κεφάλαιο παρουσιάζονται γενικές πληροφορίες όσον αφορά το τι είναι τουρισµός, αλλά και το πώς αυτός ο όρος εµφανίστηκε και εν συνεχεία αναπτύχθηκε στην Ελλάδα. Επίσης γίνεται αναλυτική αναφορά στις κατηγορίες στις οποίες αυτός διακρίνεται, καθώς επίσης και στα οφέλη ή τις επιπτώσεις που µπορεί να προκαλέσει µε την χρήση του. Στο δεύτερο κεφάλαιο από την άλλη, γίνεται µια µικρή παρουσίαση του νοµού Έβρου και των µεγάλων πόλεων που έχει. ∆ίνεται ιδιαίτερη έµφαση στους τουριστικούς πόρους του νοµού (αρχαιολογικούς χώρους, φυσικές οµορφιές, θρησκευτικούς τόπους και πολιτιστικές εκδηλώσεις), καθώς επίσης και στις άλλες εναλλακτικές µορφές τουρισµού που έχουν αναπτυχθεί στην περιοχή µα και στο τουριστικό προφίλ του νοµού (υποδοµές, δυναµικότητα σε ξενοδοχεία και κάµπινγκ, αριθµό τουριστών, κλπ). Το τρίτο κεφάλαιο έχει ως γνώµονα τη µεθοδολογία της έρευνας. Γίνεται αναφορά στο σκοπό και στους στόχους της έρευνας όπου µε βάση αυτά πραγµατοποιήθηκαν οι συνεντεύξεις, καθώς και αναλυτική αναφορά στις µεθόδους και τις κατηγορίες της έρευνας. Στο τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο γίνεται αναφορά στα αποτελέσµατα τα οποία προέκυψαν µέσα από τις συνεντεύξεις που πραγµατοποιήθηκαν καθώς και στα συµπεράσµατα και τις προτάσεις της ερευνήτριας αντίστοιχα. 5 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 1 ΕΙ∆ΙΚΕΣ ΚΑΙ ΕΝΑΛΛΑΚΤΙΚΕΣ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥΡΙΣΜΟΥ 1.1 Εισαγωγή Στο κεφάλαιο αυτό πρόκειται να γίνει αναφορά στο τι είναι ο τουρισµός, τι ονοµάζουµε µαζικό τουρισµό, τι εναλλακτικό τουρισµό καθώς και τα θετικά ή τα αρνητικά που αυτά τα είδη τουρισµού δηµιουργούν. Τουρισµός είναι το φαινόµενο εκείνο κατά το οποίο άνθρωποι κατά οµάδες ή ακόµα και µόνοι τους πηγαίνουν σε έναν τουριστικό προορισµό εκτός από το τόπο την µόνιµης διαµονής τους και παραµένουν εκεί τουλάχιστον για 24 ώρες µε σκοπό να ικανοποιήσουν τις διάφορες ανάγκες ψυχαγωγίας που έχουν. Ο χρόνος παραµονής τους µπορεί να είναι είτε µεγάλος είτε µικρός, αναλόγως τις επιθυµίες του καθενός (wikipedia, 2009). Η ιστορία του οµαδικού τουρισµού στην Ελλάδα εµφανίζεται από τα αρχαία χρόνια που οι πιστοί µε αφορµή τις γιορτές και τα προσκυνήµατα µετέβαιναν σε άλλους τόπους. Έτσι θα µπορούσαµε να πούµε πως ο σηµερινός συνεδριακός τουρισµός είναι στην ουσία η εξέλιξη των αρχαίων αµφικτιονιών, ενώ ο θρησκευτικός είναι η συνέχιση των αρχαίων Ασκληπιείων (Gartner, 2001: 10). Η ανάπτυξη όµως του τουρισµού αρχίζει από το 1950 µιας και προϋποθέσεις όπως το καλό κλίµα, η θάλασσα, οι φυσικές καλλονές, η τέχνη και η ιστορία ήδη υπήρχαν και οπότε η µετέπειτα βοήθεια του κράτους στο να κατασκευαστούν δρόµοι, να καλυτερεύσουν οι επικοινωνίες, να αρχίσουν οι δανειοδοτήσεις για την κατασκευή bangalous, motels, campings, να ιδρύονται σχολές τουριστικών επαγγελµάτων, να διοργανώνονται κρουαζιέρες στα νησιά, φεστιβάλ, αλλά και να παράγονται έργα λαϊκής τέχνης ήταν καταλυτική στο να οδηγήσει στο αποτέλεσµα αυτό (akx, 2009). 6 Η συνεχής αύξηση του τουριστικού ρεύµατος ξεκινάει από το 1953 και σταθεροποιείται από το 1965 και µετά. Η περιφερειακή ανάπτυξη παρουσιάζει ανοδική πορεία από το 1963, ενώ ο εξωτερικός τουρισµός πλέον εξαρτάται από την νοοτροπία και τις συνήθειες που έχουν οι ίδιοι οι τουρίστες, καθώς και από το πόσο πρόθυµη είναι η κάθε περιοχή να προσαρµοστεί µε την ζήτηση και να προσφέρει αυτά που ο κάθε τουρίστας ζητάει (akx, 2009). Ο τουρισµός έχει άµεση σχέση µε τα κίνητρα και τις ανάγκες που οδηγούν τους ανθρώπους στο να ταξιδέψουν. Αυτές οι ανάγκες ποικίλουν από άνθρωπο σε άνθρωπο µιας και άλλοι ταξιδεύουν για να ξεκουραστούν, να ψυχαγωγηθούν, να ζήσουν κάτι το διαφορετικό και άλλοι για να δουν κάποιους φίλους, για να µάθουν περισσότερα πράγµατα που έχουν σχέση µε το επάγγελµά τους ή για να παραβρεθούν σε θρησκευτικές εορτές κλπ (Λαγός, 2005: 62). Οι παράγοντες που οδηγούν στην κατηγοριοποίηση του τουρισµού είναι οι εξής (Λαγός, 2005: 66): • Τα κίνητρα που ωθούν τον τουρίστα στο να πραγµατοποιήσει ένα ταξίδι. • Τον τύπο και τα χαρακτηριστικά ενός ταξιδιού. • Τον χρόνο εµφάνισης της κάθε µορφής ταξιδιού. • Τις επιπτώσεις που έχει η κάθε κατηγορία στην τοπική ανάπτυξη. Έτσι λοιπόν παρατηρούνται οι εξής µορφές τουρισµού: 1) Μαζικός τουρισµός: Ο µαζικός τουρισµός είναι µια µορφή τουρισµού που δηµιουργήθηκε µε την άνοδο των εισοδηµάτων µετά την Βιοµηχανική Επανάσταση. Είναι ο τουρισµός εκείνος που προσφέρει τα λεγόµενα <<πακέτα>> στους ταξιδιώτες και δεν τους αφήνει πολλά περιθώρια επιλογής και άλλων υπηρεσιών. Θεωρείται από τους ειδικούς απρόσωπος και παθητικός και επειδή αναπτύσσεται µε γρήγορο ρυθµό, προκαλεί υπερσυγκέντρωση των ανθρώπινων δραστηριοτήτων σε έναν συγκεκριµένο χώρο µε αποτέλεσµα να οδηγεί στην αλλοίωση της φύσης , στην µείωση της βιοποικιλότητας και στην κατανάλωση των µη ανανεώσιµων πηγών (wikipedia, 2009). Σε αυτή την µορφή 7 τουρισµού οι τουρίστες έχουν ως στόχο να ξεκουραστούν και να διασκεδάσουν σε ηλιόλουστους προορισµούς (Λαγός, 2005: 62). 2) Εναλλακτικός τουρισµός: Ο εναλλακτικός τουρισµός δηµιουργήθηκε από την επιθυµία των ανθρώπων να βρουν έναν διαφορετικό τρόπο διακοπών ο οποίος να συµβάλει στο να µάθουν την κουλτούρα του κάθε τόπου, προστατεύοντας παράλληλα το ανθρωπογενές και φυσικό περιβάλλον (wikipedia,2009). Οι κύριες µορφές του εναλλακτικού τουρισµού είναι οι παρακάτω (Λαγός, 2005: 76): • Αγροτουρισµός • Τουρισµός υπαίθρου • Αθλητικός τουρισµός • Περιηγητικός τουρισµός • Θαλάσσιος τουρισµός • Οικοτουρισµός ή οικολογικός τουρισµός • Πολιτιστικός τουρισµός • Ορεινός τουρισµός • Χειµερινός τουρισµός • Ορειβατικός τουρισµός • Τουρισµός περιπέτειας 3) Τουρισµός ειδικών ενδιαφερόντων: είναι η µορφή εκείνη του τουρισµού στην οποία τα άτοµα που την επιλέγουν έχουν ως κοινό το ενδιαφέρον τους για κάτι συγκεκριµένο, πχ λάτρεις των σπορ, λάτρεις της φύσης, κλπ) (Λαγός,2005:62). Επιµέρους µορφές ειδικών µορφών τουρισµού (Λαγός, 2005: 70): • Κοινωνικός τουρισµός • Τουρισµός υγείας • Εκπαιδευτικός τουρισµός • Θρησκευτικός τουρισµός • Συνεδριακός τουρισµός 8 • Εκθεσιακός τουρισµός • Τουρισµός κινήτρων • Θεµατικός τουρισµός • Αστικός τουρισµός Η διαφορά µεταξύ µαζικού τουρισµού και εναλλακτικών µορφών τουρισµού έγκειται στο ότι ο µαζικός τουρισµός προκαλεί δυσµενείς επιπτώσεις σε κοινωνικό και φυσικό επίπεδο. Ενώ ο εναλλακτικός τουρισµός που είναι τµήµα των ειδικών µορφών τουρισµού να προστατέψει το φυσικό και ανθρωπογενές περιβάλλον, την τοπική κουλτούρα κλπ.(wikipedia,2009) 1.2 Εναλλακτικές Μορφές Τουρισµού. Παρακάτω αναλύονται οι βασικότερες µορφές των εναλλακτικών µορφών τουρισµού. 1.2.1 Αγροτουρισµός Ο αγροτουρισµός είναι η παράλληλη ανάπτυξη ενός συνόλου δραστηριοτήτων που έχουν ως στόχο την οικονοµική και κοινωνική αναβάθµιση των αγροτικών περιοχών, αλλά και γενικότερα της υπαίθρου. Είναι η µορφή εκείνη που προσπαθεί να αναδείξει τον πολιτιστικό και φυσικό πλούτο της κάθε περιοχής, να δηµιουργήσει και να προωθήσει τα παραδοσιακά προϊόντα και να προσφέρει τουριστικές υπηρεσίες µικρής και ήπιας κλίµακας (agrotravel, 2009, Phillip, Hunter & Blackstock, 2010, Koc, 2008). Προτιµάται από επισκέπτες που αγαπούν την φύση, τις οµορφιές που προσφέρει, την ήσυχη και απλή ζωή και λειτουργεί κατά τέτοιον τρόπο που έχει ως αποτέλεσµα να δηµιουργείται µια ιδιαίτερη σχέση ανάµεσα στον κάτοικο της υπαίθρου και στον τουρίστα. Έτσι, σιγά σιγά γίνεται προσπάθεια µετάδοσης µεταξύ ντόπιων και επισκεπτών δραστηριοτήτων που έχουν σχέση µε την καλλιέργεια της γης, την συλλογή του καρπού, το κέντηµα, την παραγωγή πχ κρασιών, την φροντίδα των ζώων κλπ. Και επίσης τους δίνεται η δυνατότητα να περπατήσουν σε δασώδη µονοπάτια, να χαλαρώσουν κοντά σε γαλήνιες λίµνες, να ψυχαγωγηθούν στα ορµητικά ποτάµια, να περιηγηθούν στις 9 εκκλησίες και στα µοναστήρια της περιοχής, αλλά και να πάρουν µέρος σε τοπικά πανηγύρια, γιορτές και έθιµα (agrotravel, 2009). Βασικοί στόχοι του αγροτουρισµού είναι (eytrofia, 2009): 1) η ικανοποίηση των τουριστών που έχουν ως στόχο να ζήσουν ήσυχες και οικονοµικές διακοπές κοντά στην φύση και να έρθουν σε άµεση επαφή µε τους ντόπιους κατοίκους και τις συνήθειές τους. 2) να παραµείνει ο αγροτικός πληθυσµός στην περιφέρεια και να αποκτήσει µια νέα συµπληρωµατική απασχόληση ώστε να αυξηθεί το εισόδηµά του. 3) να διατηρηθεί η οικολογική ισορροπία,να προστατευτούν τα σπάνια ήδη φυτών και ζώων και γενικά να αξιοποιηθεί σωστά η τοπική κληρονοµιά . 4) να δηµιουργηθούν οικογενειακής ή συνεταιριστικής µορφής επιχειρήσεις ώστε να προκύψουν οικονοµικά οφέλη για τον τόπο. Τα κύρια χαρακτηριστικά του αγροτικού προϊόντος είναι (anthropos, 2009): 1) η απόλαυση του φυσικού περιβάλλοντος και η γνωριµία µε τα χαρακτηριστικά φυσικά τοπία, τα τοπία φυσικού κάλλους, την χλωρίδα και την πανίδα των εκάστοτε περιοχών. Αγροτικές περιοχές που περιλαµβάνουν υγροβιότοπους µπορούν να συνδυάσουν την αγροτουριστική δραστηριότητα µε το λεγόµενο <<τουρισµό των υγροβιότοπων>> (παρατήρηση χλωρίδας και πανίδας, δηµιουργία κέντρων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης κτλ). 2) Η επαφή και η γνωριµία µε την τοπική αγροτική πολιτιστική κληρονοµιά, τα ήθη και τα έθιµα των κατοίκων, η συµµετοχή σε τοπικές πολιτιστικές εκδηλώσεις κ.τ.λ. 3) Η προσφορά διαφοροποιηµένων, υψηλής ποιότητας τουριστικών προϊόντων (π.χ. προσφορά βιολογικών παραδοσιακών προϊόντων, προϊόντων προστατευόµενης ονοµασίας προέλευσης, προστατευόµενης γεωγραφικής ένδειξης). 4) Η παρατήρηση των γεωργικών δραστηριοτήτων και πιθανώς η συµµετοχή σε αυτές. 5) Η άσκηση παράλληλων τουριστικών δραστηριοτήτων στην ύπαιθρο (ορειβασία, πεζοπορία, ανεµόπτερο πλαγιάς κ.τ.λ.). 10 Οι κατηγορίες των επιχειρήσεων που εντάσσονται στον αγροτουρισµό είναι οι παρακάτω (agrotour, 2009): 1) αγροτουριστικά καταλύµατα. 2) πρατήρια /εκθετήρια αγροτουριστικών προϊόντων. 3) αγροτουριστικά κεντρικά εστίασης και αναψυχής. 4) αγροκτήµατα. 5) εργαστήρια λαϊκής τέχνης. 6) επιχειρήσεις παραγωγής παραδοσιακών προϊόντων. 7) τουριστικά γραφεία που αναλαµβάνουν τη διοργάνωση ή την υλοποίηση προγραµµάτων υπαίθριων δραστηριοτήτων και περιηγήσεων οικοτουριστικού και πολιτιστικού ενδιαφέροντος. Εν κατακλείδι µε βάση τα παραπάνω προκύπτει το συµπέρασµα ότι ο αγροτουρισµός είναι µια µορφή τουρισµού που σέβεται το περιβάλλον και την παράδοση του κάθε τόπου. Έχει ως στόχο ο επισκέπτης να γνωρίσει την κουλτούρα, την ιστορία, την καθηµερινότητα των πολιτών της υπαίθρου και να ευαισθητοποιηθεί ακόµα περισσότερο για θέµατα περιβάλλοντος (agrotour, 2009). 1.2.2 Οικολογικός – Φυσιολατρικός Τουρισµός (Οικοτουρισµός) <<Οικοτουρισµός είναι µια αειφορική µορφή τουρισµού υπαίθρου που εστιάζεται στην απόκτηση εµπειριών και γνώσεων για τη φύση και ο οποίος διαχωρίζεται µε τρόπο ώστε να είναι ήπιος,µη καταναλωτικός και τοπικά προσανατολισµένος. Αναπτύσσεται τυπικά σε φυσικές περιοχές και πρέπει να συντελεί στη διατηρησιµότητα και στη συντήρηση αυτών των περιοχών>> (Σφακιανάκης, 2000: 179-180). Τα βασικά χαρακτηριστικά του Οικοτουρισµού είναι (Σφακιανάκης, 2000: 186): 1) Ο τουριστικός προορισµός που είναι πάντοτε η φύση µε όλο τα οικοσυστήµατα και την άγρια ζωή που διαθέτει. Αυτό το φυσικό περιβάλλον πρέπει να είναι αυθεντικό, χωρίς καµία ανθρώπινη δραστηριότητα να έχει αλλοιώσει την µορφή της. 11 2) Το ενδιαφέρον για το περιβάλλον του τουριστικού προορισµού. Σκοπός του οικοτουρισµού είναι να γνωρίσει ο επισκέπτης την φύση και να την απολαύσει. Αυτό όµως πρέπει να γίνει κατά τέτοιον τρόπο ώστε να µην καταστραφεί τίποτε απολύτως. Αντιθέτως θα πρέπει να διαφυλαχτεί σε τέτοια κατάσταση ώστε να µπορεί να χρησιµοποιηθεί από τις παρούσες και τις µελλοντικές γενεές µε τον ίδιο ακριβώς τρόπο. 3) Το ενδιαφέρον για τον τοπικό πληθυσµό: ο οικοτουρισµός πρέπει να έχει τοπικό προσανατολισµό. Πρέπει να βασίζεται στην τοπική υποδοµή, να δίνει τα κέρδη της στους ντόπιους για να αυξηθεί το εισόδηµά τους ώστε και αυτοί µε την σειρά τους να το χρησιµοποιήσουν προς όφελος της κοινωνίας και του τοπικού περιβάλλοντος. 4) Η αειφορία, η ηπιότητα και το µικρό µέγεθος: ο οικοτουρισµός είναι αειφορικός, ήπιος, µαλακός και αντιµαζικός. Χρησιµοποιεί την υπάρχουσα υποδοµή και κάνει το παν για να διατηρηθεί η αρµονία της φύσης. 5) Η γνωριµία µε τη φύση, η απόκτηση γνώσεων για την φύση και η απαίτηση εµπειριών: οι άνθρωποι που λατρεύουν τον οικοτουρισµό θέλουν να µάθουν την φύση, να γνωρίσουν τους νόµους της και να αποκτήσουν εµπειρίες όσο χρονικό διάστηµα θα είναι µακριά από την καθηµερινότητα της πόλης (Σφακιανάκης, 2000: 180-181). Οικοτουριστικά προϊόντα ονοµάζονται τα αγαθά και οι υπηρεσίες που πηγάζουν από το φυσικό περιβάλλον ή δηµιουργούνται από τον ντόπιο πληθυσµό. Αντιπροσωπευτικά οικοτουριστικά προϊόντα (Σφακιανάκης, 2000: 186-187): Η επαφή και η γνωριµία µε την χλωρίδα και πανίδα του τόπου. Η ηρεµία και η ησυχία που προσφέρει το φυσικό περιβάλλον. Η εξερεύνηση και η γνωριµία τοπίων φυσικού κάλλους (πχ βουνά, λίµνες, δάση, φαράγγια, δρυµούς, σπήλαια, υδροβιότοποι κλπ). Η δυνατότητα σωµατικής άσκησης ή παρατήρηση αθλοπαιδιών (περιπατητικός τουρισµός, ποδηλασία κλπ). Τέλος πρέπει να σηµειώσουµε ότι καµία δυσµενή επίδραση δεν είχε ο οικοτουρισµός στο περιβάλλον. Αντιθέτως έχει σκοπό την προστασία του περιβάλλοντος και την ευαισθητοποίηση ακόµα περισσοτέρων ανθρώπων σε θέµατα που αφορούν την φύση. 12 Παρόλο που σε κάποιες φυσικές περιοχές λόγω του υπερβολικού αριθµού προσέλκυσης επισκεπτών παρατηρήθηκε αλλοίωση έως και καταστροφή της φύσης εξαιτίας της παραβίασης κανόνων προστασίας και ελέγχου της φύσης (Σφακιανάκης, 2000: 189). Τα θετικά αποτελέσµατα της ανάπτυξης του οικοτουρισµού για τις τοπικές κοινωνίες έχουν αναγνωριστεί σε ποικίλες διεθνείς έρευνες και µελέτες (Weaver, 1999, 2005, Tsaur, Lin & Lin, 2006, Boyd & Butler, 1996, Che, 2006, Campbell, 1999, Gurung & Seeland, 2008, Blangy & Mehta, 2006, Hipwell, 2007, Lai & Nepal, 2006, Li, 2004). 1.2.3 Πολιτιστικός Τουρισµός Σύµφωνα µε τον Παγκόσµιο Οργανισµό Τουρισµού, πολιτιστικός τουρισµός λέγεται ο τουρισµός εκείνος που γίνεται µε στόχο κυρίως πολιτιστικό, περιλαµβάνοντας παράλληλα και εκπαιδευτικές περιηγήσεις, θεατρικές παραστάσεις, φεστιβάλ, προσκυνήµατα, επισκέψεις σε αρχαιολογικούς χώρους, µνηµεία και µουσεία, καθώς και την µελέτη του φυσικού περιβάλλοντος, του λαϊκού πολιτισµού και της τέχνης (chaniainfo, 2009). Ειδικότερα πολιτιστικό τουρισµό έχουµε όταν ο επισκέπτης θέλει να κατανοήσει και να εκτιµήσει τον βασικό χαρακτήρα ενός τόπου και τον πολιτισµό του ως σύνολο περιλαµβάνοντας (chania-info, 2009): Την ιστορία και την αρχαιολογία. Τον λαό και τον τρόπο ζωής του. Την πολιτιστική εξέλιξη. Τις τέχνες και την αρχιτεκτονική. Το φαγητό, το κρασί και την τοπική παραγωγή. Την κοινωνική, οικονοµική και πολιτική δοµή. Τη µορφολογία της περιοχής. Τα διάφορα φεστιβάλ και τις εκδηλώσεις. Κύρια χαρακτηριστικά του πολιτιστικού τουρισµού είναι τα παρακάτω (McKercher, Ho & Cros, 2005, Yan & Bramwell, 2008, Hughes & Allen, 2005, Russo & van der Borg, 2002) : 13 Έχει µορφωτικό χαρακτήρα γιατί µέσα από αυτήν οι τουρίστες µαθαίνουν τον πολιτισµό ενός τόπου. Προβάλει τα χαρακτηριστικά του πολιτισµού που έχει ο κάθε προορισµός και συµβάλει στην ανάπτυξη, στην αναβίωση και στην προστασία των πολιτιστικών στοιχείων. Θεωρείται φιλικός προς το περιβάλλον µιας και πρωταρχικός του στόχος είναι η προστασία του ανθρωπογενούς και φυσικού περιβάλλοντος. Για να αναπτυχθεί µέσα από ενέργειες ευαισθητοποιεί τον τοπικό πληθυσµό και τους τουριστικούς φορείς και τους επιµορφώνει για θέµατα που σχετίζονται µε την προστασία του πολιτιστικού πλούτου και τη διάθεση πολιτιστικών προϊόντων (Σφακιανάκης, 2000: 294). 1.2.4 Αθλητικός τουρισµός Σε αυτήν την µορφή τουρισµού συµπεριλαµβάνονται γεγονότα όπως είναι οι Ολυµπιακοί Αγώνες, αθλητικές δραστηριότητες που σχετίζονται µε τον επαγγελµατικό αθλητισµό όπως για παράδειγµα προπονήσεις παιχτών σε ειδικούς χώρους, αλλά και δραστηριότητες που έχουν χαρακτήρα ερασιτεχνικό και τα οποία πραγµατοποιούνται κατά την διάρκεια ενός ταξιδιού όπως για παράδειγµα ορειβασία, ποδήλατο βουνού, καγιάκ κλπ (Λαγός, 2005: 78-79). Υπάρχουν αρκετοί λόγοι που οι τουρίστες κατά την διάρκεια των διακοπών τους ασχολούνται µε τον αθλητισµό. Οι κυριότεροι είναι οι εξής (Σφακιανάκης, 2000: 195196): 1) Ο χρόνος που απαιτείται για τις αθλητικές δραστηριότητες. Ο σύγχρονος άνθρωπος που ζει στα αστικά κέντρα, εργάζεται πάρα πολλές ώρες µε αποτέλεσµα µονάχα κατά την διάρκεια των διακοπών του να του δίνεται η ευκαιρία να αναπτύξει αθλητικές, πολιτιστικές κλπ δραστηριότητες. 2) Η αθλητική υποδοµή των τουριστικών προορισµών. Ο αθλητισµός πέρα από την ψυχαγωγία βοηθά τον άνθρωπο να διατηρήσει την ψυχική και σωµατική του ισορροπία 14 αλλά και να προστατεύσει την υγεία του. Γι’ αυτό το λόγο οι τουριστικοί επιχειρηµατίες, οι οργανωτές ταξιδιών και οι ξενοδόχοι δηµιούργησαν τέτοιου είδους προϊόντα ώστε να είναι ικανά να ικανοποιούν τις αθλητικές δραστηριότητες επισκεπτών. Έτσι λοιπόν σύντοµα γήπεδα ποδοσφαίρου, καλαθοσφαίρισης, γκολφ, πισίνες εσωτερικές και εξωτερικές, γυµναστήρια, χώροι ιππασίας κλπ έγιναν η ελάχιστη υποδοµή ξενοδοχείων µεσαίου και µεγάλου µεγέθους. 3) Η θετική σχέση αθλητισµού και υγείας. Σήµερα το µεγαλύτερο µέρος του πληθυσµού των ανεπτυγµένων κρατών ζει σε µεγάλες πόλεις, δέχεται πολλές πιέσεις από παντού, ζει µέσα στο άγχος, κάνει καθιστική ζωή µε αποτέλεσµα όλα αυτά να του δηµιουργούν ψυχικά και σωµατικά προβλήµατα. Ένας τρόπος για να προστατέψει ο άνθρωπος τον εαυτό του είναι να στραφεί στον τουρισµό και συγκεκριµένα στον αθλητικό. Και αυτό διότι µέσω του τουρισµού θα του δοθεί η δυνατότητα να ξεφύγει από την καθηµερινότητα και ότι κακό µπορεί να σχετίζεται µε αυτήν και ο αθλητισµός θα τον οδηγήσει στο να µάθει να κινείται περισσότερο, να προστατέψει την υγεία του και να νιώσει ψυχικά και σωµατικά καλύτερα. Τα θετικά αποτελέσµατα – κυρίως σε οικονοµικό επίπεδο – της ανάπτυξης του αθλητικού τουρισµού έχουν αναγνωριστεί σε διεθνή επιστηµονικά άρθρα, κυρίως ως µια εναλλακτική µορφή τουρισµού που ξεφεύγει από τον εποχικό χαρακτήρα του κλασικού τουρισµού (Gibson, Willming & Holdnak, 2003, Tassiopoulos & Haydam, 2008, Honari, Goudarzi, Heidari & Emami, 2010, Higham & Hinch, 2002, Daniels, Norman & Henry, 2004). 1.2.5 Τουρισµός υπαίθρου Στην κατηγορία αυτή οι δραστηριότητες σχετίζονται µε το ορεινό και παράκτιο περιβάλλον και πραγµατοποιούνται σε κατασκηνώσεις µε σταθερές εγκαταστάσεις και σε κάµπινγκ. Χαρακτηριστικό γνώρισµα των τουριστών που προτιµούν αυτήν την µορφή τουρισµού είναι το ότι όλοι τους είναι φυσιολάτρες και θέλουν να γνωρίσουν τον τόπο διαµονής τους και το γύρω περιβάλλον µένοντας στην ύπαιθρο και όχι σε κάποιο οργανωµένο ξενοδοχείο κλπ (Λαγός, 2005: 78). Οι λόγοι οι οποίοι στρέφουν αυτούς τους 15 ανθρώπους στην προτίµηση αυτής της µορφής τουρισµού είναι οι παρακάτω (Σφακιανάκης, 2000: 41-45): 1) Μεγαλύτερο ενδιαφέρον του ανθρώπου για το περιβάλλον. Η φύση έχει δεχτεί ανεπανόρθωτα πλήγµατα εξαιτίας της ανθρώπινης δραστηριότητας η οποία είχε ως κύριο σκοπό το κέρδος. Ευτυχώς όµως ένα µεγάλο κοµµάτι του παγκόσµιου πληθυσµού ευαισθητοποιήθηκε και αποφάσισε να διεκδικήσει µέσα από κινητοποιήσεις όσο το δυνατόν περισσότερα µέτρα προστασίας του περιβάλλοντος. Έτσι σύντοµα δηµιουργήθηκαν σωµατεία, σύνδεσµοι, κινήµατα, κέντρα κλπ που είχαν ως στόχο την προστασία του περιβάλλοντος. 2) Η αναζήτηση της αυθεντικότητας. Στην σύγχρονη εποχή επικρατεί η λέξη <<τεχνητό>>. Τεχνητή είναι η διασκέδαση µιας και αποκτάται µέσα από την τηλεόραση, τα βίντεο, τα κόµικς, κλπ, τεχνητά είναι τα τρόφιµα και αυτό διότι τα περισσότερα έχουν υποστεί τεχνική επεξεργασία, τεχνητή όµως είναι και η συµπεριφορά του ανθρώπου απέναντι στον συνάνθρωπο µιας και τις περισσότερες φορές υποκρίνεται για το συµφέρον του ή συµπεριφέρεται µε βάση το τι θα τον προτρέψουν να κάνει επαγγελµατίες σχέσεων, επικοινωνιολόγοι κλπ. Όλο αυτό το <<φτιαχτό>> περιβάλλον πνίγει πολλούς ανθρώπους και τους ωθεί στο να αναζητήσουν ένα περιβάλλον πιο αυθεντικό, µε υγιεινά τρόφιµα, σωστούς ανθρώπους, αληθινές ανθρώπινες σχέσεις και καλό περιβάλλον. 3) Η αναζήτηση ηρεµίας και ησυχίας. Τα άτοµα τα οποία ζουν σε αστικά κέντρα καθηµερινά αντιµετωπίζουν προβλήµατα όπως είναι το κυκλοφοριακό, ο συνωστισµός κλπ και διαρκώς ζουν µέσα σε γρήγορους ρυθµούς, µέσα στην ανασφάλεια, το άγχος, τους θορύβους κλπ. Γι’ αυτό το λόγω οι άνθρωποι αναζητούν αυτή την µορφή τουρισµού για να καταφέρουν να ηρεµήσουν, να χαλαρώσουν, να ξεκουραστούν, να νιώσουν καλύτερα και να απολαύσουν την φύση. 4) Η ανάπτυξη των συγκοινωνιών και επικοινωνιών. Στη εποχή µας όλα τα µεταφορικά µέσα έχουν αναπτυχθεί και προσφέρουν ταχύτητα και ασφάλεια παντού. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα να δίνεται η δυνατότητα στον οποιονδήποτε µε οποιοδήποτε τρόπο εκείνος θέλει να µετακινηθεί έστω και για λίγες µέρες σε οποιονδήποτε τουριστικό προορισµό αυτός επιθυµεί. Παράλληλα µε την ανάπτυξη των επικοινωνιών δηλαδή των τηλεφώνων, των ασυρµάτων, των τηλετυπικών µηχανηµάτων, των αυτόµατων ταµειακών µηχανών, 16 των ταχυδροµικών υπηρεσιών κλπ γίνεται καλύτερη και πιο εύκολη η επικοινωνία ανθρώπου µε συνάνθρωπο χωρίς ούτε µια στιγµή να στερείται κανείς τίποτα από την σύγχρονο πολιτισµό. 1.2.6 Περιηγητικός τουρισµός Εµφανίζεται σε περιοχές µε πολιτιστική παράδοση, ωραίο και δοµηµένο φυσικό περιβάλλον. Συνήθως µια οµάδα ανθρώπων (είτε µια παρέα είτε µια οικογένεια) µε την βοήθεια ενός αυτοκινήτου κυκλοφορούν σε µια περιοχή της αρεσκείας τους ώστε έτσι να την γνωρίσουν (Λαγός, 2005: 79, Ross & Iso-Ahola, 1991). Συγκεκριµένα για την Ελλάδα είναι ακόµα πιο αξιόλογο να ασχοληθεί κανείς µε τον περιηγητικό τουρισµό, µιας και η πατρίδα µας παρουσιάζει σπάνια γεωµορφολογία, µε έντονες αντιθέσεις, πολλές περιοχές υψηλής οικολογικής αξίας, χιλιάδες υπέροχες ακτές, επιβλητικά βουνά, σπήλαια, φαράγγια, λίµνες, ποτάµια, βιοτόπους και µοναδικά οικοσυστήµατα (mygnto, 2009). 1.2.7 Θαλάσσιος τουρισµός Σε αυτήν την µορφή τουρισµού ο τουρίστας επιλέγει είτε καθ’ όλη την διάρκεια των διακοπών του ή το µεγαλύτερο διάστηµα των διακοπών του να µένει µέσα σε ένα σκάφος ή ένα πλοίο, όπου εκεί θα είναι και ο κύριος χώρος για να διασκεδάσει, να ξεκουραστεί, να τραφεί, να αθληθεί κλπ. Κύρια προϊόντα του θαλάσσιου τουρισµού είναι η κρουαζιεροπλοϊα, η ιδιωτική θαλάσσια περιήγηση (σκάφη αναψυχής) και η παράκτια τουριστική ναυσιπλοΐα µε θαλαµηγούς, τουριστικά σκάφη κλπ (Λαγός, 2005: 79, Dwyer & Forsyth, 1998, Hung & Petrick, 2011, Scantlebury, 2007). Ο πλούτος και η ποικιλία των ελληνικών θαλασσών, τα ατελείωτα χιλιόµετρα των ελληνικών ακτών, τα χιλιάδες ελληνικά νησιά, οι προστατευµένες θαλάσσιες περιοχές, το ήπιο κλίµα, τα υψηλά ποσοστά ηλιοφάνειας, καθιστούν συγκεκριµένα την Ελλάδα ιδανικό προορισµό για την ανάπτυξη θαλάσσιου τουρισµού, η οποία αναπτύσσεται ολοένα και µε πιο γρήγορους ρυθµούς (eot, 2009). 17 1.2.8 Ορεινός τουρισµός Σε αυτήν την εναλλακτική µορφή τουρισµού οι επισκέπτες ταξιδεύουν σε ένα βουνό ή σε κάποια ορεινή περιοχή µε σκοπό να απολαύσουν την φύση σε ένα καθαρό περιβάλλον γεµάτο οξυγόνο και να γνωρίσουν παράλληλα τον αγροτικό τουρισµό (Λαγός, 2005: 80, Beedie & Hudson, 2003). Είναι µια ήπια µορφή βιώσιµης τουριστικής ανάπτυξης και πολύπλευρης δραστηριότητας στον ορεινό χώρο η οποία (mountain-oiti, 2009): 1) φέρνει τον επισκέπτη σε επαφή µε την φύση και τις δραστηριότητες στην ύπαιθρο, στις οποίες θα µπορέσει να λάβει µέρος, να ασχοληθεί µε τον αθλητισµό, να διασκεδάσει και να νιώσει την χαρά της περιήγησης και της γνώσης. Επίσης µπορεί να γνωρίσει τα βουνά και τις φυσικές οµορφιές στις ορεινές αυτές αγροτικές περιοχές, να µάθει και ο ίδιος ποιες είναι και πώς γίνονται οι διάφορες αγροτικές εργασίες, να γευτεί τα τοπικά προϊόντα, να δοκιµάσει την παραδοσιακή κουζίνα, να δει ποια είναι η καθηµερινή ζωή των κατοίκων και να ενηµερωθεί για τα πολιτισµικά στοιχεία και τα αυθεντικά χαρακτηριστικά του χώρου. 2) δραστηριοποιεί τις παραγωγικές, πολιτισµικές και αναπτυξιακές δυνάµεις του συγκεκριµένου τόπου βοηθώντας έτσι στην βιώσιµη περιβαλλοντική, οικονοµική και κοινωνική ανάπτυξη των ορεινών αυτών περιοχών. ∆ίνει την ευκαιρία να τονωθεί η τοπική αγορά µε την παραγωγή γεωργικών και κτηνοτροφικών προϊόντων. Παράλληλα όµως συντελεί στην δηµιουργία θέσεων εργασίας µε αποτέλεσµα στο τέλος, να κρατάει τον τοπικό πληθυσµό στην ύπαιθρο και να ενισχύει το εισόδηµα των αγροτικών οικογενειών. 1.2.9 Χειµερινός τουρισµός Είναι ο τουρισµός εκείνος όπου ένα πλήθος δραστηριοτήτων πραγµατοποιείται κατά την χειµερινή περίοδο (Λαγός, 2005: 81). Συγκεκριµένα, κατά την διάρκεια του χειµώνα αναπτύσσονται δραστηριότητες όπως είναι ο χιονοδροµικός και παγοδροµικός τουρισµός που σαν κύριο χαρακτηριστικό τους έχουν τον πάγο και το χιόνι (Σφακιανάκης, 2000: 279). Ο κύριος χώρος όπου µπορεί να απολαύσει ο επισκέπτης τον χειµερινό τουρισµό είναι σε κάποιο χιονοδροµικό κέντρο. Τα κέντρα αυτά ποικίλλουν σε µέγεθος και 18 διαθέτουν κατάλληλα χιονοδροµικά terrain και πίστες, αναβατήρες, σχολές εκµάθησης χιονοδροµικών και άλλων αθληµάτων, ξενοδοχειακή υποδοµή, ειδικό προσωπικό και έµπειρους εκπαιδευτικούς, σταθµό πρώτων βοηθειών, γυµναστήρια, καζίνα, παιδικούς σταθµούς, ελικοδρόµια, εκθεσιακούς και συνεδριακούς χώρους κλπ και όλα αυτά για την καλύτερη εξυπηρέτηση των τουριστών (Σφακιανάκης, 2000: 218). Ενώ παγοδροµικός τουρισµός λέγεται εκείνος που έχει ως κύριο αντικείµενο τα παγοδροµικά αθλήµατα. ∆ηλαδή το χόκεϊ επί πάγου, το πατινάζ επιδείξεων, το καλλιτεχνικό πατινάζ και τους αγώνες ταχύτητας επί επί πάγου (400µ, 500µ και 1000µ) (Σφακιανάκης, 2000: 221). 1.2.10 Ορειβατικός τουρισµός Ο ορειβατικός τουρισµός έχει ακριβώς την ίδια έννοια µε την ορειβασία. Ορειβασία ονοµάζεται η ανάβαση, η διάσχιση και η κατάβαση σε οποιοδήποτε ψηλό (άνω των 1500µ) ή µέσο βουνό (500 έως 1500µ) που µπορεί να είναι είτε δύσβατο είτε βατό το έδαφος και οπότε αναλόγως απαιτούνται από τους επισκέπτες ή επαγγελµατικές ή ερασιτεχνικές γνώσεις για να τις διασχίσουν. Σήµερα η ορειβασία προσελκύει ολοένα και περισσότερους τουρίστες που νοιάζονται για την φυσική τους κατάσταση και επιδιώκουν µια πιο ουσιαστική επαφή µε την φύση (Λαγός, 2005: 81). Είναι η πλέον δύσκολη µορφή πεζοπορίας και συνήθης στόχος των ορειβατών είναι η κατάκτηση κάποιας κορυφής. Η απόσταση δεν παίζει ουσιαστικό ρόλο, µιας και πιο πολύ µετράει το ότι ανά ώρα πρέπει να καλύπτονται περίπου 300 µέτρα υψοµετρικής διαφοράς. Αυτό σηµαίνει ότι για να ανεβεί κανείς 1000 µέτρα απαιτούνται περίπου 4 ώρες µαζί µε τις στάσεις (gnto, 2009). Τέλος, χωρίζεται σε τρία ξεχωριστά αθλήµατα. Το άθληµα του αλπινισµού, το άθληµα της δύσκολης ορειβασίας πάνω σε χιονοσκεπή βουνά ή παγετώνες που χρειάζεται και επιπρόσθετο εξοπλισµό και το άθληµα των αναρριχήσεων πάνω σε αιχµηρές κορυφές, απότοµους βράχους, σε απότοµα τοιχώµατα φαραγγιών, µε κλίσεις ανάβασης 90 έως 180 µοιρών (Σφακιανάκης, 2000: 211-212). 19 1.2.11 Τουρισµός περιπέτειας Τουρισµός περιπέτειας λέγεται ο τουρισµός εκείνος που πραγµατοποιείται σε ένα µέρος εξωτικό, δυσπρόσιτο, ασυνήθιστο, αποµονωµένο και πολλές φορές είναι επικίνδυνο για αυτόν που την επιλέγει. Παρ’ όλα αυτά προσφέρει συγκινήσεις και βοηθάει στο να καταλάβει κανείς καλύτερα την φύση, τον άνθρωπο, αλλά και γενικά τον κόσµο. Με κριτήριο τον βαθµό επικινδυνότητας και το επίπεδο ικανοτήτων που απαιτούνται για την ολοκλήρωση τέτοιον δραστηριοτήτων ο τουρισµός αυτός χωρίζεται σε δύο κατηγορίες. Στον τουρισµό ήπιας περιπέτειας, όπου εκεί χρειάζεται να έχει κανείς κάποιες ελάχιστες δεξιότητες και εµπειρίες και ο βαθµός κινδύνου είναι µικρός. Και στον τουρισµό ακραίας περιπέτειας ο οποίος απαιτεί καλή φυσική κατάσταση, µεγάλη εµπειρία, γνώσεις για την φύση και τους κινδύνους που κρύβει και καλή σωµατική και πνευµατική κατάσταση (Λαγός, 2005: 81, Weber, 2001, Williams & Soutar, 2009, Buckley, 2007). Τα πιο δηµοφιλή σπορ περιπέτειας είναι (point4travel, 2009): 1) Canoe-kayak: περιήγηση σε λίµνη µε διθέσια canoe-kayak µε την συνοδεία επαγγελµατία οδηγού. Η µόνη προϋπόθεση είναι να γνωρίζει κολύµβηση και να έχει σωµατική και ψυχική υγεία. 2) Monoraft: κατάβαση ποταµού µε µονοθέσιες φουσκωτές βάρκες. Η κατάβαση γίνεται µε την απαραίτητη παρουσία κάπου έµπειρου εκπαιδευτή ο οποίος συνοδεύει 5-6 βάρκες. 3) Rafting: κατάβαση ποταµού µε φουσκωτές βάρκες. Το πλήρωµα απαρτίζεται από έναν επαγγελµατία οδηγό και 6-8 κωπηλάτες. 4) Canyoning: ∆ιάσχιση φαραγγιών µε την χρήση κατάλληλου εξοπλισµού για καταρρίχηση σε κάθετους καταρράκτες. 5) Trekking: πεζοπορία σε µονοπάτια και διαδροµές στο βουνό µε την συνοδεία επαγγελµατιών οδηγών. 6) Mountain bike: ποδηλασία σε δασικές διαδροµές, µε ποδήλατα 28 ταχυτήτων µε δισκόφρενα και πλήρη ανάρτηση. Πάντοτε είναι παρών ένας επαγγελµατίας οδηγός και το µόνο που απαιτείται από τους τουρίστες είναι να ξέρουν να οδηγούν καλά ποδήλατο. Το σύνηθες όριο ηλικίας των ατόµων που συµµετέχουν είναι από 10 έως 65 ετών. 20 7) Jeep safari: Οδήγηση µε 4Χ4 σε δασικές διαδροµές µε την συνοδεία επαγγελµατιών οδηγών. Προϋπόθεση είναι ο οδηγός να έχει δίπλωµα οδήγησης και να είναι πάνω από 18 ετών. 8) Σκι: κατάβαση µε ειδικά πέδιλα σε χιονισµένες πλαγιές. 9) Ιππασία: ιππασία µε εκπαιδευµένα άλογα ακολουθώντας προκαθορισµένες δασικές διαδροµές µε τη συνοδεία επαγγελµατιών εκπαιδευτών. 10) Windsurf-Kitesurf: πλεύση µε την βοήθεια του ανέµου πάνω σε σανίδα µε την συνοδεία έµπειρων εκπαιδευτών. 11) Καταδύσεις: υποβρύχιες εξερευνήσεις µε τον απαραίτητο καταδυτικό εξοπλισµό και την συνοδεία έµπειρου δύτη. 12)Greek paintball:αν θέλετε να διασκεδάσετε και να αναπολήσετε τα παιδικά σας χρόνια η χρωµατοσφαίρηση θα σας προσφέρει αυτό που ζητάτε. Κρατώντας ο καθένας ένα ειδικό όπλο που εκτοξεύει µπογιά χωρίζεται σε δύο οµάδες και η µια προσπαθεί να νικήσει την άλλη. 1.3 Ειδικές Μορφές Τουρισµού. 1.3.1 Κοινωνικός Τουρισµός Είναι η µορφή εκείνη του τουρισµού που προωθείται από επαγγελµατικές ενώσεις, οργανισµούς, συνεταιρισµούς και εργατικά σωµατεία, έτσι ώστε ακόµα και τα άτοµα που ανήκουν στα χαµηλότερα κοινωνικά στρώµατα και βρίσκονται σε δύσκολη οικονοµική κατάσταση να µπορέσουν να πραγµατοποιήσουν ένα ταξίδι. Αυτή η µορφή τουρισµού υπάρχει σε διάφορες Ευρωπαϊκές χώρες όπου εκεί είτε γίνεται προσπάθεια να εξοπλιστεί κατά τέτοιο τρόπο το δηµόσιο ώστε να µπορέσει να κατασκευάσει τουριστικές εγκαταστάσεις είτε άµεσα δίνεται η οποιαδήποτε οικονοµική βοήθεια στα άτοµα αυτά µε διάφορα είδη επιδοτήσεων όπως πχ δελτία διακοπών (Λαγός, 2005: 70-71, Minnaert, Maitland & Miller, 2009). ∆ικαιούχοι αυτής της κατηγορίας τουρισµού υπό κάποιες πάντα προϋποθέσεις είναι κυρίως συνταξιούχοι, άγαµες µητέρες ή µονογονεϊκές οικογένειες, άνεργοι, πολύτεκνοι, πολιτικοί πρόσφυγες, εργαζόµενοι σε οικοδοµικές εργασίες, άτοµα µε αναπηρία κλπ. (delicieuses.formution, 2009, McCabe, 2009). 21 Η αφορµή να δηµιουργηθεί µια τέτοια κατηγορία τουρισµού είναι το γεγονός ότι ο σύγχρονος άνθρωπος ανεξάρτητα από το κοινωνικό στρώµα στο οποίο ανήκει ζει στα αστικά κέντρα και µόνο µέσα από διεξόδους όπως είναι ο τουρισµός µπορεί να ξεφύγει από την πιεστική καθηµερινότητα και να νιώσει καλύτερα ψυχικά και σωµατικά (Σφακιανάκης, 2000: 225). Τέλος, τα χαρακτηριστικά του κοινωνικού τουρισµού είναι τα εξής: η διάρκεια των διακοπών η οποία ανέρχεται στις 5-7 ηµέρες, γεγονός που δεν διευκολύνει την ικανοποίηση των τουριστικών αναγκών που έχουν οι δικαιούχοι. Έπειτα αυτές συνήθως πραγµατοποιούνται κατά την διάρκεια της ενδιάµεσης ή νεκρής τουριστικής περιόδου δηλαδή από τέλη Αυγούστου µέχρι τέλη ∆εκεµβρίου και οι τουριστικοί προορισµοί που επιλέγονται βρίσκονται σε όλους τους νοµούς της χώρας εκτός των θεωρούµενων τουριστικά κεκορεσµένων περιοχών (Σφακιανάκης, 2000: 231). 1.3.2 Τουρισµός Υγείας Ο τουρισµός υγείας είναι ο τουρισµός εκείνος που έχει ως στόχο να βελτιωθεί η υγεία του ανθρώπου. Εξελίσσεται συνεχώς σε ευρωπαϊκό και διεθνές επίπεδο και περιλαµβάνει κέντρα τουρισµού υγείας στα οποία γίνονται τα πάντα ώστε ο κάθε επισκέπτης να µπορέσει να αντιµετωπίσει το οποιοδήποτε πρόβληµα τον ταλαιπωρεί. Είτε αυτό λέγεται άγχος, είτε αυτό λέγεται κάπνισµα, είτε πρόβληµα κίνησης, κλπ. (Λαγός, 2005: 71, Goodrich & Goodrich, 1987, Connell, 2006, Reed, 2008) Ο τουρισµός υγείας χωρίζεται σε ιαµατικό-θερµαλιστικό τουρισµό, σε τουρισµό ευεξίας και σε ιατρικό τουρισµό. Ειδικότερα (Λαγός, 2005: 71): • Ο όρος ιαµατικός χρησιµοποιείται όταν κυρίαρχο στοιχείο είναι η χρήση των ιαµατικών νερών και στόχος η πρόληψη, η διατήρηση ή η αποκατάσταση της ψυχικής ή σωµατικής υγείας και ευεξίας του ανθρώπου. • Ο όρος τουρισµός ευεξίας εκφράζει το σύνολο των σχέσεων και καταστάσεων που δηµιουργούνται µέσα από ένα ταξίδι που κάνει ο άνθρωπος µε σκοπό να κάνουν καλύτερη την υγεία τους. 22 • Ο όρος ιατρικός τουρισµός αναφέρεται στον τουρισµό εκείνον όπου άτοµα επιθυµούν να τους δοθούν τέτοιου είδους υπηρεσίες ώστε οι διάφορες παθήσεις που έχουν να ξεπεραστούν το συντοµότερο. 1.3.3 Εκπαιδευτικός τουρισµός Ονοµάζεται ο τουρισµός εκείνος που προτιµάται κυρίως από νέους που επιθυµούν να εκπαιδευτούν και να µορφωθούν και οι οποίοι επιλέγουν συνήθως µέρη που έχουν πλούσιο πολιτισµό ή µεγάλη παράδοση σε κάποια επιστήµη (Λαγός, 2005: 72). Ο εκπαιδευτικός τουρισµός σχετίζεται µε τα κέντρα περιβαλλοντικής εκπαίδευσης, τα περίπτερα ενηµέρωσης των εθνικών πάρκων, τις εκδροµές που γίνονται για γνωριµία των µαθητών µε την φύση, τα ιστορικά µνηµεία και το ανθρωπογενές περιβάλλον. Για τον εκπαιδευτικό τουρισµό δεν απαιτείται δηµιουργία ειδικής υποδοµής. Μπορεί να λειτουργήσει θετικά ώστε να επιµηκυνθεί η τουριστική σεζόν σε περιοχές που διαθέτουν φυσική οµορφιά και πλούσιο πολιτισµό, αλλά παράλληλα µπορεί να λειτουργήσει και σαν µέσο συµπλήρωσης του οικοτουρισµού και του αγροτουρισµού (tzoumerka-murgia, 2009, Cooper & Latham, 1988). 1.3.4 Θρησκευτικός τουρισµός Είναι ο τουρισµός εκείνος όπου τουρίστες µετακινούνται από τον τόπο της µόνιµης κατοικίας τους συνήθως σε συγκεκριµένες χρονικές περιόδους (πχ Χριστούγεννα, Πάσχα, κλπ) και πηγαίνουν σε ένα τόπο που θεωρείται πιο ιερός ώστε να ασκήσουν τα θρησκευτικά τους καθήκοντα είτε γιατί το είχαν σαν τάµα, είτε από ευγνωµοσύνη κλπ. Υπάρχουν πολλά και διάφορα θρησκευτικά µνηµεία, όπως εκκλησίες, µοναστήρια, σκήτες, τοιχογραφίες, σπάνιες εικόνες, ξωκλήσια, επιβλητικοί καθεδρικοί ναοί κλπ και αποτελούν πόλο έλξης για τους τουρίστες είτε της ίδιας είτε διαφορετικής θρησκείας. (Λαγός, 2005: 72, Nolan & Nolan, 1992, Rinschede, 1992, Leppäkari, 2008). Στην Ελλάδα παρά τις πιέσεις της παγκόσµια οικονοµίας ο θρησκευτικός τουρισµός σε αντίθεση µε τον τουρισµό αναψυχής, δεν περιορίστηκε σε αριθµό τουριστών. Αντιθέτως 23 περισσότεροι από τριακόσια εκατοµµύρια τουρίστες κάθε χρόνο οδεύουν προς λατρευτικούς τόπους σε όλο τον κόσµο, µε αποτέλεσµα ο τζίρος που προκύπτει µέσα από αυτήν την µορφή τουρισµού να ανέρχεται γύρω στα δεκαπέντε δισεκατοµµύρια δολάρια ετησίως. Ωστόσο ενώ αρχικά είχε ως σκοπό να συµβάλλει στην προσπάθεια του πιστού να αποκτήσει πνευµατική ανάταση, στην εποχή µας έχει αποκτήσει έναν πιο εµπορικό χαρακτήρα. Και αυτό διότι οι µετακινήσεις κοστίζουν πολλά, µιας και διοργανώνονται από τουριστικούς πράκτορες (kathimerini, 2010). 1.3.5 Συνεδριακός τουρισµός Είναι ο τουρισµός εκείνος που περιλαµβάνει διάφορες οργανωµένες εκδηλώσεις πχ συνέδρια ή συναντήσεις µε µεγάλο ή µικρό αριθµό συµµετεχόντων και οι µετέχοντες µπορούν να αναπτύξουν τουριστική δραστηριότητα. Αυτά τα συνέδρια µπορεί να γίνονται είτε σε εθνικό είτε σε διεθνές είτε σε τοπικό επίπεδο. Είναι µια προσοδοφόρα µορφή τουρισµού µιας και άτοµα τα οποία παίρνουν µέρος σε αυτά καθ’ όλη την διάρκεια της διαµονής τους (από δύο έως τέσσερις µέρες) λόγω του ότι ανήκουν σε υψηλά κοινωνικά στρώµατα έχουν την δυνατότητα να ξοδέψουν χρήµατα και να τα αφήσουν στον τόπο που επισκέφτηκαν (Λαγός, 2005: 73, Var, Cesario & Mauser, 1985). Είναι µια µορφή τουρισµoύ πολλά υποσχόµενη, αλλά παρ όλα αυτά στην Ελλάδα όλες οι ενδιαφερόµενες πλευρές (κράτος, φορείς, επαγγελµατίες) δεν ασχολούνται ουσιαστικά µε τις αδυναµίες που έχει, εκτός ελάχιστων φωτεινών εξαιρέσεων. Το µόνο αισιόδοξο είναι το ότι έχει δηµιουργηθεί ένας Σύνδεσµος Ελλήνων Επαγγελµατιών Οργανωτών Συνεδρίων (HAPCO) ο οποίος είναι ένας δραστήριος φορέας στον κλάδο του συνεδριακού τουρισµού που έχει θέσει τους εξής στόχους (traveldailynews, 2010): • Να ενισχύσει το συνεδριακό τουρισµό ως µια σηµαντική συνιστώσα τουριστικής ανάπτυξης της χώρας. • Να συµβάλλει στο να γίνει το ελληνικό τουριστικό προϊόν πιο πολύµορφο και ανταγωνιστικό ώστε να προσελκύσει τουρισµό µε υψηλό εισόδηµα, κοινωνικό και µορφωτικό επίπεδο. • Να παράσχει έγκυρη πληροφόρηση και εκπαίδευση σε θέµατα συνεδριακού τουρισµού. 24 • Να τονίσει την επάρκεια, την πληρότητα των µελών του στον κλάδο. • Να εξασφαλίσει µεγαλύτερα µερίδια προγραµµάτων και εργασιών για τα µέλη της, να προβάλλει τις άριστες υπηρεσίες στην εγχώρια και διεθνή συνεδριακή αγορά, µε απώτερο όµως σκοπό να δηµιουργήσει ένα κλίµα αλληλεγγύης και συνεργασίας µεταξύ τους ώστε να επιτύχουν µεγαλύτερα οικονοµικά και επαγγελµατικά οφέλη. 1.3.6 Εκθεσιακός Τουρισµός Είναι ο τουρισµός που δηµιουργείται γύρω από κάθε είδους εκθέσεις οι οποίες συνήθως οργανώνονται σε µεγάλα αστικά κέντρα. Για να µπορέσει να πραγµατοποιηθεί ένας εκθεσιακός τουρισµός πρέπει να υπάρχει η κατάλληλη υποδοµή, αλλά και ο κατάλληλος εξοπλισµένος χώρος, καθώς επίσης και βοηθητικοί χώροι όπως εστιατόρια, καφετέριες, ιατρεία, κλπ (Λαγός, 2005: 73). Επιπρόσθετα, έκθεση λέγεται η πράξη µε την οποία εκτίθεται ένα προϊόν ή ένα έργο τέχνης ή διάφορες υπηρεσίες σε δηµόσιο χώρο για κοινή θέα, επίδειξη ή διαφήµιση έτσι ώστε οι επισκέπτες να το αγοράσουν, να το γνωρίσουν ή να το θαυµάσουν (Σφακιανάκης, 2000: 141). Παρόλα αυτά όµως στην Ελλάδα, ενώ ο εκθεσιακός τουρισµός προσελκύει χιλιάδες επισκέπτες, γίνονται χιλιάδες κρατήσεις σε ακριβά ξενοδοχεία, εκατοντάδες eventеs σε µεγάλα ξενοδοχεία ή άλλες αίθουσες, η πολιτεία δεν κατασκευάζει σύγχρονα εκθεσιακά κέντρα και µόνο η διεθνούς ακτινοβολίας έκθεση τα <<Ποσειδώνια>> ξεχωρίζει (kathimerini, 2010). 1.3.7 Τουρισµός Κινήτρων Ονοµάζεται ο τουρισµός εκείνος ο οποίος προέκυψε από το σκεπτικό των διαφόρων επιχειρήσεων να δίνουν κίνητρα τους υπαλλήλους τους για να γίνουν πιο αποδοτικοί στην δουλειά τους και να κερδίζουν µε αυτόν τον τρόπο τουριστικά πακέτα. Είναι δηλαδή µια µέθοδος παρακίνησης για τους εργαζοµένους η οποία από την πρώτη εφαρµογή της µέχρι τώρα αποδείχτηκε αποτελεσµατική. Έτσι λοιπόν οι εργαζόµενοι που 25 ταξιδεύουν έχουν την δυνατότητα και να ξεκουραστούν, ψυχαγωγηθούν, να µορφωθούν και παράλληλα να πάρουν µέρους σε σεµινάρια ή συνέδρια για να εµπλουτίσουν τις γνώσεις τους πάνω στο αντικείµενο της εργασίας τους (Λαγός, 2005: 74). 1.3.8 Θεµατικός τουρισµός Πρόκειται για οργανωµένα συµπλέγµατα δραστηριοτήτων και υποδοµών (θεµατικά πάρκα και µουσεία) που έχουν ένα κοινό θέµα. Για να κατασκευαστούν επιβάλεται να δαπανηθούν µεγάλα χρηµατικά ποσά και υπάρχουν ποικίλα θεµατικά πάρκα κυρίως στο εξωτερικό, όπως πχ θεµατικά πάρκα για παιδιά, θεµατικά πάρκα που έχουν σχέση µε την τεχνολογία ή την πολιτιστική παράδοση µιας περιοχής, κλπ. Οι κύριες κατηγορίες θεµατικών πάρκων είναι οι εξής: πάρκα διασκέδασης, ιστορικά πάρκα και πάρκα για σαφάρι (Λαγός, 2005: 74-75, McClung, 1991, Braun & Soskin, 1999). Τα πρώτα θεµατικά πάρκα εµφανίστηκαν κατά τις αρχές του δεύτερου αιώνα στην Αµερική και από τότε ολοένα και αναπτύσσονται παγκοσµίως σε γρήγορους ρυθµούς. Η ανάπτυξη αυτή οφείλεται στο γεγονός ότι προσελκύουν κυρίως οικογένειες, οι οποίες ψυχαγωγούνται στον ειδικά διαµορφωµένο χώρο για διάστηµα από 5 έως 7 ώρες κατά µέσο όρο και η εξυπηρέτηση που απολαµβάνουν είναι άριστη. Στην Ελλάδα υπάρχουν ήδη αρκετά θεµατικά πάρκα όπως: ALLOU FUN PARK στην Αθήνα, το MAGIC PARK στην Θεσσαλονίκη, το AQUALAND και η HYDROPOLIS στην Κέρκυρα, η WATERLAND στην Θεσσαλονίκη, το WATER PARK στη Ρόδο (keta-ionion, 2010). 1.3.9 Αστικός τουρισµός ή τουρισµός πόλεων Σε κάθε πόλη υπάρχουν κάποιοι πόροι οι οποίοι είναι διαθέσιµοι και στον ντόπιο πληθυσµό και στον επισκέπτη. Αυτοί οι πόροι είναι πχ τα µνηµεία, τα αξιοθέατα, τα µουσεία, οι πινακοθήκες, τα εµπορικά κέντρα, τα µπαρ, τα θέατρα, τα καζίνο ,οι συναυλίες, τα φεστιβάλ, οι πινακοθήκες, κλπ και αποτελούν πόλο έλξης πολλών επισκεπτών έστω για λίγες µέρες στα αστικά κέντρα έτσι ώστε να αναπτύξουν ένα σύνολο ποικίλων δραστηριοτήτων. Αυτή η µορφή τουρισµού παρουσιάζεται κυρίως στις 26 πρωτεύουσες των διαφόρων χωρών, πχ Αθήνα, Ρώµη, Λονδίνο κλπ. (Λαγός, 2005: 75, Vandermey, 1984) Όλες αυτές οι πόλεις έχουν την κατάλληλη υποδοµή, αλλά και όλα εκείνα τα ιστορικά, φυσικά, πολιτιστικά στοιχεία που θα οδηγήσουν τον επισκέπτη στην κατανάλωση αγαθών και υπηρεσιών κατά τρόπο οργανωµένο και συστηµατικό (dspace.lib.uom, 2010, Ashworth & Page, 2011, Bramwell, 1998). Ο τουρισµός πόλεων όπως αλλιώς ονοµάζεται διαρκώς αναπτύσσεται και στην Ευρώπη. Όπως δείχνουν σχετικές έρευνες, παρουσιάζει διαρκώς µεγαλύτερη αύξηση και από τον παραθεριστικό τουρισµό και από τον τουρισµό θαλάσσης.(16,3% έναντι 6,3%). Συγκεκριµένα, κατά την περίοδο 1998-2004 το Βερολίνο σηµείωσε την µεγαλύτερη αύξηση σε διανυκτερεύσεις και έπειτα ακολούθησαν η Βαρκελώνη, η Πράγα και η Μαδρίτη (mygnto, 2010). Σύµφωνα µε µελέτη του Ευρωπαϊκού ∆ικτύου Τουριστικών Οργανισµών Πόλεων σηµαντικός παράγοντας ώθησης και ενίσχυσης αυτής της µορφής τουρισµού αποτελούν οι αεροπορικές εταιρίες χαµηλού κόστους. Γι’ αυτό το λόγο ο αριθµός Βρετανών, Γερµανών, Γάλλων και Ισπανών τουριστών αυξάνεται περισσότερο σε πόλεις όπως είναι το Βερολίνο, το Ταλίν, η Ζυρίχη, το ∆ουβλίνο κλπ µιας και αυτές διαθέτουν αεροδρόµια - βάσεις αεροπορικών εταιριών χαµηλού κόστους (mygnto, 2010). 1.4 Οφέλη του Τουρισµού Ο τουρισµός είναι ένας πολύ σηµαντικός παράγοντας στην οικονοµική ανάπτυξη µιας χώρας και αυτό διότι παρατηρείται (coastlearn, 2009): 1) Συνεισφορά στα κρατικά έσοδα. Αυτές δηµιουργούνται µε τους φόρους που επιβάλλονται στα άτοµα που εργάζονται σε τουριστικές επιχειρήσεις και µε τους δασµούς που πληρώνουν οι τουρίστες για να αγοράσουν τα προϊόντα και τις υπηρεσίες που προσφέρει ο προορισµός που επιλέξανε. 2) ∆ηµιουργία θέσεων απασχόλησης. Αυτό επιτυγχάνεται µε απασχόληση των πολιτών στις επιχειρήσεις, στα ξενοδοχεία, στα καταστήµατα, αλλά και σε κάθε άλλου είδους επιχείρηση ή υπηρεσία που θα µπορούσε να ικανοποιήσει τις επιθυµίες ενός τουρίστα. 3) Ενεργοποίηση επενδύσεων στις υποδοµές. Με την δηµιουργία καλύτερου αποχετευτικού συστήµατος, συστήµατος ύδρευσης, βελτίωση του οδικού δικτύου αλλά 27 και των δικτύων παροχής ηλεκτρικού ρεύµατος, των τηλεπικοινωνιών και της δηµόσιας µεταφοράς και το βιοτικό επίπεδο βελτιώνεται, αλλά και διευκολύνεται ο τουρισµός. 4) Συµβολή στις τοπικές οικονοµίες. Ακόµα και µε την ανεπίσηµη ενασχόληση των ντόπιων (πχ µικροπωλητές στους δρόµους ή ανεπίσηµοι ξεναγοί κλπ) δηµιουργούνται χρήµατα τα οποία έχουν πολλαπλασιαστικό αποτέλεσµα, µιας γίνεται έτσι ανακύκλωση των δαπανών. 5) Άµεση οικονοµική συµβολή για την προστασία της φύσης. Κάποιες περιοχές οι οποίες είναι ευαίσθητες, αλλά και οικότοποι µπορούν να προστατευτούν µε την χρήση των εσόδων που δηµιουργούνται µε την αγορά εισιτηρίων για την επίσκεψη ενός πάρκου. Βέβαια υπάρχουν κράτη που για να προστατεύσουν τέτοιες περιοχές χρησιµοποιούν ένα µέρος των εσόδων που έχουν από την επιβολή των φόρων στους πολίτες. 6) Ο τουρισµός ως µέσο διατήρησης της ειρήνης. Τα ταξίδια έχουν εκπαιδευτικό χαρακτήρα και φέρνουν πιο κοντά τους ανθρώπους µεταξύ τους. Αυτό έχει ως αποτέλεσµα να γίνεται ανταλλαγή των πολιτιστικών στοιχείων µεταξύ ντόπιων και φιλοξενούµενων και έτσι τυχόν προκαταλήψεις να παύουν να υφίστανται και αντιθέτως να δηµιουργείται ένα κλίµα συµπάθειας και κατανόησης. 7) Αναζωογόνηση πολιτισµού και παραδόσεων και ενίσχυση της κοινωνικής κληρονοµιάς. Μέσω του τουρισµού µπορεί να διατηρηθεί ή και να µεταδοθεί η πολιτιστική και ιστορική παράδοση, αλλά παράλληλα και να δηµιουργηθεί και ένα αίσθηµα υπερηφάνειας στους ντόπιους για την τοπική και εθνική κληρονοµιά που έχουν, µε αποτέλεσµα να είναι πιο ευαισθητοποιηµένοι και πρόθυµοι να την διατηρήσουν 1.5 Αρνητικές επιπτώσεις τουρισµού - αιτίες ανάπτυξης εναλλακτικών µορφών τουρισµού 1.5.1 Οικονοµικές επιπτώσεις α) ∆ιαρροές στο εισόδηµα. Μέσα από τον τουρισµό δηµιουργείται εισόδηµα για ένα κράτος. Σε µερικές όµως περιπτώσεις όπως για παράδειγµα την αγορά πρότυπων εξοπλισµών που απαιτούν οι τουρίστες, την παροχή χρηµάτων σε διεθνής επιχειρήσεις ή αεροπορικές εταιρίες προκύπτουν διαρροές στο εισόδηµα, όπως και στην περίπτωση που 28 οι τουρίστες παραµένουν καθ όλη την διάρκεια των διακοπών τους στο κρουαζιερόπλοιο ή το θέρετρο που έχουν επιλέξει, µε αποτέλεσµα η τοπική κοινωνία να µην επωφελείται. β) Κόστος υποδοµών. Για την βελτίωση αεροδροµίων, δρόµων ή άλλων υποδοµών απαιτούνται χρήµατα. Αυτά για να γίνουν πρέπει να φορολογηθούν οι πολίτες παραπάνω ή να µειωθούν οι δαπάνες από άλλους τοµείς όπως της εκπαίδευσης και της υγείας. γ) Αύξηση στις τιµές. Οι αυξηµένες απαιτήσεις των τουριστών για βασικές υπηρεσίες και αγαθά συχνά προκαλούν αυξήσεις των τιµών, µε αποτέλεσµα όµως έτσι να δυσκολεύονται οι ντόπιοι κάτοικοι να ανταποκριθούν στις νέες αυξήσεις µιας και το δικό τους εισόδηµα δεν αυξάνεται αναλόγως (coastlearn, 2009). δ) Οικονοµική εξάρτηση από τον τουρισµό. Πολλές χώρες αποδέχονται τον τουρισµό ως το µόνο µέσο για να ανθήσει η οικονοµία τους. Αυτό έχει ως συνέπεια σε περίπτωση που η τουριστική βιοµηχανία δεν πάει καλά να είναι πιο ευάλωτες στο να καταρρεύσει η οικονοµία τους. ε) Εποχιακός χαρακτήρας των θέσεων εργασίας. Ο εποχιακός χαρακτήρας του τουρισµού επιδρά κυρίως αρνητικά σε περιοχές που εξαρτώνται αποκλειστικά από τον τουρισµό. Οι εποχιακοί εργαζόµενοι αντιµετωπίζουν προβλήµατα την ανασφάλεια ως προς το θέµα της εργασίας, αλλά και θέµατα ιατρικής ασφάλισης σχετικής µε το χώρο απασχόλησης, αναγνώρισης της προϋπηρεσίας τους, κλπ (coastlearn, 2009). 1.5.2 Κοινωνικό-πολιτιστικές επιπτώσεις α) Στην κοινωνική δοµή αλλάζουν τόσο τα χαρακτηριστικά όσο και οι λειτουργίες της τοπικής κοινωνίας. Οι αλλαγές αυτές είναι πιο έντονες στις αποµονωµένες περιοχές ή στην ύπαιθρο µιας και δηµιουργείται κάτι σαν αστικοποίηση όπου εκεί ο τουρισµός παίζει πρωτεύονται ρόλο. β) Στην επαγγελµατική και κοινωνική κινητικότητα. Η κοινωνική αποδοχή των τουριστικών επαγγελµάτων και τα υψηλά εισοδήµατα οδηγούν στην επαγγελµατική και κοινωνική κινητικότητα µιας και ολοένα και περισσότεροι άνθρωποι ασχολούνται µε τον τουρισµό επαγγελµατικά, παραµελώντας τοµείς όπως είναι η γεωργία, η βιοµηχανία, η κτηνοτροφία κλπ και τα εισοδήµατα που προκύπτουν από τον τουρισµό διαχέονται σε όλα τα κοινωνικά στρώµατα. 29 γ) Αλλαγές στις κοινωνικές σχέσεις, τα ήθη και τα έθιµα. Η άµεσες ή έµµεσες σχέσεις µε τους τουρίστες επηρεάζουν τον ντόπιο πληθυσµό είτε στον τρόπο ζωής τους, είτε στην συµπεριφορά τους, είτε στην διατήρηση των τοπικών ηθών και εθίµων. δ) Εµπορευµατοποίηση δραστηριοτήτων και προϊόντων του τοπικού πολιτισµού και της παράδοσης. Όταν πολιτιστικές εκδηλώσεις, χειροτεχνήµατα κλπ µετατρέπονται σε προϊόντα που πωλούνται στους τουρίστες σαν ενθύµια από τον τόπο που επισκέφθηκαν ως δείγµα του πολιτισµού τους, αυτό έχει ως αποτέλεσµα να µην καταλαβαίνουν οι επισκέπτες επακριβώς τα πραγµατικά χαρακτηριστικά της τοπικής παράδοσης και του πολιτισµού του τόπου που γνώρισαν (Κοκκώσης & Τσάρτας, 2001:31-33). 1.5.3 Επιπτώσεις στο περιβάλλον α) Φυσικό περιβάλλον. Ο τουρισµός είτε µε την επέκτασή του στην ύπαιθρο είτε µε την αύξηση του όγκου των υποδοµών έφτασε να επηρεάζει το φυσικό περιβάλλον και ειδικότερα τις <<ευαίσθητες>> οικολογικά περιοχές δηλαδή τους υγροβιότοπους, τις παραθαλάσσιες ή ορεινές περιοχές κλπ. Για τον λόγο αυτό θεωρήθηκε απαραίτητο να παρθούν µέτρα για τον έλεγχο και σωστή διαχείριση της τουριστικής ανάπτυξης. β) Συγκρούσεις στις χρήσεις γης. Ο τουρισµός καθώς επεκτείνεται προκαλεί συγκρούσεις για την χρήση της γης και αυτό διότι για να αναπτυχθεί απαιτεί ολοένα και περισσότερο χώρο για τις δραστηριότητες και τις υποδοµές του, ερχόµενος έτσι σε σύγκρουση µε άλλους τοµείς όπως µε τον αγροτικό τοµέα, µε τη βιοτεχνία, την βιοµηχανία κλπ γ) Μετατροπή οικιστικών συνόλων ή χωρικών ενοτήτων σε τουριστικούς πόρους. Παραδοσιακοί οικισµοί και περιοχές µε ιδιαίτερο φυσικό κάλλος (φαράγγια, υδροβιότοποι, εθνικοί δρυµοί κλπ) συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον των τουριστών. δ) Η φέρουσα ικανότητα τουριστικών περιοχών. Είναι η δυνατότητα της κοινωνικοοικονοµικής δοµής και του περιβάλλοντος ενός τόπου να απορροφήσει έναν συγκεκριµένο αριθµό τουριστών, καθώς και έναν συγκεκριµένο όγκο υποδοµών. Γι αυτό και έχουν γίνει διάφορες προσπάθειες για να µετρηθεί ο δείκτης αυτός ώστε να είναι γνωστό εξ αρχής τι τουριστική ανάπτυξη είναι κατάλληλη για τον κάθε τόπο. δ) Προβλήµατα ανάπτυξης, λειτουργίας και διαχείρισης τουριστικών περιοχών. Με την αύξηση του αριθµού των τουριστικών θερέτρων παρατηρήθηκαν θέµατα που αφορούσαν 30 τη σωστή διατήρηση και την σωστή λειτουργία των θερέτρων. Έτσι στην πορεία δηµιουργήθηκαν πρότυπα, κανόνες προστασίας και ελέγχου του περιβάλλοντος και εµφανίστηκε η έννοια <<βιώσιµη>> τουριστική ανάπτυξη. (Κοκκώσης & Τσάρτας, 2001:33-35). 31 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2 ΤΟ ΠΡΟΦΙΛ ΤΟΥ Ν. ΕΒΡΟΥ 2.1 Γεωγραφία του Νοµού Έβρου Ο νοµός Έβρου είναι το σταυροδρόµι που οδηγεί προς βορρά στη Βουλγαρία και από τη µεριά της ανατολής προς την Τουρκία. Το νότιο τµήµα του βρέχεται από το Θρακικό πέλαγος, ενώ δυτικά του βρίσκεται ο νοµός Ροδόπης. Φυσικό σύνορο του νοµού µε την Τουρκία είναι ο ποταµός Έβρος. Αποτελείται από 13 δήµους και 176 οικισµούς, ενώ πρωτεύουσα του είναι η Αλεξανδρούπολη. Έχει όµως και άλλες σηµαντικές πόλεις όπως είναι η Ορεστιάδα, το ∆ιδυµότειχο, το Σουφλί, οι Φέρες ενώ σε αυτόν υπάγεται και το νησί της Σαµοθράκης (netgbt, 2010). Ολόκληρος ο νοµός έχει έκταση 4.239 τ.χλµ και ο πληθυσµός του ανέρχεται στους 149.354 κατοίκους όπου το µεγαλύτερο µέρος του πληθυσµού κατοικεί κυρίως στην Αλεξανδρούπολη (Μοίρα, 2005:193). Η περιοχή είναι προικισµένη µε τέσσερα µεγάλα αγαθά: τη φυσική της θέση, τη θαυµάσια φύση που συνδυάζει κάµπο-βουνό-ποτάµι, το πλούσιο ιστορικό παρελθόν και τους ανθρώπους της. Μια εντυπωσιακή ακτογραµµή µήκους πολλών χιλιοµέτρων προσφέρει στους λάτρεις της θάλασσας το Βόρειο Αιγαίο σε όλες τις φυσικές παραλλαγές του. Είναι αναµφισβήτητα ένας υπέροχος προορισµός για διακοπές µιας και έχει να επιδείξει τα δύο εθνικά πάρκα της ∆αδιάς και του ∆έλτα, εντυπωσιακά βουνά και ποτάµια, δάση µε απαλές σειρές από λόφους, λίµνες και λιµνοθάλασσες, προστατευόµενες περιοχές, άγρια ζωή, πλούσια χλωρίδα και πανίδα, σπάνια βιοποικιλότητα (agro-tour.net, 2010). 32 2.1.1 Αλεξανδρούπολη Η πρωτεύουσα του νοµού Έβρου είναι η Αλεξανδρούπολη, κατέχει ηγεµονική θέση στο γεωγραφικό χώρο της Αν. Μακεδονίας και Θράκης καθώς αποτελεί τη βασική πύλη διασύνδεσης µεταξύ των χωρών της Ευρωπαϊκής Ένωσης και των χωρών της Μεσογείου, της Ασίας και της Παρευξείνιας ζώνης και έχει αναδειχθεί ως µείζων εσωτερικός συνοριακός κόµβος της Ευρωπαϊκής Ένωσης. Η πόλης της Αλεξανδρούπολης ακολουθεί γρήγορους ρυθµούς ανάπτυξης. Το λιµάνι και ο σιδηροδροµικός σταθµός της αποτελούν σηµαντικά κέντρα του διαµετακοµιστικού εµπορίου. Με την εφαρµογή του σχεδίου <<Ι.Καποδίστρια>> και την ένταξη νέων οικισµών ο δήµος Αλεξανδρούπολης αναδεικνύεται σε σηµαντικό τουριστικό κέντρο που προσφέρει τη δυνατότητα συνδυασµού του θαλάσσιου τουρισµού, του ιαµατικού τουρισµού και του οικοτουρισµού (alexpolis, 2010). Είναι µια πόλη αγαπηµένη για τους κατοίκους της και µαγευτική για τους επισκέπτες της. Οι παραθαλάσσιοι οικισµοί του δήµου (Μάκρη, Μεσηµβρία, ∆ίκελλα), αλλά και οι ορεινοί οικισµοί (Πόταµος, Άβαντας, Αισύµη, Λεπτοκαρυά, Κίρκη, Συκκοράχη) προσφέρουν σε όλους τους επισκέπτες διαδροµές µοναδικής φυσικής οµορφιάς. Ο πληθυσµός της πόλης υπερβαίνει τους 50.000 κατοίκους και προσφέρει υψηλή ποιότητα ζωής εξασφαλίζοντας την περιβαλλοντική ισορροπία και την συνεχή πολιτιστική αναβάθµιση (alexpolis, 2010). 2.1.2 ∆ιδυµότειχο Το ∆ιδυµότειχο είναι κωµόπολη της ∆υτικής Θράκης µε 8.374 κατοίκους, έδρα της οµώνυµης επαρχίας του νοµού Έβρου. Βρίσκεται σε απόσταση 90 χιλιοµέτρων από την Αλεξανδρούπολη και 2 χιλιοµέτρων από τα σύνορα της Ελλάδας µε την Τουρκία. Είναι χτισµένη στην συµβολή των ποταµών Έβρου και Ερυθροποτάµου και το όνοµά της το 33 πήρε από τα διπλά τείχη της, τα οποία χρονικά ανήκουν στους αρχαίους χρόνους µε σηµαντικές βελτιώσεις κατά τον 8 αιώνα µ.Χ. (el.wikipedia, 2010). Στην πόλη µπορεί να δει κανείς πολλά αρχαία µνηµεία, αξιοθέατα καθώς και τα λεγόµενα ψυγεία-πηγάδια, στα οποία κατά την διάρκεια του χειµώνα µαζεύεται χιόνι το οποίο διατηρείται κατά την διάρκεια του καλοκαιριού. Επίσης σε αυτήν διοργανώνεται ιδιόµορφο καρναβάλι στο οποίο παίρνουν µέρος και οι τσιγγάνοι της περιοχής, οι γνωστοί κατσίβελοι (Κολτσιδόπουλος, 2003:159). Οι κάτοικοι της ∆ιδυµοτείχου, όπως και ολόκληρης της επαρχίας, ασχολούνται κυρίως µε την γεωργία και την κτηνοτροφία. Σε αυτό ευνοούν τα εύφορα εδάφη της περιοχής που παράγουν δηµητριακά, όσπρια, τεύτλα, ηλιόσπορα και σκόρδα. Στις ηµιορεινές περιοχές ακµάζει η κτηνοτροφία, ιδιαίτερα η αγελαδοτροφία και παράγονται µεγάλες ποσότητες κρέατος, τυριών, βουτύρου και γιαουρτιού (ota, 2010). 2.1.3 Ορεστιάδα Η Ορεστιάδα βρίσκεται στο βόρειο τµήµα του νοµού Έβρου και απέχει 977 χλµ από την Αθήνα, 464 χλµ από την Θεσσαλονίκη και 115 χλµ από την Αλεξανδρούπολη. Έχει 14.783 κατοίκους, 41 χωριά και 25 κοινότητες. Η πόλη κατασκευάστηκε ολόκληρη το 1923 µε σκοπό να στεγάσει Έλληνες πρόσφυγες από την Ανδριανούπολη και ιδιαίτερα το προάστειο Καραγάτς ή Ορεστιάδα της δυτικής όχθης του Έβρου, που περιήλθε στην Τουρκία µε την συνθήκη της Λωζάνης. Για το λόγο αυτό αρχικά ονοµάστηκε Νέο Καραγάτς ή Νέα Ορεστιάδα. Είναι χαρακτηριστικό δείγµα προσφυγικού οικισµού µε απλό πολεοδοµικό σχέδιο και µεγάλους κάθετους δρόµους και πλατείες. Η πόλη έγινε έδρα της οµώνυµης επαρχίας το 1923, στην οποία και ενσωµατώθηκαν χωριά που ως τότε υπάγονταν διοικητικά στην Ανδριανούπολη. Το 1946 η κοινότητα Ορεστιάδας µετατράπηκε σε δήµο και ο πληθυσµός της αυξάνεται συνεχώς ως τις µέρες µας (orestiada, 2010). 34 Μέχρι και σήµερα διατηρεί ακόµα τις µνήµες τις πρώτης πόλης που δηµιουργήθηκε πριν από 84 χρόνια. Πολλά σπίτια διατηρούν την παραδοσιακή ανδριανουπολίτικη αρχιτεκτονική και υπάρχουν στην πόλη πλήθος από ναούς και ξωκλήσια. Οι κάτοικοι της Ορεστιάδας ασχολούνται µε την γεωργική παραγωγή και την κτηνοτροφία. Αξιόλογη όµως είναι και η βιοµηχανική και τηλεπικοινωνιακή υποδοµή. Στην περιοχή λειτουργεί εργοστάσιο ζάχαρης και διαλογητήρια σπαραγγιών και πατάτας (xanthi.ilsp, 2010). 2.1.4 Σαµοθράκη Η Σαµοθράκη είναι νησί του Θρακικού πελάγους και υπάγεται διοικητικά στο νοµό Έβρου. Αποτελεί το µοναδικό νησί του νοµού και συνιστά την οµώνυµη επαρχία και τον οµώνυµο δήµο. Ο µόνιµος πληθυσµός της ανέρχεται στους 3.083 κατοίκους, η έκτασή της ανέρχεται σε 178 τ.χλµ. ενώ το σχήµα του νησιού είναι ελλειψοειδές (Μοίρα, 2005:196). Μέσω του λιµανιού της Καµαριώτισσας, η Σαµοθράκη συνδέεται ακτοπλοϊκά κυρίως µε την Αλεξανδρούπολη και δευτερευόντως µε την Καβάλα, το Λαύριο καθώς και µε άλλα νησιά του Αιγαίου. Είναι γνωστή παγκοσµίως λόγω του διάσηµου αρχαιοελληνικού αγάλµατος της Νίκης το οποίο βρέθηκε το 1863 στο νησί. Το άγαλµα, ύψους 2,75 µέτρων, εκτίθεται στο Μουσείου του Λούβρου, στο Παρίσι (el.wikipedia, 2010). Η Σαµοθράκη αποτελεί τόπο εξαιρετικού φυσικού κάλλους. Η ιδιαιτερότητα του νησιού οφείλεται στην άγρια παρθένα φύση µε τα απότοµα βουνά, την πλούσια χλωρίδα και πανίδα, τα πλατάνια, τα πεύκα, τις καστανιές, τους κέδρους, τα τρεχούµενα νερά, τους καταρράχτες, τις µικρές λίµνες κατά µήκος των ρεµάτων στις πλαγιές του βουνού που οι ντόπιοι τις ονοµάζουν <<βάθρες>> και τις πανέµορφες παραλίες. Τα πλατανοδάση κατεβαίνουν ως τις παραλίες της Σαµοθράκης και σχεδόν φτάνουν στην θάλασσα. Το νησί έχει ωοειδές σχήµα, µε ακτογραµµή 59 χλµ εκ των οποίων τα 59 αποτελούν παραλίες όπου οι περισσότερες είναι και πετρώδεις. Η θαλάσσια περιοχή γύρω από την Σαµοθράκη είναι µια από τις πλουσιότερες σε ολόκληρη την Μεσόγειο όσον αφορά την θαλάσσια και υποβρύχια ζωή που φιλοξενεί. Παρ’ όλα αυτά η τουριστική βιοµηχανία 35 στο νησί δεν είναι αναπτυγµένη σε σύγκριση µε άλλα ελληνικά νησιά και ίσως και αυτός είναι και ο λόγος για τον οποίο διατηρεί το φυσικό της περιβάλλον παρθένο (el.vikipedia, 2010). 2.2 ΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΙ ΠΟΡΟΙ ΝΟΜΟΥ ΕΒΡΟΥ 2.2.1 Πολιτισµικοί Πόροι 2.2.1.1 Αρχαιολογικοί χώροι Αρχαιολογικά ευρήµατα στην Κίρκη Στη περιοχή του χωριού Κίρκη, εντοπίσθηκε βραχώδες έξαρµα στο οποίο χαράχθηκαν µε αιχµηρό αντικείµενο δυο αµυγδαλόσχηµα µάτια και στο κάτω µέρος του βράχου δυο κοιλότητες πολύ κοντά η µια µε την άλλη. Η απόδοση των λαξευµένων χαρακτηριστικών, καθώς και η επιλογή του βαθµιδωτού βράχου, όσον αφορά το σχήµα του οδήγησαν στο συµπέρασµα πως πρόκειται για απεικόνιση κεφαλής βοδιού, ταύρου ή δαµάλας. Σε απόσταση 30 µέτρων νοτιοανατολικά του βράχου, ένα µικρότερο βραχώδες έξαρµα λαξεύτηκε σε σχήµα φαλλού σε στύση. Η ζωοµορφική θεότητα που αποδίδεται µε τα αγελαδίσια χαρακτηριστικά στο βράχο, σε συνδυασµό µε την γονιµική και ανανεωτική δύναµη ενός θεού που δηλώνεται µε το λίθινο φαλλό, µαρτυρούν γονιµοποιές τοτεµικής τελετουργίας στο χώρο της αιγιακής Θράκης, όπως επιβεβαιώνεται και από το µεγαλιθικό µανιτάρι, που εντοπίσθηκε στην εν λόγω περιοχή δίπλα σε πηγή νερού. Στην περιοχή εντοπίσθηκε υπαίθριο θρακικό ιερό περιστοιχισµένο από πλέον των είκοσι τάφων λαξευµένων στο βράχο. Η κεραµική που εντοπίσθηκε στην περιοχή χρονολογείται στην εποχή του σιδήρου (patridamou, 2010). Βυζαντινό Υδραγωγείο Φερρών Πάνω στον αρχαίο ποταµό Σαµία, στην στροφή του δρόµου προς Φέρρες, βρίσκεται το βυζαντινό υδραγωγείο που µετέφερε νερό από µακρινή πηγή στον οικισµό της Μονής. 36 Αποτελείται από δυο εντυπωσιακές καµάρες ύψους 5 µέτρων, ανοίγµατος 7 µέτρων και πλάτους 1,30 µέτρων. Χτίστηκε πριν από 800 χρόνια από πυρόλιθο µε πλίνθους στους οριζόντιους αρµούς, µε προσωπική επίβλεψη και φροντίδα του Ισάκκιου Κοµνηνού (patridamou, 2010). Πύργος του <<Φονιά>> Στη βόρεια παραλία της Σαµοθράκης, στο ανατολικό άκρο, βρίσκεται ο ποταµός Φονιάς, στις ανατολικές εκβολές του οποίου βρίσκεται ο οµώνυµος µεσαιωνικός πύργος. Χτίστηκε µετά το 1431, δεν εντάσσεται σε µια ευρύτερη οχύρωση, έχει τετράγωνη κάτοψη και σωζόµενο ύψος περίπου 12 µέτρων. Οι τοίχοι είναι κατασκευασµένοι από ηµιλαξευµένες ποταµίσιες πέτρες και ασβεστοκονίαµα µε οριζόντια κεραµίδια στους αρµούς. Ο πύργος αποτελείται από ένα τυφλό ισόγειο και τρεις ορόφους µε ξύλινα πατώµατα. Η είσοδος του πύργους βρίσκεται στην µεριά της θάλασσας, στο ύψος του πρώτου ορόφου. Η σκάλα του το πιθανότερο κατέληγε στο δώµα. Ο αρχαιολογικός χώρος εκτείνεται κατά µήκος της ανατολικής και δυτικής όχθης του ποταµού, µέχρι το ύψος της πρώτης βάθρας. Ο οικισµός χρονολογείται από τα αρχαϊκά µέχρι τα βυζαντινά χρόνια. Σήµερα είναι ορατά στην επιφάνεια άφθονα λείψανα κατασκευών, τα οποία διατηρούνται σε ύψος που φτάνει το 1 µέτρο. Το κύριο φυσικό χαρακτηριστικό αυτού του οικισµού διαχρονικά είναι ο ποταµός, όπου η διαχείριση του νερού του οποίου πρέπει να αποτελούσε µια από τις βασικές του λειτουργίες (patridamou, 2010). Εργαστήρια παραγωγής αµφορέων Κοντά στην βόρεια παραλία της Σαµοθράκης, βρίσκεται η περιοχή Κεραµιδαριά, όπου εκεί αποκαλύφθηκαν δυο εργαστήρια παραγωγής αµφορέων της ελληνικής εποχής. Έχουν ερευνηθεί ένας µεγάλος ορθογώνιος εργαστηριακός χώρος, που λειτουργούσε στα ύστερα ελληνιστικά και αυτοκρατορικά χρόνια, ο γειτονικός χώρος απόθεσης των 37 κεραµικών απορριµµάτων και έχουν αποκαλυφθεί τρεις κεραµικοί κλίβανοι (patridamou, 2010). Η ανασκαφή του αποθέτη απορριµµάτων απέδωσε ένα σηµαντικό αριθµό ενσφράγιστων λαβών αµφορέων µε 70 τουλάχιστον τύπους διαφορετικών σφραγισµάτων, που χρονολογούνται στο δεύτερο µισό του 4ου και µέσα στον 3ο αιώνα π.Χ. Το σφράγισµα περιλαµβάνει ένα έµβληµα (κηρύκειο, κεφάλι κριού, πίλο, αστέρι, δελφίνι, κλπ.), το οποίο αναφέρεται στον κατασκευαστή και το εργαστήριο. Συνήθως υπάρχει και ένα όνοµα, που αναφέρεται πιθανότατα σε κάποιον ετήσιο άρχοντα, ένα είδος Επωνύµου, ο οποίος ασκούσε µία µορφή οικονοµικού (φορολογικού) ελέγχου. Σαµοθρακίτικοι αµφορείς έχουν βρεθεί σε πόλεις της θρακικής παραλίας, του βορειοανατολικού Αιγαίου και της Μαύρης Θάλασσας καθώς και στη βαλκανική ενδοχώρα, όπου εξαγόταν το κρασί του νησιού. Τέλος, οι κεραµικοί κλίβανοι που ήρθαν στο φως αποτελούσαν τµήµα ενός µεγαλύτερου συγκροτήµατος κλιβάνων και χρονολογούνται στα αυτοκρατορικά χρόνια. Ανήκουν στον τύπο του κατακόρυφου κλιβάνου µε θάλαµο καύσης ορθογωνικής κάτοψης, υποστήριγµα µε κεντρικό διάδροµο και συµφυή πεσσό στον πίσω τοίχο (patridamou, 2010). Ο τάφος της Παταγής Ο ταφικός τύµβος της Παταγής που βρίσκεται στην Ορεστιάδα, µε διάµετρο 25 µ. και ύψος 1,21 µ., είχε χάσει το µεγαλύτερο µέρος της επίχωσής του από την καλλιέργεια του αγρού, ενώ µεγάλοι γωνιόλιθοι είχαν βγει στην επιφάνεια από την άροση. Αποκαλύφθηκε διαλυµένος και συληµένος πριν από πολλά χρόνια κιβωτιόσχηµος τάφος που ήταν χτισµένος µε τρεις σειρές γωνιολίθων, είχε εκφορτικά τοιχώµατα και σκεπάζονταν µε µια σειρά ορθογωνίων πλακών. Tο δάπεδο του ήταν κατασκευασµένο και αυτό µε ορθογώνιες πλάκες. Oι εσωτερικές διαστάσεις του τάφου ήταν µήκους 2,36 µ. και πλάτους 1,25 µ. Aινιγµατική παραµένει η παρουσία ενός πρόχειρα κτιστού διαδρόµου µήκους 1,50 µ. και πλάτους 0,60µ.-0,90µ. που αρχίζει από νότια και καταλήγει στην ανατολική πλευρά του τάφου. Eίναι πολύ πιθανό να συνδέεται µε τις νεκρικές τελετές του ενταφιασµού. Tα κτερίσµατα από το εσωτερικού του τάφου, αν 38 υπήρχαν, είχαν αφαιρεθεί. Bρέθηκαν µόνο λίγα θραύσµατα άβαφων αγγείων, θραύσµατα οστών και τµήµα σιδερένιου αντικειµένου. Aρκετά θραύσµατα οστών από το σκελετό του νεκρού βρέθηκαν ριγµένα στο εσωτερικό του διαδρόµου. Xωρίς την παρουσία κτερισµάτων ο σηµαντικόσ ως προς την κατασκευή του τάφος της Παταγής, δεν είναι δυνατό να χρονολογηθεί µε ακρίβεια. Yποθέτουµε όµως από τη µορφή και από τον τρόπο κατασκευής ότι πρέπει να ανήκει στο τέλος του 4ου ή στις αρχές του 3ου αι. π.X. (patridamou, 2010). Το χάνι του Γαζί Έβρενου Πασά Στα Λουτρά σώζεται, σε αρκετά καλή κατάσταση, ένα από τα πιο σηµαντικά και πρώιµα Οθωµανικά µνηµεία όχι µόνο στην Ελλάδα αλλά και σε όλα τα Βαλκάνια. Είναι το χάνι του Γαζί Έβρενού Πασά που κτίστηκε γύρω στο 1375-85. Το χάνι αποτελείται από δύο διαφορετικά τµήµατα. Το πρώτο τµήµα είναι πλέον εν µέρει σε ερείπια, καθώς η ανατολική πρόσοψη έχει καταρρεύσει. Το δεύτερο µέρος του κτιρίου είναι το µεγαλύτερο. Είναι µια ευρύχωρη αίθουσα (10.20 x 25,80) m2 και στεγάζεται µε έναν εντυπωσιακό ηµικυλινδρικό θόλο. Αυτός ο θόλος είναι ενισχυµένος µε δύο µεγάλα τόξα που χωρίζουν την αίθουσα σε τρία ίσα µέρη. Αυτά τα τόξα είναι βασισµένα σε τέσσερις πεσσούς, δεσµευµένα µαζί µε τους πλαϊνούς τοίχους. Η αίθουσα είναι σχεδόν εξ ολοκλήρου διατηρηµένη, σε πολύ καλή κατάσταση. Η τοιχοποιία του εσωτερικού αφήνεται χωρίς ασβεστοκονίαµα. Είναι επιµεληµένη τοιχοποιία, που αποτελείται στο κατώτερο µέρος µέχρι την αρχή των θόλων από πλινθοπερίκλειστο, σύστηµα αποτελούµενο από ορθογώνιους λαξευτούς ασβεστόλιθους και πωρόλιθους (σε διαφορετικά µεγέθη) που χωρίζονται µε τούβλα στους οριζόντιους και κάθετους αρµούς. Ο θόλος είναι κτισµένος µε σειρές λεπτών τούβλων. Οι πεσσοί και τα τόξα κτίζονται µε λαξευτούς ασβεστόλιθους, που αποτελούν µια ωραία αντίθεση µε τα άλλα χρώµατα των δοµικών υλικών που χρησιµοποιούνται (patridamou, 2010). Ο ταφικός τύµβος Αµπελακίων O ταφικός τύµβος Aµπελακίων στην Ορεστιάδας είχε διάµετρο περίπου 53 µ. και ύψος 5,47µ. Στο νότιο και δυτικό τµήµα του αποκαλύφτηκαν διάσπαρτα 23 σηµεία νεκρικών 39 τελετών και προσφορών µε θραύσµατα πολλών αγγείων, ίχνη ταφικών πυρών, οστά ζώων και ακέραια αγγεία που τα περισσότερα χρονολογούνται στους αυτοκρατορικούς χρόνους. Σε ένα σηµείο διατηρήθηκαν τα αποτυπώµατα ενός ξύλινου φορείου µε το οποίο είχαν µεταφέρει µισό πιθάρι µε πολλά όστρακα πινακίων, στάχτες, κάρβουνα και κόκαλα ζώων, υπολείµµατα νεκρικών τελετών. Σε ορισµένα σηµεία εντοπίσθηκαν θραύσµατα µελαµφανών αγγείων και οξυπύθµενων αµφορέων σε ένα παλαιότερο τύµβο, ο οποίος είχε καταστραφεί όταν κατασκευάστηκε ο νεότερος. Σε µια παλαιότερη εποχή ανήκει και η ακτέριστη ταφή µε το σκελετό νεαρού ατόµου που αποκαλύφθηκε σε συνεσταλµένη στάση (patridamou, 2010). H κύρια ταφή του τύµβου ήταν ένας µεγάλος λάκκος µέσα στον οποίο είχαν τοποθετηθεί τα υπολείµµατα της καύσης ενός νεκρού άνδρα. O λάκκος είχε σχήµα σκάφης µε επικλινή τοιχώµατα. Oι διαστάσεις στο χείλος του ήταν 2,33 µ. x 1,87 µ. Tα υπολείµµατα της καύσης του νεκρού, µικρά θραύσµατα οστών και στάχτες είχαν τοποθετηθεί µαζί µε τα κτερίσµατα στον πυθµένα του λάκκου και είχαν σκεπαστεί µε χώµα ως το ύψος ενός εσωτερικού χείλους. Στο ψηλότερο επίπεδο υπήρχαν αποµεινάρια νεκρικής προσφοράς και οστά ζώων. Eντοπίστηκαν επίσης τα αποτυπώµατα ξύλινου ορθογωνίου φερέτρου µε παράλληλα και εγκάρσια ξύλα, όπως έδειξαν οι θέσεις των σιδερένιων καρφιών που διασώθηκαν. Tα τοιχώµατα στο πάνω µέρος του λάκκου είχαν επιχριστεί επιµελώς µε κόκκινο πηλώδες χώµα. Tα κτερίσµατα που συνόδευαν τον νεκρό είναι θραύσµατα από γυάλινα αγγεία, σιδερένια µαχαίρια, υπολείµµατα από τις σόλες υποδηµάτων, µια χάλκινη οινοχόη µε περίτεχνη λαβή που απολήγει σε κεφάλι Σειληνού, µια άλλη τριφυλλόστοµη οινοχόη µε σιδερένια λαβή, δύο πήλινες στάµνες και ένας σιδερένιος «δίφρος οκλαδίας» (πτυσσόµενο κάθισµα) µε ευθύγραµµα πόδια, εύρηµα µοναδικό όχι µόνο για το χώρο της Θράκης αλλά και για την Eλλάδα. Tα πάνω άκρα του δίφρου διακοσµούνται µε χάλκινα κεφάλια λιονταριών, ενώ στους άξονες σύνδεσης των ποδιών υπάρχουν χάλκινα κεφάλια γυναικών (γοργόνεια). Tο σχήµα του δίφρου εικονίζεται σε πολλά ανάγλυφα και αττικά αγγεία. Σχεδόν όλοι οι δίφροι εµφανίζονται µε λυγισµένα πόδια που µιµούνται πόδια ζώων. Παραδείγµατα 40 δίφρων µε ευθύγραµµα ποδια είναι γνωστά από την Αίγυπτο και την περιοχή της Ιταλίας. O Αθηναίος γράφοντας για τους Αθηναίους, αναφέρει ότι οι δούλοι τους, µετέφεραν τους δίφρους όταν έβγαιναν έξω, για να µην κάθονται οπουδήποτε, όταν ήθελαν να καθίσουν.Tα ευρήµατα της ανασκαφής συνηγορούν σε µια χρονολόγηση της καύσης και του τύµβου στον 1ο αι.µ.X., σε µια εποχή που η Θράκη γίνεται επαρχία του ρωµαϊκού κράτους επί αυτοκράτορα Κλαυδίου (46 µ.X.) µετά τη δολοφονία του τελευταίου βασιλιά Pοιµητάλκη Γ΄ στα Αµπελάκια (patridamou, 2010). Το κάστρο του ∆ιαβόλου Σε 8 χλµ. νοτιοδυτικά από τον οικισµό και ανατολικά από το Μεγάλο ∆έρειο, ο ποταµός ∆ιαβολόρεµα χωρίζεται στα δυο, περιβάλλοντας ένα ύψωµα και ξανά ενώνεται στα νότια. Τα πολλά ερείπια µαρτυρούν ότι η κορυφή ήταν οχυρωµένη από την αρχαία θρακική περίοδο. Το τείχος έχει 2 µέτρα πάχος και είναι χτισµένο από πέτρες, χωρίς κονίαµα. Τα θεµέλια δύο πλατιών, κυκλικών κτισµάτων διακρίνονται στο εσωτερικό του οχυρού, όπώς επίσης ορατή είναι και η πύλη του (patridamou, 2010). Το κάστρο της Γκίµπρενας Οι οικισµοί της Βυζαντινής περιόδου µπορούν να διαφοροποιηθούν σε εκείνους που βρίσκονταν δίπλα στις όχθες του ποταµού Έβρου και από τα ορεινά κάστρα. Το πιο αξιόλογο ανάµεσα στα τελευταία, αναµφιβόλως, είναι η Γκίµπρενα στη ∆αδιά, µια αρχαία Θρακική οχύρωση που είχε µετεξελιχθεί στο ισχυρότερο κάστρο της περιοχής κατά τους Μέσους Χρόνους. Η µεγάλη του περίµετρος οδηγεί σε ένα ενδιαφέρον εσωτερικό, παρότι ακόµη και τώρα µη µελετηµένο, που περιλαµβάνει κάποιες λαξευµένες στο βράχο κατασκευές, καθώς και κτίσµατα ειδικής χρήσης, όπως δεξαµενές της παλαιοχριστιανικής περιόδου ή στρατώνες. Τα τείχη σώζονται καθ΄ όλο το µήκος τους σε ύψος ως 3 µέτρα, µαζί µε τα αποµεινάρια των πύργων. Τα αρχαία λατοµεία κοντά, ολοκληρώνουν την ενδιαφέρουσα εικόνα (patridamou, 2010). Αρχαία Ζηρήνεια 41 Κατά την προϊστορική τους άφιξη, οι Θράκες επέλεξαν στρατηγικώς και φυσικώς οχυρωµένους χώρους που τους έδιναν την ευκαιρία να ελέγχουν τις οικονοµικές και στρατιωτικές δραστηριότητες στην περιοχή. Η θέση ∆ερβένι βρίσκεται κοντά στην εκβολή του ποταµού Μαγκάζι στον Έβρο ο οποίος πηγάζει από το Βουνό του Θεού, το Τανρί Νταγκ για τους Τούρκους. ∆ίπλα στις όχθες του είχαν αναπτυχθεί αρκετοί αρχαίοι οικισµοί, σύµφωνα µε τα πλούσια, έως σήµερα, ευρήµατα. Ένας απ΄ αυτούς, όπως προκύπτει από τα πλούσια ευρήµατα της Ρωµαιοκρατίας, είναι η θέση, όπου σήµερα βρίσκεται η Μονή της ∆αδιάς. Κοντά στην εκβολή του ποταµού, δυο υψώµατα κλίνουν το ένα προς το άλλο, αφήνοντας µία στενή δίοδο ανάµεσα τους. Η µοναδικότητα της θέσης εξασφάλιζε την εποπτεία των κύριων χερσαίων και ποτάµιων δρόµων, οι οποίοι οδηγούσαν από το Αιγαίο πέλαγος και την Ανατολική Μεσόγειο προς την ενδοχώρα των Βαλκανίων και προς τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Ο τόπος συνδυάζει τη γεωµορφολογία του οδικού κόµβου µε τη θέση του κοντά στο ποτάµι και την γειτονία της οροσειράς της Ροδόπης µε την εύφορη κοιλάδα (patridamou, 2010). Έτσι αυτός ο τόπος είχε αναδειχθεί σε στρατηγικό στρατιωτικό και εµπορικό κέντρο. Η πυκνότητα και ο αριθµός των ιστορικών οικισµών σ΄ αυτή την περιοχή, που καταλαµβάνουν µόνο κάποια τετραγωνικά χιλιόµετρα, είναι εντυπωσιακά. Αυτοί µπορούν να χρονολογηθούν στην πρώιµη εποχή του Σιδήρου, παρότι η έρευνά τους µπορεί να αποκαλύψει ακόµη και πρωιµότερους οικισµούς και ευρήµατα. Σε κυρίαρχη θέση είναι η τοποθεσία του ανατολικού τµήµατος της περιοχής, η οποία χαρακτηρίζεται από τις λαξευµένες στους βράχους κόγχες, τις «κινστέρνες», πιθανώς τάφους και τις συµβολικές χαρακτές απεικονίσεις. Όλα αυτά είναι πολύ πιθανόν να ήταν τελετουργικής - θρησκευτικής σηµασίας και αποτελούσαν τµήµα του µεγαλιθικού πολιτισµού. Ο τόπος κατοικείται διαρκώς από την αρχαιότητα, όπως αποδεικνύεται από το πλήθος των οστράκων της κεραµικής και τα λοιπά κινητά αντικείµενα, καθώς και από τα αποµεινάρια αρχαίων κατοικιών. ∆υστυχώς, η διαρκής αφαίρεση οικοδοµικών υλικών από τους χωρικούς για την ανέγερση των σπιτιών τους και η συνεχής καλλιέργεια των εδαφών, έχουν στερήσει τη χαρά της αποκάλυψης περισσότερων για τους ιστορικούς οικισµούς. Οι αρχαίες γραπτές πηγές και ιδιαίτερα τα Ρωµαϊκά οδοιπορικά µας επιτρέπουν να ταυτίσουµε τον εν λόγω οικισµό µε την αρχαία της Ζειρηνία ή Ζέρβαι ή 42 Ζούρµπαι, ένα θρακικό οικισµό, ο οποίος πιθανότατα επανιδρύθηκε από τους Αντωνίνους κατά τις αρχές του 2ου µ.Χ. αιώνα. Ο τελευταίος ιδρύθηκε όχι µόνο για να χρησιµοποιείται ως σταθµός (mutatio), αλλά επίσης ως µία αυτόνοµη πόλη µε Βουλή και ∆ήµο, ακολουθώντας τη δοµή και τον τύπο της αρχαίας Ελληνικής πόλης, καθώς µπορούµε να υποθέσουµε από αποσπασµατικά σωζοµένη επιγραφή η οποία ανακαλύφθηκε προσφάτως στο ∆ερβένι (patridamou, 2010). Το κάστρο του Πυθίου Οχυρωµατικός περίβολος του 14ου αιώνα. Βρίσκεται 16 χλµ βορειότερα του ∆ιδυµοτείχου, κοντά στην σιδηροδροµική γέφυρα, που εισέρχεται από το ελληνικό στο τουρκικό έδαφος (patridamou, 2010). Λαµπρό παράδειγµα στρατιωτικής αρχιτεκτονικής των τελευταίων βυζαντινών χρόνων. ∆ιακρίνονται ένα εσωτερικό και ένα εξωτερικό τµήµα. Σώζονται σχεδόν ολόκληροι οι δυο κεντρικοί πύργοι. Ο µεγάλος τετράγωνος τετραώροφος πύργος που χρησίµευε ως κατοικία, σώζει τους γεισίποδες του τελευταίου πλατύτερου τέταρτου ορόφου, που δεν διατηρήθηκε ή δεν κατασκευάσθηκε. Ο µικρότερος, επίσης τετραώροφος πύργος, είχε στρατιωτικό-αµυντικό χαρακτήρα. Ανάµεσά τους, µεγάλη τοξωτή είσοδος οδηγούσε από τον εξωτερικό στον εσωτερικό περίβολο, από τους οποίους σώζονται τµήµατα του τείχους. Το κάστρο κτίστηκε στις αρχές του 14ου αιώνα και χρησίµευε ως καταφύγιο και προσωπικό "ταµείον" του αυτοκράτορα του Βυζαντίου Ιωάννη ΣΤ' Καντακουζηνού. Τέτοιας µορφής πύργοι θεωρούνται επίδραση της ∆ύσης στη βυζαντινή στρατιωτική αρχιτεκτονική (agrotravel, 2010). Το κάστρο του ∆ιδυµοτείχου Το κάστρο του ∆ιδυµότειχου διατηρείται στο µεγαλύτερο µήκος του, µε τους 24 πύργους του, κάποιοι από τους οποίους φέρουν µονογράµµατα βυζαντινών προσωπικοτήτων ή διακοσµητικά και συµβολικά µοτίβα. Ακόµη µπορεί κανείς να επισκεφθεί τους µικρούς ναούς και τα αυτοκρατορικά παρεκκλήσια, σε ένα από τα οποία αποκαλύφτηκαν πρόσφατα τµήµατα τοιχογραφιών µε µοναδικές παραστάσεις φτερωτών αυτοκρατόρων. Εξαιρετικό ενδιαφέρον παρουσιάζουν και οι εκατοντάδες των τεχνητών, λαξευµένων στο 43 βράχο σπηλαίων, τα οποία είχαν διαµορφωθεί από τους ίδιους. Τα τείχη του ∆ιδυµότειχου τα οποία περιβάλλουν τον υψηλότερο από τους δύο λόφους της πόλης, έχουν µήκος 1.800 µέτρων και πύργους διαφόρων σχηµάτων (agrotravel, 2010). Αρχαιολογικός χώρος Παλαιάπολης Στην περιοχή Παλαιάπολη κοντά στο Αρχαιολογικό Μουσείο βρίσκεται και ο Αρχαιολογικός Χώρος Παλαιάπολης. Τα λατρευτικά και δηµόσια κτίρια είναι αυτά που, κατά κύριο λόγω, διασώζονται σε ερείπια µέχρι σήµερα. Οι πρώτες ανασκαφές στον Ιερό Χώρο, χρονολογούνται από το 1863. Τα σπουδαιότερα αρχαιολογικά λείψανα είναι το Ανάκτορο µε την Ιερή Οικία, το Αρσινόειο σε σχήµα Ροτόντας, το Τέµενος, το Ιερό, το Θέατρο, το Θυσιαστήριο, ο Οίκος των Αφιερωµάτων, η Στοά, η Κρήνη της Νίκης, το Νεκροταφείο, το κτίριο των βασιλέων Φιλίππου Γ΄και Αλεξάνδρου ∆΄, το Πρόπυλο του Πτολεµαίου Β΄ κ.ά. (agrotravel, 2010). Ταφικός τύµβος Μικρής ∆οξιπάρας - Ζώνης Στις αρχές του 2ου αι. µ.Χ. τέσσερα µέλη µιας πλούσιας οικογένειας γαιοκτηµόνων που πέθαναν διαδοχικά, αποτεφρώθηκαν και ενταφιάστηκαν στο ίδιο σηµείο, κοντά στο δρόµο που οδηγούσε από την Αδριανούπολη στη Φιλιππούπολη. Στην ίδια θέση κατασκευάστηκε σταδιακά µεγάλος τύµβος, για να διατηρηθεί ανά τους αιώνες ζωντανή η µνήµη των νεκρών. Η περιοχή ανήκει σήµερα στο ∆ήµο Κυπρίνου και βρίσκεται κοντά στα χωριά Μικρή ∆οξιπάρα, Ζώνη και Χελιδόνα. Με την ανασκαφή εντοπίστηκαν τέσσερις µεγάλοι λάκκοι που περιείχαν τα υπολείµµατα των καύσεων τριών ανδρών και µιας γυναίκας µαζί µε πολυάριθµα αντικείµενα που τους συνόδευαν στον άλλο κόσµο, όπως πήλινα, γυάλινα και χάλκινα αγγεία, χάλκινοι λυχνοστάτες και λυχνάρια, χάλκινα φανάρια, όπλα, κοσµήµατα, ξύλινα κιβωτίδια κ.ά. Οι πέντε άµαξες µε τις οποίες µεταφέρθηκαν οι νεκροί στην περιοχή του τύµβου, ενταφιάστηκαν στον ίδιο χώρο µαζί µε τα υποζύγια τους. ∆ίπλα τους τάφηκαν άλλα πέντε άλογα. Σε όλες τις άµαξες διατηρούνται τα µεταλλικά λειτουργικά και διακοσµητικά στοιχεία, ενώ σε δύο από αυτές διατηρούνται και αποτυπώµατα των ξύλινων τµηµάτων τους (visitevros, 2010). 44 Κάστρα Άβαντα – Ποταµού Έξω από την Αλεξανδρούπολη κοντά στο χωριό Άβας βρίσκονται το µεσαιωνικό κάστρο του Ποταµού και το κάστρο του Άβαντα όπου συνυπάρχουν τείχη Μυκηναϊκής, Κλασικής και Βυζαντινής εποχής . Και τα δυο επιτηρούσαν τον κάµπο και ήλεγχαν τις διόδους προς την πεδιάδα της Κοµοτηνής και προς το εσωτερικό του όγκου της Ροδόπης. Το πρώτο ίσως ήταν συγχρόνως και καταφύγιο ορισµένων γειτονικών αγροτικών πληθυσµών, ενώ το δεύτερο ίσως ήταν συγχρόνως και καταφύγιο κάποιου φεουδάρχη. Και τα δυο έργα χρονολογούνται στο β" µισό του 13ου αιώνα ή στο α" µισό του 14ου και υψώνονται δίπλα σε ρεµατιές, πάνω σε λόφους µε απότοµες πλαγιές που σχεδόν δεν έχουν ανάγκη οχυρώσεως. Το κάστρο του Άβαντα διαµορφώνεται από ένα απλό εγκάρσιο τείχος που αποκόπτει την πρόσβαση στην πλαγιά και στην κορυφή του λόφου. Στον Ποταµό έχουµε να κάνουµε µε τρεις πύργους που σχηµατίζουν εσωτερικό περίβολο περιβαλλόµενο από ευρύτερο εξωτερικό (visitevros, 2010). Οι Πύργοι της Σαµοθράκης (Γκατιλούζι) Στα σηµαντικότερα παραδείγµατα υστεροβυζαντινής φρουριακής αρχιτεκτονικής του ελλαδικού χώρου συµπεριλαµβάνονται οι πύργοι και οι οχυρώσεις της Σαµοθράκης. Στο ακρωτήρι, εκεί που εκβάλλει ο Φονιάς βρίσκεται µεµονωµένος πύργος της εποχής των Παλαιολόγων. ∆υτικά της Χώρας, στην κορυφή του απόκρηµνου και δεσπόζοντος της περιοχής βραχώδους λόφου σώζονται τµήµατα οχύρωσης Η θέση αυτή πρέπει να τειχίστηκε στα τέλη του 10ου αιώνα όταν οι κάτοικοι αποσύρθηκαν από την Παλαιόπολη προς το εσωτερικό προκειµένου να αποφύγουν τις πειρατικές επιδροµές. Οι Γκατιλούτζι δεν οχύρωσαν µόνο την Χώρα. Στην Παλαιόπολη πάνω στον επιβλητικό βραχώδη λόφο, κοντά στο λιµάνι ίδρυσαν φρουριακό συγκρότηµα που αποτελείται από τρεις πύργους. Για την ίδρυσή τους χρησιµοποιήθηκε αρχαίο δοµικό υλικό άφθονο στη γύρω περιοχή (visitevros, 2010). 45 Το Ιερό των Μεγάλων Θεών στη Σαµοθράκη Το Ιερό ήταν αφιερωµένο στην λατρεία και την τέλεση των Μυστηρίων των Μεγάλων Θεών που ακτινοβόλησαν στη διάρκεια της ελληνικής και ρωµαϊκής αρχαιότητας. Βρίσκεται στη βόρεια πλευρά του νησιού, δυτικά της αρχαίας πόλης. Η πιο παλιά θρησκευτική δραστηριότητα τοποθετείται στον 7ο αιώνα π.Χ., ενώ οι µόνιµες κατασκευές χρονολογούνται από το πρώτο µισό του 4ου αιώνα π.Χ. και κυρίως στον 3ο αιώνα π.Χ. Το Ιερό ήταν αφιερωµένο στην λατρεία και την τέλεση των Μυστηρίων των Μεγάλων Θεών που ακτινοβόλησαν στη διάρκεια της ελληνικής και ρωµαϊκής αρχαιότητας. Οι θεοί αυτοί που αναφέρονται µε το όνοµα Κάβειροι παραµένουν ακόµη αινιγµατικοί και άγνωστοι (visitevros, 2010). Τα σηµαντικότερα µνηµεία και αρχιτεκτονικά σύνολα του αρχαιολογικού χώρου είναι: • Το «Τέµενος». • Το Ιερό • Η Θόλος της Αρσινόης. • Το Πρόπυλο του Πτολεµαίου Β’ • Η Στοά • Το Ανάκτορο • Ο Ιερός Κύκλος • Το Μνηµείο της Νίκης Η Σπηλιά του Κύκλωπα στη Μάκρη Ο χώρος αποκαλύφθηκε κατά τον Α’ Παγκόσµιο Πόλεµο. Η ΙΘ’ ΕΠΚΑ άρχισε ανασκαφές το 1988 που συνεχίζονται µέχρι σήµερα. Αποκαλύφθηκε ο νεολιθικός οικισµός που είναι από τους σηµαντικότερους της Βαλκανικής και έγινε φανερό ότι ο αρχαίος οικισµός δεν είναι η πόλη Ζώνη αλλά εµπορικός σταθµός (visitevros, 2010). 46 Ο Μεγαλιθικός Τάφος στη Ρούσσα Κατασκευασµένος από πέντε µεγάλες πλάκες και το χαρακτηριστικό για τα dolmen άνοιγµα στη µια στενή πλευρά του. Στους τάφους αυτούς τοποθετούσαν µεγάλα αγγεία που περιείχαν την τέφρα του νεκρού ή απευθείας τα υπολείµµατα της καύσης µαζί µε τα κτερίσµατα (visitevros, 2010). Ο υπόγειος χτιστός τάφος του Ελαφοχωρίου Από τυχαία ανασκαφή σε τούµπα, βρέθηκε ο πρώτος υπόγειος Θρακικός τάφος, από τα πρώιµα Ελληνιστικά χρόνια. κατατάσσεται σε οικογενειακό τάφο, ανάλογο των Μακεδονικών. Από την κατασκευή του (δρόµος, προθάλαµος και κυρίως θάλαµος), κατατάσσεται σε οικογενειακό τάφο, ανάλογο των Μακεδονικών. Είναι χτισµένος µε λαξευµένους γωνιόλιθους από το λατοµείο πωρόλιθου Μεταξάδων. Ο διάδροµος έχει διαστάσεις 2,70 x 1,24 µ., ο προθάλαµος 1,20 x 1,10 x 1,02 µ. Ο θάλαµος είναι στεγασµένος µε σαµαρωτή στέγη 2,55 x 2,40 µ., µε ηµικυκλική καµάρα. Οι είσοδοι έχουν µονολιθικές και στο βάθος του νεκρικού θαλάµου, υπάρχει κιβωτιόσχηµη κλίνη και στο δάπεδο, κιβωτιόσχηµος τάφος (visitevros, 2010). Αρχαιολογικός χώρος Χάνα – Τραϊανούπολη Τα ερείπια µιας σηµαντικής ρωµαϊκής πόλης, της Τραϊανούπολης, βρίσκονται δεκατέσσερα χλµ. ανατολικά της Αλεξανδρούπολης και νότια της κοινότητας Λουτρού. Ιδρύθηκε από τον αυτοκράτορα Μάρκο Ούλπιο Τραϊανό (98-117 µ.Χ.) πάνω στον άξονα της περίφηµης Εγνατίας Οδού, υπολείµµατα της οποίας µπορεί ο επισκέπτης να δει δεξιά του δρόµου Λουτρού – Μοναστηρακίου, και αποτέλεσε το νέο αστικό κέντρο της παρηκµασµένης Σαµοθρακικής Περαίας. Πιθανώς η θέση επιλέχθηκε λόγω τον ιαµατικών πηγών της, που λειτουργούν µέχρι σήµερα. Οι Ρωµαίοι διατήρησαν τους ελληνικούς θεσµούς πολιτικής οργάνωσης. Σύµφωνα µε επιγραφικές και νοµισµατικές µαρτυρίες γνωρίζουµε την ύπαρξη ιεράς συγκλήτου, δήµων και φυλών. Από πολύ νωρίς, ήδη από τον 2ο µ.Χ. αι., εµφανίζεται χριστιανική κοινότητα. Μάλιστα στα 161 µ.Χ. µαρτύρησε στην Τραϊανούπολη η Αγία 47 Γλυκερία, γιατί αρνήθηκε να προσκυνήσει στο ∆ία. Από το 4ο µ.Χ. αι. γίνεται έδρα µητρόπολης. Ερηµώθηκε, µετά από πολλές καταστροφές, στο διάστηµα 1343-1347. Το τείχος της πόλης, για το οποίο ο Προκόπιος µας πληροφορεί ότι επισκευάστηκε στα χρόνια του Ιουστινιανού (6ος µ.Χ. αι.), δυστυχώς σώθηκε µόνο αποσπασµατικά και σε κακή κατάσταση (visitevros, 2010). Το πιο αξιόλογο οικοδόµηµα είναι η Χάνα, ένα καµαρόστεγο ορθογώνιο κτίριο του δεύτερου µισού του 4ου αι., που χρησιµοποιήθηκε ως ξενώνας. Σήµερα εκεί φυλάσσεται η Αρχαιολογική Σχολή Τραϊανούπολης. Πίσω από την “Χάνα” βρίσκονται λουτρώνες από την εποχή της Τουρκοκρατίας (16ος αι.). Ακόµη σώζονται ερείπια εκκλησίας και στο λόφο του Αγίου Γεωργίου, πιθανή ακρόπολη του ρωµαϊκού οικισµού, ερείπια του µουσουλµανικού τεκέ του Ισικλάρ που περιγράφηκε το1668 από τον Τούρκο περιηγητή Εβλιγιά Τσελεµπή. Πρόσφατα ανασκάφτηκε ταφικός τύµβος του 1ου µ.Χ. αι. στην περιφέρεια της Τραϊανούπολης µε πλούσια κτερίσµατα, τα οποία εκτίθενται στο Αρχαιολογικό Μουσείο της Κοµοτηνής. Στο ίδιο Μουσείο παρουσιάζονται από τον αρχαιολογικό χώρο ένα ηλιακό ρολόι, αφιερωµένο στις Εννέα Μούσες, και δύο µαρµάρινες ανάγλυφες εικόνες του 11ου-12ου αι., στρατιωτικού και νέου αγίου αντίστοιχα (visitevros, 2010). Μεγάλο Τέµενος ∆ιδυµοτείχου Μεγάλων διαστάσεων τετράγωνο οικοδόµηµα από καλολαξευµένες πέτρες και ιστορική είσοδο στη δυτική πλευρά. Αντί κτιστών θόλων έχει πυραµιδοειδή στέγη από φύλλα µολύβδου πάνω σε ξύλινο σκελετό, που στηρίζεται σε τέσσερις χτίστες κολόνες. Το τέµενος ιδρύθηκε επί Μωάµεθ Α" (1413-1421) κοντά στην οδό Τραϊανουπόλεως Αδριανουπόλεως. Έχουν αντικατασταθεί τα φύλλα της στέγης, έχει αλλαχτεί το πέτσωµα και έχει υποστυλωθεί ο φέρων οργανισµός εσωτερικά µε µεταλλικό πύργο. Επίσης έχουν καθαριστεί οι τοιχογραφίες. Σήµερα χρησιµοποιείται ως χώρος φύλαξης αρχαιολογικών ευρηµάτων από την περιοχή του ∆ιδυµότειχου (visitevros, 2010). 48 Αρχαιολογικός χώρος στη Μεσηµβρία-Ζώνη Η Μεσηµβρία - Ζώνη είναι µία από τις αποικίες της Σαµοθράκης που ιδρύθηκαν στα ΝΑ παράλια της Θράκης, ανάµεσα στη Μαρώνεια και την Αλεξανδρούπολη, στα τέλη του 7ου αιώνα π.Χ. (visitevros, 2010). Αποικία της Σαµοθράκης του 7ου αιώνος, η οποία απόλαυσε βίο 13 αιώνων (έως και τον 6ο αιώνα µ.Χ.). Αναφέρεται και από τον Ηρόδοτο ως ο δυτικότερος οικισµός της Σαµοθρακικής Περαίας. Όταν ανακαλύφθηκε, ταυτίστηκε αρχικά µε την αρχαία πόλη της Μεσηµβρίας αλλά µε τις ανακαλύψεις των τελευταίων χρόνων (µεγάλος αριθµός χάλκινων νοµισµάτων που φέρουν τον Θεό Απόλλωνα και διάφορα σύµβολά του, καθώς και η ανακάλυψη του Ναού του) εξακριβώθηκε πλήρως το ότι όντως πρόκειται για την αρχαία πόλη Ζώνη, της οποίας προστάτης ήταν ο Θεός Απόλλων. Πιθανολογείται ότι η Μεσηµβρία ήταν ο παλαιότερος θρακικός οικισµός της εποχής του σιδήρου, που έστεκε στην ίδια θέση. Η αρχαία πόλη της Ζώνης περιβαλλόταν από τείχος µε αµυντικούς πύργους που ξεκινούσε από το ύψωµα της ακροπόλεως και έφτανε µέχρι την θάλασσα, στο δε εσωτερικό έχουν ανακαλυφθεί οικίες, εργαστήρια, καταστήµατα, δρόµοι καθώς και δύο Ιερά (της Θεάς ∆ήµητρας και του Θεού Απόλλωνος). Έχουν βρεθεί και αξιόλογα κινητά ευρήµατα, όπως λ.χ. ένα άγαλµα Κούρου του 6ου αιώνος, παναθηναϊκός αµφορέας του 5ου αιώνος, µαρµάρινο άγαλµα εφήβου Ελληνιστικής εποχής, αττικά ερυθρόµορφα αγγεία, ειδώλια, κοσµήµατα και επιτύµβιες στήλες του 4ου αιώνος. Εντυπωσιακή είναι η ανακάλυψη οξυπύθµενων αµφορέων, τοποθετηµένων σε σειρά ανάποδα κάτω από δάπεδο ενός κτίσµατος, προφανώς για ευφυή υγροµόνωση (hellenismos.ysee, 2010). 2.2.1.2 Μουσεία και άλλοι πολιτισµικοί πόροι Μουσείο µετάξης στο Σουφλί Το Μουσείο Μετάξης στο Σουφλί παρουσιάζει µια σειρά από εκθέµατα γύρω από την παραγωγή του µεταξιού. Στεγάζεται στο Αρχοντικό Κουρτίδη, το οποίο κτίστηκε το 1883 από ντόπιους τεχνίτες και αποτελεί αξιόλογο δείγµα αστικής αρχιτεκτονικής της 49 περιοχής. Το Αρχοντικό, όπου έζησε ο γιατρός Κωνσταντίνος Κουρτίδης (1870-1944), δωρήθηκε από την κόρη του, Μαρία Κουρτίδη-Πάστρα, για να γίνει Μουσείο Μετάξης. Το Μουσείο Μετάξης παρουσιάζει όλες τις φάσεις και τα στάδια της προβιοµηχανικής σηροτροφίας και της µεταξουργίας: από την εκκόλαψη του µεταξόσπορου και την εκτροφή του µεταξοσκώληκα µε φύλλα µουριάς (σηροτροφία) έως την ύφανση της µεταξωτής φούσκας (του κουκουλιού), το «ξετύλιγµα» του πολύτιµου νήµατος και την επεξεργασία του µεταξιού (µεταξουργία). Παράλληλα, προβάλλεται το κοινωνικοοικονοµικό πλαίσιο που ανέδειξε την περιοχή ως σηµαντικό µεταξοπαραγωγικό κέντρο της Ελλάδας, από τα τέλη του 19ου µέχρι τα µέσα του 20ού αιώνα (agrotravel, 2010). Σύντοµα κείµενα, αυθεντικά αντικείµενα, αρχειακές και σύγχρονες φωτογραφίες, ντοκιµαντέρ και πολυµέσα εισάγουν τον επισκέπτη στην ιστορία του µεταξιού (ισόγειο), στη σηροτροφία, τη διαδικασία εκτροφής των µεταξοσκωλήκων, και στην επεξεργασία του µεταξιού (1ος όροφος), προβάλλοντας, παράλληλα, το µόχθο των ανθρώπων που συνέδεσαν τη ζωή τους µε αυτή την απαιτητική καλλιέργεια. Στα σχολεία που προτίθενται να επισκεφτούν το Μουσείο, διανέµεται, κατόπιν αίτησής τους στο Πολιτιστικό Ίδρυµα Οµίλου Πειραιώς, δωρεάν ο εκπαιδευτικός φάκελος του Μουσείου, µε σκοπό την καλύτερη προετοιµασία των εκπαιδευτικών και των µαθητών (agrotravel, 2010). Εθνολογικό µουσείο Θράκης στην Αλεξανδρούπολη Σκοπός του µουσείου είναι να διαφυλάξει και να προβάλει τη θρακική παράδοση, να προωθήσει τον πολιτισµό της περιοχής και να παρουσιάσει την αισθητική της περιοχής ως σύνολο µε ιδιαίτερη ταυτότητα. Η συλλογή του περιλαµβάνει πάνω από δυόµισι χιλιάδες αντικείµενα τα παλιότερα εκ των οποίων έχουν ηλικία πάνω από 320 χρόνων ενώ τα πιο πρόσφατα φτάνουν στις αρχές του προηγούµενου αιώνα. Πρόκειται για στολές, παραδοσιακά γεωργικά εργαλεία, πολύτιµα εκθέµατα γύρω από τη µαγειρική και τη ζαχαροπλαστική, λατρευτικά είδη αλλά και προβιοµηχανικές εγκαταστάσεις ενός βαφείου κι ενός σουσαµοτριβείου (agrotravel, 2010). 50 Τα εκθέµατα παρουσιάζονται µε χρονολογική σειρά, αφήνοντας έτσι στον επισκέπτη να διακρίνει την πρόοδο που συντελέστηκε αλλά και το πώς διαµορφωνόταν ανά εποχή ο καθηµερινός τρόπος ζωής µέσα από τα επαγγέλµατα, τις παραδόσεις, τη διατροφή και τις λοιπές ασχολίες των Θρακών. Στη βάση δεδοµένων του µουσείου υπάρχουν χρήσιµες πληροφορίες για τη µετακίνηση των πληθυσµών που συντελέστηκε στην ευρύτερη περιοχή από το 1922 και εξής. Το µουσείο έχει και εκδοτικό έργο να παρουσιάσει (agrotravel, 2010). Λαογραφικό Μουσείο Σαµοθράκης ∆ιαθέτει διάφορα αντικείµενα που συνθέτουν την πολιτιστική κληρονοµιά του νησιού. Ο επισκέπτης στο ισόγειο του κτιρίου µπορεί να δει διάφορα αντικείµενα εκτεθειµένα όπως τα σύνεργα του «Κεχαγιά» (όπως λέγεται ο κτηνοτρόφος στη Σαµοθράκη), γεωργικά εργαλεία, διάφορα εργαλεία για την επεξεργασία της κλωστής και ο παραδοσιακός αργαλειός µε όλα του τα εξαρτήµατα. Ανεβαίνοντας στον πρώτο όροφο του Λαογραφικού Μουσείου µπορεί να δει κανείς την αναπαράσταση ενός Σαµοθρακίτικου νοικοκυριού, µε ανάµεικτα στοιχεία (λαϊκά και αστικά). Μονόχωρο δωµάτιο το οποίο φιλοξενεί την κουζίνα, το καθιστικό και την κρεβατοκάµαρα. ∆εσπόζουσα θέση έχει η ξύλινη «µεσάνδρα» των αρχών του 20ου αι. εντοιχισµένη ντουλάπα που συναντούσες σε όλα τα σαµοθρακίτικα σπίτια. Τους τοίχους στολίζουν «µαρχαµάδες» (µεταξωτές και βαµβακερές υφαντές πετσέτες) και πλούσιο φωτογραφικό υλικό (agrotravel, 2010). Ο επισκέπτης µπορεί επίσης να δει: Την «γωνιά» (κουζίνα) µε το τζάκι, το σοφρά και όλα εκείνα που χρειάζεται µια νοικοκυρά για την προετοιµασία του φαγητού. Το καθιστικό µε τον ξύλινο καναπέ και το τραπεζάκι (έπιπλα που συναντούσε κανείς µόνο σε σπίτια εύπορων οικογενειών). Το σιδερένιο κρεβάτι του 1929 που είναι σκεπασµένο µε ολοµέταξη κουβέρτα. Τα πανέµορφα σεντούκια και διακοσµητικά πιάτα που είχαν έρθει στο νησί τα περισσότερα από τα παράλια της Μ.Ασίας. Πλούσια επίσης είναι και η συλλογή υφαντών µε τα ολόµαλλα κιλίµια, τα βαµβακερά στρωσίδια, τα βαµβακοµέταξα και µεταξωτά των οποίων η πρώτη ύλη 51 επεξεργαζόταν στη Σαµοθράκη. Και τέλος το ξυλόγλυπτο εικονοστάσι των αρχών του 20ου αι. µε σπάνιες εικόνες του περασµένου αιώνα που προέρχονται από τις εκκλησίες του νησιού. Το εικονοστάσι µε την κρεµαστή καντήλα και την στεφανοθήκη δεν έλειπε από κανένα σαµοθρακίτικο σπίτι. Στο Λαογραφικό µουσείο υπάρχουν επίσης και οι τοπικές φορεσιές. Η ανδρική φορεσιά αποτελείται από τα τσιρβούλια (παπούτσια), το καλτσούν, τη βράκα, το Ζναρ, το πκαµσιού, το Γιλέκι, τον Αµπά (σακκάκι) και το σκούφο. Η γυναικεία φορεσιά είναι πολύ απλή αλλά όµορφη. Γαλάζια ή κόκκινη ή πράσινη απλή φούστα µε ζώνη όπου φαντάζουν οι γνωστές ασηµένιες φουσκωτές πόρπες. Στο κεφάλι φοράνε ένα απλό άσπρο µαντήλι σαν πέπλο που πέφτει στη ράχη και στους ώµους πάνω από τα µακρυά µαλλιά (agrotravel, 2010). Αρχαιολογικό Μουσείο Σαµοθράκης Το αρχαιολογικό µουσείο βρίσκεται στην Παλαιάπολη και στεγάζει τοπικά ευρήµατα. Ο χώρος του µουσείου περιλαµβάνει ευρήµατα κυρίως από την ανασκαφή στο Ιερό των Μεγάλων Θεών και διαρθρώνεται σε τέσσερις αίθουσες. Στην κεντρική αίθουσα βρίσκονται αρχιτεκτονικές αποκαταστάσεις από τα κυριότερα κτίρια του ιερού, όπως ο θριγκός της Αυλής του Βωµού του Ιερού και του Θόλου της Αρσινόης Β΄, που την κοσµούν ταύροι και µαργαρίτες. Επίσης τµήµατα της ανωδοµής της Αίθουσας των Αναθηµάτων, µαρµάρινη επιγραφή που απαγόρευε την είσοδο των αµύητων στο άδυτο του Ανακτόρου (Αµύητον µη εισιέναι). Στη δεύτερη αίθουσα υπάρχουν τµήµατα της ανάγλυφης µαρµάρινης ζωφόρου του Πρόπουλου του Τεµένους γύρω στο 340 π.Χ. µε τις χορεύτριες, οι οποίες σύµφωνα µε τον Ciriaco dAncona ήταν Μούσες, η προτοµή του µάντη Τειρεσία, ολόσωµη αλλά ακέφαλη µορφή ίσως της Περσεφόνης κ.α. (agrotravel, 2010). Μπαίνοντας στην τρίτη αίθουσα ο επισκέπτης βλέπει ένα πάγκο µε µαρµάρινα στηρίγµατα τα οποία προέρχονται από την Ιερή Οικία. Στο βάθος στέκεται συγκολληµένο ένα ακέφαλο άγαλµα της Νίκης, πίσω γωνιακό ακρωτήριο του Ιερού. 52 Ήταν αφιέρωµα του ∆ηµητρίου του Πολιορκητή µετά την νίκη του στη Κύπρο και είχε τοποθετηθεί πάνω στη πλώρη ενός πλοίου µε ανοιχτά φτερά σαλπίζοντας ορµητικά τη νίκη. Είναι φτιαγµένη από πάριο µάρµαρο και έχει ύψος 2,75 µ. Στις προθήκες εκτίθενται µεταλλικά αντικείµενα ξεχωρίζει µια περσική καρφίτσα σε µορφή λιονταριού. Στην τέταρτη αίθουσα εκτίθενται ευρήµατα από τις Νεκροπόλεις και ένα εκµαγείο της Νίκης της Σαµοθράκης, η οποία σήµερα βρίσκεται στο Μουσείο του Λούβρου. Επίσης στην αίθουσα αυτή σε προθήκη βρίσκονται τα περισσότερα από τα πολύτιµα κοσµήµατα και ασηµένια νοµίσµατα που έδωσε η ανασκαφή των Νεκροπόλεων και περιλαµβάνει ασηµένια και χρυσά σκουλαρίκια, πόρπες, δαχτυλίδια, χρυσό περιδέραιο, χρυσά στεφάνια κ.ά. που χρονολογούνται από το τέλος του 6ου αι. π.Χ. µέχρι την εποχή του Αυγούστου (agrotravel, 2010). Μουσείο Φυσικής Ιστορίας στην Αλεξανδρούπολη Σε απόσταση 2 χλµ περίπου ανατολικά από το κέντρο της Αλεξανδρούπολης, στον Πλατανότοπο, βρίσκεται το µουσείο Φυσικής Ιστορίας. Σε ένα άρτια εξοπλισµένο κτίριο, εναρµονισµένο πλήρως µε το περιβάλλον, το µουσείο έχει σκοπό να αναδείξει την βιοποικιλότητα σε όλα τα επίπεδα, όπως γενετικής, οικοσυστηµάτων, γεωλογίας, διαφόρων ειδών της περιοχής του Έβρου και των οικολογικών και γεωφυσικών ιδιαιτεροτήτων της. Οι σύγχρονες εγκαταστάσεις και ο εξοπλισµός, όπως τα πολυµέσα, η τεράστια τράπεζα πληροφοριών, τα πολυθεάµατα και οι δραστικοί τρόποι παρουσίασης των στοιχείων του φυσικού περιβάλλοντος, βοηθούν τον κάθε επισκέπτη να κατανοήσει τη σπουδαιότητα του φυσικού πλούτου. Το Μουσείο Φυσικής Ιστορίας Αλεξανδρούπολης, µέσω του εκθεσιακού χώρου και των εκπαιδευτικών προγραµµάτων που εκπονεί, συµβάλλει στην ενηµέρωση, ευαισθητοποίηση, εκπαίδευση και αναψυχή των επισκεπτών (agrotravel, 2010). 53 Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο της Ορεστιάδας Το Ιστορικό και Λαογραφικό Μουσείο της Νέας Ορεστιάδας ανήκει στο Μορφωτικό Σύλλογο "Μουσείο Λαογραφίας και Ιστορίας Τέχνης Ορεστιάδας και Περιφερείας" και ιδρύθηκε το 1974. Το Μουσείο περιλαµβάνει στους εκθεσιακούς του χώρους τις παρακάτω ενότητες: Πρόσφατη ιστορία της περιοχής, µε απόσπασµα από τη συνθήκη της Λοζάνης του 1922, σύµφωνα µε την οποία έγινε ο ξεριζωµός των Ελλήνων χριστιανών, κατοίκων της Ανατολικής Θράκης. Η ενότητα αυτή αναφέρεται στη µετακίνηση του πληθυσµού µε βαγόνια και βοϊδάµαξα φορτωµένα µε τη γεωργική σοδειά, σκεύη του νοικοκυριού, γεωργικά εργαλεία, στρωσίδια, εικονίσµατα και προπαντός φορτωµένα µε αναµνήσεις και πίκρες του ξεριζωµού, και καταλήγει στην ίδρυση της νέας πατρίδας, της Νέας Ορεστιάδας (agrotravel,2010). ∆ιάφορα γεωργικά εργαλεία, όπου µε σχετικές εικονογραφήσεις φαίνεται ο τρόπος χρήσης αυτών. Εργαλεία του σιδερά, του τσαγκάρη και άλλων επαγγελµατιών που εγκαταστάθηκαν στη Νέα Ορεστιάδα. Επίσης, αργαλειός, σαΐτες, λανάρια, ρόκες, αδράχτια, ηλακάτη, ανέµη ροδάνι, και γενικά όλα εκείνα τα εργαλεία που χρησιµοποιούνται για την επεξεργασία του βαµβακιού, του µαλλιού και για την υφαντική. ∆ιάφορες γυναικείες και ανδρικές φορεσιές σε χρώµατα της φύσης, στολισµένες µε κεντήµατα. ∆εν λείπουν και οι αστικές φορεσιές της Αδριανούπολης (Ανατολική Θράκη). ∆ιάφορα µαγειρικά σκεύη, µεταλλικά και ξύλινα. Στρωµένο θρακικό παραδοσιακό δωµάτιο για την φιλοξενία των επισκεπτών, το "καλό δωµάτιο", όπως λεγόταν. Όλα τα υλικά αυτού του δωµατίου είναι φερµένα από την Αδριανούπολη και την Παλαιά Ορεστιάδα (Κάραγατς). Εκκλησιαστικά ιερά σκεύη, φερµένα από την εκκλησία των Αγίων Θεοδώρων της Παλαιάς Ορεστιάδας (Κάραγατς), από όπου κατάγονταν οι περισσότεροι πρώτοι κάτοικοι της Νέας Ορεστιάδας. 54 ∆ιάφορα παραδοσιακά µουσικά όργανα της περιοχής (φλογέρες, καβάλο, άσκαυλο, σείστρο, κλαρίνο, ούτι) (agrotravel, 2010). Λαογραφικό-Ιστορικό Μουσείο Φερρών Σε ένα ιδιόκτητο χώρο 80 τ.µ., φυλάσσεται και διασώζεται η µνήµη και η ιστορική κληρονοµιά της περιοχής των Φερών. Το Λαογραφικό- Ιστορικό Μουσείο Φερρών ιδρύθηκε το 1996 από τον κ. Νικόλαο Γκότση, όπου χάρη της πρωτοβουλίας του δηµιουργήθηκε ένας δυνατός συνδετικός κρίκος που συνδέει το χθες µε το σήµερα. Γεωργικά εργαλεία, παλαιά αντικείµενα οικιακής χρήσης, τοπικές παραδοσιακές φορεσιές, συγκεντρωµένα όλα µαζί, ταξιδεύουν τον επισκέπτη στο ιστορικό παρελθόν της περιοχής (agrotravel, 2010). Λαογραφικό Μουσείο Νέας Βύσσας Μια βόλτα στο Λαογραφικό Μουσείο της Νέας Βύσσας, δίνει την ευκαιρία για ένα ταξίδι στο παρελθόν της. Οι παλιοί δάσκαλοι της κωµόπολης, ήταν οι πρώτοι που συγκέντρωσαν τα παλιά αντικείµενα και τα φορέµατα που είχαν αρχίσει να αποσύρονται στο παρασκήνιο της αχρηστίας. Βρήκαν εδώ καταφύγιο οι καπνισµένες εικόνες από τα εικονοστάσια, τα σπιτικά σκεύη και τα εργόχειρα και οι αρχοντικές γυναικείες στολές και µε την έκθεσή τους διηγούνται στους επισκέπτες τις αναµνήσεις των παλιών ηµερών. Οι στολές ιδιαίτερα της Βυσσιώτισσας, είναι πραγµατικά εντυπωσιακές. Από φίνο µετάξι οι γιορταστικές, υφαντές οι καθηµερινές, όλες φαρδιές από τη µέση και κάτω, µε άφθονα µεσοφόρια από µέσα. Με τέσσερα οι φτωχότερες και µέχρι εννιά οι πλουσιότερες που συγκρατούνται στη µέση µε συρµάτινο στεφάνι. Γι’ αυτό και η Νέα Βύσσα, χαρακτηρίστηκε από παλιά και “πατρίδα του ελληνικού κρινολίνου” (agrotravel, 2010). ∆ηµοτική Πινακοθήκη ∆. Ναλµπάντη - ∆ιδυµότειχο Πρόκειται για µία µοναδική συλλογή, δωρεά του προσφάτως τιµηµένου από τον Ο.Η.Ε. ∆ιδυµοτειχίτη ζωγράφου ο οποίος µε το «µαγικό ρεαλισµό» του εισάγει µε έναν ιδανικό τρόπο τον επισκέπτη στο Ιστορικό ∆ιδυµότειχο, αλλά και συνδέει το παρελθόν µε το 55 παρόν. Παράλληλα µπορεί ο επισκέπτης να γνωρίσει και τις άλλες δηµιουργικές πλευρές του ζωγράφου σε ένα διώροφο κτίριο του µεσοπολέµου που υποδειγµατικά αποκατάστησε ο ∆ήµος και µε µοναδικό τρόπο τοιχογράφησε ο ίδιος ο ζωγράφος (visitevros, 2010). Ζαρίφειος Παιδαγωγική Ακαδηµία Αλεξανδρούπολης Η Ζαρίφειος Παιδαγωγική Ακαδηµία µε το νεοκλασικό της κτίριο, καλύπτει την δυτική πλευρά του πάρκου Εθνικής Ανεξαρτησίας. Για περισσότερο από µισόν αιώνα (19231947), ήταν το µοναδικό ανώτερο πνευµατικό ίδρυµα σε όλη τη ∆υτική Θράκη. Με το προσωπικό και τους σπουδαστές της ασκούσε την πολιτιστική της επίδραση στην πόλη της Αλεξανδρούπολης και έβγαλε χιλιάδες δασκάλους που σκόρπισαν τα φώτα της µάθησης σε όλη τη Βόρεια Ελλάδα. Ευεργετήθηκε από δωρεές της οικογένειας του εθνικού ευεργέτη Ζαρίφη και πήρε το όνοµά τους. Η µορφή του Γεωργίου Ζαρίφη σε µαρµάρινη προτοµή έργο του γλύπτη Περαντινού, βρίσκεται στον κήπο του κτιρίου που τώρα στεγάζει τα πρότυπα σχολεία της Παιδαγωγικής Σχολής του ∆ηµοκρίτειου Πανεπιστηµίου Θράκης. O Φάρος της Αλεξανδρούπολης Εκείνο που χαρακτηρίζει την πόλη, είναι η παραλιακή λεωφόρος, µε τη σιλουέτα του φάρου να φαίνεται από παντού. Κατασκευάστηκε από την Γαλλική Εταιρία Φάρων και Φανών και πρωτολειτούργησε την 1η Ιουνίου του 1880. Με ύψος από την επιφάνεια της θάλασσας 27 µ., στέλνει τη φωτεινή του δέσµη σε απόσταση µέχρι 27 ναυτικά µίλια και οδηγεί το καράβι µε ασφαλή τρόπο στο λιµάνι. Όταν στη δεκαετία του 1850 άρχισε να δηµιουργείται ένας λιµενίσκος στον ίδιο χώρο που είναι το σηµερινό λιµάνι της Αλεξανδρούπολης φάνηκε η ανάγκη εγκατάστασης κι ενός φάρου που θα διευκόλυνε τους ντόπιους ναυτικούς αλλά και τους ναυτιλλόµενους από και προς τον Ελλήσποντο. Έτσι, δυτικά του λιµανιού, κτίστηκε ένας κυλινδρικός 56 πύργος µε φαρδιά βάση, από αρµολογηµένη πέτρα, στην κορυφή του οποίου τοποθετήθηκε φάρος, δηλαδή πυρσός που χρησιµεύει στην ακτοπλοΐα και πελαγοδροµία. Το κτίριο του φάρου έχει ύψος 18 µέτρα από το έδαφος και 27 µέτρα (εστιακό ύψος) από τη µέση στάθµη θαλάσσης. Το στίγµα του είναι 40ο 50΄ 07 ΄΄ Βόρειο, 25ο 52΄ 05΄΄ Ανατολικό (visitevros, 2010). Χαρακτηριστικό του φάρου είναι τρεις λευκές αναλαµπές κάθε 15 δευτερόλεπτα (0,38 + 2,12 + 0,38 + 2,12 +0,38 + 9,62 =15δ). Έχει φωτιστική φωτοβολία 24 ναυτικών µιλίων και µε ιδανικές καιρικές συνθήκες είναι ορατότητα από απόσταση 24 ναυτικών µιλίων (44χλµ περίπου). Λειτουργεί υπό την άµεση επιτήρηση προσωπικού της Υπηρεσίας Φάρων και είναι ένας από τους λίγους επιτηρούµενους φάρους που υπάρχουν σήµερα. Είναι το Ναυτικό σύµβολο της Αλεξανδρούπολης. Στα πλαίσια του εορτασµού της Ναυτικής Εβδοµάδας 1994 από το Σύλλογο Αρχαιοφίλων και Πολιτιστικής Κληρονοµιάς Ν. Έβρου τοποθετήθηκε στην είσοδό του µαρµάρινη πλάκα µε το ιστορικό του. Λαογραφικό - Ιστορικό µουσείο Σουφλίου Στεγάζεται στο αρχοντικό Μπρίκα, που έχει αναγερθεί γύρω στο 1890. Εκτός από κατοικία του ιδιοκτήτη, χρησίµευε για εκτροφή µεταξοσκωλήκων, αποθήκη ξηρών κουκουλιών και παραγωγή µεταξόσπορου. Προς το παρόν, λειτουργεί µόνο το λαογραφικό τµήµα. Σ’ αυτό εκτίθενται αγροτικά εργαλεία, σπιτικά έπιπλα και σκεύη που ήταν οι αχώριστοι σύντροφοι των παλιών Σουφλιωτών, στολίδια και κοσµήµατα και στολές αντρικές και γυναικείες. Ιδιαίτερα οι γυναικείες στολές των αρχών του 20ου αιώνα, δείχνουν το µέγεθος της ευηµερίας του Σουφλίου και της καλαισθησίας των κατοίκων του (visitevros, 2010). Λαογραφική συλλογή Νίκου Γκότση - ∆ήµος Φερρών Είναι ένας συλλεκτικός πλούτος από αντικείµενα και γραπτά στοιχεία που αφορούν την µέχρι πριν λίγα χρόνια ζωή των κατοίκων του Έβρου και των προσφύγων από την Ανατολική Θράκη. Περισσότερα από 1700 αντικείµενα εκτίθενται σε ειδική αίθουσα και στην αυλή του σπιτιού του πρώην αστυνοµικού Νίκου Γκότση. Υπάρχουν οι γωνιές των 57 επαγγελµάτων: του πεταλωτή, του τσαγκάρη, του σιδερά, του καροποιού, του χασάπη, του µαραγκού, του κουρέα, της υφάντρας. Σε ειδική προθήκη, εκτίθενται αντικείµενα από την Ίµβρο, ενώ οι γυναικείες στολές από χωριά του Έβρου δίνουν ξεχωριστή νότα µε τα χαρούµενα χρώµατά τους. Υπάρχει επίσης πού µεγάλος αριθµός κουδουνιών από τα κυπροκούδουνα των τράγων, µέχρι τα κουδουνάκια των προβάτων. Τα έπιπλα και σκεύη του παλιού νοικοκυριού, έχουν µια νότα νοσταλγίας. ∆ιάφορα µαγειρικά σκεύη, κασέλες, σκαµνιά, σίδερα, σάτσια για λαγκίτες που ήταν οι κρέπες των παλιότερων, νερόµυλοι σε µεγάλη ποικιλία, πέτρινα γουδιά, κουπιά, σαµάρια και σέλλες. Η συλλογή είναι εµπλουτισµένη και µε αρχειακό υλικό όπως, φωτογραφίες, δηµόσια έγγραφα και σχολικά έγγραφα που αναφέρονται στους παλιού κατοίκους των Φερρών που ήρθαν από την Ανατολική Θράκη (visitevros, 2010). Λαογραφικό Μουσείο ∆ιδυµοτείχου Σε ένα από τα πιο όµορφα παραδοσιακά κτίρια της περιοχής εγκαταστάθηκε στις αρχές της δεκαετίας του 80 η πλουσιότατη συλλογή του τοπικού συλλόγου του Λαογραφικού Μουσείου ∆ιδυµοτείχου. Η έκθεση µε το µεγάλο πλούτο των εκθεµάτων της αντανακλά το πολυδιάστατο και πολύµορφο του τοπικού πολιτισµού. Πάνω από χίλια εκθέµατα αναπτύσσονται σε τέσσερις ορόφους και καλύπτουν κάθε πλευρά του υλικού βίου του παραδοσιακού ∆ιδυµοτείχου και της περιοχής του (visitevros, 2010). Μεταξουργείο Τζίβρε Σουφλίου Η παραγωγή των κουκουλιών και ειδικά η επεξεργασία τους εξελίσσονται γρήγορα µε την άφιξη νέων τεχνικών. Στις αρχές του 20ου αιώνα χτίζονται οργανωµένες µονάδες εργοστάσια, που απασχολούν αρκετές εργάτριες και εργάτες. Το βασικότερο βιοµηχανικό συγκρότηµα της πόλης αποτελούσε το µεταξουργείο της οικογένειας Τζίβρε που χτίστηκε από τον Ιταλό Ceriano το 1910. Οι κτιριακές εγκαταστάσεις του εργοστασίου αναπτύσσονται σε ένα οικόπεδο 10.500 τ.µ. 58 Αποτελείται από 13 κτίσµατα, από τα οποία τα σηµαντικότερα είναι η τριώροφη αποθήκη κουκουλιών, συνολικού εµβαδού 469 τ.µ. και όγκου 5.900 κ.µ., µε ξύλινα κρεβάτια σ’ όλο το ύψος της, συνολικής επιφάνειας 2.915 τ.µ. Περιλαµβάνει επίσης το ξηραντήριο (δηλαδή το χώρο απόπνιξης των κουκουλιών σε ειδικούς φούρνους), το υφαντήριο, µε 24 υφαντικούς ιστούς και κλωστήριο, και το µεταξουργείο αναπηνηστήριο, εµβαδού 500 τ.µ. µε 94 αναπηνηστικές λεκάνες. Το συγκρότηµα αγοράστηκε από τον ∆ήµο Σουφλίου και σχεδιάζεται να αναστηλωθεί σε τεχνολογικό Μουσείο και πολύκεντρο (visitevros, 2010). Το Κουκουλόσπιτο Καλέση Σουφλίου Από τα πιο χαρακτηριστικά και ιδιόµορφα κτίσµατα του Σουφλίου, που επιβάλλονται µε τον όγκο τους στο χώρο, είναι τα "µπιτζικλίκια" (κουκουλόσπιτα), που εξυπηρετούσαν αποκλειστικά τις ανάγκες της σηροτροφίας. Αντιπροσωπευτικό παράδειγµα είναι το "µπιτζικλίκι" του Καλέση. Χτίστηκε στα 1890 περίπου. Τριώροφο κτίσµα συνολικού εµβαδού 490 τ.µ., λειτουργούσε ως αποθήκη ψηµένων κουκουλιών. Εκεί γινόταν αγορά ψηµένων κουκουλιών (20.000 - 30.000 περίπου), ψήσιµο σε ειδικούς φούρνους, µέχρι και αποθήκευση. Από τον απολογισµό του χώρου που καταλαµβάνουν οι µεταξοσκώληκες κατά την περίοδο της σηροτροφίας, διαπιστώνεται ότι είναι τετραπλάσιος του συνολικού δοµηµένου χώρου όλου του οικισµού, το εµβαδόν δηλαδή των κρεβατιών για την εκτροφή των µεταξοσκωλήκων ήταν τέσσερις φορές µεγαλύτερο από το χώρο του κτίσµατος στο οποίο αυτά στεγαζόταν, χώρος που συχνά φτάνει στις επτά φορές στα "µπιτζικλίκια". Το κτίριο είναι δείγµα "βιοµηχανικής" αρχιτεκτονικής των αρχών του αιώνα. Το ισόγειο, εξωτερικών διαστάσεων 14 Χ 19 µ. µε περιµετρική λιθοδοµή χωρίζεται σε τρεις ζώνες από συστοιχίες ξύλινων στύλων. Το πρώτο πάτωµα είναι κτισµένο από υπερµπατική οπτοπλινθοδοµή ενώ το δεύτερο που περιορίζεται στο µεσαίο τµήµα κλείνεται στις µακριές πλευρές από "τσατµά". Οι δύο αυτοί όροφοι ήταν γεµάτοι από κρεβάτια για τους µεταξοσκώληκες. Στις καθαρά εργοστασιακές όψεις, συµµετρικά και ήρεµα και διαρθρωµένες, µε απλά πλίθινα ζωνάρια, πέτρινα αγκωνάρια στο πρώτο πάτωµα και 59 πλίνθινες παραστάδες στο δεύτερο, διακρίνονται οι σιδηροδεσίες που εξασφαλίζουν τη συνεργασία του περιβλήµατος µε τον ξύλινο σκελετό (visitevros, 2010). Όλο το κτίριο έχει µεγάλα ξύλινα κουφώµατα για να εξασφαλίζεται ο κατάλληλος φωτισµός του χώρου και χοντρούς εξωτερικούς τοίχους 70 εκ., που επιτρέπουν να διατηρείται σταθερή θερµοκρασία. Το κτίριο αγοράστηκε στις αρχές του 1994 από το ∆ήµο Σουφλίου και εντάχθηκε µε τίτλο "Αποκατάσταση παραδοσιακού κτίσµατος στο Σουφλί" στο πρόγραµµα LEADER. Σήµερα στο "µπιτζικλίκι" του Καλέση έχει την έδρα του ο Αστικός Συνεταιρισµός Οικοτουριστικής Ανάπτυξης "ΕΒΡΟΡΑΜΑ" και θα λειτουργεί ως ξενώνας (visitevros, 2010). Στρατιωτικό Μουσείο ∆ιδυµοτείχου Ένα από τα χαρακτηριστικά προ-βιοµηχανικά κτίρια του ∆ιδυµοτείχου το οποίο αγόρασε και µε υποδειγµατικό τρόπο απεκατέστησε ο ∆ήµος σε συνεργασία µε το Υπουργείο Εθνικής Αµύνης. Στους τρεις ορόφους του µπορεί ο επισκέπτης να προχωρήσει σε µία αναδροµή στην ιστορία της σύγχρονης Ελλάδας και ιδιαίτερα του ελληνικού στρατού, από τα πρώτα χρόνια της ίδρυσής του µέχρι σήµερα µέσα από πλουσιότατο οπτικοακουστικό υλικό, όπως χάρτες, φωτογραφίες, προβολές και κυρίως τα ίδια τα ιστορικά αντικείµενα, όπλα, στολές, σηµαίες και άλλα (visitevros, 2010). 2.2.2 Φυσικοί Πόροι ∆έλτα του Ποταµού Έβρου Ο ποταµός Έβρος, είναι ο µεγαλύτερος της Βαλκανικής µετά τον ∆ούναβη. Ξεκινώντας από τις βόρειες πλευρές της Βουλγαρικής Ρίλας, διασχίζει και ποτίζει τον εύφορο κάµπο της Ανατολικής Ρωµυλίας, για να καταλήξει στο Θρακικό πέλαγος ανατολικά της Αλεξανδρούπολης, διανύοντας µια διαδροµή 515 χλµ.. Φτάνοντας στη θάλασσα, µεταφέρει καθηµερινά µε το ρεύµα του, τεράστιους όγκους υλικών, που εναποθέτει στις 60 εκβολές του. Υπολογίζεται πως τα υλικά αυτά (χώµατα, άµµος, λάσπη, κορµοί δέντρων), που φτάνουν τους 170.000 τόνους ετησίως, επεκτείνουν την ξηρά προς τη θάλασσα και εµποδίζουν την ελεύθερη ροή του ποταµού, αναγκάζοντάς τον, να εκβάλει έτσι µε πολλά σκέλη στη θάλασσα. Ο χώρος του ∆έλτα µε τα πολλά σκέλη του ποταµού, τις λίµνες, τις λιµνοθάλασσες και τις νησίδες που δηµιουργούνται και την άφθονη βλάστηση, είναι ένας από τους λίγους υγρότοπους της πατρίδας µας, που διασώθηκε και έχει µεγάλη αξία. Με τη µεγάλη του βλάστηση, δεσµεύει τεράστιες ποσότητες διοξειδίου του άνθρακα και αποθηκεύει ή απελευθερώνει θερµότητα, ρυθµίζοντας έτσι το µικροκλίµα της περιοχής. Προστατεύει τα εδάφη και τα νερά, σε µέρη που υπάρχει µεγάλη διάβρωση, συντηρεί σηµαντική φυσική βλάστηση σε εδάφη που από τη φύση τους δεν προσφέρονταν για καλλιέργεια και χάρη στην υγρασία που έχει, ευνοεί την ύπαρξη και διατήρηση µεγάλης ποικιλίας χλωρίδας και πανίδας (visitevros, 2010). Σε 350 ανέρχονται τα φυτικά είδη, που διαµορφώνουν τη φυτική βλάστηση του ∆έλτα του Έβρου. Από κοντά και ο ζωικός κόσµος, βρίσκει εδώ, ιδανικές συνθήκες για τη διατήρηση και τον πολλαπλασιασµό του. Τα ψάρια, εναποθέτουν τα αυγά τους στα ζεστά νερά, όπου διαβιώνουν καρκινοειδή, µαλάκια, σκουλήκια, σαλαµάντρες και βατράχια. ΄Oλα αυτά µαζί µε τα εκατοµµύρια των κουνουπιών που πολλαπλασιάζονται στα βαλτόνερα, δίνουν άφθονη τροφή στα ερπετά, στα αµφίβια, στα µικρά πουλιά και τα µεγαλύτερα βρίσκουν εύκολα θηράµατα για τη διατροφή τους. Γενικά στο ∆έλτα Έβρου, έχουν επισηµανθεί 46 είδη ψαριών, 7 είδη από αµφίβια, 21 είδη από ερπετά και περισσότερα από 40 είδη θηλαστικών (βίδρες, αγριόγατες, κουνάβια, νυφίτσες ασβοί, σκαντζόχοιροι, λαγόγυροι, σκίουροι, νυχτερίδες κ.ά.), ενώ ένας τεράστιος αριθµός πουλιών, χρησιµοποιεί το ∆έλτα, είτε για µόνιµη διαµονή, είτε για καταφύγιο τους χειµερινούς µήνες, είτε για χώρο ανάπαυσης κατά τη µετακίνησή τους από τη Βόρεια Ευρώπη στην Αφρική. 310 ειδών, έχουν καταγραφεί στο ∆έλτα, που αντιπροσωπεύουν το 74% από τα 420 είδη πουλιών που καταγράφηκαν στην Ελλάδα. 61 Όλα αυτά, καθιστούν το ∆έλτα του Έβρου, έναν εξαιρετικής σηµασίας βιότοπο. Η σηµασία του αυτή αυξάνεται, αν συνδυαστεί µε την γειτνίασή του µε τον άλλο κοντινό βιότοπο, το δάσος της ∆αδιάς και τα γειτονικά βουνά, απ’ όπου πολλά αρπακτικά όπως µαυρόγυπες, θαλασσαετοί, γυπαετοί κ.ά έρχονται εδώ για να βρουν την τροφή τους. Ιδιαίτερα τα ζεύγη των µαυροπελαργών της περιοχής, από τα ελάχιστα που υπάρχουν στην Ελλάδα και φωλιάζουν στους γύρω λόφους, επισκέπτονται καθηµερινά σχεδόν τον υγρότοπο του ∆έλτα, που εξασφαλίζει την τροφή τους. Η περιοχή όµως παράλληλα προσφέρεται και για την ανάπτυξη διαφόρων δραστηριοτήτων όπως παρατήρηση πουλιών, περιηγήσεις κλπ και για την ανάπτυξη θαλάσσιων δραστηριοτήτων όπως κολύµβηση, surfing κ.ά. (Μοίρα, 2005:194). Για την προστασία όλου αυτού του φυτικού και ζωικού πλούτου, έχουν υπογραφεί διεθνείς συµβάσεις και εκδόθηκαν κοινοτικές οδηγίες και υπουργικές αποφάσεις, ενώ προβλέπονται ειδικά προγράµµατα για επισκέψεις και γνωριµία των πολιτών, µε τους πλούσιους αυτούς βιότοπους και τους φτερωτούς του ενοίκους (visitevros, 2010). Το δάσος της ∆αδιάς στο Σουφλί Η ∆αδιά, βρίσκεται στην άκρη του µεγάλου δάσους, το οποίο καταλαµβάνει το κέντρο περίπου του Νοµού Έβρου και απλώνεται σε έκταση 73.000 περίπου στρεµµάτων. Έχει χαρακτηριστεί αυστηρά προστατευόµενη περιοχή, από τις διεθνείς συνθήκες και την ελληνική νοµοθεσία. Τούτο γιατί, στον χώρο αυτό, διαβιώνει ένας µοναδικός για την Ελλάδα και την Ευρώπη ζωικός πληθυσµός από ερπετά, θηλαστικά και κυρίως αρπακτικά πουλιά. Την περιβάλλει µια περιφερειακή προστατευτική ζώνη 350.000 στρεµµάτων. Η οικολογική σηµασία του είναι πολύ µεγάλη. Η περιοχή αυτή, αποτελεί ένα από τα τελευταία καταφύγια του φτερωτού κόσµου της Ευρώπης. Έχουν παρατηρηθεί εδώ, 36 είδη ηµερόβιων αρπακτικών (από τα 38 συνολικά της Ευρώπης). Ειδικά ο µαυρόγυπας µε άνοιγµα φτερών έως 3 µ., ζει µόνο εδώ και στην κεντρική Ισπανία. Επίπλέον, έχουν καταγραφεί συνολικά 219 είδη πουλιών, 40 είδη 62 ερπετών και αµφίβιων και 48 είδη θηλαστικών (αγριογούρουνα, αλεπούδες, ασβοί, βίδρες, ζαρκάδια, λαγοί, λύκοι, λαγόγυροι, νυχτερίδες, σκίουροι κ.α.). Ενδιαφέρουσα είναι και η χλωρίδα από αγριολούλουδα, όπως ίριδες, παιόνες και λαδαριές, θάµνους, όπως κουµαριές, ρείκια, σκίνα, φουντουκιές και µεγάλα δέντρα όπως πεύκα, βελανιδιές, ιτιές, λεύκες, πλατάνια, οξιές, γάβροι, σκλήθρα και σφενδάµια (visitevros, 2010). Για την προστασία αυτού του ζωικού πλούτου και για µια καλύτερη γνωριµία µε το δάσος, εφαρµόζονται προγράµµατα από τις κρατικές υπηρεσίες και το Παγκόσµιο Ταµείο για τη Φύση (w.w.f Ελλάς). Hδη στη ∆αδιά, λειτουργεί η ∆ΗΜΟΤΙΚΗ ΕΠΙΧΕΙΡΗΣΗ ΟΙΚΟΤΟΥΡΙΣΤΙΚΟΥ ΚΕΝΤΡΟΥ ΒΙΟΤΟΠΟΥ ∆Α∆ΙΑΣ. Tο οικοτουριστικό αυτό κέντρο περιλαµβάνει κέντρο ενηµέρωσης µε µόνιµη έκθεση και προβολές ταινιών και διαφανειών, ξενώνα δυναµικότητας 60 κλινών, αναψυκτήριο και πωλητήριο. Μικρό λεωφορείο της επιχείρησης του Οικοτουριστικού Κέντρου, µεταφέρει τους επισκέπτες σε κλειστό παρατηρητήριο µέσα στο δάσος απ’ όπου µπορούν να δουν τα αρπακτικά όταν έρχονται σε ειδική ταΐστρα για τροφή. Για το σκοπό αυτό, υπάρχουν στη διάθεσή τους κιάλια και τηλεσκόπια. Οι επισκέπτες επίπλέον ξεκινώντας από το οικοτουριστικό κέντρο, µπορούν να οδοιπορήσουν σε αρκετά µονοπάτια µε άρτια σήµανση και να φτάσουν µέχρι την κορυφή της Γκίµπρενας, απ’ όπου θ’ απολαύσουν την µαγευτική θέα, σε όλα τα σηµεία του ορίζοντα (visitevros, 2010). Οι παραλίες του Έβρου Γαλάζια γοητευτική λωρίδα η παραλία του νοµού, από τη Mεσηµβρία και τη Mάκρη µέχρι την Aλεξανδρούπολη. Η Μάκρη βρίσκεται στη νότια πλευρά του νοµού στην Αλεξανδρούπολη και αποτελεί σηµαντικό παραθεριστικό κέντρο τόσο για τους ντόπιους όσο και για τους τουρίστες. Επίσης εξίσου ενδιαφέρουσα παραλία 10 χλµ δυτικά της Αλεξανδρούπολης είναι της Αγ. Παρακευής µε το οµώνυµο εκκλησάκι. Αποτελεί συνέχεια της Μάκρης και συγκεντρώνει όλο και περισσότερους παραθεριστές όλο το χρόνο (visitevros, 2010). 63 H Σαµοθράκη δεν φηµίζεται µόνο για τις παραλίες, αλλά και για τις βάθρες της. Aπό τις οδικώς προσβάσιµες ακτές, πολύ όµορφη είναι εκείνη της Παχιάς άµµου, το όνοµά της µαρτυρά την ποιότητα της άµµου που θυµίζει τις αντίστοιχες των Kυκλάδων και σε συνδυασµό µε την καταγάλανη θάλασσα προσφέρει αξέχαστες εµπειρίες. Συµπαθητική είναι και η παραλία στους Kήπους, στο νοτιοανατολικό άκρο του νησιού, µε γκρίζο ψιλό χαλικάκι. Aνάλογη είναι και η ακτή στον Πύργο του Φονιά. Oι ωραιότερες ωστόσο παραλίες είναι προσβάσιµες µόνο µε καραβάκι. H πιο συνηθισµένη στάση γίνεται στον Bάτο, µια µεγάλη παραλία µε άµµο νοτίως της Σαµοθράκης. Oι υπόλοιπες παραλίες έχουν µεγάλα βότσαλα, ή χαλίκι. Προσφέρονται µεν για ψαροντούφεκο, αλλά δεν είναι ιδιαίτερα θελκτικές (visitevros, 2010). Οικοτουριστικό κέντρο Τυχερού Στην είσοδο του Τυχερού, περιµετρικά της τεχνητής λίµνης Τυχερού που έχει δηµιουργηθεί από το φράγµα της Λύρας, απλώνεται ένα πλήρες, πρωτότυπο και ιδιαίτερο συγκρότηµα αναψυχής, µε υποδοµές διασκέδασης, άθλησης και χαλάρωσης (visitevros, 2010). Eπίσης διαθέτει: Ξενώνα Κολυµβητήριο – πισίνα Αµφιθέατρο Ιππικό όµιλο Βάθρες Σαµοθράκης Η Σαµοθράκη είναι πλούσια σε νερά, εκατοντάδες µικρά ρυάκια και ποταµάκια, µε γάργαρο νερό που έρχεται από το Όρος Σάος, κυλούν ορµητικά προς τη θάλασσα. Πλήθος πηγών, οι οποίες κατεβαίνοντας ακτινωτά από το βουνό σχηµατίζουν κλιµακωτά καταρράκτες και τις περίφηµες «Βάθρες». Φηµισµένες είναι οι βάθρα του ποταµού Τσιβδογιάννη. Κοντά στα Θέρµα είναι «η γριά Βάθρα», από όπου ξεκινά και η ανάβαση στο Όρος Φεγγάρι. Τα µικρά και µεγάλα ρυάκια σχηµατίζουν επίσης πολλούς καταρράκτες, το µεγαλύτερο ρέµα του νησιού είναι ο «Φονιάς» µε ψηλότερο 64 καταρράκτη του την «Κλείδωση» ύψους 35 µέτρων. Άλλοι καταρράκτες είναι: της «Κακιάς Πλακάς», της «Καριάς» κ.α. Όµορφους καταρράκτες προσφέρουν ακόµη και τα ρυάκια του Ξεροποτάµου, του Καραγιαννάκη, ο Κρεµαστός, το Γυαλί, ο Άγκιστρος, της Πλατιάς και του Αράπη (visitevros, 2010). Παρόχθιες περιοχές του Άρδα - Φράγµα ποταµού Σηµαντικό οικοσύστηµα της περιοχής αποτελεί, ο πόταµος Άρδας µε το παραποτάµιο δάσος κατά µήκος της κοίτης του. Μια µεγάλη ποικιλία από δένδρα, φτελιές, κισσούς, πλατάνια, αγριοτριαντάφυλλα κ.α., Σπάνια είδη πουλιών όπως ερωδιοί, δρυοκολάπτες, κύκνοι, βουτηχτάρια και αγριόπαπιες συνθέτουν την χλωρίδα και πανίδα της περιοχής. Το φράγµα του Άρδα σε απόσταση 8 χιλιοµ. από τον Κυπρίνο, κατασκευάστηκε το 1969. Έχει µήκος 350 µετρά. Ο ποταµός Άρδας, ο όποιος πηγάζει από την οροσειρά της Ροδόπης, µετά από µια διαδροµή 216 χλµ επί του βουλγαρικού εδάφους, εισέρχεται στο ελληνικό έδαφος από τον οικισµό της Γαλήνης και διασχίζει, µέχρι την εκβολή του στον ποταµό Έβρο. Ο ποταµός Άρδας αποτελεί σηµαντικό οικοσύστηµα για την περιοχή και το δάσος του το οποίο αναπτύσσεται κατά µήκος της κοίτης του, είναι ένας βιότοπος εξαιρετικής σηµασίας σε εθνικό επίπεδο. Η περιοχή χαρακτηρίζεται από ιδιαίτερο φυσικό κάλλος, µε κυρίαρχο στοιχείο το νερό και προσφέρεται για αναψυχή και άσκηση αθλητικών δραστηριοτήτων. Όλη η περιοχή εντάσσεται στο πρόγραµµα natura 2000 (visitevros, 2010). Χώρος αναψυχής Προφήτη Ηλία - ∆ήµου Τραϊανούπολης Στη Νίψα και στον Προφήτη Ηλία Λουτρού βρίσκονται δύο από τους πιο σηµαντικούς χώρους αναψυχής στον νότιο Έβρο. Αιωνόβια πλατάνια και πεντακάθαρα τρεχούµενα νερά προσφέρουν µοναδικές στιγµές ξεκούρασης στους επισκέπτες. 65 Ο χώρος αποτελεί πόλο έλξης για τους κατοίκους της ευρύτερης περιοχής του νοτίου Έβρου. Ιδιαίτερα την Πρωτοµαγιά και την Καθαρή ∆ευτέρα συγκεντρώνουν το ενδιαφέρον κι αποτελούν σηµείο συνάντησης για χιλιάδες κατοίκους της ευρύτερης περιοχής. Επίσης µεγάλη θεωρείται και η συµβολή του στην εφαρµογή προγραµµάτων περιβαλλοντικής εκπαίδευσης για µαθητές της πρωτοβάθµιας και δευτεροβάθµιας εκπαίδευσης. Εντός του χώρου υπάρχει αναψυκτήριο, γήπεδο, παιδικές χαρές, ξύλινες κατασκευές, πέτρινες ψησταριές κ.λ.π. Στον πλατανότοπο του Λουτρού βρίσκεται και το γραφικό ξωκλήσι του Προφήτη Ηλία (visitevros, 2010). Φυσικές οµορφιές Σαµοθράκης Μια µάζα από γρανίτη αποκαλύπτει το πιο αποµακρυσµένο νησί του Αιγαίου, µε ορεινό έδαφος και δασοσκεπή βουνά. Ψηλότερη κορυφή του νησιού είναι το Φεγγάρι (1.649 µέτρα), από όπου τις καθαρές ηµέρες είναι ορατή η κορυφή της τρωικής Ίδης που βρίσκεται απέναντι. Χλωρίδα Το νησί είναι καταπράσινο πνιγµένο µέσα σε πυκνή βλάστηση. Τα δένδρα που κυριαρχούν εδώ είναι οι ελιές, οι βελανιδιές, οι καστανιές, τα σφεντάµια, τα θαµνόκεδρα και τα πλατάνια. Η Σαµοθράκη είναι ίσως το µόνο νησί στην Ελλάδα που έχει τόσο µεγάλα σε έκταση δάση από πλατάνια. Η πυκνή βλάστηση της Βόρειας πλευράς του νησιού που αποτελείται από δέντρα όπως είναι ο «Ίταµος» που οι Σαµοθρακίτες τον ονοµάζουν «σταυρόξυλο», «Άρκανθο» και την «Κελτίδα» δέντρα σπάνια όχι µόνο για τον Ελλαδικό αλλά και στον Μεσογειακό χώρο, πολλές βελανιδιές, µεγάλα πλατάνια, καστανιές, αγριελιές, σκλήθρα, µήλειοι, αγριοαχλαδιές, σφεντάµια, κουκουδιές κ.α συµπληρώνουν το πράσινο τοπίο. Στο νότιο τµήµα συναντούµε ελαιώνες και νοτιοδυτικά είναι ο µικρός κάµπος 5000 στρεµµάτων περίπου αγροτικής γης. Οι θάµνοι που καλύπτουν το νησί είναι τα σχίνα, οι τσικουδιές, οι κουµαριές, οι µυρτιές, οι αγριογκορτσιές, οι αγριοτριανταφυλλιές, οι αγριοκληµαταριές, τα σπαρτά και τα ρείκια. Τα παραποτάµια δάση της αποτελούνται 66 από πλατάνια (Platanus orientalis) ενώ στις όχθες τους φυτρώνουν πικροδάφνες, φτέρες, λυγαριές και µέντες. Επίσης συναντώνται σπάνια είδη κάκτων, στο δρόµο από τα Αλώνια προς το Λάκκωµα (visitevros, 2010). Νερά - Πηγές Η Σαµοθράκη είναι πλούσια σε νερά, εκατοντάδες µικρά ρυάκια και ποταµάκια, µε γάργαρο νερό που έρχεται από το όρος Σάος, κυλούν ορµητικά προς τη θάλασσα. Πλήθος πηγών, οι οποίες κατεβαίνοντας ακτινωτά από το βουνό σχηµατίζουν κλιµακωτά καταρράκτες και τις περίφηµες «βάθρες», δηλαδή φυσικές πισίνες µέσα στα ανοιχτόχρωµα βράχια. Φηµισµένες είναι οι βάθρες του ποταµού Τσιβδογιάννη, κοντά στα Θερµά, από όπου ξεκινά και η ανάβαση στο όρος Φεγγάρι. Τα µικρά και µεγάλα ρυάκια σχηµατίζουν επίσης πολλούς καταρράκτες, το µεγαλύτερο ρέµα του νησιού είναι ο «Φονιάς» µε ψηλότερο καταρράκτη του την «Κλείδωση» ύψους 35 µέτρων. Άλλοι καταρράκτες είναι: της «Κακιάς Πλάκας», της «Καριάς» κ.α. Όµορφους καταρράκτες προσφέρουν ακόµη και τα ρυάκια του Ξηροποτάµου, του Καραγιαννάκη, ο Κρεµαστός, το Γυάλι, ο Άγκιστρος, της Πλατιάς και του Αράπη. Οι θερµές θειούχες ιαµατικές πηγές, κατακλύζονταν για λουτροθεραπεία τα καλοκαίρια απ τα βυζαντινά τουλάχιστον χρόνια και βρίσκονται στο βόρειο µέρος του νησιού στο χωριό Θέρµα (visitevros, 2010). Απολιθωµένο δάσος - ∆ήµου Τυχερού Το απολιθωµένο δάσος της ευρύτερης περιοχής Φυλακτού - ∆ήµου Τυχερού δηµιουργήθηκε εξαιτίας των ευνοϊκών συνθηκών απολίθωσης και συνδέεται άµεσα µε την ηφαιστειακή δράση που υπήρχε στην περιοχή πριν 25.000.000 χρόνια. Η ηφαιστειακή δράση δηµιούργησε θερµά διαλύµατα πλούσια σε διοξείδιο του πυριτίου που εισέδυσαν και διαπότισαν τα ηφαιστειακά πετρώµατα στα οποία βρίσκονταν ήδη οι κορµοί των δέντρων και έτσι άρχισε η διαδικασία της απολίθωσης, δηλαδή η 67 αντικατάσταση µόριο προς µόριο, της οργανικής φυτικής ύλης από ανόργανα υλικά του περιβάλλοντος. Στην περίπτωση του απολιθωµένου δάσους της ευρύτερης περιοχής Φυλακτού, η απολίθωση είναι τέλεια. ∆ιατηρούνται σε άριστη κατάσταση τα εξωτερικά µορφολογικά γνωρίσµατα των κορµών των δέντρων, π.χ. οι αυξητικοί δακτύλιοι, ο φλοιός καθώς επίσης και η εσωτερική δοµή του ξύλου από την µικροσκοπική µελέτη της οποίας προσδιορίζεται το γένος και το είδος του απολιθωµένου δέντρου. Oι ανασκαφές από το πανεπιστήµιο Αθηνών και τον Παλαιοντολόγο καθηγητή Ευάγγελο Βελιτσέλο συνεχίζονται. Το υπό κατασκευή Μουσείο στο Οικοτουριστικό κέντρο τυχερού, θα φιλοξενήσει όλα τα ευρήµατα και θα χρησιµεύσει ως κέντρο έρευνας και αποκατάστασης των απολιθωµένων ευρηµάτων. Τεµάχια από τα απολιθωµένα ευρήµατα βρίσκονται στο προαύλιο του κέντρου Οικοτεχνίας - Χειροτεχνίας Φυλακτού και στο πάρκο του χωριού, ενώ έξω από το χωριό βρίσκεται η απολιθωµένη βελανιδιά µήκους 19 µέτρων και ηλικίας 25 εκατοµµυρίων ετών (visitevros, 2010). 2.2.3 Θρησκευτικοί πόροι Το ιερό της Ανάβρας Η θέση αποκαλύφθηκε έξω από το σύγχρονο χωριό της Λυκόφης, εκεί που ήταν εγκαταστηµένη προηγουµένως µια θερινή µαθητική κατασκήνωση και σήµερα λειτουργεί ως στρατόπεδο. Το πιο αξιόλογο αξιοθέατο στη θέση αποτελεί ένα ιερό, λαξευµένο στο βράχο, το οποίο, σύµφωνα µε τις πηγές, καθώς και κατά την τοπική παράδοση, ήταν Βυζαντινή εκκλησία και ως πρόσφατα κέντρο λατρείας για τους ντόπιους. Από άλλη πλευρά, η µορφή και η θέση των κογχών στους βράχους δείχνουν παρόµοια χρήση του ιερού, ήδη από την αρχαιότητα. Κάποιοι τοίχοι υψώνονται σε µικρό ύψος, ίσως αποτελώντας τµήµα Βυζαντινής κατασκευής, ενώ τα κεραµικά ευρήµατα µπορούν να χρονολογηθούν στα όψιµα Ρωµαϊκά και τα Βυζαντινά χρόνια. Όµως, τα πιο ενδιαφέροντα ευρήµατα στη θέση ήταν οι τρεις σαρκοφάγοι από µάρµαρο, οι οποίες 68 χρονολογούνται στα Ρωµαϊκά χρόνια, ανακαλύφθηκαν στην κορυφή του λόφου, γεγονός που µάλλον αποδεικνύει το συνεχή ρόλο του ιερού κατά τη διάρκεια των αιώνων (patridamou, 2010). Ταφικό παρεκκλήσι Αγίας Αικατερίνης στο ∆ιδυµότειχο Πρόκειται για ένα µικρό, µονόχωρο ναΰδριο, εσωτερικών διαστάσεων µόλις 7,10 x 3,20 µέτρα. Είναι κτισµένο στο ανατολικό τµήµα του Καλέ, καθώς κανείς ανεβαίνει από τις «Σαραϊόπορτες» προς το χώρο, όπου άλλοτε ορθώνονταν τα ανάκτορα. Παρ όλη την ταπεινότητά του το κτίσµα εµφορείται από µία κοµψή «εκλεκτικιστική» διάθεση και αντανακλά άµεσα τη λαµπρότητα του πολιτισµού της βασιλεύουσας των χρόνων των Παλαιολόγων. Το κτίριο ήταν καµαροσκέπαστο µε ενιαία δίρριχτη στέγη. Η πλίνθινη καµάρα πατούσε επάνω σε διαφραγµατικά τόξα που κατέληγαν σε ηµιπεσσούς (δηλαδή πεσσούς εφαπτόµενους στον τοίχο), που εν µέρει σώζονται σήµερα. Η δυτική είσοδος µε το απλό λίθινο υπέρθυρο διατηρείται ακόµη ενώ η βόρεια είναι κτισµένη. Υπήρχε και νότια είσοδος η οποία φαίνεται στις φωτογραφίες που ο αρχαιολόγος Γ. Λαµπάκης τράβηξε το 1902 και που σήµερα δεν διακρίνεται καν, αφού ολόκληρη η πλευρά ξανακτίστηκε πρόσφατα. Το οδοντωτό γείσο και η στέγη που βλέπουµε σήµερα αποτελούν και αυτά πρόσφατες προσθήκες. Στα ανατολικά δηµιουργείται ένα µικρό ιερό βήµα µε ρηχή κόγχη το οποίο κάποτε έφερε κτιστή Αγία Τράπεζα. Το ιερό χωριζόταν από τον κυρίως ναό µε κτιστό τέµπλο τα ίχνη της βάσης του οποίου διακρίνονται λαξευµένα στο βράχο. Η τοιχοποιία είναι µε µικτή τεχνική κατευθείαν επάνω στο βράχο. Σε αυτήν εναλλάσσονται σειρές λίθων, τραχιά λαξευµένων και ζώνες πλίνθων οι οποίες εν µέρει ακολουθούν την τεχνική της υποχωρηµένης πλίνθου η οποία εφαρµόστηκε ιδιαίτερα στην Κωνσταντινούπολη και τη Θράκη και τη συναντάµε και στα δύο σωζόµενα βυζαντινά παρεκκλήσια του ∆ιδυµοτείχου. Η τεχνική αυτή συνίσταται στην οικοδόµηση µε εµφανείς πλίνθους που εναλλάσσονται µε υποχωρηµένες ως προς την επιφάνεια στρώσεις, όπου χρησιµοποιούνται υλικά, όπως σπασµένο τούβλο και κεραµίδι και οι οποίες καλύπτονται 69 µε παχύ κονίαµα. Η ίδια µέθοδος χρησιµοποιείται σε µνηµεία άλλων περιοχών που επηρεάστηκαν άµεσα από την Κωνσταντινούπολη, όπως τη Χίου και της Μεσηµβρίας στον Εύξεινο Πόντο (patridamou, 2010). Τέσσερα τυφλά αψιδώµατα κοσµούν το βόρειο τοίχο και δύο κόγχες το δυτικό και τον ανατολικό. Τα αψιδώµατα ορίζονται µε διπλά πλίνθινα τόξα. Από αυτά το υποχωρηµένο εσωτερικό τόξο είναι απλό, ενώ το εξωτερικό διαπλάθεται µε την κωνσταντινουπολίτικη τεχνική που χρησιµοποιεί την υποχωρηµένη πλίνθο, µε εγκάρσια µονή πλίνθο που «κλείνει» το τόξο και φιαλοστόµια που οριοθετούν µε εγκάρσια µονή πλίνθο που «κλείνει» το τόξο και φιαλοστόµια που οριοθετούν τα εξωρράχα. Τα φιαλόστόµια είναι επιµήκη πήλινα σώµατα που µπήγονται στο κονίαµα των τοίχων αφήνοντας ορατό κυκλικό η τριφυλλόσχηµο, εφυαλωµένο ή όχι στόµιο για διακοσµητικούς και µόνο λόγους και φυσικά καµία απολύτως σχέση δεν έχουν µε ακουστική. Παράλληλα χρησιµοποιούνται και κάποια διακοσµητικά µοτίβα, όπως ψαροκόκαλο και ακτινωτή διάταξη πλίνθων. Από την εντοίχια διακόσµηση σώζονται ελάχιστα λείψανα τοιχογραφιών στα κατώτερα τµήµατα του ιερού µε γαλάζια θέµατα επάνω σε λευκό κάµπο. Στις αρχές του αιώνα σωζόταν ο δυτικός, ο βόρειος και το χαµηλότερο τµήµα από το νότιο και ανατολικό τοίχο. Οι δύο αυτοί τοίχοι ξανακτίστηκαν το 1910 µε πρωτοβουλία και δαπάνη του Συλλόγου Κυριών ∆ιδυµοτείχου. Ακόµη τοποθετήθηκε στέγη στο ανατολικό τµήµα του παρεκκλησίου και κτίστηκε µεσότοιχος αφήνοντας ακάλυπτο το δυτικό τµήµα το οποίο πλέον λειτουργούσε ως µικρό προαύλιο µε δενδρύλλια. Τότε το ναΰδριο γιόρταζε την 7η Ιουλίου, ηµέρα της Αγίας Κυριακής, παρά το γεγονός ότι εκτιµάτο κατά παράδοση επ’ ονόµατι της Αγίας Αικατερίνης. Η σηµερινή µορφή οφείλεται στην τελική αποκατάσταση του 1990 η οποία επιδίωξε να τονίσει το παλαιό βυζαντινό µέρος, ώστε να µπορεί ο επισκέπτης να το ξεχωρίζει από τις νεότερες επισκευές. Όταν το 1930 κατασκευαζόταν το Υδραγωγείο αµέσως επάνω από το ναΰδριο είχαν βρεθεί στην αυλή της Αγίας Αικατερίνης λαξευµένοι τάφοι µε λείψανα υψηλόσωµων ανθρώπων, όπως και κάποιες παιδικές ταφές. Πρόσφατες ανασκαφές των ετών 1987-1989 έδωσαν ένα µεγάλο αριθµό ταφών. Εντυπωσιακές και πάλι ήταν οι 70 µεγάλες διαστάσεις των σκελετών. Σε έναν από τους τάφους όταν σηκώθηκε η λίθινη ταφόπλακα αποκαλύφθηκε ότι είχε εγχάρακτη απειλητική επιγραφή κάποιου µοναχού ∆ιονυσίου επί Μανουήλ Α΄ Κοµνηνού, κατά το έτος 1173. Η Αγία Αικατερίνη χρονολογείται λίγο πριν από τα µέσα του 14ου αιώνα. Πιθανότατα αποτελούσε το ταφικό παρεκκλήσι κάποιας οικογένειας ευγενών, ίσως δυτικοευρωπαϊκής καταγωγής. Άγνωστη παραµένει η σχέση του ναϋδρίου µε τα γειτονικά του ανάκτορα (patridamou, 2010). Βυζαντινό Μονύδριο ∆ιδυµοτείχου Ο χώρος του Αλσυλλίου βρίσκεται ανάµεσα στους ναούς του Σωτήρος Χριστού και του Αγίου Αθανασίου στο υψόµετρο επίπεδο του πρώτου. Κατά τη διάρκεια εργασιών του δήµου ∆ιδυµοτείχου κατά το 1986 αποκαλύφτηκαν ερείπια βυζαντινού κτιρίου. Η ανασκαφή που ακολούθησε έφερε στο φως µικρό τετράπλευρο κτίριο, διαστάσεων µόλις 9,60 x 5,30 τ.µ. το οποίο χρησιµοποίησε εν µέρη το βράχο για τη διαµόρφωσή του. Το κτίριο ήταν µάλλον ένα διώροφο καµαροσκέπαστο µονύδριο, ένα µικρό µοναστηριακό κτίσµα, µετόχι κάποιας µονής το οποίο χρονολογείται από τους ανασκαφείς του στην πρώτη τριακονταετία του 14ου αιώνα. Το ισόγειο είχε βοηθητικές χρήσεις και πέντε τάφους. Αντίθετα ο όροφος προοριζόταν για τη λατρεία και ήταν τοιχογραφηµένος. ∆ίπλα ακριβώς υπήρχε ξεροπήγαδο µε υδραυλικό επίχρισµα που αφέθηκε ανοικτό και µετά το µπάζωµα της ανασκαφής. Μέσα σε αυτό είχαν βρεθεί σηµαντικά σπαράγµατα από τοιχογραφίες βυζαντινών χρόνων, όπως τµήµατα από ένα θαυµάσιο πρόσωπο Χριστού (patridamou, 2010). Παλαιοχριστιανικός Ναός ∆ιδυµοτείχου Ανασκαφική έρευνα που διεξήχθη το 1979-1980 στο χώρο, ακριβώς κάτω από τα σκαλάκια της λέσχης Αεροπορίας εντόπισε κατασκευές, λαξευµένες στο βράχο σε διαφορετικά επίπεδα, ύπαρξη πηγαδιού και αποθηκευτικούς χώρους κατοικίας. Τα σηµαντικότερα όµως βρέθηκαν στο κατώτερο τµήµα της ανασκαφής, όπως δάπεδο που χρονολογείται από νόµισµα στα χρόνια του Αναστασίου, στα 512-518 µ.Χ., µαρµάρινες επενδύσεις τοίχων, όπως και τµήµα µαρµάρινου θωρακίου µε ανάγλυφο σταυρό. Ακόµη κατά καιρούς είχαν βρεθεί αντικείµενα που σχετίζονται µε την ορθόδοξη λατρεία. 71 Τα παραπάνω οδηγούν στην υπόθεση ότι στη θέση υπήρχε ένας ναός της παλαιοχριστιανικής περιόδου. Οι τοιχοποιίες που σώζονται σήµερα πιθανότατα θα ανήκαν στο νάρθηκα του ναού. Η ύπαρξη δύο πρώιµων ναών αρκετά έξω από τα τείχη φανερώνει την επέκταση του Παλαιοχριστιανικού ∆ιδυµότειχου µακριά από τους λόφους και επιβεβαιώνει τις εκτιµήσεις για σύγκλιση, η και σύνδεση των δύο δίδυµων κάστρων, του Καλέ και της Αγίας Πέτρας µε τείχη (patridamou, 2010). Ναός Ηλιακής Θεότητας Τα ελάχιστα ερείπιά του κείτονται κοντά στο χωριό Πρωτοκκλήσι, 10 χλµ. έξω από το Σουφλί προς το ∆ιδυµότειχο. Ανήκε ίσως στον ηλιακό Θεό Θράκα Ιππέα, από τον οποίο οι χριστιανοί κατασκεύασαν τον «Άγιο Γεώργιο». Η ντόπια λαϊκή παράδοση πιστεύει ότι ήταν Ναός του Ορφέως (patridamou, 2010). Σπήλαιο Αγίων-Θεοδώρων στην Αλεξανδρούπολη Το σπήλαιο των αγίων Θεοδώρων είναι διαµορφωµένο σε ναΐδριο µε την προσθήκη χτιστού τέµπλου και µε την τοιχογράφηση των επιφανειών του βράχου, θυµίζοντας τις σπηλαιώδεις εκκλησίες της Καππαδοκίας. Oι τοίχοι και το εικονοστάσιο είναι πλούσια διακοσµηµένοι µε βυζαντινές τοιχογραφίες δύο φάσεων: Η πρώτη χρονολογείται στα τέλη του 11ου αι. και ανήκει στη λεγόµενη µοναστική τεχνοτροπία, η δεύτερη στη στροφή του 12ου µε τον 13ο αι. και διακρίνεται από τα χαρακτηριστικά της λεγόµενης µεταβατικής εποχής. Η τέχνη τους αντανακλά τη µεγάλη παράδοση αγιογραφιών της Κωνσταντινούπολης. Ζωγραφική διακόσµηση καλύπτει τα πλάγια τοιχώµατα του διαδρόµου εισόδου και του ναΐσκου, όλη την επιφάνεια του κτιστού τέµπλου και τα τοιχώµατα του ιερού βήµατος. Είναι πολύ πιθανό ότι αρχικά στο σπήλαιο υπήρξαν µεµονωµένες ζωγραφικές παραστάσεις µε χρονική ίσως απόσταση µεταξύ τους και στη συνέχεια έγινε ένα ενιαίο τοιχογραφικό σύνολο που κάλυψε και τις παλαιότερες τοιχογραφίες, όπου υπήρχαν. Η θεµατική κυριαρχία των απεικονίσεων της Θεοτόκου και στο αρχικό και στο νεότερο στρώµα, ενισχύει την άποψη ότι το παρεκκλήσιο ήταν αφιερωµένο αρχικά στην 72 Παναγιά. Oι τοιχογραφίες διακρίνονται για την εξαιρετική τεχνοτροπία τους, σπάνια δείγµατα µνηµειακής ζωγραφικής της περιόδου αυτής (patridamou, 2010). Οι δοξασίες των κατοίκων για τους Αγίους Αποστόλους πολλές, όπως η παράδοση τους θέλει να αγιοποιούνται γιατί απάλλαξαν την περιοχή από σκληρούς ληστές που βασάνιζαν τους κατοίκους και ήταν ο τρόµος και ο φόβος. Μια φορά τον χρόνο ο ναός ζωντανεύει από δεκάδες προσκυνητές που ανεβαίνουν τα χωµάτινα σκαλιά και ανάβουν κεριά στον ναό των σπηλαίων όπου υπάρχουν εντυπωσιακές τοιχογραφίες. Αυτό το σηµείο θα πρέπει να προσεχθεί ώστε και η πρόσβαση να είναι πιο εύκολη και ασφαλής, ενώ και η εκκλησία να αναλάβει την προβολή του ως σηµείο θρησκευτικού τουρισµού που ελάχιστοι πλην των ντόπιων γνωρίζουν (patridamou, 2010). Μονή Παναγίας Κοσµοσώτειρας στις Φέρρες Το 1152 ο Ισαάκιος Κοµνηνός, γιος του Αλέξιου Α΄, ίδρυσε τη µονή της Θεοµήτορος Κοσµοσώτειρας σε µία περιοχή ακατοίκητη και κατάφυτη µε την ονοµασία Bήρος , που στα σλαβικά σηµαίνει έλος. Η µονή υπαγόταν στη µητρόπολη Τραϊανουπόλεως. To ετoς 1183-84 ο Ανδρόνικος Α΄ Κοµνηνός επισκέφθηκε τη µονή που είχε ιδρυθεί από τον πατέρα του στη Bήρα, όπου βρισκόταν και ο τάφος του, και τον Απρίλιο του 1195 τυφλώθηκε εκεί ο Ισαάκιος B. Ανήκει στον τύπο του δικιόνιου σταυροειδούς εγγεγραµµένου µε τρούλο (17,6µ. x 20µ.) και απηχεί την τέχνη και την κουλτούρα της Κων/λης του 12 ου αι. Στο ναό υπάρχουν αξιοπρόσεχτοι µαρµάρινοι κίονες µε κιονόκρανα λεβητοειδούς και πυραµιδοειδούς τύπου, θραύσµατα από το επιστύλιο του εικονοστασίου, τοιχογραφίες, µια αποθήκη µε αµφορείς και επιτύµβια πλάκα µε επιγραφή που προφανώς ανήκει στον τάφο του ιδρυτή (η τοποθέτηση του τάφου στα B∆ του ναού δεν είναι βέβαιη). Η χρονολόγηση του οικοδοµήµατος και του ζωγραφικού διακόσµου προσδιορίζεται στο τρίτο τέταρτο του 12ου αι.. Ο ναός ανεγέρθει πάνω από ένα παλιότερο παλαιοχριστιανικό κτήριο. Το συµπέρασµα αυτό βασίζεται σε λεπτοµέρειες ευρηµάτων και σε ένα κοµµάτι µαρµάρινου παλαιοχριστιανικού πεσσίσκου τέµπλου, που είναι εντοιχισµένο στη B∆ γωνία της εκκλησίας. Οι κεραίες του σταυρού δεν καταλήγουν σε αετώµατα, όπως στην κυρίως 73 Ελλάδα, αλλά σε καµπύλα γείσα µε διαδοχικές οµόκεντρες εµβαθύνσεις, που προσδίδουν στο κτήριο πλαστικότητα. Ο µοναστηριακός ναός έχει έναν εξάπλευρο περίβολο τείχους (patridamou, 2010). Μοναστήρι Παναγίας Πορταϊτισσας στην Κορνοφωλιά Πότε ακριβώς κτίστηκε η Μονή, µας είναι άγνωστο. Η τοπική παράδοση τη θέλει να έχει ιστορία τεσσάρων περίπου αιώνων. Εκείνο που µας είναι γνωστό είναι ότι στις αρχές του 18ου αιώνα δόθηκε ανεπίσηµα ως µετόχι στην Ιερά Μονή Ιβήρων του Αγίου Όρους. Κατά το έτος 1747, µε τη συγκατάθεση των κατοίκων της Κορνοφωλιάς και µε ενέργειες του Μητροπολίτη ∆ιδυµοτείχου Αυξεντίου (Μάιος 1744 – Ιούλιος 1757) και του ηγούµενου της Μονής, Ιεροµονάχου Αυξεντίου, επισηµοποιήθηκε και επικυρώθηκε η κυριότητα της Μονής Ιβήρων, µε Πατριαρχικό σιγίλιο (απόφαση) της Ιεράς Συνόδου του Οικουµενικού Πατριαρχείου Κωνσταντινουπόλεως, επί Πατριαρχίας Παϊσίου Β’. Μετά την παραχώρησή της στη Μονή Ιβήρων, οι πατέρες της κυριάρχου Μονής έφεραν στο Μετόχι τους την εικόνα της Παναγίας της Πορταϊτισσας, αντίγραφο της εικόνας της Παναγίας της Πορταϊτισσας που βρίσκεται στη Μονή Ιβήρων, η οποία αποδείχτηκε εξ ίσου θαυµατουργή µε την πρωτότυπη και το δεξί πόδι του αγίου Χαραλάµπους. θαυµαστό το ξυλόγλυπτο τέµπλο της στο καθολικό που είναι χτισµένο το 1757 (patridamou, 2010). Αρµένικη εκκλησία Αγίου Γεωργίου Ο ναός βρίσκεται στο βορειοδυτικό άκρο του οχυρωµένου λόφου, στην περιοχή που είχε κρατήσει το όνοµα «Παληό». Iδιότυπος ναός από τις αρχές του 19ου αιώνα στη θέση του βυζαντινού ναού του Αγίου Γεωργίου του Παλαιοκαστρίτη, όπου είχε στεφθεί αυτοκράτορας ο Ιωάννης ο Στ΄ ο Καντακουζηνός, στις 26 Οκτωβρίου του 1341. Ο ναός ανοικοδοµείται από το Γιάννη Κάλφα στα 1828-1831 στη θέση του παλαιοτέρου αρµενικού που µε τη σειρά του ήταν κτισµένος στη θέση περίπου του βυζαντινού ναού του Αγίου Γεωργίου του Παλαιοκαστρίτη ενώ το Σκευοφυλάκιο και το Βαπτιστήριο είχαν ήδη κατασκευαστεί (patridamou,2010). 74 Πλατεία της Μητρόπολης Αγίου Νικολάου Αλεξανδρούπολης Αποτελεί οικιστικό κόσµηµα, µε την εκκλησία του Αγίου Νικολάου και τα σχολεία από τις δύο πλευρές της. Το παλιό γυµνάσιο από τη µία, το δηµοτικό σχολείο από την άλλη, µε τη νεοκλασική τους εµφάνιση, που δεν είχαν ακόµα αυτά κρατική οντότητα, σχηµατίζοντας το δίπτυχο της ελληνικής παιδείας και της ορθόδοξης χριστιανικής πίστης και λατρείας. Στη µέση βρίσκεται ο Μητροπολιτικό ναός του Αγίου Νικολάου. Ναυτικοί ήταν οι πρώτοι κάτοικοι της πόλης, στις αρχές του 20ου αιώνα κι έτσι τίµησαν τον προστάτη τους Άγιο Νικόλαο, κτίζοντας του περίλαµπρο ναό, µε µαρµαρόγλυπτο τέµπλο. Μέσα στην εκκλησία, ξεχωρίζει η εικόνα της Παναγίας της Τριφώτισσας, που την έφεραν οι πρόσφυγες από την Αίνο, έργο του 19ου αιώνα. Είναι ανάγλυφη από ξύλο και σπάνιες χρωστικές ουσίες που δηµιουργούν πλαστικά τα πρόσωπα και φυσικές πτυχές των ενδυµασιών της (visitevros, 2010). Αριστερά της Μητρόπολης βρίσκεται το παλιό γυµνάσιο, η ΛΕΟΝΤΑΡΙ∆ΕΙΟΣ ΑΣΤΙΚΗ ΣΧΟΛΗ ΑΡΡΕΝΩΝ ∆Ε∆ΕΑΓΑΤΣ 1909,που σήµερα στεγάζει το εκκλησιαστικό Μουσείο της Ιερά Μητροπόλεως Αλεξανδρουπόλεως. Εκτίθενται σ’ αυτό παλιές εικόνες εκκλησιών, από την Ανατολική και τη Βόρεια Θράκη, ξυλόγλυπτα τέµπλα και επισκοπικά άµφια, καθώς και ιστορικά έγγραφα της Θράκης. Ξεχωριστό τµήµα αποτελεί η πινακοθήκη µε έργα Θρακών ζωγράφων, καθώς και η εκκλησιαστική βιβλιοθήκη, προσφορά του Μητροπολίτη κ.κ. Άνθιµου στην περιφέρεια που ποιµαίνει και διακονεί. Το τρίπτυχο συµπληρώνεται µε το παλιό δηµοτικό σχολείο, όπου δίδαξαν µεγάλες δασκαλικές µορφές του τόπου όπως ο Αθ. Σπανός, υπόδειγµα εκπαιδευτικού και εθνικού αγωνιστή, που στο έργο του συµπεριλαµβάνει και η φιλοτέχνηση τοπικών χαρτών, ο Άγγελος Ποιµένας, από τους πρωταγωνιστές της τοπικής πνευµατικής ζωής και πρωτοπόρος στις αρχαιολογικές έρευνες και ο Θεόδωρος Χαραλαµπίδης, µε τις παιδικές του χορωδίες. Μέσα στο µικρό κήπο που καλύπτει τη µια πλευρά της πλατείας, στέκουν 75 στα βάθρα τους, κατάλευκες στο πεντελικό µάρµαρο, οι µορφές των παλιών επισκόπων (visitevros, 2010). Εκκλησιαστικό Μουσείο Αλεξανδρούπολης Το Εκκλησιαστικό Μουσείο της Ιεράς Μητροπόλεως Αλεξανδρουπόλεως ιδρύθηκε το 1976 από τον µητροπολίτη Αλεξανδρουπόλεως και νυν Θεσσαλονίκης κ.κ. Άνθιµο. Στεγάζεται στη Λεονταρίδειο σχολή, δίπλα στη Μητρόπολη. Πρόκειται για Νεοκλασικό κτίριο του 1909, δωρεά του Μαρωνίτη εµπόρου Αντώνη Λεονταρίδη (visitevros, 2010). 2.2.4 Τοπικές Πολιτιστικές Εκδηλώσεις Σε όλο τον νοµό Έβρου κατά την διάρκεια όλου του έτους γίνονται διάφορες εκδηλώσεις στις οποίες συγκεντρώνεται µεγάλος αριθµός κόσµου από διάφορες περιοχές της Ελλάδας και ειδικότερα της βόρειας. Τέτοιες εκδηλώσεις είναι: Α) Φεστιβάλ Νεολαίας Άρδα. Η συνάντηση νέων "Άρδας" είναι καθιερωµένη από το 1995 και διοργανώνεται από το ∆ηµοτικό ∆ιαµέρισµα Καστανέων στα τέλη Ιουλίου κάθε έτους, στις όχθες του ποταµού 'Αδρα, σε µια περιοχή εξαίρετου φυσικού κάλλους, κατάφυτο, µε ειδικούς χώρους κατασκηνώσεων, εξέδρες και χώρους εκδηλώσεων και στάθµευσης αυτοκινήτων, δέχεται νέους από την Ελλάδα και τις γειτονικές χώρες, οι οποίοι σε µια ζεστή ατµόσφαιρα αλληλογνωριµιών και συναδέλφωσης, περνούν ένα αλησµόνητο πενθήµερο µε παρακολουθήσεις οµιλιών, συναυλιών και ανταλλαγή απόψεων. Υπάρχουν ειδικοί χώροι για τις υπαίθριες συναυλίες ιδιαίτερα δε η εξέδρα που στήνεται σε µικρό νησί, καταµεσής στο ποτάµι. Τα τελευταία χρόνια η εκδήλωση αυτή προβάλλεται και από τα τηλεοπτικά µέσα των γειτονικών χώρων, παρατηρείται δε αλµατώδη αύξηση και συµµετοχή κατασκηνωτών από όλες τις ελληνικές περιοχές και το εξωτερικό (e-evros, 2010). 76 Β) Φεστιβάλ νεολαίας δήµου Τυχερού. Τριήµερο εκδηλώσεων που πραγµατοποιείται στο Οικοτουριστικό Κέντρο, δίπλα στη λίµνη του Τυχερού. Αξιοποιώντας τις υπάρχουσες υποδοµές (αµφιθέατρο, γήπεδα, ξενώνα, εστιατόριο, κολυµβητήριο) και µε την υποστήριξη σύσσωµου του ∆ηµοτικού Συµβουλίου Νεολαίας, το Φεστιβάλ Νεολαίας, διοργανώνεται από την Πολιτιστική Επιχείρηση ΠΟΛΥΚΕΝΤΡΟ ∆ήµου Τυχερού, για όλους τους φιλοθεάµονες επισκέπτες και κατοίκους της Θράκης, κάθε ηλικίας. Πραγµατοποιούνται διάφοροι αγώνες όπως πχ κολύµβησης και τραγουδάνε ζωντανά στη σκηνή διάφοροι γνωστοί Έλληνες και ξένοι καλλιτέχνες (tichero, 2010). Γ) Έκθεση βιβλίου στην Αλεξανδρούπολη. Η έκθεση βιβλίου στην Αλεξανδρούπολη γίνεται κατά τον µήνα Ιούλιο και διαρκεί δύο εβδοµάδες. Τελεί υπό την αιγίδα των υπουργείων Πολιτισµού και Μακεδονίας Θράκης, πραγµατοποιείται από το Σύνδεσµο Εκδοτών Βόρειας Ελλάδας (Σ.ΕΚ.Β.Ε), σε συνεργασία µε τα βιβλιοπωλεία της Αλεξανδρούπολης, τον ∆ήµο Αλεξανδρούπολης και τη νοµαρχιακή αυτοδιοίκηση Έβρου. Συµµετέχει ένας πολύ µεγάλος αριθµός εκδοτών και φιλοξενούνται πάνω από 20.000 τίτλοι τόσο από την ελληνική όσο και από την ξένη εκδοτική παραγωγή (vivliolatreia, 2010). 2.3 Άλλες ειδικές και εναλλακτικές µορφές τουρισµού στο Ν. Έβρου 2.3.1 Αγροτουρισµός Ο Αγροτουρισµός στον νοµό Έβρου δίνει την δυνατότητα στον επισκέπτη να περάσει ήρεµες διακοπές µέσα στην φύση έξω από το πλαίσιο του ανεπτυγµένου τουρισµού, µέσα σε ένα φιλόξενο κλίµα που δηµιουργεί η ίδια η φύση και οι άνθρωποί της και να ενισχύσει τον επαγγελµατία του αγροτικού εισοδήµατος. Αυτό επιτυγχάνεται µε την εκµετάλλευση καταλυµάτων και την τροφοδοσία των επισκεπτών µε προϊόντα της ντόπιας αγροτικής παραγωγής και της τοπικής λαϊκής τέχνης. 77 Για το σκοπό αυτό έχουν δηµιουργηθεί σε πολλές περιοχές παραδοσιακοί ξενώνες όπως ο Λευκίππος και η Θράσσα του ∆ήµου Τυχερού, το Σηροτροφείο του ∆ήµου Σουφλίου, το Θήραµα του ∆ήµου Τριγώνου κλπ. Όλοι αυτοί οι ξενώνες είναι κατάλληλα εξοπλισµένοι και δίνουν την δυνατότητα στον τουρίστα να παρακολουθήσει πώς γίνεται η εκτροφή θηραµάτων, η παραγωγή τοπικών παραδοσιακών προϊόντων κλπ. (nomevrou, 2010). 2.3.2 Συνεδριακός Τουρισµός Ο συνεδριακός τουρισµός έχει αναπτυχθεί σηµαντικά στο νοµό και ειδικότερα στη πόλη της Αλεξανδρούπολης. Το γεγονός αυτό οφείλεται στο ότι οι υποδοµές και οι εγκαταστάσεις που διαθέτουν εξυπηρετούν µεγάλο αριθµό συνέδρων και ικανοποιούν την οποιαδήποτε ανάγκη τους. Στην πόλη λειτουργούν τουλάχιστον 3 ξενοδοχεία 4 και 5 αστέρων µε υψηλής ποιότητας συνεδριακές υποδοµές. Στο νοµό ο σύνεδρος - επισκέπτης µπορεί να συνδυάσει τον συνεδριακό τουρισµό και µε άλλες µορφές τουρισµού. 2.3.3 Σχολικός Τουρισµός Το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Σουφλίου υλοποιεί εκπαιδευτικά προγράµµατα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης διάρκειας µίας έως τεσσάρων ηµερών µε θεµατολογία τη βιώσιµη ανάπτυξη, τον µεταξοσκώληκα, το νερό, το δάσος, τα απορρίµµατα για τις Περιβαλλοντικές Οµάδες των σχολείων. Οργανώνει και υλοποιεί σεµινάρια επιµόρφωσης για εκπαιδευτικούς Πρωτοβάθµιας και ∆ευτεροβάθµιας εκπαίδευσης διάρκειας µίας έως τεσσάρων ηµερών µε περιβαλλοντική θεµατολογία. Επίσης συντονίζει Θεµατικά ∆ίκτυα Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης, παράγει Εκπαιδευτικό υλικό και αναπτύσσει διεθνείς συνεργασίες µε αντίστοιχα κέντρα του εξωτερικού (nomevrou, 2010). 2.3.4 Ιαµατικός Τουρισµός Α) Ιαµατικά Λουτρά Τραϊανούπολης. 78 Οι ιαµατικές πηγές Τραϊανούπολης βρίσκονται 14 χιλιόµετρα ανατολικά της Αλεξανδρούπολης. Από το 1995 και µετά, η λουτρόπολη εκσυγχρονίστηκε πλήρως τόσο στην παροχή υπηρεσιών όσο και στις υποδοµές, µε ξενοδοχειακές εγκαταστάσεις, εστιατόρια, υδροθεραπευτήριο µε νέους ατοµικούς λουτήρες, υδροµασάζ, εισπνοθεραπεία, ποσιθεραπεία κτλ. Ο επισκέπτης µπορεί να συνδυάσει τη θεραπεία µε την ξεκούραση και την απόλαυση της φύσης. Οι εγκαταστάσεις των λουτρών βρίσκονται στις πλαγιές του λόφου του Αγίου Γεωργίου, µε πανοραµική θέα προς τον υγροβιότοπο του Εθνικού Πάρκου του ∆έλτα Έβρου. Β) Ιαµατικά Λουτρά Σαµοθράκης. Ανατολικά της Παλαιάπολης, και 13 χιλιοµέτρα από την Καµαριώτισσα, βρίσκονται τα Θέρµα, οικισµός µε µεγάλη κίνηση το καλοκαίρι, λόγω των ιαµατικών πηγών. Τα λουτρά τροφοδοτούνται από θειούχα πηγή µε νερό θερµοκρασίας έως και 60 βαθµούς. Οι εγκαταστάσεις των θερµών λουτρών περιλαµβάνουν υδροθεραπευτήρια µε οµαδικούς και ατοµικούς λουτήρες για λουτροθεραπεία και κινησιοθεραπεία. Ο επισκέπτης βρίσκει θερµή φιλοξενία στις όµορφες ξενοδοχειακές µονάδες, στα µπάγκαλοους, στα ενοικιαζόµενα δωµάτια και στις γραφικές ταβέρνες της περιοχής, όπου µπορούν να απολαύσουν τις τοπικές γευστικές συνταγές (nomevrou, 2010). 2.3.5 Τουρισµός Περιπέτειας Η περιοχή του Τυχερού είναι κατάλληλη για πρώτη γνωριµία των αρχάριων µε τα κανό, µιας και η τεχνητή λίµνη που διαθέτει είναι ιδανική γι’ αυτόν τον σκοπό. Η λίµνη έχει δηµιουργηθεί από το φράγµα της Λύρας και η διαδροµή που ακολουθείται είναι µοναδικής οµορφιάς, κατάλληλη για κάθε ηλικία (nomevrou, 2010). 2.3.6 Θεραπευτική Ιππασία Η ιππασία είναι διασκέδαση, αλλά αν οι ικανότητες που αποκτώνται κάνουν τη ζωή των ατόµων µε ειδικές ανάγκες πιο εύκολη και πιο ενδιαφέρουσα τότε είναι έργο ζωής. Η ευγενική πρωτοβουλία του Ιππικού Οµίλου Τυχερού σε συνεργασία µε τον Σύνδεσµο Θεραπευτικής Ιππασίας Ελλάδας και την πολύτιµη βοήθεια της ∆ιευρυµένης 79 Νοµαρχιακής Αυτοδιοίκησης Ροδόπης-Έβρου (Ν.Α.Ρ.Ε.), της Νοµαρχία Έβρου και το ∆ήµο Τυχερού ιδρύθηκε το θεραπευτικό τµήµα ιππασίας στο Τυχερό (nomevrou, 2010). 2.3.7 Ορειβατικός Τουρισµός Ο Ορειβατικός Σύλλογος Σαµοθράκης ιδρύθηκε το 2001. Η προσφορά του στο νησί είναι πολύ µεγάλη. Έχει χαράξει ορειβατικά µονοπάτια και βοηθούν στην ανάβαση των επισκεπτών διότι η ορειβασία στη Σαµοθράκη παρουσιάζει µια δυσκολία. Τα όρη είναι απότοµα και χρειάζεται ιδιαίτερη προσοχή (nomevrou, 2010). 2.4 Το τουριστικό προφίλ του Ν. Έβρου Ο Νοµός Έβρου αποτελεί πόλο έλξης τουριστών µιας και διαθέτει ιδιαίτερες γεωµορφολογικές και κλιµατολογικές συνθήκες, ένα ξεχωριστό φυσικό περιβάλλον, καθώς και πλούσια πολιτιστική παράδοση. Το 91% των επισκεπτών του Έβρου είναι Έλληνες και το 9% αλλοδαποί. Ο αριθµός των διανυκτερεύσεων κινείται σταθερά ετησίως στις 350.000. Η µέση πληρότητα των καταλυµάτων είναι περίπου 39%. Από το σύνολο των Ελλήνων τουριστών συγκεντρώνει τις προτιµήσεις του 1,92%. Η µέση διάρκεια παραµονής είναι 3 ηµέρες. Αυτό οφείλεται και στο γεγονός ότι ο νοµός έχει και τουριστικές υποδοµές µιας και διαθέτει αεροδρόµιο, λιµάνια στην Αλεξανδρούπολης και τη Σαµοθράκης που επιτρέπουν την ακτοπλοϊκή σύνδεση µε άλλα λιµάνια της χώρας, ποικιλία από ξενοδοχειακές µονάδες, ενοικιαζόµενα δωµάτια, ξενώνες και κάµπινγκ καθώς επίσης και συνεδριακές αίθουσες για την ανάπτυξη του συνεδριακού τουρισµού (Μοίρα, 2005:196). Όπως αναφέρει η κυρία Τσιαούση, <<ο Έβρος δεν προσελκύει µεγάλη µερίδα του µαζικού τουρισµού καλοκαιρινών διακοπών, διαθέτει όµως όλα τα στοιχεία για την ανάπτυξη εναλλακτικών µορφών τουρισµού, οι οποίες δεν παρουσιάζουν εποχικότητα, αλλά µπορούν να αναπτυχθούν σε δωδεκάµηνη βάση>> (traveltimes, 2010). Για αυτό και τα τελευταία χρόνια στον Έβρο δηµιουργήθηκαν δεκάδες Ξενώνες, όπως: «Εβροθήραµα» στον Πεντάλοφο Τριγώνου, «Ρέµβη» στους Μεταξάδες, «Αργυρορύτης» στις Φέρρες, «Θράσσα» στο Τυχερό, «Σηροτροφείο» και «Κουκούλι» στο Σουφλί, 80 «Λύπα» στη ∆αδιά, «Λεύκιππος» στη Λευκίµη, «Θεράπειον» στο Θεραπειό Τριγώνου και «∆αδιάσελο» στη ∆αδιά (traveltimes, 2010). Ο νοµός είναι γνωστός για το πλούσιο φυσικό της περιβάλλον. ∆ιαθέτει δύο εθνικά πάρκα, το ∆έλτα του Έβρου και το ∆άσος της ∆αδιάς, οκτώ περιοχές ενταγµένες στο δίκτυο Natura, ενδοχώρα µε πλούσια ιστορικο-πολιτιστική κληρονοµιά και ένα παρθένο νησί σαν την Σαµοθράκη, µε αποτέλεσµα όλα αυτά να συντελούν στο να προσελκύσουν ειδικές οµάδες επισκεπτών, ορνιθοπαρατηρητές κλπ. όπως: Ήδη στα δύο φυσιολάτρες, περιπατητές, Εθνικά Πάρκα ορειβάτες, λειτουργούν Κέντρα Πληροφόρησης, τη λειτουργία των οποίων έχουν αναλάβει οι Φορείς ∆ιαχείρισης των ανωτέρω περιοχών µε την ενεργή στήριξη της Νοµαρχίας και τα οποία, εκτός από την ενηµέρωση µέσω προβολών και έντυπου υλικού, προσφέρουν περιηγήσεις-ξεναγήσεις των επισκεπτών στην ευρύτερη περιοχή (traveltimes, 2010). Για να αναπτυχθεί ο τουρισµός στον Έβρο, πρέπει να δηµιουργηθεί τουριστικό προϊόν µε ισχυρή ταυτότητα, αναγνωρίσιµο και βιώσιµο σε ανταγωνιστικούς σχεδιασµούς ποιότητας και τιµής, καθώς και να διευρυνθεί η πελατεία µε όλες τις απαραίτητες ενέργειες προώθησης και προβολής σε χώρες που δείχνουν ότι οι πολίτες τους θέλουν κάτι παραπάνω από «ήλιο – θάλασσα». Πρέπει επίσης γίνει προσέλκυση πελατών από την εγχώρια αγορά, για τουρισµό δώδεκα µήνες το χρόνο, καθώς και να γίνει προσέγγιση της κρίσιµης µάζας των 650.000 τουριστών ετησίως (ή διπλασιασµός των σηµερινών επισκεπτών) σε µια 5ετία, αλλά και να στηριχθούν οι επιχειρήσεις που ασχολούνται µε τον τουρισµό µε σεµινάρια ή και µε πρόσληψη εξειδικευµένων συµβούλων για την υπαγωγή τους σε προγράµµατα αναβάθµισης ή και δηµιουργίας νέων υποδοµών. Τέλος πρέπει να διασφαλιστεί η ποιότητα της διατροφής, της τοπικής γαστρονοµίας, της καθαριότητας και προσπελασιµότητας των τουριστικών σηµείων, καθώς και να αναβαθµιστεί η Σχολή Τουριστικών Επαγγελµάτων µε τη δηµιουργία νέων τµηµάτων ή και ίδρυση ΤΕΙ µε τµήµατα marketing κλπ. (traveltimes, 2010). 81 Πίνακας 2.4.1: ∆ιανυκτερεύσεις στα καταλύµατα ξενοδοχειακού τύπου στο νοµό Έβρου, ξενοδοχειακές κλίνες και πληρότητες 2007 2008 ΗΜΕ∆ΑΠΟΙ 312.395 313.157 ΑΛΛΟ∆ΑΠΟΙ 35.842 39.849 ΣΥΝΟΛΟ 348.237 353.006 ΚΛΙΝΕΣ ΠΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓOYN 3.401 3.243 ΠΛΗΡΟΤΗΤΑ % 34.9% 36.5% ΕΤΟΣ Πηγή: statistics.gr Σύµφωνα µε τον παραπάνω πίνακα ο νοµός Έβρου έχει και ηµεδαπούς και αλλοδαπούς τουρίστες ο αριθµός των οποίων κάθε χρόνο ολοένα και αυξάνεται. Συγκεκριµένα το 2007 οι ηµεδαποί που διανυκτερεύσανε σε ξενοδοχεία του νοµού ήταν 312.395, ενώ το 2008 παρουσίασαν µια µικρή αύξηση της τάξεως του 0,24%. Οι αλλοδαποί δε, το 2007 που επισκέφτηκαν τον Έβρο ήταν 35.842, ενώ το 2008 αυξήθηκαν σηµαντικά κατά 11,17%. Πίνακας 2.4.2: ∆ιανυκτερεύσεις σε κάµπινγκ στο νοµό Έβρου 2007 2008 ΗΜΕ∆ΑΠΟΙ 27.852 27.750 ΑΛΛΟ∆ΑΠΟΙ 25.153 9.317 ΣΥΝΟΛΟ 53.005 37.067 ΕΤΟΣ Πηγή: statistics.gr Οι διανυκτερεύσεις που έγιναν το 2007 σε campings του νοµού, όπως παρουσιάζεται στον παραπάνω πίνακα έφταναν στις 27.852 από ηµεδαπούς επισκέπτες, ενώ το 2008 παρουσίασαν µια µικρή µείωση κατά 0,36%. Οι αλλοδαποί δε που επισκέφτηκαν τον 82 νοµό και διανυκτέρευσαν σε camping το 2007 ήταν 25.153, ενώ το 2008 παρουσίασαν µια αισθητή µείωση κατά 62,95%. Πίνακας 2.4.3: Αφίξεις στα ξενοδοχειακά καταλύµατα στο Ν. Έβρου 2007 ΕΤΟΣ 2008 Για νοµό Στο σύνολο Για νοµό Στο σύνολο Έβρου της χώρας Έβρου της χώρας ΗΜΕ∆ΑΠΟΙ 142.068 6.949.608 144.209 6.967.623 ΑΛΛΟ∆ΑΠΟΙ 16.261 8.745.901 18.567 8.657.775 158.329 15.695.509 162.776 15.625.398 3.401 576.775 3.243 577.618 ΣΥΝΟΛΟ ΚΛΙΝΕΣ ΠΟΥ ΛΕΙΤΟΥΡΓΟΥΝ Πηγή: statistics.gr Το 2007 οι αφίξεις στα καταλύµατα ξενοδοχειακού τύπου στο νοµό Έβρου από ηµεδαπούς επισκέπτες ήταν 142.068, ενώ το 2008 αυξήθηκαν κατά 1,5%. Οι αλλοδαποί δε το 2007 ήταν 16.261 ενώ το 2008 αυξήθηκαν σηµαντικά κατά 14,18%. Όσον αφορά το σύνολο της χώρας αξίζει να σηµειωθεί ότι οι ηµεδαποί που είχαν έρθει στην Ελλάδα το 2008 ήταν κατά 0,25% περισσότεροι από αυτούς που είχαν επισκεφθεί την χώρα µας το 2007. Ενώ οι αλλοδαποί σε όλη την χώρα το 2007 ήταν 8.745.901 και το 2008 µειώθηκαν κατά 1%. Σύµφωνα µε τον πίνακα που ακολουθεί, το 2007 οι ηµεδαποί που κατέφτασαν στο νοµό Έβρου και φιλοξενήθηκαν σε campings, ήταν 6256 ενώ το 2008 µειώθηκαν κατά 1,58%. Οι αλλοδαποί δε ήταν 4827 το 2007, ενώ το 2008 µειώθηκαν σηµαντικά κατά 4,5%. Στο σύνολο της χώρας παρατηρήθηκε όσον αφορά τους ηµεδαπούς αύξηση από το 2007 προς το 2008 κατά 18,9%. Ενώ όσον αφορά τους αλλοδαπούς από το 2007 προς το 2008 σηµειώθηκε αύξηση κατά 13,4%. 83 Πίνακας 2.4.4: Αφίξεις στα κάµπινγκ στο Ν. Έβρου Για το νοµό Στο σύνολο Για το νοµό Στο σύνολο της Έβρου της χώρας Έβρου χώρας ΕΤΟΣ 2007 2008 ΗΜΕ∆ΑΠΟΙ 6,256 134,227 6,157 159,604 ΑΛΛΟ∆ΑΠΟΙ 4,827 207,856 4,605 228,567 ΣΥΝΟΛΟ 11,083 342,083 10,762 388,171 Πηγή: statistics.gr Πίνακας 2.4.5: Ξενοδοχειακό δυναµικό ανά κατηγορία στο Ν. Έβρου ΑΣΤΕΡΙΑ 5***** ΞΕΝ 4**** ∆Ω 3*** 2** ΚΛΙ ΞΕΝ ∆Ω ΚΛΙ ΞΕΝ ∆Ω ΚΛΙ 1* ΞΕΝ ∆Ω ΚΛΙ ΞΕΝ ∆Ω ΚΛΙ ΕΒΡΟΣ 3 264 535 2 142 293 15 515 978 26 685 1273 10 181 348 ΣΑΜΟΘΡ 0 0 0 0 0 0 3 116 220 5 42 82 2 12 26 ΑΚΗ Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιµελητήριο της Ελλάδος, grhotels.gr Όπως φαίνεται στον παραπάνω πίνακα ο νοµός Έβρου διαθέτει έναν µικρό αριθµό ξενοδοχείων 5 και 4 αστέρων, ενώ το νησί της Σαµοθράκης δεν διαθέτει κανένα ξενοδοχείο τέτοιας κατηγορίας. Παρ’ όλα αυτά όµως ο αριθµός των δωµατίων και κλινών των δύο αυτών ξενοδοχείων µεγάλης κατηγορίας, είναι αρκετά µεγάλος και οπότε κρίνεται ικανός να φιλοξενήσει µεγάλο αριθµό επισκεπτών. Αντιθέτως ο νοµός έχει πολλά ξενοδοχεία 3, 2 και ενός αστεριού προσφέροντας έτσι έναν σηµαντικό αριθµό δωµατίων και κλινών για την υποδοχή των τουριστών. Η Σαµοθράκη απεναντίας διαθέτει µικρό αριθµό ξενοδοχείων 3, 2 και ενός αστεριού αλλά 84 σχετικά ικανοποιητικό αριθµό δωµατίων και κλινών για την φιλοξενία των επισκεπτών της. Πίνακας 2.4.6: ∆υναµικότητα του Ν. Έβρου σε τουριστικά κάµπινγκ ΠΕΡΙΟΧΗ ΕΒΡΟΥ ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΑΤΗΓΟΡΙΑ ΑΡΙΘΜΟΣ ΚΑΜΠΙΝΓΚ ∆ΩΜΑΤΙΩΝ ΑΛΕΞΑΝ∆ΡΟΥΠΟΛΗ 1 Α΄ΤΑΞΗΣ 216 ΣΑΜΟΘΡΑΚΗ 1 ∆΄ΤΑΞΗΣ 105 Πηγή: Ξενοδοχειακό Επιµελητήριο της Ελλάδος, grhotels.gr Σύµφωνα µε το Ξενοδοχειακό Επιµελητήριο Ελλάδος όπως φαίνεται και στον πίνακα πιο πάνω, ο νοµός Έβρου διαθέτει δύο κάµπινγκ. Ένα στην περιοχή της Αλεξανδρούπολης που είναι Α τάξης και διαθέτει 216 δωµάτια και ένα που βρίσκεται στην Σαµοθράκη και ανήκει στην ∆ τάξη και έχει 105 δωµάτια. 85 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 3 ΜΕΘΟ∆ΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΕΡΕΥΝΑΣ 3.1 Εισαγωγή Η µεθοδολογία η οποία χρησιµοποιείται κατά τη διεξαγωγή µιας ερευνητικής διαδικασίας κατέχει πολύ σηµαντικό ρόλο και ακολουθεί ένα ξεκάθαρο µεθοδολογικό πλαίσιο. Έχει ως σκοπό την έρευνα κάποιον παραγόντων, την καταγραφή συµπερασµάτων, καθώς και την καταβολή προτάσεων και δυνατών λύσεων στα προβλήµατα τα οποία προκύπτουν κατά την πραγµατοποίηση µιας έρευνας. Στην συγκεκριµένη πτυχιακή εργασία σκοπός της έρευνας είναι «η εξέταση των απόψεων και αντιλήψεων των ατόµων που κατέχουν θέσεις κλειδιά (key informants) στον τουρισµό του Νοµού Έβρου, σχετικά µε την υπάρχουσα ανάπτυξη των ειδικών και εναλλακτικών µορφών τουρισµού στο νοµό, τις επιπτώσεις (θετικές και αρνητικές) που αυτές προκαλούν στην τοπική κοινωνία, οικονοµία και περιβάλλον, καθώς και τις προοπτικές µελλοντικής ανάπτυξής τους». Στόχος του παρόντος κεφαλαίου είναι η περιγραφή και η παρουσίαση του µεθοδολογικού πλαισίου που ακολουθήθηκε. Θα παρουσιαστεί ο τρόπος διεξαγωγής της ερευνητικής διαδικασίας, τα εργαλεία τα οποία χρησιµοποιήθηκαν και ολοκληρωµένα όλα τα στάδια της έρευνας. 3.2 Τι είναι και ποιος ο σκοπός της ποιοτικής έρευνας. Ο χαρακτήρας της ποιοτικής έρευνας είναι κατεξοχήν διαγνωστικός και αυτό διότι γίνεται προσπάθεια να ανακαλυφθούν οι παράγοντες που επηρεάζουν ή διαµορφώνουν συγκεριµένα είδη συµπεριφοράς. Ενώ σκοπός της είναι η βαθύτερη κατανόηση των συγκαλυµµένων παραγόντων που επιδρούν στην αγοραστική συµπεριφορά των καταναλωτών (Χρήστου, 1999:219-220). 86 Συγκεκριµένα η ποιοτική έρευνα µπορεί να εξυπηρετήσει τους εξής σκοπούς (Χρήστου, 1999:219-220): • Την δηµιουργία και την δοµή υποθέσεων σχετικά µε την συµπεριφορά, την διάθεση και την στάση των καταναλωτών. • Την προσωρινή χρήση ερωτηµατολογίων που θα χρησιµοποιηθούν για τη συγκέντρωση ποσοτικών στοιχείων. • Τον εντοπισµό προβληµάτων τα οποία πρέπει να προσδιοριστούν ποσοτικά ώστε να χρησιµοποιηθούν σε µελλοντικές έρευνες. • Τον εντοπισµό θεµάτων που απαιτούν έρευνα µεγαλύτερης κλίµακας. • Την κατανόηση της διαδικασίας που ακολουθεί ο καταναλωτής για να πάρει µια αποφάση όσον αφορά την επιλογή ενός προϊόντος ή µιας επιχείρησης. • Την αξιολόγηση του τρόπου µε τον οποίο προωθείται µια επιχείρηση. Τα πλεονεκτήµατα της ποιοτικής έρευνας (Χρήστου, 1999:220-221): • Τα αποτελέσµατά της γίνονται εύκολα κατανοητά. • Παρουσιάζει µε λεπτοµερή τρόπο την αλλαγή συµπεριφοράς των καταναλωτών στο πέρασµα του χρόνου σε αντίθεση µε την ποσοτική έρευνα. • Είναι µοναδική στην βαθύτερη κατανόηση των αναγκών, επιθυµιών και φιλοδοξιών που έχουν οι καταναλωτές. 3.3 ∆ιαδικασία της ποιοτικής έρευνας. Τα στάδια µιας ερευνητικής διαδικασίας ποικίλουν ανάλογα µε την έρευνα και αυτό διότι ο χαρακτήρας των ποιοτικών στοιχείων είναι ρευστός. Αυτό σηµαίνει ότι µπορεί να µην είναι δυνατόν να ορισθούν µε ακρίβεια οι αντικειµενικοί στόχοι της έρευνας ή το ακριβές χρονικό διάστηµα που θα ολοκληρωθεί ένα ερευνητικό πρόγραµµα, αλλά ακόµα και ούτε τα ερευνητικά εργαλεία, ο πληθυσµός κλπ που θα χρησιµοποιηθούν (Χρήστου, 1999:221). 87 Οι κύριες τεχνικές µορφές που εφαρµόζονται στην ποιοτική έρευνα είναι οι εξής (Χρήστου, 1999:222): • Προσωπικές συνεντεύξεις σε βάθος • Οµάδες εστίασης και οµαδικές συνεντεύξεις • Προβολικές τεχνικές • Τις µελέτες περίπτωσης • Την συµµετοχική παρατήρηση 3.3.1 Η σε βάθος συνέντευξη Σε αυτή τη µορφή έρευνας ο ερευνητής πραγµατοποιεί µια συνέντευξη πρόσωπο µε πρόσωπο µε τον ερωτώµενο, η οποία διαρκεί 30-45 λεπτά. ∆εν ακολουθείται µια συγκεκριµένη σειρά ερωτήσεων, αλλά αντιθέτως υπάρχει η δυνατότητα σε κάθε συνέντευξη η σειρά των ερωτήσεων να διαφέρει. Επίσης µπορεί να ζητηθεί η οποιαδήποτε διευκρίνιση σε οποιαδήποτε απάντηση απαιτείται, χωρίς όµως να κατευθύνεται ο συνεντευξιαζόµενος ή η συνέντευξη να βγαίνει εκτός θέµατος (Σταθακόπουλος, 1997:99-100). Η σε βάθος συνέντευξη θεωρείται ιδανική όταν απαιτείται διευκρίνιση για επιθυµίες και γνώµες καταναλωτών, όταν απευθύνεται σε επαγγελµατίες για τη φύση της δουλειάς τους, αλλά και όταν ένα θέµα θεωρείται ευαίσθητο και προσωπικό. Τα πλεονεκτήµατά της είναι η συγκέντρωση πολλών πληροφοριών µε λεπτοµέρειες, ενώ τα µειονεκτήµατά της είναι η δυσκολία ανάλυσης των στοιχείων και το µεγάλο χρονικό διάστηµα που χρειάζεται ούτως ώστε να ολοκληρωθεί απ όλες τις απόψεις (Σταθακόπουλος, 1997:101102). 88 3.3.2 Οµάδες εστίασης και οµαδικές συνεντεύξεις. Ονοµάζεται η συνέντευξη εκείνη κατά την οποία σε έναν ειδικά διαµορφωµένο χώρο, µε τον κατάλληλο εξοπλισµό, 8 έως 12 άτοµα συζητούν από µιάµιση έως 3 ώρες για ένα θέµα το οποίο κατευθύνει ένας συντονιστής. Η χρήση αυτής της τεχνικής γίνεται στις περιπτώσεις κατά τις οποίες στόχος είναι η συλλογή στοιχείων που αφορούν την διατύπωση ιδεών για ανάπτυξη νέων προϊόντων, η αξιολόγηση και η χωροθέτηση κάποιου προϊόντος, τους τρόπους διαφήµισής του, καθώς και το πώς θα µπορούσαν αργότερα αυτά να ελεγχθούν (Σταθακόπουλος, 1997: 102). 3.3.3 Προβολικές τεχνικές Προβολικές τεχνικές ονοµάζονται εκείνες οι µέθοδοι που χρησιµοποιούνται όταν στόχος είναι η διατήρηση της ατοµικότητας, καθώς και η αποκάλυψη υποσυνείδητων στοιχείων (media.uoa, 2010). Αλλά συγκεκριµένα στο µάρκετινγκ χρησιµοποιούνται για την αξιολόγηση των απαντήσεων που δίνονται όταν κάποιος βλέπει ένα εµπορικό σήµα και τις συγκινήσεις που µπορεί αυτό να του προκαλέσει (worldlingo, 2010). Οι πιο συχνές είναι (media.uoa, 2010): • Free Associations (σε µια λέξη ή φράση γίνεται προσπάθεια καταγραφής αυθόρµητων συνειρµών) • Personification (µέσα από ένα πρόσωπο γίνεται προσπάθεια προβολής µιας µάρκας) • Sentence / Phrase Completion (ατοµική γραπτή συµπλήρωση φράσεων προσδίδοντας ατοµικές διαστάσεις σε συγκεκριµένα concepts) • Collage (λεπτοµερέστερη αποτύπωση µιας εικόνας µε στόχο την απόκτηση οικειότητας µε τον καταναλωτή) 89 3.3.4 Οι µελέτες περίπτωσης Μελέτη περίπτωσης είναι ένα συγκεκριµένο επιστηµονικό παράδειγµα το οποίο σχεδιάζεται για να σκιαγραφήσει µια γενικότερη κατάσταση. Είναι η µέθοδος εκείνη που εξετάζει ένα περιστατικό ενώ αυτό εξελίσσεται. Το περιστατικό αυτό µπορεί να είναι ένα παιδί, µια τάξη, ένα σχολείο και γενικά κάποιο πραγµατικό πρόσωπο σε πραγµατικές καταστάσεις. Με αποτέλεσµα αυτό να συµβάλει στην καλύτερη κατανόηση µιας έρευνας (Cohen, Manion & Morrison, 2007:309-310). Τα πλεονεκτήµατα της είναι (Cohen κ.ά., 2007:310): • Πλούσιες πληροφορίες για την κάθε περίπτωση. • Πληροφορίες σχετικές µε τον χρόνο τέλεσης των γεγονότων. • Αναλύει την κάθε υπόθεση και προσπαθεί να προβάλει τον τρόπο µε τον οποίο το κάθε υποκείµενο αντιλαµβάνεται κάποιο γεγονός. • Εµπλέκει τον ερευνητή στο γεγονός που µελετάται. Τα µειονεκτήµατά της είναι (Cohen κ.ά., 2007:315): • ∆εν µπορεί να γίνει επανέλεγχος της έρευνας και οπότε µπορεί να χαρακτηριστεί αυτή ως προσωπική, επιλεκτική και προκατειληµµένη. • Είναι επιρρεπείς σε προβλήµατα ή σε προκαταλήψεις των ερευνητών όπου και οι ίδιοι µετά το τέλος της έρευνάς τους µπορεί να παρατηρήσουν πως δεν ήταν υποκειµενικοί. 3.3.5 Συµµετοχική παρατήρηση Συµµετοχική παρατήρηση ονοµάζεται εκείνη η έρευνα κατά την οποία οι ίδιοι οι παρατηρητές εµπλέκονται στις δραστηριότητες που επιχειρούν να παρατηρήσουν. Τα πλεονεκτήµατα της είναι (Cohen κ.ά., 2007:318-321): • Είναι ανώτερες σε σχέση µε τα πειράµατα και τις επισκοπήσεις 90 • Οι παρατηρητές µπορούν να συνεχίσουν την έρευνα µιας συµπεριφοράς ακόµα και όταν αυτή εξελίσσεται κρατώντας σηµειώσεις. • Οι ερευνητές µπορούν χάρη στην εκτεταµένη χρονική περίοδο που τελείται η µελέτη να δηµιουργήσουν πιο στενές επαφές µε αυτούς που παρατηρούν σε φυσικούς χώρους. Τα µειονεκτήµατά της είναι (Cohen κ.ά., 2007:220): • Ο ερευνητής εξετάζοντας το παρών µπορεί να αγνοεί σηµαντικά προγενέστερα γεγονότα. • Μπορεί το δείγµα που έχει επιλέξει ο παρατηρητής να µην είναι αντιπροσωπευτικό. 3.4 Μεθοδολογία της έρευνας Προκειµένου να επιτευχθεί ο ερευνητικός στόχος, η ερευνητική µέθοδος που επιλέχθηκε να χρησιµοποιηθεί είναι οι συνεντεύξεις σε βάθος µε τη χρήση ηµιδοµηµένου ερωτηµατολογίου1. Για το σκοπό αυτό δηµιουργήθηκε ερωτηµατολόγιο – οδηγός συνέντευξης που περιείχε 14 ερωτήσεις ανοικτού τύπου. Στη συνέχεια καταρτίστηκε µια λίστα ατόµων (πληροφορητών) που θεωρήθηκε ότι µπορούν να συµβάλλουν στη διαφώτιση του ερευνητικού αντικειµένου. Έγινε προσπάθεια να συµπεριληφθούν πληροφορητές που ανήκουν σε τουριστικούς, περιβαλλοντικούς φορείς, αναπτυξιακές εταιρείες τουρισµού, αλλά και τουριστικές επιχειρήσεις, ώστε να διασφαλιστεί η πολύπλευρη εξέταση του υπό διερεύνηση θέµατος. Επίσης επιδίωξη ήταν η συµµετοχή πληροφορητών από διαφορετικές πόλεις και περιοχές του νοµού, αν και αυτό δεν κατέστη απόλυτα δυνατό. Τελικά, πραγµατοποιήθηκαν 13 συνεντεύξεις µε πληροφορητές, τα στοιχεία των οποίων παρουσιάζονται στον πίνακα που ακολουθεί. Οι συνεντεύξεις πραγµατοποιήθηκαν τον Ιανουάριο και τον Φεβρουάριο του 2011. 1 Το ερωτηµατολόγιο – οδηγός συνέντευξης είναι διαθέσιµο στο Παράρτηµα της πτυχιακής. 91 Πίνακας 3.4: Στοιχεία πληροφορητών έρευνας Ονοµατεπώνυµο Ελένη Μακρυγιάννη Πόλη Τηλέφωνο E-mail Επιστηµονική Λουτρά 2551061000 [email protected] Συντονίστρια Τραϊανούπολης ∆ηµοτική επιχείρηση Υπεύθυνη Φέρες 2555022180 [email protected] τουριστικής τουρισµού ανάπτυξης Φερών Φερών Τουριστικό Γραφείο Ιδιοκτήτης- Αλεξ/πολη 2551032611 [email protected] Γενικού Τουρισµού ∆ιευθυντής Τουριστικό γραφείο ∆ιευθύντρια Αλεξ/πολη 2551033338 [email protected] Φορέας που Θέση στον εκπροσωπεί φορέα Φορέας διαχείρισης Εθνικού Πάρκου ∆έλτα του Έβρου Μαρία Συρίδου Ζήσης Κουρτίδης Ευαγγελία Καραµπατζάκη γενικού τουρισµού Βασιλική Παπαντή ∆ΗΤΕΑ Αλεξ/πολης ∆ιευθύντρια Αλεξ/πολη 2551028735 [email protected] Αντώνης Παντίρης Τουριστικό Ιδιοκτήτης- Αλεξ/πολη 2551025455 [email protected] Πρακτορείο ∆ιευθυντής Γραφείο γενικού ∆ιευθυντής Αλεξ/πολη 2551088381 [email protected] Προϊστάµενος Αλεξπολη 2551088371- [email protected] Ιωάννης Κασαπίδης τουρισµού Γιώργος Παναγόπουλος Τµήµα ΤουρισµούΝοµαρχία Έβρου Στέλιος Κεχαγιόγλου ∆ηµοτική επιχ/ση 4 Πρόεδρος Σαµοθράκη 2551041584 [email protected] ∆ιευθυντής Ορεστιάδα 2552027900 [email protected] Υποδιευθυντής Αλεξ/πολη 2551038000/ Ανάπτυξης Σαµοθράκης/ Κοινωφελής δηµοτική επιχ/ση Άγγελος Αραµπατζής Αναπτυξιακή Εταιρεία Βορείου Έβρου Απόστολος Κούπας Grecotel Egnatia 5***** Απόστολος Παλακίδης 25510 83000 Thraki Palace Αντιπρόεδρος 5***** ∆.Σ-∆ιευθυντής Αλεξ/πολη 2551089100 [email protected] Αλεξ/πολη 2551039290 [email protected] ΠωλήσεωνMarketing ∆ηµήτρης Ξανθούλης Alexander Beach ∆ιευθυντής 5***** 92 3.5 Περιορισµοί της έρευνας Κατά την διάρκεια της πτυχιακής αυτής εργασίας παρατηρήθηκαν διαφόρων ειδών προβλήµατα. Αρχικά τα τηλέφωνα και οι διευθύνσεις που έγραφε στο διαδίκτυο ήταν πολύ παλιά, µε αποτέλεσµα να απευθύνοµαι µια σε προσωπικό της νοµαρχίας και µια σε προσωπικό του δηµαρχείου Αλεξανδρούπολης ούτως ώστε να µου δώσουν έγκυρα στοιχεία επικοινωνίας. Και αυτό διότι κανένα άτοµο δεν είναι αρµόδιο να ασχοληθεί µε την ανανέωση των πληροφοριών στο διαδίκτυο, διότι οι προϊστάµενοι κάποιων τµηµάτων δεν προτίθενται να πληρώσουν επιπλέον άτοµο για να ασχοληθεί µε αυτό το θέµα απ’ ότι µου είπαν οι ίδιοι οι υπάλληλοι. Έπειτα, διάφοροι φορείς λόγω οικονοµικής κρίσης, άλλοι κλείνανε, άλλοι είχαν απολύσει αρκετό προσωπικό και τα άτοµα που είχαν µείνει για να ασχοληθούν µε τις διάφορες αρµοδιότητες του κάθε φορέα δεν ήταν πρόθυµα να συνεργαστούν και άλλα πάλι - όπως κάθε χρόνο έτσι και φέτος - είχαν εκλογές και γι αυτό το λόγο τη µια δεν µπορούσαν να µε εξυπηρετήσουν λόγω εκλογών και την άλλη διότι δεν είχαν ορίσει ακόµα άτοµα για το κάθε πόστο. Το τελευταίο και πιο σηµαντικό πρόβληµα παρουσιάστηκε κατά το τέλος της πτυχιακής µου εργασίας, ήταν η αλλαγή που έγινε στα τουριστικά θέµατα µε την νοµοθεσία του Καλλικράτη, µε αποτέλεσµα να µην ξέρω που να απευθυνθώ για βοήθεια. Και αυτό διότι µέχρι και το 2010 όπως µε ενηµέρωσαν από την Νοµαρχία Αλεξανδρούπολης υπεύθυνα για τον τουρισµό ήταν τα δυο τµήµατα α) Προγραµµατισµού και τουριστικής ανάπτυξης και β) Τµήµα τουριστικής προβολής και διεθνών σχέσεων, τα οποία είχαν ως αρµοδιότητα να προβάλουν τον κάθε δήµο του νοµού έτσι ώστε ο τουρισµός να αναπτυχθεί. Οι περισσότεροι δήµοι είχαν και κάποιον υπεύθυνο για θέµατα τουρισµού ο οποίος οποιοδήποτε πρόβληµα ή θέµα το συζητούσε µε το τότε τµήµα τουρισµού της νοµαρχίας. Τώρα όµως µε τον Καλλικράτη, όλες οι αρµοδιότητες του νοµού έχουν µεταφερθεί στην Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης που έχει ως έδρα της την Κοµοτηνή και περιλαµβάνει τους νοµούς Καβάλας, Έβρου, ∆ράµας, Ροδόπης και Ξάνθης, µε αποτέλεσµα η νοµαρχία Αλεξανδρουπόλεως να ασχολείται πλέον µόνο µε την ίδρυση, λειτουργία, λύση ανώνυµων εταιριών και ό,τι αφορά τις εταιρίες αυτές, καθώς και µε την διενέργεια ελέγχων και την επιβολή προστίµων για ανακριβείς ή 93 παραπλανητικές εκπτώσεις, τον έλεγχο των τιµών και την οµαλή λειτουργία της αγοράς, ενώ η περιφέρεια µε αρµοδιότητες του τοµέα φυσικών πόρων, ενέργειας και βιοµηχανίας, απασχόλησης, εµπορίου και τουρισµού, καθώς και παιδείας και διά βίου µάθησης. 94 ΚΕΦΑΛΑΙΟ 4 ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΕΡΕΥΝΑΣ, ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ ΚΑΙ ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ 4.1 Αποτελέσµατα έρευνας Στην ενότητα αυτή θα γίνει παρουσίαση των αποτελεσµάτων που προκύπτουν από την έρευνα που έγινε σε 13 πληροφορητές µε την χρήση των συνεντεύξεων. Τα άτοµα αυτά ήταν εκπρόσωποι φορέων, διευθυντές ξενοδοχείων και ιδιοκτήτες τουριστικών γραφείων, από διάφορα µέρη του νοµού Έβρου αλλά κυρίως της Αλεξανδρούπολης. Η παρουσίαση των αποτελεσµάτων ακολουθεί τη ροή του οδηγού συνέντευξης που χρησιµοποιήθηκε. 1) Οι κύριες µορφές εναλλακτικού τουρισµού που έχουν αναπτυχθεί στο νοµό. Σύµφωνα µε τους ερωτηθέντες οι πιο γνωστές µορφές τουρισµού που υπάρχουν στον νοµό είναι • Ο Θρησκευτικός τουρισµός: Η µονή της Παναγίας της Κοσµοσώτηρας στις Φέρες, τα διάφορα µοναστήρια του νοµού και το τζαµί του ∆ιδυµοτείχου κατά κανόνα, σε συνδυασµό µε τον σχολικό τουρισµό και τον τουρισµό της τρίτης ηλικίας αποτελούν πόλο έλξης τουριστών στην ευρύτερη περιοχή. • Οικοτουρισµός: Στην περιοχή της Λευκίµης, του Τυχερού, της ∆αδιάς, του Πεντάλοφου, στους Μεταξάδες και στο ∆έλτα του Έβρου όπου υπάρχουν πολλά είδη σπάνιων πουλιών, ζώων κλπ έχουν δηµιουργηθεί οργανωµένοι ξενώνες, καταλύµατα, εκθεσιακοί χώροι, ιδανικά για ανάπτυξη και ανάδειξη αυτής της µορφής τουρισµού. • Κυνηγετικός: ο ορεινός όγκος του Τριγώνου, των Μεταξάδων καθώς και η περιοχή ανάµεσα στο µικρό και µεγάλο ∆έρειο στην Ορεστιάδα είναι περιοχές που προτιµούνται από ντόπιους, αλλά ακόµα και από Θεσσαλονικείς ή Αθηναίους για κυνήγι. Στις περιοχές αυτές κάθε χρόνο διοργανώνονται γιορτές 95 κυνηγιού όπου στήνονται περίπτερα και κυνηγοί πουλάνε ποικίλα κυνηγητικά προϊόντα και ο αριθµός των επισκεπτών φτάνει κάθε χρόνο και τους 20.000. • Συνεδριακός τουρισµός: Πραγµατοποιείται στην περιοχή της Αλεξανδρούπολης κατά την περίοδο κυρίως του χειµώνα. Αυτό οφείλεται στο ότι η πόλη διαθέτει 3 ξενοδοχεία πεντάστερα µε φοβερές υποδοµές και εγκαταστάσεις, κατάλληλες να εξυπηρετήσουν µεγάλο αριθµό συνεδρίων ικανοποιώντας οποιαδήποτε ανάγκη των επισκεπτών. 2) Οι φυσικοί και πολιτισµικοί πόροι του νοµού. α) φυσικοί πόροι ∆έλτα του έβρου ∆άσος δαδιάς Άρδας Θάλασσα Αλεξανδρούπολης Φυσικές οµορφιές Σαµοθράκης (παραλίες) β) πολιτισµικοί πόροι Πανεπιστηµιακό νοσοκοµείο της Αλεξανδρούπολης Έκθεση βιβλίου κάθε καλοκαίρι στην Αλεξανδρούπολη Αρχαιολογικά και λαογραφικά µουσεία σε όλο το νοµό Μοναστήρια και διάφοροι θρησκευτικοί χώροι σε όλο το νοµό Αρχαιολογικά ευρήµατα ∆οξηπάρας Παραδοσιακοί οικισµοί σε πολλά µέρη του νοµού 4) Εναλλακτικές µορφές τουρισµού που θα µπορούσαν να αναπτυχθούν. • Αθλητικός τουρισµός: Η Αλεξανδρούπολη διαθέτει κολυµβητήριο που είναι ικανό να φιλοξενήσει µεγάλα αθλητικά γεγονότα Ολυµπιακών προδιαγραφών και ακόµα δεν έχει αξιοποιηθεί προς αυτήν την κατεύθυνση. • Καταναλωτικός τουρισµός: Σε µια περιοχή όπως για παράδειγµα αυτή του Τριγώνου θα µπορούσε να δηµιουργηθεί µια ζώνη µε διάφορα εµπορικά 96 καταστήµατα όπου ο κόσµος θα είχε την δυνατότητα να ψωνίζει αφορολόγητα ούτως ώστε να µην µετακινείται στην Βουλγαρία ή στην Τουρκία για να κάνει αγορές. • Ιστιοπλοϊκός τουρισµός: Θα µπορούσε να αναπτυχθεί στην περιοχή της Σαµοθράκης µιας και το νησί έχει την δυνατότητα να φιλοξενήσει σκάφη Ελλήνων και ξένων τουριστών. Σε αυτό συµβάλει και η γεωγραφική της θέση µιας και βρίσκεται κοντά σε άλλα ελληνικά νησιά, αλλά και στην Τουρκία. • Περιπατητικός τουρισµός: θα µπορούσε να αναπτυχθεί σε αρκετά τµήµατα του νοµού, αλλά δεν υπάρχουν τα κατάλληλα µονοπάτια που να συνδέονται σωστά µε άλλες περιοχές. • Παραθεριστικός και ιαµατικός τουρισµός: µορφές τουρισµού που ναι µεν υπάρχουν αλλά δεν είναι ιδιαίτερα ανεπτυγµένες. Ο παραθεριστικός τουρισµός προτιµάται από τους Εβρύτες που έρχονται κυρίως από το ∆ιδυµότειχο, την Ορεστιάδα και γενικά από τον βορρά. Οι Αλεξανδρουπολίτες δεν εµπιστεύονται την θάλασσά τους και προτιµούν να φύγουν εκτός πόλης για να κολυµπήσουν. Αυτό συµβαίνει επειδή δεν γνωρίζουν ότι οι παραλίες τους έχουν γαλάζιες σηµαίες, µιας και έχει γίνει Βιολογικός Καθαρισµός εδώ και χρόνια και κάθε δεκαπέντε µέρες τα νερά ελέγχονται από αρµόδιους. Ο ιαµατικός από την άλλη τουρισµός δεν έχει αναπτυχθεί ενώ έχει τόσες ευεργετικές ιδιότητες για τον ανθρώπινο οργανισµό και υπάρχουν οι κατάλληλοι χώροι φιλοξενίας και αυτό διότι δεν προβάλλεται µε τον κατάλληλο τρόπο. 4) Οφέλη από την ανάπτυξη των µορφών τουρισµού. Σχεδόν όλοι οι ερωτώµενοι συµφώνησαν πως τα κύρια οφέλη από την ανάπτυξη των διαφόρων µορφών τουρισµού στο νοµό είναι: Οικονοµικά, διότι όλοι αποκτούν εισόδηµα είτε επειδή δουλεύουν σε καταστήµατα ή ξενοδοχεία ως εργαζόµενοι, είτε σαν ιδιοκτήτες. Άνοδος του βιοτικού επιπέδου. Συγκρότηση των ντόπιων στην περιοχή τους, µιας και έχουν εργασία και δεν χρειάζεται να ξενιτευτούν. 97 Σεβασµός στο περιβάλλον γεγονός που οφείλεται στην νοοτροπία των ντόπιων που αγαπάνε την φύση αφού έχουν µεγαλώσει κοντά σε αυτήν, στους φορείς που ασχολούνται µε αυτές τις µορφές τουρισµού, καθώς ακόµα και τα παιδιά µικρότερης ηλικίας που από το σχολείο µαθαίνουν να έχουν περιβαλλοντική συνείδηση. 5) Βαθµός αποδοχής, συµµετοχής και υποστήριξης των ντόπιων. Οι περισσότεροι από τους συνεντευξιαζόµενους υποστήριξαν πως οι ντόπιοι συµµετέχουν ως τουρίστες σε αυτές τις κατηγορίες τουρισµού αρκετά, µιας και τους είναι γνωστές. Αρχικά δεν συµµετείχαν και δεν αποδέχονταν ιδιαίτερα τον τουρισµό και τον τουρίστα σαν έννοια, καθότι δεν γνώριζαν τα οφέλη της τουριστικής ανάπτυξης για έναν τόπο. Φοβόντουσαν την αλλοίωση που τυχόν µπορεί να επέλθει στην φύση, επιθυµούσαν πράγµατα που θεωρούσαν δικά τους (πχ την παραλία κοντά στο σπίτι τους) να παραµένουν ως έχουν, αλλά στην πορεία άρχισαν σιγά σιγά να καταλαβαίνουν τα οφέλη που µπορούν να έχουν, µε αποτέλεσµα πλέον να επιθυµούν τον τουρισµό. 6) Οι υποδοµές που ευνοούν την ανάπτυξη. Κατά την γνώµη των περισσοτέρων οφείλεται στα παρακάτω: Η βελτίωση του κάθετου άξονα Τα τέσσερα τελωνεία (Ορµενίου, Καστανιών, Κήπων, Κυπρίνου) Καταλύµατα, ξενοδοχεία όλων των κατηγοριών Αεροδρόµια διεθνών πτήσεων Εστιατόρια, χώροι διασκέδασης κλπ ∆ίκτυα ηλεκτροδότησης, υδροδότησης Το µειονέκτηµα όµως στο οποίο συµφώνησαν οι περισσότεροι από τους ερωτηθέντες που δεν βοηθά στην τουριστική ανάπτυξη είναι το ότι, ο προορισµός ενώ είναι άγνωστος και στην ουσία ανερχόµενος, έχει υψηλές τιµές. Αυτό ισχύει και για τις τιµές στα 98 αεροπορικά εισιτήρια και για τις τιµές στα ξενοδοχεία, αλλά και για τις υπηρεσίες/αγαθά που προσφέρει ο νοµός σαν τουριστικός προορισµός. 7) Προβολή του τουρισµού και µε ποιόν τρόπο. Σύµφωνα µε το µεγαλύτερο ποσοστό των ερωτηθέντων ο νοµός Έβρου διαφηµίζεται περίπου τα τελευταία 10 χρόνια κυρίως µέσα από το ίντερνετ και τις εκθέσεις που γίνονται εντός Ελλάδος πχ στην Αθήνα και στην Θεσ/νικη, αλλά και εκτός χώρας όπως για παράδειγµα στην Βουλγαρία, στην Τουρκία, στην Κύπρο και στην Ρουµανία. Με άλλα µέσα όπως τηλεοπτικούς σταθµούς, ραδιόφωνα κλπ δεν διαφηµίζεται ιδιαίτερα κατά την άποψη των περισσοτέρων. Ενώ συγκεκριµένα από την νοµαρχία της Αλεξανδρούπολης προωθείται και µέσω ενηµερωτικών φυλλαδίων και dvd τουριστικού περιεχοµένου. 8) Συµβολή των εναλλακτικών µορφών τουρισµού στην αειφορία – βιωσιµότητα της περιοχής. Στο ερώτηµα εάν και κατά πόσο οι εναλλακτικές µορφές τουρισµού µπορούν να συµβάλλουν στην αειφορία και βιωσιµότητα της περιοχής, προέκυψε ταύτιση των απόψεων µε αποτέλεσµα να βγει το συµπέρασµα, ότι σε µεγάλο βαθµό οι µορφές αυτού του τουρισµού µπορούν να βοηθήσουν στο να είναι φιλική η τουριστική ανάπτυξη και προς το περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες. Μιας και γίνεται σωστή χρήση των τουριστικών πόρων και προκύπτουν και τα επιθυµητά οικονοµικά οφέλη. 9) Ποιοι συµµετέχουν στις εναλλακτικές µορφές τουρισµού (Έλληνες ή ξένοι) και κατά πόσο είναι αποδοτικές. Οι κατηγορίες αυτές του τουρισµού προτιµώνται κατά κύριο λόγο από Έλληνες τουρίστες και µάλιστα της βορείου Ελλάδος συνήθως και λιγότερο από ξένους. Είναι αποδοτικές αρκετά αλλά θεωρούν οι περισσότεροι πως υπάρχουν περιθώρια βελτίωσης για προσέλευση ξένων επισκεπτών. 99 10) Αποτελούν την κύρια ή συµπληρωµατική απασχόληση των ντόπιων; Ο τουρισµός του νοµού αποτελεί συµπληρωµατική απασχόληση των ντόπιων κατά γενική οµολογία, άποψη την οποία δεν συµµερίζονται όσοι έχουν κάποια θέση σε ξενοδοχεία. Οι συγκεκριµένοι υποστηρίζουν ότι η εργασία στα ξενοδοχεία αποτελεί µόνιµη απασχόληση µεγάλου αριθµού ατόµων (κάθε ξενοδοχείο απασχολεί έως και 500 άτοµα το χρόνο) που πέρα από την εκεί εργασία τους δεν ασχολούνται µε τίποτε άλλο. 11) Ποια προβλήµατα συναντάει η τουριστική ανάπτυξη του Ν. Έβρου. Η τουριστική ανάπτυξη του νοµού συναντάει προβλήµατα κυρίως όσον αφορά την διαφήµιση και προώθησή της στο εξωτερικό. Άλλα έντονα προβλήµατα που παρουσιάζονται είναι σαν αυτά που έχουν να κάνουν µε κακή συνεργασία µεταξύ των φορέων (θέµατα γραφειοκρατίας κυρίως), υψηλές τιµές προϊόντων και υπηρεσιών, καθώς και έλλειψη τουριστικής συνείδησης και κουλτούρας των τουριστών απ την µια και των ντόπιων απ την άλλη. 12) Υπάρχουν αρνητικές συνέπειες από την τουριστική ανάπτυξη στο Νοµό; Μέχρι τώρα οι αρνητικές συνέπειες του τουρισµού είναι ελάχιστες έως και µηδαµινές µιας και η όλη περιοχή είναι σχετικά <<παρθένα>> στην τουριστική ανάπτυξη. 13) Ποιος είναι υπεύθυνος για τον τουριστικό σχεδιασµό στο Νοµό; (έχει γίνει υπολογισµός της φέρουσας ικανότητας;) Όλοι οι ερωτώµενοι γνώριζαν πως µέχρι το 2010 η νοµαρχία και οι δήµοι ήταν υπεύθυνοι για τον τουρισµό, ενώ από το 2011 αρµόδιοι θα είναι η περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας και Θράκης. Για τον νοµό Έβρου η έδρα της περιφέρειας θα βρίσκεται στην Κοµοτηνή. Όσον αφορά τον υπολογισµό της φέρουσας ικανότητας κανείς δεν γνώριζε αν έχει γίνει και µόνο η νοµαρχία Έβρου απάντησε πως ο αριθµός 100 των κλινών φτάνει τις 3.500, εκ των οποίων οι 2.200 βρίσκονται στις περιοχές µεταξύ Τραϊανούπολης εώς Μάκρης. 14) Σχόλια- Προτάσεις • Να γίνουν επιµορφωτικά σεµινάρια τουριστικού χαρακτήρα ούτως ώστε όλοι οι πολίτες να µάθουν ότι είναι απαραίτητη η γνώση ξένης γλώσσας και πως η συµπεριφορά τους πρέπει να είναι η αρµόζουσα απέναντι στον επισκέπτη. • Να γίνει καλύτερη η συνεργασία µεταξύ ξενοδοχείων, πρακτορείων, τουριστικής αστυνοµίας και δηµόσιων φορέων που σχετίζονται µε τον τουρισµό. • Να γίνει κάτι ώστε να µειωθούν όσο γίνεται οι τιµές των προϊόντων, υπηρεσιών και γενικότερα των τουριστικών πακέτων στον νοµό µιας και δεν είναι αναγνωρίσιµος. 4.2 Συµπεράσµατα - Προτάσεις Μέσα από την πτυχιακή αυτή εργασία προκύπτει ότι ένα κοµµάτι της οικονοµίας του νοµού Έβρου στηρίζεται στον τουρισµό. Συγκεκριµένα µορφές τουρισµού όπως θρησκευτικός, φυσιολατρικός, κυνηγητικός και συνεδριακός είναι ευρέως διαδεδοµένες σε όλο το νοµό. Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι ο νοµός έχει όλες τις απαραίτητες υποδοµές όπως τελωνεία, ξενοδοχεία, αεροδρόµια, χώρους διασκέδασης, καθώς επίσης και ποικίλους φυσικούς και πολιτιστικούς πόρους που συντελούν στην ανάπτυξη ακόµα και άλλων µορφών τουρισµού όπως για παράδειγµα αθλητικός τουρισµός, ιστιοπλοϊκός, παραθεριστικός κ.ά. ∆υστυχώς όµως τα οφέλη του τουρισµού είναι κυρίως γνωστά στους ιδιοκτήτες ξενοδοχείων, πρακτορείων, δηµόσιων φορέων αλλά και όλων όσων ασχολούνται µε θέµατα τουριστικού περιεχοµένου και γι’ αυτό µόνο αυτοί προσπαθούν µε κάθε τρόπο να φέρουν τουρισµό στον νοµό. Συγκεκριµένα συνεργάζονται µε τις γειτονικές χώρες (Βουλγαρία, Τουρκία) αλλά και µε την Ρωσία και την Κύπρο διοργανώνοντας εκδροµές είτε τους θερινούς είτε τους χειµερινούς µήνες ούτως ώστε οι επισκέπτες να 101 ξεκουραστούν, να ξεναγηθούν και να απολαύσουν µορφές τουρισµού διαφορετικές από τις συνηθισµένες. Μόνο οι ντόπιοι είναι εκείνοι που αδιαφορούν αρκετά για τα οφέλη του τουρισµού. Αυτό οφείλεται στο ότι πιστεύουν πως το κέρδος είναι κυρίως των ξενοδόχων και όσων διαθέτουν τουριστικά καταλύµατα κλπ, φοβούνται τον ανταγωνισµό από τις γειτονικές χώρες µιας και εκεί οι τουριστικές υπηρεσίες είναι πολύ φθηνότερες και ορισµένες φορές καλύτερης ποιότητας (τις περισσότερες φορές τον προτιµούν και οι ίδιοι). Αλλά και επειδή δεν πιστεύουν ότι θα έχουν την στήριξη του κράτους έτσι ώστε να προβληθεί ο νοµός όπως πρέπει και αυτό διότι ο νοµός θεωρείται κατά κάποιον τρόπο ξεχασµένος. Τέλος ένα µεγάλο κοµµάτι του πληθυσµού απασχολείται στο δηµόσιο (κυρίως στρατό) πράγµα που σηµαίνει ότι αδιαφορούν για δουλειές που δεν έχουν σταθερό εισόδηµα και οι περισσότεροι δεν γνωρίζουν ξένες γλώσσες γι’ αυτό και το µόνο που επιθυµούν είναι ο τόπος τους να µείνει όπως έχει. Η µόνη σχέση που έχουν οι ντόπιοι µε τον τουρισµό είναι µε την µορφή του τουρίστα είτε µε την µορφή του υπαλλήλου σε κάποιο ξενοδοχείο σαν συµπληρωµατική κατά κανόνα εργασία. Η προώθηση του νοµού γίνεται κυρίως µέσω ίντερνετ και εκθέσεων εντός και εκτός της χώρας και λιγότερο µέσα από τηλεοπτικούς σταθµούς κλπ και αυτό διότι το κόστος προβολής ενός προορισµού είναι µεγάλο και ενώ υπάρχουν τα χρήµατα δεν υπάρχει η καλή θέληση και η πίστη από τους είδους τους φορείς. Πράγµα που σηµαίνει πως παράγοντες όπως η κακή συνεργασία µεταξύ των φορέων, οι υψηλές τιµές στα αγαθά, στις υπηρεσίες, στις τιµές των αεροπορικών κυρίως εισιτηρίων και η έλλειψη της τουριστικής συνείδησης των ντόπιων λειτουργούν ως παράγοντες αποθάρρυνσης ούτως ώστε να γίνει καλύτερη προσπάθεια προβολής του νοµού. Γι’ αυτό λοιπόν καλό θα ήταν να συγκεντρωθούν το συντοµότερο δυνατόν εκπρόσωποι ξενοδόχων, τουριστικών πρακτορείων, εκπροσώπων του νοµού, επιχειρηµατιών κλπ και να τεθούν επί τάπητος τα προβλήµατα συνεργασίας που υπάρχουν µεταξύ τους και τους τρόπους που αυτά θα µπορούσαν να αντιµετωπιστούν, να συζητήσουν και να βρουν τρόπους µε τους οποίους θα µπορούσαν να πείσουν το κράτος να δίνει µεγαλύτερη 102 σηµασία στον νοµό έτσι ώστε και χρήµατα να υπάρχουν για να προβληθεί µε το καλύτερο δυνατό τρόπο η περιοχή, αλλά και τρόποι να βρεθούν ούτως ώστε να γίνουν πιο προσιτές οι τιµές των αγαθών και υπηρεσιών που προσφέρονται. Να καθιερώσουν ή να εµπλουτίσουν τις ήδη υπάρχουσες γιορτές-δραστηριότητές τους (πχ ναυτική εβδοµάδα, εβδοµάδα βιβλίου, εκθέσεις αυτοκινήτων κλπ που γίνονται κάθε καλοκαίρι) προφέροντας περισσότερο θέαµα, καλύτερες υπηρεσίες µε καλές τιµές. Τέλος, να σκεφτούν καινοτόµους τρόπους διαφήµισης του νοµού κυρίως µέσω της τηλεόρασης ακόµα και ασχέτως µε τον τουρισµό έτσι ώστε έστω για λίγο καιρό να ακουστεί ο νοµός στα αυτιά των υπόλοιπων Ελλήνων, να θυµηθούν που περίπου βρίσκεται στον χάρτη και εν συνεχεία αφού πετύχουν τον σκοπό τους να αρχίσουν τις διαφηµίσεις που σχετίζονται µε τις εναλλακτικές µορφές τουρισµού που προσφέρει ο Έβρος. Με λίγες µόνο προσπάθειες, αλλά µε πολύ πίστη και καλή θέληση ο Έβρος µπορεί να γίνει ένας ονειρεµένος προορισµός. 103 ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ Εικόνα 1: Χάρτης Ν. Έβρου 104 Εικόνα 2: Εθνικά πάρκα, περιοχές οικοανάπτυξης και προστασίας φύσης, καταφύγια άγριας ζωής και ζώνες ειδικής προστασίας ∆ικτύου Natura 2000 105 Ερωτηµατολόγιο – Οδηγός Συνέντευξης 1. Ποιες εναλλακτικές µορφές τουρισµού έχουν αναπτυχθεί στο Ν. Έβρου; 2. Ποιοι είναι οι ιδιαίτεροι πόροι (φυσικοί, πολιτισµικοί) του νοµού που επιτρέπουν την ανάπτυξή τους; 3. Ποιες εναλλακτικές µορφές τουρισµού θα µπορούσαν ακόµα να αναπτυχθούν; 4. Ποια είναι τα οφέλη από την ανάπτυξή τους; 5. Ποιος είναι ο βαθµός αποδοχής, συµµετοχής, υποστήριξης των ντόπιων σε αυτές; 6. Υπάρχουν οι υποδοµές που επιτρέπουν την ανάπτυξη τέτοιου είδους µορφών τουρισµού (καταλύµατα, εστιατόρια, οδικό δίκτυο, αεροδρόµιο, δίκτυα ηλεκτροδότησης, υδροδότησης, τηλεπικοινωνίες, άλλες υποδοµές, κλπ); 7. ∆ιαφηµίζονται / προβάλλονται ικανοποιητικά οι εναλλακτικές µορφές τουρισµού και µε πιο τρόπο (διαδίκτυο, εκθέσεις, φυλλάδια, τουριστικά γραφεία, κλπ); 8. Σε ποιο βαθµό οι εναλλακτικές µορφές τουρισµού µπορούν να συµβάλλουν στην αειφορία και βιωσιµότητα της περιοχής (ανάπτυξη φιλική προς το περιβάλλον και τις τοπικές κοινωνίες); 9. Ποιοι συµµετέχουν στις εναλλακτικές µορφές τουρισµού (Έλληνες ή ξένοι) και κατά πόσο είναι αποδοτικές; 10. Αποτελούν την κύρια ή συµπληρωµατική απασχόληση των ντόπιων; 11. Ποια προβλήµατα συναντάει η τουριστική ανάπτυξη του Ν. Έβρου; 12. Υπάρχουν αρνητικές συνέπειες από την τουριστική ανάπτυξη στο Νοµό; 13. Ποιος είναι υπεύθυνος για τον τουριστικό σχεδιασµό στο Νοµό; (έχει γίνει υπολογισµός της φέρουσας ικανότητας;) 14. Άλλα σχόλια – προτάσεις. 106 ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ Α. Ξενόγλωσση Ashworth, G. & Page, S. (2011). Urban tourism research: Recent progress and current paradoxes. Tourism Management, 32(1): 1-15. Beedie, P. & Hudson, S.(2003). Emergence of mountain-based adventure tourism. Annals of Tourism Research, 30(3): 625-643. Blangy, S. & Mehta, H. (2006). Ecotourism and ecological restoration. Journal for Nature Conservation, 14(3-4): 233-236. Boyd, S. & Butler, R. (1996). Managing ecotourism: an opportunity spectrum approach. Tourism Management, 17(8): 557-566. Bramwell, B. (1998). User satisfaction and product development in urban tourism. Tourism Management, 19(1): 35-47. Braun, B. & Soskin, M. (1999). Theme Park Competitive Strategies. Annals of Tourism Research, 26(2): 438-442. Buckley, R. (2007). Adventure tourism products: Price, duration, size, skill, remoteness. Tourism Management, 28(6): 1428-1433. Campbell, L. (1999). Ecotourism in rural developing communities. Annals of Tourism Research, 26(2): 534-553. Che, D. (2006). Developing ecotourism in First World, resource-dependent areas. Geoforum, 37(2): 212-226. Connell, J. (2006). Medical tourism: Sea, sun, sand and … surgery. Tourism Management, 27(6): 1093-1100. Cooper, C. & Latham, J. (1988). English educational tourism, Tourism Management, 9(4): 331-334. Daniels, M., Norman, W. & Henry, M. (2004). ESTIMATING INCOME EFFECTS OF A SPORT TOURISM EVENT. Annals of Tourism Research, 31(1): 180-199. Dwyer, L. & Forsyth, P. (1998). Economic significance of cruise tourism. Annals of Tourism Research. 25(2): 393-415. 107 Gibson, H., Willming, C. & Holdnak, A. (2003). Small-scale event sport tourism: fans as tourists. Tourism Management, 24(2): 181-190. Goodrich, J. & Goodrich, G. (1987) Health-care tourism — an exploratory study. Tourism Management, 8(3): 217-222. Gurung, D. & Seeland, K. (2008). Ecotourism in Bhutan: Extending its Benefits to Rural Communities. Annals of Tourism Research, 35(2): 489-508. Higham, J. & Hinch, T. (2002). Tourism, sport and seasons: the challenges and potential of overcoming seasonality in the sport and tourism sectors. Tourism Management, 23(2): 175-185. Hipwell, W. (2007). Taiwan aboriginal ecotourism: Tanayiku Natural Ecology Park. Annals of Tourism Research, 34(4): 876-897 Honari, H., Goudarzi, M., Heidari, A. & Emami, A. (2010). A comparison of the viewpoints of tourists, interested managers and cultural heritage organization managers regarding sport tourism-driven job and income creation in Mazandaran Iran. Procedia - Social and Behavioral Sciences, 2(2): 5659-5663. Hughes, H. & Allen, D (2005). Cultural tourism in Central and Eastern Europe: the views of ‘induced image formation agents. Tourism Management, 26(2): 173-183. Hung, K & Petrick, J. (2011). Why do you cruise? Exploring the motivations for taking cruise holidays, and the construction of a cruising motivation scale. Tourism Management, 32(2): 386-393. Koc, E. (2008). The New Agritourism: Hosting Community & Tourists on Your Farm. Annals of Tourism Research, 35(4): 1085-1086. Lai, P. & Nepal, S. (2006). Local perspectives of ecotourism development in Tawushan Nature Reserve, Taiwan. Tourism Management, 27(6): 1117-1129. Leppäkari, M. (2008). Religious Tourism and Pilgrimage Management: An International Perspective, Annals of Tourism Research, 35(2): 611-612. Li, W. (2004). Environmental management indicators for ecotourism in China's nature reserves: A case study in Tianmushan Nature Reserve. Tourism Management, 25(5): 559-564. McCabe, S. (2009). WHO NEEDS A HOLIDAY? EVALUATING SOCIAL TOURISM. Annals of Tourism Research, 36(4): 667-688. 108 McClung, G. (1991). Theme park selection: Factors influencing attendance. Tourism Management, 12(2): 132-140. McKercher, B., Ho, P. & Cros, H. (2005). Relationship between tourism and cultural heritage management: evidence from Hong Kong. Tourism Management, 26(4): 539-548. Minnaert, L., Maitland, R. & Miller, G. (2009). TOURISM AND SOCIAL POLICY: The Value of Social Tourism. Annals of Tourism Research, 36(2): 316-334. Nolan, M. & Nolan, S. (1992). Religious sites as tourism attractions in Europe. Annals of Tourism Research, 19(1): 68-78. Phillip, S., Hunter, C. & Blackstock, K. (2010). A typology for defining agritourism. Tourism Management, 31(6): 754-758. Reed, C. (2008). Medical Tourism. Medical Clinics of North America, 92(6): 1433-1446. Rinschede, G. (1992). Forms of religious tourism. Annals of Tourism Research, 19(1): 51-67. Ross, E. & Iso-Ahola, S. (1991). Sightseeing tourists' motivation and satisfaction. Annals of Tourism Research, 18(2): 226-237. Russo, A. & Borg, J. (2002). Planning considerations for cultural tourism: a case study of four European cities. Tourism Management, 23(6): 631-637. Scantlebury, M. (2007). Cruise Ship Tourism. Annals of Tourism Research, 34(3): 817818. Tassiopoulos, D. & Haydamm, N. (2008). Golf tourists in South Africa: A demand-side study of a niche market in sports tourism. Tourism Management, 29(5): 870-882. Tsaur, S., Lin, Y. & Lin, J. (2006). Evaluating ecotourism sustainability from the integrated perspective of resource, community and tourism. Tourism Management, 27(4): 640-653. Vandermey, A. (1984). Assessing the importance of urban tourism : Conceptual and measurement issues. Tourism Management, 5(2): 123-135. Var, T., Cesario, F. & Mauser, G. (1985). Convention tourism modelling. Tourism Management, 6(3): 194-204. Weaver,D. (2005). Comprehensive and minimalist dimensions of ecotourism. Annals of Tourism Research, 32(2): 439-455. 109 Weaver, D. & Lawton, L. (2007). Twenty years on: The state of contemporary ecotourism research. Tourism Management, 28(5): 1168-1179. Weaver, D. (1999). Magnitude of ecotourism in Costa Rica and Kenya. Annals of Tourism Research, 26(4): 792-816. Weber, K. (2001). Outdoor adventure tourism: A Review of Research Approaches. Annals of Tourism Research, 28(2): 360-377. Williams, P. & Soutar, G. (2009). VALUE, SATISFACTION AND BEHAVIORAL INTENTIONS IN AN ADVENTURE TOURISM CONTEXT. Annals of Tourism Research, 36(3): 413-438. Yan, H. & Bramwell, B. (2008). Cultural tourism, ceremony and the state in china. Annals of Tourism Research, 35(4): 969-989. Β. Ελληνική Cohen, L., Manion, L. & Morrison, K. (2007). Μεθοδολογία εκπαιδευτικής έρευνας. Αθήνα: Εκδόσεις Μεταίχµιο. Κοκκώσης, Χ. & Τσάρτας, Π. (2001). Βιώσιµη Τουριστική Ανάπτυξη και Περιβάλλον, Πρώτη Έκδοση, Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική. Κολτσιδόπουλος, Γ. (2003). Ελληνική Τουριστική και Ταξιδιωτική Γεωγραφία. Αθήνα: Εκδόσεις Έλλην. Λαγός, ∆. (2005). Τουριστική Οικονοµική. Αθήνα: Εκδόσεις Κριτική. Μοίρα, Π. (2005). Τουριστική Γεωγραφία της Ελλάδας. Αθήνα: Εκδόσεις Interbooks. Σταθακόπουλος, Β. (1997) Μέθοδοι Έρευνας Αγοράς. Αθήνα: Εκδόσεις Σταµούλης. Σφακιανάκης,Μ.(2000). Εναλλακτικές µορφές τουρισµού. Αθήνα: Εκδόσεις Έλλην. Χρήστου, Ε. (1999). Έρευνα Τουριστικής Αγοράς. Αθήνα: Εκδόσεις Interbooks. Γ. Πηγές από το ∆ιαδίκτυο Άνθρωπος+Χώρος (2009), Τουριστική βιοµηχανία στην Ελλάδα, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.akx.gr/12-04.asp , [πρόσβαση 12/11/09]. 110 Αφιερώµατα (2009), Αγροτουρισµός, Πηγή από το http://www.anthropos.gr/spots/tourism/agro.asp, [πρόσβαση 15/11/2009]. διαδίκτυο: Αφιερώµατα (2009), Εναλλακτικός τουρισµός, πηγή από το διαδίκτυο : http://www.anthropos.gr/spots/tourism/ , [πρόσβαση 25/10/09]. Νοµαρχία Έβρου ( 2009) , Εναλλακτικές µορφές τουρισµού, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.nomevrou.gr/ecportal.asp?id=229&nt=18&lang=1, [πρόσβαση 20/12/2009] Πατρίδα µου (2009), Αρχαιολογικά ευρήµατα στην Κίρκη, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.patridamou.gr/?p=1578, [πρόσβαση 15/11/2009]. Πατρίδα µου (2010) , Βυζαντινό Υδραγωγείο Φερρών, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.patridamou.gr/?p=1567 ,[ πρόσβαση 17/3/2010]. Πατρίδα µου (2010), Εργαστήρια παραγωγής αµφορέων, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.patridamou.gr/?p=1563 ,[ πρόσβαση 17/3/2010]. Πατρίδα µου (2010), Η αρχαία Ζηρήνεια, Πηγή http://www.patridamou.gr/?p=1244 ,[ πρόσβαση 18/3/2010]. από το διαδίκτυο: Πατρίδα µου (2010), Ο ταφικός τύµβος Αµπελακίων, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.patridamou.gr/?p=1024,[ πρόσβαση 18/3/2010]. Πατρίδα µου (2010), Πύργος του Φονιά , Πηγή http://www.patridamou.gr/?p=1565 ,[ πρόσβαση 17/3/2010]. από το διαδίκτυο: Πατρίδα µου (2010), Ταφικός Τύµβος της Παταγής, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.patridamou.gr/?p=1031, 17/3/2010. Πατρίδα µου (2010), Το κάστρο της Γκύµπραινας, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.patridamou.gr/?p=1242 ,[ πρόσβαση 18/3/2010]. Πατρίδα µου (2010), Το κάστρο του ∆ιαβόλου, Πηγή http://www.patridamou.gr/?p=1240, [πρόσβαση 18/3/2010]. από το διαδίκτυο: Πατρίδα µου (2010), Το χάνι του Γαζί Έβρενου Πασά, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.patridamou.gr/?p=795, [πρόσβαση 17/3/2010]. Περιβαλλοντική οµάδα 6ου Τεε (2009), Μαζικός και Εναλλακτικός τουρισµός, Πηγή από το διαδίκτυο: http://6tee-irakl.ira.sch.gr/Activities/enallakt/enall_tourism.doc. , [πρόσβαση 25/10/09]. Agro-tour (2010), Γενική περιγραφή Έβρου, Πηγή από το διαδίκτυο: 111 http://www.agrotour.net/web/guest/8/~/topicarts/view/39870/280?_topicarts_redirect=%2Fweb%2Fguest %2F8%2F%257E%2Ftopic%2F280 , [πρόσβαση 17/2/2010]. Αgrotravel (2009), ) Τι Είναι ο Αγροτουρισµός. Πηγή από το ∆ιαδίκτυο: http://www.agrotour.gr/agro/site/AgroTour/t_docpage?sub_nav=WhatIs&doc=/Documen ts/agrotour/company/whatisrural, [πρόσβαση 15/11/2009]. Alexpolis (2010), ∆ήµος Αλεξανδρούπολης, http://www.alexpolis.gr/ ,[ πρόσβαση 10/3/10]. Πηγή από το διαδίκτυο: Chania-info (2009) , Πολιτιστικός Τουρισµός, Πηγή από το ∆ιαδίκτυο: http://www.chaniainfo.gr/index.php?option=com_content&task=view&id=355&Itemid=140 [πρόσβαση 15/11/2009]. Costlearn (2009), Κοινωνικο-πολιτικές ωφέλειες , πηγή από το διαδίκτυο : http://www.coastlearn.org/gr/tourism-gr/why_sociobenefits.html, [πρόσβαση 25/10/09]. Costlearn (2009), Οικονοµικές επιπτώσεις, πηγή από το διαδίκτυο: http://www.coastlearn.org/gr/tourism-gr/why_economicimpacts.html,[πρόσβαση 25/10/09]. Costlearn (2009), Οικονοµικές ωφέλειες, πηγή από το διαδίκτυο : http://www.coastlearn.org/gr/tourism-gr/why_economicbenefits.html,[πρόσβαση 25/10/09]. Delicieuses (2010), Κοινωνικός τουρισµός, Πηγή από το ∆ιαδίκτυο: http://delicieuses.forumotion.net/forum-f46/topic-t1395.htm ,[ πρόσβαση 10/02/2010 ] Diocles (2009), Γεωγραφικά στοιχεία και κλίµα, Πηγή από το ∆ιαδίκτυο: http://diocles.civil.duth.gr/links/home/database/evros/pr12ge.pdf,[πρόσβαση 15/11/2009]. Dspace (2010), Τουριστική αστικοποίηση, Πηγή από το διαδίκτυο: http://dspace.lib.uom.gr/bitstream/2159/1894/1/lagos_125_146_2001.pdf , [πρόσβαση 17/2/2010]. E-evros ( 2010), Συνάντηση Νέων , Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.e-evros.gr/index.php?lang=gr&sec=1&ctg=93&cid=328, 22/7/2010]. [πρόσβαση Eot (2009), Θαλάσσιος τουρισµός, Πηγή από το ∆ιαδίκτυο: http://www.eot.gr/pages.php?pageID=152&langID=1 , [πρόσβαση 16/11/2009]. 112 Europa (2010), Αειφόρος ανάπτυξη , Πηγή από το ∆ιαδίκτυο: http://europa.eu/legislation_summaries/environment/sustainable_development/index_el.h tm , [πρόσβαση 10/2/2010]. Grhotels (2009), Οδηγός όλων των ξενοδοχείων και κάµπινγκ της Ελλάδος, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.grhotels.gr/GR/TourGuide/SearchHotel/Search/SearchHotelResults.aspx?txt Hotel=&PlaceName=&AreaId=13&RegionId=6&PlaceId=0&IslandId=0&stars=11111& hoteltype=11&fascil=000000000000000000000000000000000000000 , [πρόσβαση 20/12/2009] Hellenismos(2010), Χάρτης Θράκης, Πηγή από το http://hellenismos.ysee.gr/html/thraki/thraki.html, [πρόσβαση18-12-2010]. διαδίκτυο: Κeta- ionion (2010), Θεµατικός τουρισµός , Πηγή από το ∆ιαδίκτυο: http://www.ketaionion.gr/Files/%CE%95%CE%93%CE%A7%CE%95%CE%99%CE%A1%CE%99%C E%94%CE%99%CE%9F%20%CE%95%CE%9D%CE%91%CE%9B%CE%9B%CE%9 1%CE%9A%CE%A4%CE%99%CE%9A%CE%95%CE%A3%20%CE%9C%CE%9F% CE%A1%CE%A6%CE%95%CE%A3%20%CE%A4%CE%9F%CE%A5%CE%A1%C E%99%CE%A3%CE%9C%CE%9F%CE%A5%20%CE%A3%CE%A4%CE%91%20% CE%99%CE%9F%CE%9D%CE%99%CE%91%20%CE%9D%CE%97%CE%A3%CE %99%CE%91%20%CE%93%CE%99%CE%91.doc , [πρόσβαση 10/2/2010]. Μedia.uoa (2010) Προβολικές τεχνικές, http://www.media.uoa.gr,[πρόσβαση 18-12-2010]. Πηγή από το διαδίκτυο: Μountain-oiti (2009), Ορεινός τουρισµός, Πηγή από το ∆ιαδίκτυο: http://mountainoiti.blogspot.com/2007/12/blog-post_26.html ,[ πρόσβαση 16/11/2009]. My gnto (2009), Οικολογικός τουρισµός, Πηγή από το ∆ιαδίκτυο: http://www.mygnto.gr/default.aspx?id=1472&nt=19&lang=1 , [πρόσβαση 16/11/2009]. My gnto (2010), Ορειβατικός τουρισµός , Πηγή από το ∆ιαδίκτυο: http://www.gnto.gr/pages.php?pageID=809&langID=1, [πρόσβαση 10/02/2010]. My gnto (2010), Τουρισµός πόλεων, Πηγή από το ∆ιαδίκτυο: http://www.mygnto.gr/Default.aspx?id=3116&nt=18&lang=1 , [πρόσβαση 10/02/2010] Netgbt (2010) , Νοµαρχία έβρου, Πηγή από το http://www.netgbt.com/cgs.cfm?areaid=2&id=326, [πρόσβαση 10/2/2010]. ∆ιαδίκτυο: Orestiada (2010), ∆ήµος Ορεστιάδας, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.orestiada.gr/portal/page/portal/Orestiada/The_City , [πρόσβαση 10/3/10]. Ota (2010), ∆ιδυµότειχο, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.ota.gr/didimoteixo/, [πρόσβαση 10/3/10]. 113 Point4travel (2010), Τουρισµός περιπέτειας, Πηγή από http://www.point4travel.gr/0010000119 , [πρόσβαση 10/02/2010]. το ∆ιαδίκτυο: Statistics (2009), Αφίξεις στα καταλύµατα ξενοδοχειακού τύπου και κάµπινγκ, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/A2001/Other/A2001_STO12 _TB_MM_00_2008_03_F_GR.xls, [πρόσβαση 20/12/2009]. Statistics (2009), ∆ιανυκτερεύσεις στα καταλύµατα ξενοδοχειακού τύπου και κάµπινγκ , Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/A2001/Other/A2001_STO12 _TB_MM_00_2008_04_F_GR.xls, [πρόσβαση 20/12/2009]. Statistics (2009), ∆υναµικότητα καταλυµάτων ξενοδοχειακού τύπου και κάµπινγκ, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/A2001/Other/A2001_STO12 _TB_MM_00_2008_01_F_GR.xls, [πρόσβαση 20/12/2009]. Statistics (2009), Ξενοδοχειακό δυναµικό κατά κατηγορία, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.statistics.gr/portal/page/portal/ESYE/BUCKET/A2001/Other/A2001_STO12 _TB_MM_00_2008_02_F_GR.xls, [πρόσβαση 20/12/2009]. Τichero (2009), Τουρισµός στον Τυχερό, , Πηγή http://www.tichero.gr/tichero/?cat=19,[ πρόσβαση 22/12/2009] από το διαδίκτυο: Travel Daily News (2009), Συνεδριακός τουρισµός , Πηγή από το ∆ιαδίκτυο: http://www.traveldailynews.gr/makeof.asp?central_id=765&permanent_id=1, [πρόσβαση 17/12/2009]. Travel times (2009), Τουριστικό προφίλ νοµού Έβρου, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.traveltimes.gr/?cat_id=24&article_id=9020 ,[πρόσβαση 15/12/2009]. Τzoumerka- murgia (2009), Εκπαιδευτικός τουρισµός, Πηγή από το ∆ιαδίκτυο: http://tzoumerkamurgia.gr/site/index.php?option=com_content&view=article&id=109&Itemid=124&lang =eln ,[ πρόσβαση 17/12/2009]. Visitevros (2010), Βυζαντινό Υδραγωγείο Φερρών, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.visitevros.gr/index.php?lang=gr&sec=469&ctg=288&cid=118, 18/3/2010]. [πρόσβαση 114 Visitevros (2010) , ∆ηµοτική πινακοθήκη ∆. Ναλµπάντη, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.visitevros.gr/index.php?lang=gr&sec=469&ctg=51&cid=75, [πρόσβαση 18/3/2010]. Visitevros (2010), Ζαρίφειος Παιδαγωγική Ακαδηµία, Πηγή από το διαδίκτυο: [πρόσβαση http://www.visitevros.gr/index.php?lang=gr&sec=469&ctg=288&cid=97, 18/3/2010]. Visitevros (2010), Κάστρα Άβαντα – Ποτάµου, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.visitevros.gr/index.php?lang=gr&sec=473&ctg=501&cid=4681,[ πρόσβαση 18/3/2010]. Visitevros (2010), Λαογραφικό Ιστορικό µουσείο Σουφλίου, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.visitevros.gr/index.php?lang=gr&sec=504&ctg=506&cid=69, [πρόσβαση 18/3/2010]. Visitevros (2010), Λαογραφική συλλογή Νίκου Γκότση - ∆ήµος Φερών, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.visitevros.gr/index.php?lang=gr&sec=469&ctg=&cid=76, [πρόσβαση 18/3/2010]. Visitevros (2010), Μεταξουργείο Τζίβρε Σουφλίου,Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.visitevros.gr/index.php?lang=gr&sec=469&ctg=288&cid=116, [πρόσβαση 18/3/2010]. Visitevros (2010), Οι Πύργοι της Σαµοθράκης (Γκατιλούζι) ,Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.visitevros.gr/index.php?lang=gr&sec=469&ctg=50&cid=4682, [πρόσβαση 18/3/2010]. Visitevros (2010), Στρατιωτικό Μουσείο ∆ιδυµοτείχου ,Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.visitevros.gr/index.php?lang=gr&sec=469&ctg=51&cid=73, [πρόσβαση 18/3/2010]. Visitevros (2010), Ταφικός τύµβος Μικρής ∆οξιπάρας – Ζώνης, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.visitevros.gr/index.php?lang=gr&sec=469&ctg=&cid=2235, [πρόσβαση 18/3/2010]. Visitevros (2010), Το Ιερό των Μεγάλων Θεών στη Σαµοθράκη,Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.visitevros.gr/index.php?lang=gr&sec=477&ctg=251&cid=1108,[ πρόσβαση 19/3/2010]. Visitevros (2010), Το Κουκουλόσπιτο Καλέση Σουφλίου,Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.visitevros.gr/index.php?lang=gr&sec=469&ctg=288&cid=115,[ πρόσβαση 18/3/2010]. Visitevros (2010), Φάρος της Αλεξανδρούπολης, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.visitevros.gr/index.php?lang=gr&sec=469&ctg=113&cid=98, [πρόσβαση 18/3/2010]. 115 Vivliolatreia ( 2010), 18ο φετιβάλ βιβλίου Αλεξανδρούπολης, Πηγή από το διαδίκτυο: http://vivliolatreia.blogspot.com/2009/07/18o.html, [πρόσβαση 22/7/2010]. Wikipedia (2010), ∆ιδυµότειχο, Πηγή από το διαδίκτυο: http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%94%CE%B9%CE%B4%CF%85%CE%BC%CF%8C %CF%84%CE%B5%CE%B9%CF%87%CE%BF#.CE.97_.CE.B8.CE.AD.CF.83.CE.B7 _.E2.80.93_.CE.A4.CE.BF_.CF.86.CF.85.CF.83.CE.B9.CE.BA.CF.8C_.CF.80.CE.B5.C F.81.CE.B9.CE.B2.CE.AC.CE.BB.CE.BB.CE.BF.CE.BD, [πρόσβαση 10/3/10]. Wikipedia (2010), Σαµοθράκη, Πηγή από το διαδίκτυο: http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A3%CE%B1%CE%BC%CE%BF%CE%B8%CF%81 %CE%AC%CE%BA%CE%B7 ,[ πρόσβαση 17/3/2010]. Wikipedia (2009), Τουρισµός, Πηγή από το διαδίκτυο: http://el.wikipedia.org/wiki/%CE%A4%CE%BF%CF%85%CF%81%CE%B9%CF%83 %CE%BC%CF%8C%CF%82#.CE.9F_.CE.9C.CE.B1.CE.B6.CE.B9.CE.BA.CF.8C.CF. 82_.CE.A4.CE.BF.CF.85.CF.81.CE.B9.CF.83.CE.BC.CF.8C.CF.82, [πρόσβαση 25/10/09]. Worldlingo (2010), Προβολικές τεχνικές, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.worldlingo.com/ma/enwiki/el/Projective_test,[ πρόσβαση 18-12-2010]. Χanthi.ilsp (2010), Τουριστικοί Προορισµοί ∆ήµου Ορεστιάδας, Πηγή από το διαδίκτυο: http://www.xanthi.ilsp.gr/cultureportalweb/article.php?article_id=454&topic_id=7&level =&belongs=&area_id=21&lang=gr ,[ πρόσβαση 17/3/2010]. 116